بخش 21

437

باب دهم

زمان و مكان ذبح …439

نوع و شرايط قرباني …443

نيابت و استنابه در ذبح …451

1 ـ اذن و توكيل …451

2 ـ نيت نايب احكام شك و خلل …452

3 ـ شرايط ذابح …454

تقسيم ذبيحه …455

عدم تمكن بر هدي احكام صوم بدل …457

2 ـ شرايط روزه بدل از ذبيحه …458

شرايط و محل ذبح كفّاره …459

مسايل متفرقه و مستحبات ذبح …462

2 ـ مستحبات هدي …464

438

اَلّلهُمَّ

انْقُلْنِي إِلَي دَرَجَةِ التَّوْبَةِ إِلَيْكَ وَأَعِنِّي بِالْبُكَاءِ عَلَي نَفْسِي فَقَدْ أَفْنَيْتُ بِالتَّسْوِيفِ وَالآْمَالِ عُمُرِي فَمَنْ يَكُونُ أَسْوَأَ حَالا مِنِّي إِنْ أَنَا نُقِلْتُ عَلَي مِثْلِ حَالِي إِلَي قَبْرِي [ قَبْر ] لَمْ أُمَهِّدْهُ لِرَقْدَتِي وَلَمْ أَفْرُشْهُ بِالْعَمَلِ الصَّالِحِ لِضَجْعَتِي

رَوَي الشَّافِعِيُّ ابْنُ الْمَغَازِلِيِّ مِنْ عِدَّةِ طُرُق فِي كِتَابِهِ بِأَسْنَادِهَا قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ إِنِّي أَوْشَكَ أَنْ أُدْعَي فَأُجِيبَ وَإِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَي الأَرْضِ وَعِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي وَإِنَّ اللَّطِيفَ الْخَبِيرَ أَخْبَرَنِي أَنَّهُمَا لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّي يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ فَانْظُرُوا مَا ذَا تَخْلُفُونِّي فِيهِمَا

و رواه احمد في المسند ج 3 / 14 و 17 و 26 و 59

439

فصل اول

زمان و مكان ذبح ^{( 1 )}

1 ـ زمان ذبح

1028 ـ ذبح بايد ـ بنابر احتياط واجب ^{( 2 )} ـ بعد از رمي جمره عقبه ، انجام و از روز عيد تأخير ^{( 3 )} نشود .

اگر ذبح در روز عيد انجام نشود

1029 ـ اگر انجام ذبح در روز عيد ممكن نشود ، بايد ـ علي الأحوط ـ صبر كند و بين اعمال مترتّبه ، ترتيب مراعات شود ^{( 4 )} اگر چه چند روز هم طول بكشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : در صورتي كه گوشت هاي قرباني مصرف نشود و آن را بسوزانند يا دفن كنند ذبح در آنجا مجزي نيست ، بلكه بايد پول آن را كنار بگذارند و در وطن خود يا محل ديگري كه گوشت ها مصرف مي شود در همان ماه ذي حجة قرباني كنند و اگر تمام گوشت ها مصرف شود باز با توجه به اين كه تمام قربانگاه ها خارج از مني است ، مخير است در آنجا قرباني كند يا در وطن خود اگر چه بهتر است در آنجا ذبح شود .

2 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، گلپايگاني و فاضل : واجب است قرباني پس از رمي باشد .

آية الله سيستاني : ولي اگر از روي جهل يا فراموشي مقدم بدارد اعاده لازم نيست .

3 ـ آية الله بهجت : واجب است ذبح هدي در روز عيد ، و امّا بعد از عيد پس مجزيست در بقيّه ذي حجه اگر چه خلاف احتياط است تكليفاً تأخير از آن بدون عذر خصوصاً تأخير از ايّام تشريق سه گانه ( مناسك شيخ ص74 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احتياط اين است كه ذبح و نحر در روز عيد قربان باشد .

آية الله سيستاني : اين احتياط مستحب است و مي تواند در روزهاي تشريق هم قرباني كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط اختياراً جايز نيست ذبح هدي را از روز عيد تأخير بيندازد اگرچه اقوي جوازآن است . ( مناسك عربي ، ص 147 ) .

آية الله مكارم : تا روز سيزدهم جايز است .

4 ـ آية الله نوري : تأخير حلق از روز عيد جايز نيست .

آية الله بهجت : حلق و تقصير در روز عيد است .

مراجعه شود به مسأله 990 و 991 و 1034 .

آية الله خامنه اي : مراجعه شود به مسأله بعد .

آية الله مكارم : رعايت ترتيب در اينجا لازم نيست .

440

ذبح در شب

1030 ـ تأخير ذبح از روز عيد عمداًـ علي الأحوط ^{( 1 )} ـ جايز نيست ؛ ولي اگر عمداً يا جهلاً يا نسياناً ، تأخير شد ، ذبح در شب كفايت مي كند . ^{( 2 )}

حكم تاخير عمدي و سهوي ذبح

1031 ـ اگر حج گزار قرباني را حتي بدون عذر از روز عيد تأخير بياندازد ، قرباني او صحيح است ، ولي بايد ترتيبِ با حلق و اعمال مكه را رعايت كند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراجعه شود به مسأله 1028 .

آية الله مكارم : تا روز سيزدهم جايز است .

2 ـ آية الله بهجت : احوط اين است كه ذبح در روز عيد قربان باشد و در صورتي كه به دلايلي نتواند تا مغرب قرباني كند ، بعد از اذان مغرب هم مي تواند ، ( مستفاد از مناسك ، س153 و 154 ) .

آية الله تبريزي : ذبح در شب ، بعد از عيد ، خلاف احتياط است .

آية الله خامنه اي : اگر به واسطه عذري مثل فراموشي يا غير آن ، ذبح را در روز عيد ، انجام نداد احتياط واجب آن است كه در ايام تشريق ذبح كند واگر نشد در بقيه ماه ذي حجه .

آية الله خويي ، آية الله فاضل : ذبح در شب كفايت نمي كند مگر براي خائف .

آية الله سيستاني : و احتياط واجب اين است كه در شب قرباني نكند ، حتي شب روزهاي تشريق ، مگر براي خائف ( مناسك فارسي ، ص284 ) .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : ذبح در شب يازدهم بنابر احوط جايز نيست و اگر در روز عيد ذبح نكرد ، روز يازدهم ذبح نمايد .

3 ـ آية الله بهجت : علي الأحوط الأشهر . ( مناسك شيخ ، ص78 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر ذبح را عمداً تأخير بيندازد تا تنگي وقت روز عيد كه ديگر نتواند در آن روز ذبح كند ، بايد حلق يا تقصير نمايد ، ولي اعمال مكه را تأخير بياندازد .

آية الله خامنه اي : در اين صورت بعيد نيست وجوب حلق يا تقصير در روز عيد ولي انجام طواف حج قبل از ذبح ، محلّ اشكال است .

آية الله سيستاني : جايز است مقدّم داشتن تقصير يا حلق بر ذبح ولي احتياط واجب اين است كه پس از تهيه قرباني در مكاني كه ذبح در آن براي او جايز است باشد . ولي تا ذبح نكند مُحل نمي شود و تقديم اعمال مكّه بر حلق يا تقصير براي كسي كه بايد آنها را بعد از وقوفين انجام دهد جايز نيست و اگر كسي از روي علم و عمد مقدم بدارد بايد يك گوسفند قرباني كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بايد ترتيب بنابر احتياط مراعات شود و اگر از روي سهو يا جهل ترتيب مراعات نشد اشكال ندارد ولي احكام مكّه بايد بعد از قرباني و حلق يا تقصير انجام شود . ( مناسك عربي ، ص 148 ) .

آية الله مكارم : تأخير تا روز سيزدهم جايز است .

