بخش 22

465

باب يازدهم

شرايط و كيفيت حلق و تقصير …467

موارد حلق و تقصير …472

مكان و زمان حلق و تقصير …475

1 ـ مكان حلق و تقصير …475

2 ـ زمان حلق و تقصير …476

احكام خلل در حلق و تقصير …479

خروج از احرام ـ مستحبات حلق …482

1 ـ آنچه با حلق حلال مي شود …482

2 ـ مستحبات حلق …483

466

سَيِّدِي

إِنْ كُنْتَ لا تَغْفِرُ إِلا لاَِوْلِيَائِكَ وَأَهْلِ طَاعَتِكَ فَإِلَي مَنْ يَفْزَعُ الْمُذْنِبُونَ

وَ إِنْ كُنْتَ لا تُكْرِمُ إِلا أَهْلَ الْوَفَاءِ بِكَ

فَبِمَنْ يَسْتَغِيثُ الْمُسِيئُونَ

قال رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) :

خَصْلَتانِ لَيْسَ فَوقِهُما مِنَ البِرّ شَيْء :

الإيمانُ باللهِ وَالنَّفْعُ لِعِبادِ اللهِ

وَخَصْلَتانِ لَيْسَ فَوْقَهُما مِنَ الشَرِّ شَيْءٌ :

الشِّرك باللهِ وَالضرّ لِعبادِ اللهِ

تحف العقول ص : 35

467

فصل اول

شرايط و كيفيت حلق و تقصير

نيت حلق و تقصير

1127 ـ حلق و تقصير از عبادات است و بايد با نيت خالصِ از ريا و براي اطاعت خداوند متعال انجام شود و بدون اخلاص صحيح نيست و آنچه بايد به وسيله آن حلال شود ، حلالنمي شود .

عدم كفايت كندن مو

1128 ـ در تقصير ، كندن مو كافي نيست ؛ بلكه ميزان ، كوتاه كردن است به هر وسيله اي باشد .

موارد كفايت و عدم كفايت مو

1129 ـ اكتفا به كوتاه كردن موي زير بغل و نحو آن ، مشكل است و احوط ^{( 1 )} در تقصير ، گرفتن ناخن يا چيدن ريش يا شارب يا موي سر است . ^{( 2 )}

عدم كفايت تراشيدن ريش

1130 ـ تراشيدن ريش از تقصير كفايت نمي كند .

كساني كه سر آنها مو ندارد

1131 ـ كساني كه حلق بر آنها متعين است ، اگر سر آنها مو نداشته باشد ، بايد تيغ را بر سر آنها بكشند و كفايت مي كند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اقوي است . ( آداب و احكام حج ، ص 275 )

آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه به گرفتن ناخن اكتفا نكند .

2 ـ به مسأله 896 تقصير مراجعه شود .

آية الله سيستاني : در تقصير بنابر احتياط واجب بايد موي سر يا ريش يا سبيل خود را كوتاه كند و بنابر احتياط واجب گرفتن ناخن به تنهايي كافي نيست بلكه احتياط واجب اين است كه ناخن گرفتن بعد از كوتاه كردن مو باشد .

آية الله مكارم : گرفتن ناخن به تنهايي كافي نيست بنا بر احتياط واجب .

3 ـ آية الله سيستاني : بنابر احتياط تقصير هم بكند .

آية الله تبريزي : طايفه اول از آن سه طايفه ، همانطور كه گذشت ، مخيّر بين حلق و تقصير هستند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در اين صورت تقصير متعين است و بنابر احتياط تيغ را به سر بكشند و در صروره اين احتياط ترك نشود . ( آداب و احكام حج ، مسأله 853 ) .

آية الله فاضل : بنابر احتياط مستحب تقصير هم بكند .

آية الله مكارم : احتياط جمع ميان آن و ناخن گرفتن است و اگر ريش يا شارب دارد كمي از آن را نيز احتياطاً كوتاه كند .