441

1032 ـ اگر بواسطه عذري ـ مثل فراموشي يا غير آن ـ در روز عيد ذبح نكرد ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 1 )} بايد در ايام « تشريق » ذبح نمايد ؛ و اگر نشد ، در بقيه ماه ذي حجه ذبح كند ؛ و در تأخير عمدي ^{( 2 )} نيز حكم همين است . ^{( 3 )}

2 ـ مكان ذبح

1033 ـ ذبح در هر نقطه از مني كافي است ، و بدون احراز مني ، صحيح نيست . ^{( 4 )}

قرباني در مسلخ جديد

1034 ـ گفته مي شود كه ، مسلخ فعلي ، كمي در وادي مُحسِّر ساخته شده ، با اين فرض ، در صورت امكان ولو تا آخر ذي حجه ، بايد در مني قرباني كنند هر چند قرباني در مسلخ جديد ، مجزي است . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : حكم آن در مسأله قبل بيان شد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بلكه بدون ترديد لازم است .

آية الله سيستاني : اقوي آن است كه مي تواند در روزهاي تشريق قرباني كند . ( مناسك ، مسأله 382 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اين احتيـاط واجب نيست اگرچه مطلوب اسـت ولكن اگر در غير ايـام نحر ( روز عيد و سه روز بعـد از آن ) بـود بنابر احتيـاط قصد ادا و قضـا نكند ، بلكه بقصـد ما في الذمه ذبـح كند . ( مناسك عربي ، ص 147 ) .

آية الله مكارم : تا روز سيزدهم در هر حال جايز است ذبح كند .

2 ـ آية الله خويي : اگر از روي علم و عمد ترك كرده و طواف بجا آورده باشد ظاهراً طوافش باطل و اعاده آن بعد از تدارك ذبح واجب است .

3 ـ آية الله سيستاني : اگر عمداً ذبح را از ايام تشريق تأخير بيندازد حجش باطل است و اگر معذور باشد بايد روزه بگيرد و احتياط مستحب اين است كه ذبح در بقيه ذي حجه را نيز انجام دهد . ( ملحق مناسك ، س336 و مناسك ، مسأله 392 ) .

4 ـ آية الله تبريزي : با فرض شك ، مانعي ندارد .

آية الله خويي : در مورد شك در مني فتواي ايشان به دست نيامد .

5 ـ آية الله بهجت : اگر به علت تغيير محل ، ذبح در مني ممكن نباشد و تأخير انداختن آن ، ولو تا آخر ماه ذي حجه موجب عُسر و حرج نوعي باشد ، در اين صورت ذبح در خارج از مني اشكال ندارد . ( مناسك ، ص137 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : پس اگر متمكن از تأخير و ذبح در مني باشد ، اگرچه تا آخر ذي حجه ، حلق يا تقصير نمايد و مُحل شود و ذبح را تأخير بيندازد و همچنين طواف و نماز طواف و سعي را تأخير بياندازد و الاّ جايز است به ذبح در مذبح فعلي اكتفا كند ، لازم به تذكر است اگر در روز عيد متمكن از ذبح در مني نبود و احتمال بقاي عذر تا آخر ذي حجه را بدهد ، مي تواند طبق فتواي آية الله خويي در مسلخ هاي جديد ذبح كند ولي اگر اتفاقاً كشف خلاف شد اعاده نمايد . ( استفتائات ، ص267 ، س809 ) . و آية الله تبريزي اضافه فرموده اند : و جايي كه مشكوك است كه مني باشد مبيت و ذبح و تقصير در حال اختيار هم مجزي است .

آية الله سيستاني : در صورت زياد بودن حجاج و گنجايش نداشتن مني براي همه آنها در وقت اراده ذبح ، بعيد نيست كشتن در وادي محسِّر نيز جايز باشد ، اگرچه احوط ترك آن است مگر آن كه بداند كه نمي تواند در مني تا روز سيزدهم قرباني كند . و چنانچه ذبح در مني يا وادي محسر تا آخر ايام تشريق ميسور نبود در هر كجاي حرم بخواهد مي تواند ذبح كند و جواز اكتفاء در حال اختيار به ذبح در مكاني كه مشكوك است از مني يا وادي محسر مي باشد به علت شك در صحت علائم منصوبه در آن مكان ها محل اشكال است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورت تمكّن از ذبح در ايّام تشريق ، لازم است ذبح را تأخير نمايد بلكه لزوم تأخير تا آخر ذي حجه بعيد نيست ولي حلق را روز عيد انجام دهد و با اين عمل از احرام مخيط خارج مي شود و باقي اعمال را به ترتيب بجا آورد . و اگر بكلّي ذبح در مني ممكن نبود ذبح در وادي محسِّر كافي است .

آية الله فاضل : مي توانند در روز عيد در مذبح فعلي قرباني كنند و بقيه اعمال را انجام دهند .

آية الله مكارم : از روز سيزدهم تأخير نيندازد .

443

فصل دوم

نوع و شرايط قرباني

1 ـ نوع قرباني

1035 ـ بر متمتع ، ذبح يك هدي ـ شتر يا گاو يا گوسفند ـ واجب است ؛ و نحر شتر افضل است و پس از آن ذبح گاو بهتر است .

ذبح غير از سه حيوان مذكور ، كافي نيست .

1036 ـ يك گوسفند ، كمترين چيزي است كه براي ذبح كافي است ؛ و هرچه بيشتر باشد افضل است ؛ و در روايت است كه رسول خدا  ( صلّي الله عليه وآله ) صد شتر همراه آوردند ، سي و چهار تاي آنها را براي حضرت اميرالمؤمنين  ( عليه السلام ) و شصت و شش تاي آنها را براي خودشان ، نحر كردند .

كفايت گاوميش

1037 ـ گاوميش در ذبحِ واجب ، كافي است ^{( 1 )} هرچند گفته اند كراهت دارد .

شركت در هدي

1038 ـ شراكت در يك هدي براي چند نفر ، در حال اختيار كفايت نمي كند ؛ ^{( 2 )} بلكه در حال ضرورت نيز ، محل اشكال است ؛ ^{( 3 )} و احتياط واجب جمع بين شركتِ در ذبح و روزه است كه خواهد آمد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي ، آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

2 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

3 ـ آية الله فاضل : اگر چه بعيد نيست در حال ضرورت يك هدي براي چند نفر به شراكت كفايت كند و در اين صورت احتياط مستحب جمع بين شراكت در هدي و روزه است .

4 ـ آية الله صافي : در صورت ضرورت مثل اين كه جز يك قرباني پيدا نشود و بواسطه بهاي زيادي كه مالك آن معيّن كرده هر يك نتوانند آنرا بخرند يا اگر بيشتر از يك قرباني پيدا شود بواسطه گراني قيمت نتوانند خريداري نمايند بطور شركت خريداري نمايند و قرباني كنند و احتياطاً بدل آن روزه بگيرند ولي اگر يك قرباني بيشتر پيدا نشود و هر يك بتوانند آنرا خريداري نمايند هر كدام توانستند بايد قرباني نمايند بنا بر اين اگر يك نفر قرباني داشته باشد نمي تواند ديگران را با خود شريك كند . ( آداب و احكام حج ، ص 313 ، مسأله 796 ) .

444

خريد مجموعي گوسفند

1039 ـ اگر كسي با پولهايي كه حجاج به يك اندازه به او پرداخت نموده اند ، براي همه آنان تعدادي گوسفند بخرد و در وقت ذبح ، هر گوسفند را براي يك نفر قصد كند ، كفايت مي كند ؛ و با فرض تفاوت گوسفندان در قيمت ، اگر صاحبان پول راضي باشند ، اشكال ندارد . ^{( 1 )}

ترك ذبح

1040 ـ اگر شخصي مثلا به اعتقاد اين كه گوشت گوسفند تلف مي شود ، قرباني نكند وبا همين كيفيت تقصير كند ، و اعمال حج را انجام دهد ، اگر جاهل بوده و فكر مي كرده كه عملش صحيح است ، از احرام خارج شده ولي قرباني بر ذمه او است . ^{( 2 )}

معاينه با احتمال نقص

1041 ـ اگر احتمال نقص يا مرض يا كمبود سن ^{( 3 )} در گوسفند باشد ، احتياط آن است كه آن را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر صاحبان پول اجازه داده باشند مانعي ندارد ولي رضايت قلبي كافي نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر صاحبان پول راضي باشند و ذابح وكالت در افراز داشته باشد اشكال ندارد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 841 ) .