468

1132 ـ كساني كه بين حلق و تقصير ، مخير هستند ، اگر سرشان مو نداشت ، بايد ^{( 1 )} تقصير كنند ؛ و اگر هيچ مو نداشتند ـ حتي موي ابرو ^{( 2 )} ـ بايد ناخن بگيرند ؛ و اگر آن را هم نداشتند ، تيغ را بر سر بكشند و كافي است .

حكم معذور از حلق

1133 ـ كسي كه وظيفه او حلق است ولي از آن معذور است ، لزوم و كفايت تقصير ، بعيد نيست ؛ ولي احوط آن است كه اين احتياط را به غير رجوع كند . ^{( 3 )}

تقصير بجاي حلق و مسأله كفّاره

1134 ـ در فرض تعيّن حلق ، تقصير ^{( 4 )} در صورت جهل ، كفّاره ندارد ؛ ^{( 5 )} و در فرض علم ، احوط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : موي صورت را كوتاه كند .

2 ـ آية الله بهجت : احتياط اين است كه به كوتاه كردن موي ابرو اكتفا نكند .

آية الله تبريزي : اكتفا به كوتاه كردن موي ابرو محل اشكال است .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : در كوتاه كردن مو بنابر احتياط واجب بايد مقداري از موي سر يا ريش يا سبيل را كوتاه كند . ( مناسك ، مسأله 354 ) .

آية الله فاضل : تقصير با موي ابرو و سينه و پا مجزي و صحيح است ولي احتياط مستحب است كه از موي سر يا ريش يا شارب تقصير كنند .

آية الله مكارم : كوتاه كردن موي ابرو دليلي ندارد .

3 ـ آية الله بهجت : به ذيل مسأله 1143 مراجعه شود .

آية الله فاضل : رعايت اين احتياط براي كسي كه سال اوّل او است مطلقاً لازم نيست و نسبت به چند طايفه كه در مسأله 1143 گذشت كه به احتياط واجب بايد سر بتراشند ، در فرض مذكور رعايت اين احتياط براي آنها لازم نبوده و تقصير كفايت مي كند .

آية الله مكارم : مانند مسأله 1143 است .

4 ـ آية الله فاضل : صروره مخيّر بين حلق و تقصير مي باشد و تقصير مزبور كفايت مي كند .

5 ـ حكم مسأله 1146 را دارد .

آية الله مكارم : كوتاه كردن مو كافي است ولي گرفتن ناخن به تنهايي كفايت نمي كند بنا بر احتياط .

469

است ؛ و در هر صورت ـ بنابر احتياط ـ بايد حلق را انجام دهد و چنانچه اعمال مكه را بجا آورده ، اعاده كند . ^{( 1 )}

تراشيدن سر با ماشين به جاي حلق

1135 ـ كسي كه وظيفه او حلق بوده ولي به جاي آن سر خود را با ماشين تراشيده و اعمال را به پايان برده و بازگشته ، در صورت امكان بايد به مكه برود و در مني حلق كند ^{( 2 )} و بعد از آن ، طواف و نماز و سعي و طواف نساء و نماز آن را به جا آورد و در اين اعمال بايد نيت اتمام حج سفر اول را نمايد ؛

و اگر نمي تواند برود يا رفتن براي او حرجي است ، در محل خود حلق كند و بنابر احتياط ، مويش را به مني بفرستد و در بقيه اعمال فوق ، نايب بگيرد ؛

و اگر بعد از سفر اول ( بدون تكميل اعمال آن ) باز به حج مشرف شده و سر را ماشين نموده ، احتياط را مراعات نمايد .

نحوه حلق

1136 ـ احتياط آن است كه كسي كه حلق مي كند ، تمامش را حلق كند . ^{( 3 )}

عدم جواز ماشين كردن قبل از حلق

1137 ـ كساني كه وظيفه آنها حلق ^{( 4 )} است ، بنابر احتياط ، جايز نيست بواسطه زيادي مو ، اول سر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 1159 مراجعه شود .

آية الله بهجت : به ذيل مسأله 1143 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : در فرض جهل ، اعاده واجب نيست گرچه احوط است .

آية الله فاضل : به مسأله 1159 و حاشيه مسأله 1150 مراجعه شود .