آية الله فاضل : ليكن بهتراست كه وكالت بگيرد در مقابل وجه مورد توافق ، يك گوسفند به نيابت از او قرباني كند و مجاز باشد كه براي ذبح نايب هم بگيرد .

2 ـ آية الله بهجت : قرباني كند و بعد تقصير نمايد و كفّاره ازاله شَعْر را بدهد .

آية الله سيستاني : بايد فوراً لباس دوخته را بيرون آورد و محرّمات احرام را ترك كند و قبل از پايان ايام تشريق ذبح كند وگرنه حج او باطل است بنابر احتياط .

آية الله فاضل : ظاهراً از احرام خارج نشده و لازم است محرّمات احرام را رعايت كند و اگر تا پايان ايام تشريق ذبح كند حجّش صحيح است و الاّ بنابر احتياط باطل است و بايد باعمره مفرده از احرام خارج شود .

آية الله مكارم : اگر قرباني در مني از بين مي رود و به هيچ وجه قابل استفاده نيست ، بايد پول آنرا كنار گذارد و در شهر خودش قرباني كند ( در ماه ذي حجه آن سال و اگر نتوانست در سال بعد در ايام تشريق ) . و در حال حاضر كه به حسب ظاهر از بين نمي رود ، و قربانگاهها در خارج مني است ، مخير است كه در آنجا قرباني كند يا در وطن خود در ماه ذي الحجه .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر بايع اهل خبره بود و از سن هدي خبر داد مي توان به قول او اعتماد كرد . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص376 وصراط النجاة ) .

آية الله مكارم : در صفات پنهاني حيوان مي توان به قول فروشنده ظاهر الصلاح قناعت كرد .

445

معاينه كنند ، اگرچه در فرض احتمال حدوث عيب ـ مثل احتمال گوش يا دم بريدگي يا خصي بودن ـ اقوي عدم لزوم معاينه است ؛ و در عيب هايي كه محتمل است از حال تولد داشته ، احتياط ترك نشود . ^{( 1 )}

2 ـ شرايط قرباني

آنچه در هدي معتبر است

1042 ـ در هدي چند شرط بايد رعايت شود :

اول ـ سن شتر ، كمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده باشد ؛

و سن گاو بنابر احتياط ^{( 2 )} واجب ، كمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد ؛ و همچنين سن بز كمتر از سن گاو نباشد ؛ ^{( 3 )}

و سن ميش به احتياط ^{( 4 )} واجب ، كمتر از يك سال نباشد و داخل در سال دوم شده باشد .

دوم ـ بايد صحيح باشد ؛ و حيوان مريض ، ^{( 5 )} كافي نيست ، حتي مثل كچلي بنابر احتياط .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : در موارد احتمال نقص و مرض مطلقاً فحص لازم نيست .

آية الله خويي : متعرض اين فرع نشده اند .

آية الله سيستاني : فحص مطلقاً لازم نيست ، گرچه احتياط مستحب آن است كه فحص كند مخصوصاً اگر احتمال نقص از هنگام ولادت در ميان باشد .

آية الله مكارم : بعيد نيست قول فروشنده در مورد سنّ حيوان و يا اخته نبودن يا ساير عيوب پنهاني كه خريدار نمي داند مقبول باشد .

2 ـ آية الله فاضل : اگر گاو داخل در سال دوم شده باشد كفايت مي كند ولي بهتر است كمتر از دو سال نباشد و همچنين است اگر قرباني بز باشد و اگر ميش باشد كمتر از يك سال هم كفايت مي كند ولي احتياط مستحب است كه كمتر از يكسال نباشد .

3 ـ آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب .

4 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : گوسفند بايستي هفت ماهش تمام و وارد ماه هشتم باشد و كمتر از آن كافي نيست و احتياط اين است كه يك سالش تمام و در سال دوم داخل شده باشد .

آية الله گلپايگاني : و در ميش به احتياط كمتر از . . . .

5 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : احوط اولي اين است كه مريض نباشد .

آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب بايد صحيح باشد .

آية الله گلپايگاني ، متعرض اين حكم نشده اند .

446

سوم ـ بايد خيلي پير نباشد . ^{( 1 )}

چهارم ^{( 2 )} ـ بايد تام الأجزاء باشد و ناقص كافي نيست ؛ پس اگر كوري يا لنگي آن واضح باشد ـ بنابر اقوي ـ كافي نيست ؛ ^{( 3 )} و اگر واضح نباشد نيز ـ به احتياط واجب ـ كافي نيست ؛ ^{( 4 )} و احتياط واجب آن است كه چشمش سفيد نشده باشد ؛ و بايد گوش بريده و دم بريده و شاخ داخل آن شكسته يا بريده ، نباشد .

پنجم ـ بايد لاغر نباشد ؛ ^{( 5 )} و اگر در گُرده آن پيه باشد ، ^{( 6 )} كافي است ، و احتياط ^{( 7 )} آن است كه آن را در عرف لاغر نگويند .

ششم ـ بايد « خصي » نباشد ؛ ^{( 8 )} يعني خصيتين آن را بيرون نياورده باشند .

هفتم ـ بيضه آن را ـ بنابر احتياط ^{( 9 )} واجب ـ نكوبيده باشند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : احوط اولي آن است كه خيلي پير نباشد يعني مغز استخوانش آب نشده باشد .

آية الله فاضل ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : بايد تام الاعضاء باشد پس كافي نيست كور ( هر چند يك چشم باشد ) و لنگ و گوش بريده و آن كه شاخ داخلش شكسته است و مانند آن .

3 ـ آية الله بهجت ، آية الله خامنه اي : بايد تام الاجزاء باشد پس كور و يك چشمي و لنگ و گوش بريده حتّي اگر قليلي از گوش بريده باشند و آن كه از شاخ اندروني آن چيزي ناقص است مجزي نيست . ( مناسك شيخ ص75 ) .

4 ـ آية الله مكارم : لنگي مختصر عيب ندارد .

5 ـ آية الله بهجت : بايد لاغر نباشد و مشهور كفايت بودن پيه در گرده اوست و احوط آنستكه علاوه بر اين اورا در عرف لاغر نگويند ( مناسك شيخ ص75 ) .

6 ـ آية الله مكارم : بر كليه آن مقداري چربي باشد كافي است .

7 ـ آية الله خويي : بايدعرفاً لاغر نباشد وپيه داشتن در گرده ملاك نيست . ( مناسك عربي ، مسأله 384 ) .

آية الله سيستاني : معتبر است كه قرباني عرفاً لاغر نباشد .

8 ـ آية الله تبريزي ، آية الله فاضل : بنابر احوط قرباني نبايد اَخته باشد .

9 ـ آية الله بهجت : اظهر اجزاء موجوء است . ( مناسك ص75 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : احوط و اولي آن است كه بيضه آن را نكوبيده باشند .

آية الله خامنه اي : كوبيده نبودن بيضه شرط نيست مگر اين كه به حدّ اخته شدن برسد .

آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه بيضه آن را نكوبيده باشند .

آية الله گلپايگاني ، آية الله مكارم : جايز است كشتن حيواني كه بيضه آن را كوبيده باشند .

447

هشتم ـ بنابر احتياط واجب ، در اصل خلقت ، بي دم نباشد ؛ و اگر در خلقت اصلي ، گوش يا شاخ نداشته باشد ، كفايت ، بعيد نيست اگرچه خلاف احتياط است . ^{( 1 )}

نهم ـ در اصل خلقت بي بيضه نباشد . ^{( 2 )}

1043 ـ بنابر احتياط واجب ، تخم هاي گوسفند تابيده نشده باشد . ^{( 3 )}

1044 ـ اگر غير از خصي يافت نشود ، كفايت ذبح خصي بعيد نيست ، گرچه احتياط ^{( 4 )} در جمع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام صافي ، گلپايگاني : احتياط واجب آن است كه حيواني راكه شاخ يا گوش يا دم در اصل خلقت ندارد قرباني نكند .

آية الله بهجت : باكي نيست اگر گوش اوشكافته يا سوراخ باشد اگر چه احوط ترك اين دو و ترك حيواني كه شاخ يا دم از براي او در اصل خلقت نباشد و همچنين آن حيوان كه عروق و بيضتين او را ماليده باشندكه اوراموجوءومرضوض الخصيتين گوينداگرچه اظهراجزاءموجوءاست ( مناسك شيخ ص75 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : احوط و اولي اين است كه قرباني طوري نباشد كه از اصل خلقت شاخ و دُم نداشته باشد .

آية الله خامنه اي : فقدان اعضايي كه در همه اصناف اين حيوان وجود دارد ونقص محسوب مي شود ، مانع اجزاء است مانند بيضه وگوش ودر غير آنها مانند شاخ و دُم اگر در اين صنف از حيوان معمولاً وجود دارد ، فقدان آن نقص محسوب مي شود و مانع است و الاّ نه .

آية الله مكارم : اگر در اصل خلقت بي دم باشد اشكال ندارد .

2 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط .

3 ـ آية الله بهجت ، آية الله گلپايگاني : به مسأله 1042 ( شرايط هدي ) مراجعه شود .

آية الله خامنه اي : اگر به حدّ اخته شدن برسد مجزي نيست .

آية الله خويي : مسأله در مورد كوبيده نبودن ، و تابيده و ماليده نبودن مبتني بر احتياط استحبابي است ، بلي بايد خصي يعني اخته نباشد . ( مناسك عربي ، مسأله 384 ) .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : احتياط مستحب است .

4 ـ آية الله بهجت : اگر تأخير انداخت و پيدا نشد اشكال ندارد و جمع مي كند بين آن و روزه .

آية الله تبريزي : و كسي كه نتواند قرباني را ولو با صبر كردن تا آخر ذي حجه به اين شرايط تهيه كند ، هرچه ممكن باشد كافي است .

آية الله خويي : وكسي كه نتواند قرباني را به اين شرايط تهيه كند ، هرچه ممكنش باشد همان كافي است .

آية الله سيستاني : اگر تا روز سيزدهم ذي حجه بجز اخته پيدا نشود ، همان كافي است .

آية الله صافي : احتياط مستحب آنست كه سه روز در حج و هفت روز پس از حج روزه بگيرد و اين حكم در مورد قرباني ناقص است چه خصي باشد و چه غير آن .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط ناقص را ذبح كند و در سال بعد نيز خودش و يا نايبش بايد حيوان ديگري را كه واجد شرايط است قرباني كند . ( آداب و احكام حج ، مسأله 805 ) .

آية الله مكارم : اين احتياط واجب نيست .

448

بين آن و هدي سالم در ماه ذي حجه همان سال ؛ و اگر نشد ، سال ديگر ، يا جمع بين ناقص و روزه است .

1045 ـ اگر غير از خصي و مرضوض ، گوسفندي يافت نشود ، ذبح آن كافي است . ^{( 1 )}

نقص در شاخ

1046 ـ اگر حيوان ، شاخ خارجش شكسته يا بريده باشد ، اشكال ندارد و شاخ خارج ؛ شاخ سخت سياهي است كه به منزله غلاف براي شاخ داخل كه شاخ سفيد است .

شكاف و سوراخ گوش

1047 ـ شكاف داشتن گوش و سوراخ بودن آن مانع ندارد ؛ و احتياط در عدم ذبح آن است .

فرض يافت نشدن هدي يا هدي سالم

1048 ـ اگر هدي يافت نشود ، ^{( 2 )} قيمت آن را پيش شخص اميني بگذارد كه در بقيه ذي حجه در مني ذبح كند ؛ و اگر در اين سال ممكن نشود ، سال بعد ذبح كند . ^{( 3 )}

1049 ـ اگر هدي ناقص يافت شود ( از غير جهت خصي بودن ) ، احتياط واجب آن است كه آن را ذبح كند ^{( 4 )} و يك هدي ^{( 5 )} تام هم در بقيه ذي حجه ؛ و اگر نشد ، در سال آينده ذبح كند ؛ و احتياط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراجعه شود به مسأله 1042 و 1044 .

آية الله بهجت : ولي بنا بر احتياط روزه هم بگيرد .

آية الله سيستاني : ذبح خصي در اين فرض و ذبح مرضوض مطلقاً كافي است .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر تا روز سيزدهم يافت نشود بعيد نيست كفايت روزه ( كه در بخش بعد ، مسأله 1051 خواهد آمد ) ولي احتياط مستحب اين است كه جمع كند بين روزه و ذبح در بقيه ذي حجه اگر ممكن باشد هرچند با سپردن به شخص امين .

3 ـ آية الله بهجت : در ادامه اين فرع مي فرمايد : و احوط آن است كه در صورت تأخير از ذي حجّه همان سال ، جمع كند بين آن و صوم ده روز .

4 ـ آية الله بهجت : گذشت در مسأله 1044 .

آية الله فاضل : و بعيد نيست اكتفا به همين هدي .

5 ـ آية الله خويي : اگر تا آخر ذي حجه هدي تام پيدا مي كند بايد صبر كند ولي اگر فعلا متمكن نيست و احتمال مي دهد تا آخر ادامه پيدا كند مي تواند هدي ناقص ذبح كند ولي اگر اتفاقاً كشف خلاف شد بايد اعاده كند . ( مناسك ، مسأله 388 و390 واستفتائات ، ص267 ، س809 ) .

آية الله سيستاني : احتياط اين است كه بين ذبح ناقص و روزه اگر در ايام تشريق يافت نشد جمع نمايد . و اگر در بقيه ذي حجه هدي تام يافت شود به احتياط واجب آن را نيز اضافه كنند و همچنين است اگر پول هدي واجد شرايط را ندارد .

آية الله مكارم : هرگاه صحيح يافت نشود ناقص كافي است و احتياط مزبور لازم نيست .

449

بهتر آن است كه بين ذبح هدي ناقص و هدي تام و روزه جمع كند .

موارد مختلف كشف خلاف يا وفاق در ذبح

1050 ـ اگر حيواني را به گمان صحيح و سالم بودن ذبح كند بعد معلوم شود كه مريض يا ناقص بوده ، كافي نيست و بايد دوباره ذبح كند . ^{( 1 )}

1051 ـ اگر حيواني را به گمان چاقي ذبح كند بعد معلوم شود لاغر است ، كافي است . ^{( 2 )}

1052 ـ اگر حيواني را به گمان لاغري بخرد و به اميد آن كه چاق درآيد ، براي اطاعت خدا رجاءً ذبح كند و بعد معلوم شود چاق است ، كافي است .

1053 ـ اگر احتمال چاقي نمي داد يا احتمال مي داد ولي از روي بي مبالاتي نه به اميد موافقت امر خداوند ، ذبح كرد ، كافي نيست . ^{( 3 )}

1054 ـ اگر به لاغري اعتقاد داشت و به واسطه جهل به مسأله ، براي اطاعت خداوند ذبح كرد ، بعد معلوم شد چاق است ، احتياط ^{( 4 )} واجب در اعاده است . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : چنانچه قرباني را به عقيده اين كه سالم است خريداري نمود و قيمتش را پرداخت و بعد معلوم شد كه عيبي دارد ، ظاهر اين است كه مي تواند به آن اكتفا نمايد و لازم نيست قرباني ديگري بنمايد .

آية الله خامنه اي : در صورت تمكّن .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر حيواني را به گمان چاقي خريد سپس معلوم شد لاغر است كافي است چه قبل از ذبح معلوم شود چه بعد از آن ، ولي اگر خودش گوسفندي داشت و آن را به گمان چاقي ذبح كرد سپس معلوم شد لاغر است به احتياط واجب كافي نيست .

3 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، مكارم : اگر اجمالا قصداطاعت امرالهي داشته است كافي است .

4 ـ آية الله بهجت : مانع ندارد .

آية الله نوري : ظاهراً كافي است .

5 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : در فرض مزبور كفايت مي كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در مفروض مسأله اگر بعد معلوم شد چاق است كفايت مي كند . ( مناسك فارسي ، ص 138 ، مسأله 184 ) .