آية الله مكارم : چنانچه گذشت حلق واجب نيست .

2 . آيات عظام بهجت ، خويي ، فاضل ، مكارم : صروره ( كسي كه بار اول حج اوست ) بين حلق و تقصير مخير است ، گرچه احتياط اين است كه حلق كند .

آيات عظام تبريزي ، نوري : چون حلق براي صروره ( كسي كه بار اول حج اوست ) متعين نيست ، بنابر اين حجها هر سه صحيح است و چيزي بر وي واجب نمي باشد .

آيات عظام خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : چون تراشيدن سر به عنوان تقصير بنابر احتياط است ، اگر در اين مسأله به كسي كه تقصير را كافي مي داند مراجعه نمايد تكليفي بر او نيست .

آية الله سيستاني : حلق با ماشين ته زن كافي است ، گرچه احتياط مستحب با تيغ است . ( ملحق مناسك ، س351 ) .

3 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، گلپايگاني : بلكه بايد تمامش را بتراشد .

4 ـ آية الله نوري : مخيّر بين تراشيدن سر و كوتاه كردن مو و يا چيدن ناخن ، كه درمسأله 1143 ذكر شد ، مي باشد .

470

را ماشين و بعد آن را بتراشند ، هرچند فوراً بتراشند و در صورت علم و عمد ، كفّاره دارد . ^{( 1 )}

عدم جواز جواز كوتاه كردن مو در اثناي حلق

1138 ـ براي حلق كننده تا حلق تمام نشده ، كوتاه كردن و ماشين كردن موي سر جايز نيست ؛ ^{( 2 )} ولي اگر بعد از ماشين كردن ، تمام سر را تراشيده ، از حلق كافي است . ^{( 3 )}

جواز اكتفا به مقدار كم در تقصير

1139 ـ در تقصير ، چيدن مقدار كمي از موي سر يا ريش يا شارب به هر نحو و با هر وسيله اي و يا ناخن گرفتن ، ^{( 4 )} كفايت مي كند ، و بهتر است كه بين هر دو جمع كند .

جواز حلق و تقصير توسط ديگري

1140 ـ جايز است حاجي خودش سرش را بتراشد ، يا به ديگري بدهد ؛ و همچنين است تقصير ؛ ولي بايد خودش نيت كند و بهتر آن است كه آن ديگري هم نيت كند . ^{( 5 )}

1141 ـ كسي كه براي ديگري حلق مي نمايد ، بايد محرم نباشد ، هر چند كه اگر محرم هم باشد ، كفايت مي كند . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 1143 مراجعه شود .

آية الله سيستاني : اگر با ماشين ته زن بتراشند كافي است گرچه احتياط مستحب تراشيدن با تيغ است .

آية الله مكارم : كوتاه كردن كافي است .

2 ـ آية الله فاضل : بلي مي تواند به قصد تقصير مقداري از موي سر خود را بچيند ، يا با ماشين كوتاه كند و در اين فرض لازم نيست بقيه سر را حلق كند .

3 ـ مراجعه شود به مسأله 1143 .

آية الله بهجت : گذشت كه در صروره حلق ، واجب متعيّن نيست .

آية الله خويي : ماشين كردن تقصير حساب مي شود و مجزي است .

آية الله سيستاني : اگر با ماشين ته زن بزند كفايت از حلق مي كند .

آية الله مكارم : كوتاه كردن كافي است .

4 ـ آية الله سيستاني : مراجعه شود به مسأله 1143

آية الله مكارم : كفايت ناخن گرفتن به تنهايي مشكل است .

5 ـ آية الله خويي ، متعرّض اين مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : در رابطه با نيّت سلماني مطلبي در دست نيست .

6 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر كسي كه او راحلق مي كند ازاحرام خارج نشده باشد مجزي نيست .

آية الله سيستاني : كسي كه از احرام خارج نشده است ، جايز نيست براي ديگري حلق يا تقصير انجام دهد و مجزي هم نيست .

آيات عظام صافي ، فاضل ، گلپايگاني : اگر كسي كه او را حلق مي كند از احرام خارج نشده باشد ، مشكل است .