آية الله فاضل : . . . و بعد معلوم شد چاق است بهتر است اعاده كند .

450

1055 ـ اگر ناقص بودن را مي دانست و به واسطه جهل به مسأله ، براي اطاعت خداوند ذبح كرد و بعد معلوم شد صحيح است ، ظاهراً كافي باشد .

1056 ـ اگر بعد از ذبح كردن ، احتمال ناقص بودن يانداشتن ساير شرايط را داد ، اعتنا نكند . ^{( 1 )}

1057 ـ اگر كسي پس از ذبح قرباني متوجه شود كه سن هَدْي كمتر از حد نصاب است ، بايد ذبح را اعاده كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي ، آية الله فاضل : در صورتي كه احتمال بدهد كه در حال ذبح احراز شرايط كرده بوده . ( مناسك عربي ، مسأله 388 ) .

آية الله سيستاني : و همچنين اگر شك در اين باشد كه محل ذبح مني بوده يا جاي ديگر .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر در ايام تشريق باشد بايد اعاده كند و اگر بعد از آن باشد به احتياط واجب جمع كند بين اعاده ذبح و روزه .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

451

فصل سوم

نيابت و استنابه در ذبح

1 ـ اذن و توكيل

عدم كفايت ذبح براي ديگري بدون توكيل

1058 ـ قرباني براي ديگري بدون توكيل ولو با اذن فحوي ، ^{( 1 )} كافي نيست ؛ و اگر بدون نيابت براي ديگري قرباني كند ، كفايت نمي كند و پول از مال كسي خارج مي شود كه خرج كرده است مگر آن كه غروري در بين باشد . ^{( 2 )}

نيابت دادن به نفر دوم و ذبح نايب اول

1060 ـ اگر حج گزار شخصي را در قرباني ، نايب قرار دهد ، سپس به ديگري نيز نيابت دهد ، ولي شخص اول ذبح نمايد ، اگر اولي را از وكالت عزل نكرده ، كافي است و مجرد نيابت دادن به دومي ، عزل اولي از نيابت محسوب نمي شود .

واگذاري ذبح به ديگري توسط وكيل

1061 ـ اگر كسي را در قرباني وكيل نمايند كه خود او ذبح نمايد ، وكيل مزبور نمي تواند به ديگري وكالت دهد .

شك نايب در انجام قرباني براي منوبٌ عنه

1062 ـ نايبِ در قرباني ، اگر شك كند كه براي منوبٌ عنه ذبح كرده يا نه ، بايد براي وي قرباني نمايد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : چنانچه احراز رضايت كرد و شاهد حال هم دالّ بر رضايت بود ؛ به طوري كه اگر او بفهمد راضي است كفايت مي كند .

آية الله خامنه اي : اين ذبح محل اشكال است و احتياط واجب اكتفا نكردن به ذبح نايب است ، بدون اذن قبلي از منوبٌ عنه .

2 ـ آية الله بهجت : در مسأله قبل بيان شد كه در چه صورتي كفايت مي كند .

آية الله مكارم : يعني كسي او را فريب داده باشد .

452

2 ـ نيت نايب و احكام شك و خلل

حكم نيت در هنگام ذبح نايب

1063 ـ هنگام ذبح ، نيّت وكيل كفايت مي كند و احتياطاً خود شخص هم نيت كند . ^{( 1 )}

نيت ذابح در ذبح قرباني نايب

1064 ـ ذابحي كه نايبْ ذبح را به او واگذار كرده ، لازم نيست نام منوبٌ عنه را ببرد ؛ و چنانچه نيت كند آنچه را بر عهده نايب است ، انجام دهد ، صحيح است . ^{( 2 )}

نيّت وكيل در قرباني در حج نيابي

1065 ـ نايبِ در حج ، مي تواند براي قرباني ، ديگري را وكيل كند ؛ و وكيل مزبور ، نيت مي كند قربانيِ حجي را كه موكّلش از طرف منوب عنهِ خود انجام مي دهد . ^{( 3 )}

ذبح قرباني ديگران قبل از قرباني خود

1066 ـ حج گزار مي تواند قبل از ذبح قرباني خود ، براي ديگران ذبح نمايد .

احتمال عدم عمل نايب به شرايط

1067 ـ اگر بعد از اينكه نايبِ در ذبح ، هدي را خريد و ذبح نمود ، اگر در صحت عمل او شك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد نيت از صاحب قرباني تا هنگام كشتن مستمر باشد و كشنده لازم نيست نيت كند هرچند احوط و اولي نيت نمودن اوست .

آية الله صافي : و احوط آن است كه علاوه بر نايب خودش هم اگر در وقت ذبح حاضر باشد نيّت كند و اگر حاضر نيست موقعي كه نايب يا وكيلي را كه از طرف او براي ذبح نايب مي گيرد مي فرستد نيّت كند ونيّت را تا وقت ذبح مستمر بدارد .

آية الله گلپايگاني : علاوه بر خودش ذابح نيز بايد نيت كند . ( آداب و احكام حج ، ص 315 ) .

آية الله مكارم : نيّت را حاجي مي كند .

2 . آية الله تبريزي : نايب بايد نيت كند كه براي حج نيابي كه انجام مي دهد قرباني مي كند و ذابح لازم نيست كه نيّت كند هرچند احوط و اولي اين است كه نيّت كند آنچه را كه برعهده نايب است انجام مي دهد .

3 ـ مراجعه شود به مسأله قبل .

آية الله سيستاني : وكيل بايد نيت كند آن قرباني كه بر موكلش واجب است .

آية الله مكارم : نيت قرباني را نايب اصلي مي كند .

453

كند ، به شكش اعتنا نكند ، ولي بايد به اصل خريد و ذبح ، علم داشته باشد و گمان كفايت نمي كند . ^{( 1 )}

ضامن بودن نايب با اخلال به شرايط

1068 ـ اگر نايب عمداً ضوابط شرعي را در اوصاف ذبيحه يا در ذبح آن ، رعايت نكند ، ضامن است و بايد غرامت آن را بدهد و ذبح اعاده شود .

موارد سهو يا جهل نايب

1069 ـ اگر نايبِ در ذبح از روي اشتباه يا جهل ، برخلاف دستور عمل كند ، ^{( 2 )} اگر براي عمل اجرت گرفته است ، ضامن است ^{( 3 )} و گرنه ضمان او معلوم نيست ؛ ^{( 4 )} و در هر صورت ذبح بايد اعاده شود . ^{( 5 )}

انجام ذبح و حلق و انكشاف عدم رمي نايب

1070 ـ كساني كه براي رمي ، نايب مي گيرند ، اگر به اعتماد اينكه نايب رمي نموده ، ذبح و حلق نمايند ، سپس معلوم شود كه نايب رمي را انجام نداده يا ناقص انجام داده ، ذبح و حلق صحيح است ؛ هرچند بايد رمي تدارك شود .

اگر وكيل ذبح را فراموش كند

1071 ـ اگر وكيلِ در ذبح ، ذبح را فراموش كند تا وقت آن بگذرد ، حج منوبٌ عنه صحيح است ، ولي قرباني بر ذمه اش باقي است ؛ و اگر در ماه ذي حجه فهميد ، بايد در صورت امكان ، در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : احتياطاً اطمينان لازم است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر نايب ثقه باشد و خبر دهد از ذبح كافي است .

2 ـ آية الله صافي : اين فرع مجمل است و تفصيلي دارد .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

3 ـ آية الله خويي : ظاهراً به نظر ايشان فرض مزبور مطلقاً مورد ضمان است چون اتلاف مستند به نايب است و عدم ضمان وكيل بدون تعدي و تفريط در مورد تلف است نه اتلاف . ( مراجعه شود به مستند العروه ، كتاب الاجاره ، ص245 و247 ) . و نظر آية الله تبريزي هم همين است .

آية الله سيستاني : در هر دو صورت ضامن است .

آية الله مكارم : اگر مقصّر بوده ضامن است .

4 ـ آية الله بهجت : اگر خلاف موجب عدم اجزاء شود در هر صورت ضامن است و اعاده لازم است .