آية الله مكارم : خالي از اشكال نيست .

471

عدم جواز حلق ديگري توسط محرم و جواز ناخن گرفتن

1142 ـ محرم نمي تواند ، براي ديگري حلق نمايد يا موي ديگري را براي تقصير ، ^{( 1 )} و غير آن بچيند ؛ ولي مي تواند ناخن ديگري را براي تقصير بگيرد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : و بعيد نيست تقصير واقع و موجب احلال شود ، هر چند با فعلي كه بر غير حرام است انجام گيرد ( مناسك ، س120 ) .

آية الله سيستاني : و مجزي نيز نمي باشد .

472

فصل دوم

موارد حلق و تقصير

1143 ـ حجاج بعد از ذبح ، بين حلق و تقصير ، ^{( 1 )} مخيّرند ، مگر افراد ذيل :

كساني كه نبايد حلق كنند

اول ـ زنها بايد تقصير كنند ؛ ^{( 2 )} و ظاهراً ^{( 3 )} براي آنها ، حلق كافي نيست .

كساني كه لازم است حلق كنند ( صروره )

دوم ـ كسي كه سال اول حج او باشد ، بايد ـ بنابر احتياط واجب ^{( 4 )} ـ حلق كند . ^{( 5 )}

كفايت تقصير براي نايب غير صروره

1144 ـ كسي كه سال دوم حج او است و به نيابت ديگري و لو صروره ، حج بجا مي آورد ، تقصير براي او كفايت مي كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : گرفتن ناخن كافي نيست بنابر احتياط واجب و اگر خواست ناخن بگيرد بايد بعد از كوتاه كردن مو باشد .

2 ـ آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب كوتاه كردن ناخن به تنهايي كافي نيست .

آية الله فاضل : و سرتراشيدن براي آنها كافي نيست .

3 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : سر تراشيدن براي آنها جايز نيست .

4 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل : احتياط مستحب اين است كه سر تراشيدن را اختيار كند ، هرچند مخير بودنش بين حلق و تقصير خالي از قوت نيست .

آية الله مكارم : چنين كسي نيز مخيّر است و سر تراشيدن متعيّن نيست .

5 ـ آية الله بهجت : سر تراشيدن در اين مورد دوّم و نيز سوم و چهارم مستحبّ مؤكّد است . ( مناسك شيخ ص78 ) .

آية الله وحيد : كسي كه اولين سفر حج اوست ، اقوي جواز تقصير براي اوست اگرچه سر تراشيدن براي او مستحب موكد است . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 210 )

آية الله نوري : مخيّر بين تراشيدن سر و كوتاه كردن مو يا چيدن ناخن مي باشد .

473

1144 ـ حكم احتياط در حلق براي صروره ، حكم ساير احتياطات را دارد كه مي توان به ديگري رجوع كرد ، ولي چون امر مهمي است ، رعايت شود . ^{( 1 )}

تقصير به جاي حلق و عدم خروج از احرام

1146 ـ در سفر اول كه ـ بنابر احتياط ^{( 2 )} ـ حلق لازم است ، اگر كسي حلق نكند ، گذشته از معصيت ، از احرام هم ـ بنابر احتياط ـ خارج نمي شود . ^{( 3 )}

خروج حاجي صبي مميز از صروره بودن

1147 ـ صبي مُمَيّزي كه اعمال حج را صحيح انجام داده ، از صروره بودن خارج شده است . ^{( 4 )}

علم به خون آمدن سر در اثناي حلق

1148 ـ صروره ـ بنا بر احوط ـ بايد حلق كند هرچند بداند در اثناي حلق ، سرش خون مي آيد . ^{( 5 )}

تلبيد و بافتن مو

سوم و چهارم ـ كسي كه موي سر خود را با عسل يا « صمغ » يا مانند آن براي رفع شپش و . .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مراجعه شود به مسأله 1143 .

2 ـ آية الله فاضل : گذشت كه صروره بين حلق و تقصير مخيّر است و تقصير كفايت مي كند .