آية الله فاضل : و نيز اگر تلف مستند به ذابح باشد بنابر احتياط ضامن است اگر چه عمل را تبرعاً انجام داده باشد .

5 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب اعاده شود .

454

همان ماه قرباني كند ؛ ^{( 1 )} و گرنه بايد آن را در سال آينده در مني انجام دهد .

3 ـ شرايط ذابح

ايمان ذابح

1072 ـ ذابح ـ بنابر احتياط واجب ^{( 2 )} ـ بايد مؤمن باشد ، ^{( 3 )} بلكه خالي از قوت نيست و همين طور در ذبح كفارات .

1073 ـ اگر قرباني به دست غير مؤمن انجام گيرد ، كفايت نمي كند ^{( 4 )} و بايد دو مرتبه قرباني كند هرچند در وقت قرباني متوجهِ مؤمن نبودن ذابح نشود ، يا جاهل به مسأله باشد . ^{( 5 )}

ضمان با واگذاري ذبح موكِّل به غير واجد شرط

1074 ـ افرادي كه براي قرباني از حجاج پول گرفته اند ، اگر ذبح را به غير مؤمن ذبح واگذار كنند ، كفايت نمي كند و ضامن مي باشند . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر پس از ايام تشريق در ماه ذي حجه متوجه شود به احتياط واجب جمع كند بين روزه و ذبح .

2 ـ آيات عظام خامنه اي ، فاضل ، نوري : در صورتي كه ذابح را در انجام قرباني نايب كرده باشد و امّا اگر از او خصوص ذبح را خواسته باشد لازم نيست مؤمن باشد و خودش بايد قصد قرباني و قربت را انجام دهد .

3 ـ آية الله بهجت : ايمان شرط نيست ولي شرايط ديگر را بايد دارا باشد . ( مناسك س152 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني : اگر مسلمان باشد كفايت مي كند و شيعه بودن ذابح لزومي ندارد .

آية الله مكارم : تمام مسلمانان كه ذبيحه آنان پاك وحلال است مي توانند ذبح كنند .

4 ـ آية الله نوري : گذشت كه اگر خصوص ذبح از غير مؤمن را خواسته باشد كفايت مي كند .

آية الله مكارم : مانند مسأله سابق است .

5 ـ نظر آيات عظام از مسأله قبل معلوم مي شود .

6 ـ مراجعه شود به مسأله 1072

آية الله فاضل : به حاشيه مسأله 1069 مراجعه شود .

455

فصل چهارم

تقسيم ذبيحه

1082 ـ احتياط ^{( 1 )} آن است كه ذبيحه را سه قسمت كنند : يك قسمت را هديه بدهند ؛ و يك قسمت را به مؤمنين صدقه بدهند ؛ و قدري هم از ذبيحه بخورند ؛ ولي هيچ يك از اين احتياط ها واجب ^{( 2 )} نيست ؛ و اگر صدقه را به فقراي كفار بدهد يا آن كه تمام ذبيحه را به آنها بدهد ، اشكال ندارد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : مستحب است كه . . .

2 ـ آية الله بهجت : احوط آنستكه قدري از ذبيحه بخورند و قدري هديه دهند و قدري صدقه دهند و لازم نيست بنابر اظهر كه مقدار هر يك از هديه و صدقه ثلث ذبيحه باشد و نيز در خصوص سهم صدقه احوط آنستكه بر مؤمنين بوده باشد و اگر به اختيار خود به غير مؤمن بدهد احوط ضمان اوست يعني قيمت قدري از آن را بعنوان صدقه به فقير مي دهد و همين احتياط در سهم هديه به مثل اتلاف و بيع جاريست و عمل به احتياط به مثل توسيط فقير يا استيكال او ممكن است ، و در صورت عدم امكان ، اين تكليف ساقط است ( مناسك شيخ ص76 ومناسك س158 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اين احتياط واجب است ولي نسبت به صدقه انسان مي تواند از فقير مؤمن و نسبت به هديه از مؤمن ديگري ولو از شهر خودش وكالت در قبول و اعراض بگيرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول و قبض كرده و بعد اعراض نمايد و در صورتي كه در مني متمكن از تقسيم نيست اخذ وكالت مزبور لازم است و اگر اين عمل را با فرض تمكن انجام ندهد بنابر احتياط واجب ضامن است . ( مستفاد از مناسك ، مسأله 404 ) .

آية الله سيستاني ، در دو قسم اول با متن موافق هستند و اما در قسم سوم مي فرمايند : بنابر احتياط واجب آن را به فقراي مسلمانان صدقه دهد . و اگر صدقه دادن ممكن نباشد يا موجب مشقّت و زحمت زيادي شود وجوب آن ساقط مي شود و رساندن آن به خود فقير لازم نيست بلكه كفايت مي كند به وكيل او داده شود اگر چه وكيل خود قرباني كننده باشد آنگاه وكيل بر حسب اجازه موكّل در آن تصرّف مي كند به هديه دادن يا فروش يا اعراض از آن و يا غير اينها ( مناسك مصرف قرباني حج تمتّع ، ص 294 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : واجب است كه قدري از قرباني را خودش بخورد و قدري را هديه دهد و مقداري را به فقير مؤمن صدقه بدهد ، و احتياط آن است كه هديه را هم به مؤمن بدهد و اين كه هريك از صدقه و هديه كمتر از ثلث قرباني نباشد و در هديّه فقر شرط نيست .

آية الله مكارم : تقسيم ذبيحه به سه قسمت واجب نيست ولي واجب است كه قسمتي از آن را به فقراء بدهند .

456

ضامن حصه فقرا نيست ^{( 1 )} ولي احتياط ـ خصوصاً در خوردنِ قدري از ذبيحه ـ خيلي مطلوب است .

1083 ـ تقسيم قرباني به سه قسم واجب نيست ، ^{( 2 )} و فروش يا هبه سهم فقير ، ^{( 3 )} قبل از قرباني و بدون قبض آن باطل است . ^{( 4 )} بنابراين ، عمل بعضي ، كه به ادعاي فقر يا وكالت از فقير ، ثلث فقير را از قرباني بخود حاجي مي فروشند يا هبه مي كنند ، صحيح نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : بلكه به احتياط واجب ضامن حصّه فقرا است مگر اين كه قرباني ارزش مالي خود را به دليل فراواني بيش از حد از دست بدهد .

2 ـ نظر يه آيات عظام در قبل گذشت .

3 ـ آية الله فاضل : توسط فقير يا وكيل او .

4 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : جايز است قبل از قبض ، از فقيري در وطنش وكالت بگيرد كه در يك سوّم قرباني طبق خواسته او تصرف كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : نسبت به صدقه و اهدا ، انسان مي تواند از فقرا و مؤمنين آشنا در شهر خود وكالت در قبول و اعراض بگيرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول كرده و بدون تقسيم اعراض نمايد . ( مناسك فارسي ، ص 140 ، مسأله 190 و 191 ) .

457

فصل پنجم

عدم تمكن بر هدي و احكام صوم بدل

1 ـ غير متمكن و حكم آن

1084 ـ اگر قادر بر ذبح نباشد ، بايد سه روز در حج ، و هفت روز پس از مراجعت از حج ، روزه بگيرد .

1085 ـ مراد از عدم قدرت بر ذبح ، نداشتن هدي و پول آن است . ^{( 1 )}

1086 ـ اگر قرض بدون زحمت و مشقت ممكن باشد و مابه ازاي آن را جهت ادا داشته باشد ، بايد قرض كند و ذبح كند .

1087 ـ فروش لباس اگر چه لازم نيست ، ولي اگر لباس زايد داشت و فروخت ، ظاهراً بايد ذبح كند ، و احتياط آن است كه روزه هم بگيرد . ^{( 2 )}

1088 ـ اگر فروشِ مؤونه زايد سفر ، بدون مشقتْ ممكن باشد ، بايد براي خريد هدي بفروشد ؛ ولي فروش لباس هرگونه كه باشد ، لازم نيست . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : و قدرت اقتراض يا فروش زايد از مؤونه سفر را هم كه در مسائل آينده گفته مي شود نداشته باشد .