آية الله مكارم : سر تراشيدن واجب تعييني نيست مي تواند فقط قسمتي از مو را كوتاه كند .

3 ـ مراجعه شود به مسأله 1143 .

4 ـ آية الله مكارم : حلق براي صروره واجب تخييري است .

5 ـ آية الله بهجت : بايستي اوّل تقصير كند و مقداري از موي سر خودرا چيده ، سپس سر بتراشد ( مناسك ، مسأله 410 ) .

آية الله خويي : بلكه بايد اول تقصير كند سپس سرش را بتراشد . ( مناسك عربي ، مسأله 405 ) .

آية الله سيستاني : جايز نيست سر خود را با تيغ بتراشد بلكه با ماشين ته زن بتراشد و يا در صورتي كه مخيّر بين تراشيدن و كوتاه كردن باشد ابتدا موي خود را كوتاه و سپس اگر بخواهد سر خود را با تيغ بتراشد واگر باآنچه گفته شد مخالفت كند كفايت مي كند اگرچه گنهكاراست . ( مناسك ، مسأله 405 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه پس از فحص ، حلاّق ماهري پيدا نكرد كه سر او را خوني نكند ، تقصير نمايد و بعد در ماه ذي حجه هر وقت متمكن شد حلق نمايد هرچند به مكه آمده باشد و مو را به مني بفرستد . ( مجمع المسائل ، ج 1 ، ص 490 ، مسأله 6 ) .

آية الله فاضل : تراشيدن سر واجب نيست .

آية الله مكارم : سر تراشيدن واجب نيست ولي احوط است .

474

چسبانيده باشد ؛ و كسي كه موي خود را جمع و گره زده و درهم پيچيده و بافته است ^{( 1 )} بايد ـ بنابر احتياط واجب ـ سر بتراشند . ^{( 2 )}

خنثي

پنجم ـ خنثاي مشكل اگر از سه دسته اخير نباشد ، بايد تقصير كند و سر نتراشد ؛ ^{( 3 )} و اگر از اين سه طايفه باشد ، واجب است احتياطاً ^{( 4 )} هم تقصير و هم حلق كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مانند طايفه قبل است .

2 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل : احتياط اين است كه سر تراشيدن را اختيار كند . بلكه وجوب آن اظهر است .

3 ـ آية الله بهجت : سرتراشيدن براي خنثاي مشكل جايز نيست بنابر تخيير كه گذشت ، و امّا بنابر تعيّن حلق بر مرد ، اگر يكي از قسم متقدّم باشد ، احوط جمع است . ( مناسك شيخ ، ص78 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : خنثاي مشكل اگر موي سر خود را نچسبانده يا نبافته باشد بايد تقصير نمايد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : خنثي در حكم زن است و تقصير بر او متعيّن است .

آية الله مكارم : اگر از دو دسته اخير نباشد مو را كوتاه كند و اگر باشد اول كمي مو را كوتاه كرده بعد سر را مي تراشد ( بنابر احتياط واجب ) .

4 ـ نظر آية الله بهجت ، آية الله گلپايگاني در مسأله قبل گذشت .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : دو قسم از سه قسم را متذكّر شده اند قسم سوّم و چهارم و فرموده اند : بايد هم تقصير و هم حلق نمايد و بنابر احتياط تقصير را بر حلق مقدم بدارد .

آية الله سيستاني : بايد اول تقصير نمايد و آنگاه بنابر احتياط حلق نمايد . ( مناسك ، مسأله 406 ) .

475

فصل سوم

مكان و زمان حلق و تقصير

1 ـ مكان حلق و تقصير

1149 ـ مكان حلق و تقصير ، مني است ؛ و اختياراً در غير آن ، جايز نيست و بايد اعاده شود ^{( 1 )} و حتي كسي كه غير از وقوفين ولو اضطراري را نمي تواند درك كند و براي بقيه اعمال خود نايب مي گيرد ، بايد در مني حلق كند ، مگر نتواند به مني برود . ^{( 2 )}

موارد حلق در غير مني و انجام اعمال مترتبه

1150 ـ اگر در غير مني حلق نمايد و اعمال مترتبه را انجام دهد ، مُحِلّ نمي شود ؛ و اگر بعد از آن براي عمره مفرده محرم شود ، عمره او صحيح نيست . ^{( 3 )}

1151 ـ اگر حج گزار قرباني و حلق را در خارج از مني انجام داده ، تا وظيفه سال قبل ( قرباني و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به حاشيه مسأله بعد مراجعه شود .