2 ـ آية الله بهجت : گذشت كه لباس زائد را بفروشد و ذبح كند و روزه لازم نيست .

آية الله تبريزي ، آية الله مكارم : در اين صورت روزه لازم نيست .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

3 ـ آية الله بهجت ، آية الله صافي : فرق بين لباس و غير آن در صورتيكه زائد بر مؤونه باشد نيست .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : فرقي بين لباس و غير لباس نيست .

آية الله سيستاني : اگر لباس مورد حاجت او نباشد بنابر احتياط واجب بايد آن را بفروشد و قرباني تهيه كند .

آية الله مكارم : لباسي كه مورد حاجت است .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

458

1089 ـ جهت تهيه پول هدي ، كسب لازم نيست ، ^{( 1 )} ولي اگر كسب و تهيه كرد ، بايد ذبح كند .

2 ـ شرايط روزه بدل از ذبيحه

1090 ـ سه روز روزه را بايد در ماه ذي حجه بگيرد ؛ و احتياط واجب آن است كه از هفتم تا نهم بگيرد و جلوتر نگيرد . ^{( 2 )}

1091 ـ بايد اين سه روز دنبال هم باشد .

ايام تشريق

1092 ـ اگر روز هفتم نتوانست روزه بگيرد ، روز هشتم و نهم و يك روز ديگر را بعد از مراجعت از مني روزه بگيرد ؛ و احتياط آن است كه بعد از ايام تشريق ، كه يازدهم و دوازدهم و سيزدهم است ، بگيرد . ^{( 3 )}

حرمت روزه در ايام تشريق

1093 ـ روزه اين سه روز در ايام تشريق ، در مني ، جايز نيست ، بلكه در ايام تشريق در مني ، روزه براي همه حرام ^{( 4 )} است ، چه حج به جا بياورند يا نه .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر مناسب باشد و عسر و حرج نباشد لازم است كسب نمايد .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : و سه روز اول را مي تواند پس از شروع به اعمال عمره تمتّع از اول ماه ذي حجه بگيرد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بايد اين 3 روز يا كاملاً قبل از عيد قربان قرار گيرد هفتم و هشتم و نهم . و يا پس از بازگشت از مني و تا آخر ذي حجه .

3 ـ آية الله تبريزي : كسي كه بايد در حج روزه بگيرد چنانچه نتواند روز هفتم را روزه بگيرد هشتم و نهم را روزه گرفته و روز ديگر را پس از بازگشت از مني روزه بگيرد .

آية الله خويي : اين احتياط استحبابي است . ( مستفاد از مناسك ، مسأله 398 و صريح مستند العروه ، ج5 ، ص270 ) .

آية الله سيستاني : مكلفي كه بايد سه روز در حج روزه بگيرد اگر موفّق نشود همه سه روز را پيش از روز عيد بجا آورد ، بنابر احتياط كفايت نمي كند آنها را در روز هشتم و نهم و يك روز ديگر پس از برگشت از مني بگيرد ، و افضل اين است كه پس از سپري شدن روزهاي تشريق اين سه روز را روزه بگيرد ، اگرچه جايز است كه از روز سيزدهم شروع كند ، در صورتي كه قبل از آن از مني برگشته باشد ، بلكه بنابر اظهر اگرچه در خود روز سيزدهم برگشته باشد . ( مناسك ، مسأله 394 ) .

4 ـ آية الله بهجت : نسبت به غير ناسك خالي از تأمّل نيست . ( وسيله ص330 ) .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

459

فصل ششم

شرايط و محل ذبح كفّاره

مكان ذبح كفّاره

1110 ـ كفارات مربوط به عمره تمتع ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} ـ در مكه ؛ و كفارات مربوط به حج در مني ذبح شود ؛ و اگر آن را ترك كرد و به محل خود برگشت ، در محل خود ذبح كند و صدقه بدهد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : محل ذبح كفاره صيد در عمره مكه است و در حج مني است و احتياط آن است كه در ديگر كفارات نيز به همين نحو عمل كنند ولي اگر در مكّه و مني ذبح نكرد پس از برگشتن از حج در هر محل ديگري ذبح كند كافي است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورت تمكّن بايد كفارات در احرام عمره را . . . . ( آداب و احكام حج ، ص 172 ) و در صورت عدم تمكّن مالي يا پيدا نشدن فقير مؤمن در بلد خود يا جاي ديگر ذبح كند .

آية الله فاضل : احتياط اين است كه كفّاره محرّمات احرام عمره در مكّه ذبح شود و كفّاره محرّمات احرام حج در مني ، ولي فعلا كه گوشت آن در آن دو مكان مصرف فقراي مؤمن نمي شود ، ذبح در وطن جايز بلكه مطابق احتياط است ، تا به مصرف فقراي مؤمن برسد .

آية الله مكارم : احتياط مستحب آن است . . . .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : جاي كشتن كفاره شكار در احرام عمره ، مكه مكرمه است و جاي كشتن كفاره شكار در احرام حج ، مني است . كفّاره اي كه بر محرم براي غير از شكار واجب شده است ، اظهر اين است كه مي تواند كشتنش را تا بازگشت از حج تأخير انداخته و هرجا بخواهد بكشد . و بهتر اين است كه كفّاره را در حج ، خود بكشد .

آية الله سيستاني : و جاي كُشتن كفاره واجب شده به علت شكار در عمره مفرده ، مكّه مكرّمه مي باشد و جاي كفاره واجب شده به علّت شكار در احرام حج يا عمره تمتع ، مني مي باشد ، و همچنين است بنابر احتياط ، كفاره واجب شده به علت ساير محرّمات احرام غير شكار . ( مناسك ، مسأله 283 ) . و اگر آن را از روي عذر و يا بدون عذر در مني نكشت تا آن كه برگشت ، بنابر اظهر جايز است آن را در هرجا خواست بكُشد . ( مناسك ، مسأله 284 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورت امكان نايب بگيرد تا از طرف او در مكه يا مني ذبح شود .

آية الله نوري : در صورت نداشتن قدرت مالي يا پيدا نكردن فقير مؤمن مي تواند در شهر خود يا جاي ديگر ذبح كند .

460

ذبح كفّاره در محل

1111 ـ تأخير عمدي ذبح كفّاره از مكه ، خلاف احتياط است و در هر صورت ذبح در محل و دادن به فقرا كفايت مي كند . ^{( 1 )}

شرايط گوسفند كفّاره

1112 ـ شرايط هدي تمتع و هيچ شرط ديگر ، در قرباني كفّاره ، معتبر نيست و ذبح گوسفند خصي و معيوب نيز كفايت مي كند . ^{( 2 )}

حكم اكل از گوشت كفّاره

1113 ـ شخص كفّاره دهنده نمي تواند از گوشت كفاره واجبه ، تناول كند ؛ ^{( 3 )} ولي از قرباني استحبابي ، جايز است .

مصرف كفّارات

1114 ـ مصرف كفارات ، فقرا و مساكين هستند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 1110 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كفّاره اي كه بر محرم ، براي غير از شكار واجب شده است ، علي الظاهر اين است كه مي تواند كشتن آن را تا بازگشتن از حج تأخير انداخته و هر جا بخواهد بكشد . ( مناسك عربي ، مسأله 284 )

آية الله مكارم : تأخير تا هنگام بازگشت به محل مانعي ندارد .

2 ـ آية الله بهجت : هر چند احتياط اين است كه آن شرايط در كفّاره نيز مراعات شود .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : عيبي ندارد كه مقداري از آن را خودش بخورد و قيمت آن را براي فقرا به عهده بگيرد .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : و احتياط اين است كه خود كفّاره دهنده از آن نخورد و اگر خورد احتياط اين است كه قيمت مقداري را كه خورده به فقرا صدقه بدهد . ( و آية الله فاضل اضافه مي فرمايند : و نزديكان او نيز اگر فقير نيستند از آن نخورند ) .

4 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد مؤمن باشند .

آية الله سيستاني : بايد مسلمان بلكه به احتياط واجب مؤمن باشند مگر اين كه مؤمن مستحق پيدا نشود كه مي توان به ضعفاي غير ناصبي داد .

آية الله فاضل : مصرف كفّاره ، فقير مؤمن است .

آية الله گلپايگاني : متن مطابق احتياط است .

آية الله مكارم : احتياط آن است كه كفّاره غير سادات به سادات داده نشود .

461

عدم جواز صرف كفّاره در واجب النفقه خود

1115 ـ شخص فقير نمي تواند گوشت كفاره تقصير خود را ، به مصرف فقرايي كه واجب النفقه وي هستند ، برساند .

كفايت استنابه

1116 ـ نيابت دادن براي ذبح كفّاره ، كافي است و مباشرت لازم نيست ، ولي بدون نيابت ، مجزي نيست .

محل ذبح گوسفند بدل بيتوته

1117 ـ ذبح گوسفند بدل بيتوته ، در هر مكاني حتي محل خودش ، جايز است اگر چه احتياط ^{( 1 )} آن است كه در مني قرباني كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اين احتياط ترك نشود .

آية الله فاضل : احتياط مستحب .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : كفّاره اي كه بر محرم ، براي غير از شكار ، واجب شده است ، اظهر اين است كه مي تواند كشتنش را تا بازگشت از حج تأخير انداخته و هر جا بخواهد بكشد و بهتر اين است كه كفّاره را در حج خود بكشد .

آية الله خامنه اي ؛ آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد در مني قرباني كند و اگر نكرد بنابر اظهر هر جا كه قرباني نمايد مجزي است .

462

فصل هفتم

بعضي مسايل متفرقه و مستحبات ذبح

1 ـ مسايل متفرقه ذبح

1118 ـ اگر پول كسي گم يا سرقت شود و به نحوي به او پول باز گردانده شود ، اگر مي داند كه پول خود او است ، صرف آن و خريد قرباني با آن مانع ندارد . ^{( 1 )}

قطع سر گوسفند در حال حيات آن

1119 ـ بعد از فري اوداج اربعه ، اگر گردن قرباني را در حالي كه هنوز زنده است ، قطع كنند ، كار حرامي است ، ^{( 2 )} ولي ذبيحه ، حلال است و كفايت از قرباني مي كند . ^{( 3 )}

مقدار لازم استقبال در حال ذبح

1120 ـ رو به قبله بودن قرباني در حال قطع اوداج اربعه ، كافي است .

ذبح با كارد استيل

1121 ـ ذبح با كاردهاي استيل كه معلوم نيست آهن است يا نه ، صحيح نيست . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر مي داند آن شخص دزد است مانع ندارد .

آية الله سيستاني : و همچنين اگر شرايط تقاص حاصل باشد و به هر حال اگر قرباني را به نحو كلي في الذمه بخرد و با آن پول ، قيمت آن را ادا كند مجزي است .

2 ـ آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : بنابر احتياط .

3 ـ آية الله بهجت : مانعي ندارد ولي اگر عمداً چنين كند استفاده از گوشت آن مكروه است بلكه خلاف احتياط است ( رساله توضيح المسائل ، مسأله 1823 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط لازم ، ذبيحه حلال نيست .

آية الله مكارم : اين كار حرام نيست ولي بهتر است اين كار را نكند .

4 ـ آية الله بهجت : اگر در تيزي و حدّت مثل آهن باشد تا انتهاي ذبح ، بعيد نيست حكم آهن را داشته باشد به الغاي خصوصيت . ( مناسك ، س159 ) .

آية الله تبريزي : مانعي ندارد ، بلي اگر در محلّ ذبح آهن باشد ، احتياط مستحب آن است كه با آن ذبح كند .

آية الله خامنه اي : وسيله ذبح بايد آهن باشد و استيل ( فولاد همراه با مواد ضد زنگ ) در حقيقت همان آهن است و ذبح با آن مانع ندارد .

آية الله خويي : ذبح با آن مانعي ندارد . ( صراط النجاة ، ج1 ، ص292 ) .

آية الله سيستاني : خالي از اشكال نيست .

آية الله صافي : اگر محرز نباشد كه استيل آهن است صحيح نيست .

آية الله فاضل : ذبح با كارد استيل مانع ندارد .

آية الله مكارم ، آية الله نوري : با هر فلز برنده اي صحيح است .

463

تهيه قرباني از غير مخمّس

1122 ـ اگر پول قرباني ، از وجه غير مُخَمَّس باشد ، كفايت نمي كند . ^{( 1 )}

خريد ده گوسفند و پرداخت پول نه تا

1123 ـ اگر كسي مثلاً 10 رأس گوسفند خريداري نمايد بعداً بفهمد كه پول 9 رأس را پرداخت نموده است ، به صحت ذبح ضرر نمي زند ولي بايد پول باقي مانده را با يأس از شناسايي صاحبش ، از طرف او به فقير ^{( 2 )} صدقه دهد . ^{( 3 )}

نجس شدن لباس احرام در هنگام ذبح

1124 ـ مُحرمي كه لباس احرامش بر اثر ذبح نجس شده ، در صورت امكان بايد لباس خود را تطهير كند ^{( 4 )} و اگر نكرد ضرري به احرام يا ذبح ندارد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراجعه شود به مسأله 1346 .

آية الله بهجت : اگر معامله به ذمّه باشد ، ظاهراً كافي است . ( مستفاد از س97 مناسك ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چون متعارف خريد به ثمن كلي است ، قرباني صحيح است .

آية الله سيستاني ، آية الله نوري : چون متعارف خريد به ثمن كلي است ، قرباني صحيح است ولي ذمه اش به اندازه خمس مشغول است .

آية الله مكارم : كفايت مي كند .

2 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد فقير مؤمن باشد .

آية الله سيستاني : و به احتياط واجب بايد به اذن حاكم شرع باشد .

3 ـ آية الله مكارم : منظور قيمت ارز آزاد است .

4 ـ آية الله بهجت : بنابر احوط . ( مناسك ، شيخ ص14 ) .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب .

5 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط لباس را تطهير كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : احتياط مستحب تعويض يا تطهير آن است .

464

1125 ـ مباشرين امر ذبح و نظارت بر آن ولو اين كه بدانند لباس ايشان خون آلود مي شود ، اگر معذور از تبديل يا تطهير مي باشند ، اشكال ندارد ^{( 1 )} و اگر حج ايشان نيابي هم باشد ، به صحت آن ضرر نمي زند .

2 ـ مستحبات هدي

1126 ـ مستحبات هدي چند چيز است ^{( 2 )} :

1 ـ در صورت تمكن ، قرباني شتر باشد و در صورت نبودن آن ، گاو و در صورت نبودن آن ، گوسفند باشد .

2 ـ قرباني بسيار فربه باشد .

3 ـ در صورت شتر يا گاو بودن آن ، از جنس ماده و در صورت گوسفند يا بز بودن آن ، از جنس نر باشد .

4 ـ شتري كه مي خواهند او را نحر كنند ، ايستاده و از سر دستها تا زانوي آن را ببندند و شخص در جانب راست او بايستد و كارد يا نيزه يا خنجر به گودال گردن او فرو برد و در وقت ذبح يا نحر اين دعا را بخواند :

« وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَالاَْرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَما أَ نَا مِنَ الْمُشْرِكينَ اِنَّ صَلاتِي وَنُسُكي وَمَحْيايَ وَمَمَاتِي للهِ رَبِّ الْعالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ وَبِذلِكَ اُمِرْتُ وَأنا مِنَ الْمُسْلِمِينَ ، أللَّهُمَّ مِنْكَ وَلَكَ بِسْمِ اللهِ وَاللهُ أكْبَرُ ، أللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي » .

5 ـ اين كه خود قرباني را ذبح كند و اگر نتواند ، دست خود را بالاي دست ذابح بگذارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر ممكن است ، به احتياط واجب بايد مبادرت به تطهير يا تبديل كند يا ابتدا از احرام خارج شود سپس به اين كار بپردازد .

2 ـ آية الله مكارم : به قصد رجا و اميد ثواب بجاآورد .