2 ـ آية الله سيستاني : بايد در مني حلق كند ولي حلق در غير مني هم كافي است حتي اگر عمداً باشد و بهر حال در صورت امكان بايد موهاي خود را به مني بفرستد .

3 ـ آيات عظام تبريزي ، صافي ، گلپايگاني : مگر اين كه از جهت جهل به مسأله و غفلت ، در غير مني حلق كرده باشد ، كه در اين صورت اجزاء بعيد نيست ، هرچند احتياط آن است كه در صورت امكان به مني برگردد و حلق كند . همچنين است حكم سه مسأله بعد .

آية الله خامنه اي : نظر ايشان نسبت به صحت عمره مفرده يا عدم آن ، بدست نيامد .

آية الله سيستاني : كافي است هر چند عمداً باشد ولي واجب است در صورت امكان موي خود را به مني بفرستد . ( مناسك ، مسأله 408 ) .

آية الله فاضل : مگر اين كه از روي جهل قصوري يا غفلت و نسيان در غير مني حلق كرده باشد كه در اين صورت مُحِلّ شده و عمره او صحيح است ، هر چند كه در صورت امكان و عدم عسر و حرج بهتر است به مني برگردد و تقصير كند و اعمال مترتبه را اعاده كند .

آية الله مكارم : اين حكم در صورت عمد مسلّم است و در صورت جهل يا نسيان عمل آنها صحيح است و اگر مي تواند به مني برگردد و سر خود را بتراشد و يا كوتاه كند برگردد .

476

حلق و اعمال مترتبه بر آن ) را انجام نداده ، از احرام آن خارج نشده و نمي تواند محرم شود . ^{( 1 )}

1152 ـ كساني كه حلق و تقصير را در مني انجام نداده و اعمال مكه را به جا آورده اند و بعد متوجه شده اند ، بايد علاوه بر حلق يا تقصير ، اعمال مكه را هم اعاده نمايند . ^{( 2 )}

1153 ـ اگر كسي در حج گذشته و امسال كه به حج آمده ، حلق را در غير مني انجام داده ، بايد حلق را در مني اعاده كند و يك حلق كافي است و بعد از آن طواف و نماز و سعي سال قبل را اعاده كند ؛ ^{( 3 )} و احتياطاً طواف ونماز و سعي امسال را نيز بجا آورد و يك طواف نساء و نماز كفايت مي كند ، گر چه ظاهر اين است كه احرام براي عمره و حج امسال ، صحيح نبوده است . ^{( 4 )}

2 ـ زمان حلق و تقصير

1154 ـ زمان حلق و تقصير بنابر احتياط ^{( 5 )} روز عيد است ولي جواز تأخير تا آخرِ ايام تشريق ، بعيد نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : در صورت جهل به مسأله يا غفلت ، اعاده اعمال لازم نيست .

آية الله خويي : حكم آن بر طبق فتواي ايشان بدست نيامد .

آية الله سيستاني : حلق سابق مجزي است و نسبت به ذبح اگر جاهل قاصر بوده مجزي است و اگر مقصر بوده است در فرض مذكور به احتياط واجب بايد جمع كند بين ذبح و روزه ده روز و اعاده اعمال ديگر لازم نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : صحّت حج سال گذشته بعيد نيست و اگر با عدم تمكّن از ذبح در مني قرباني را در مذابح معمول انجام داده اعاده لازم نيست . ( آداب و احكام حج ، مسأله 878 ) .

آية الله فاضل : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله مكارم : حلق را در مني اعاده مي كند و قرباني اگر در مني امكان نداشت كافي است و الاّ آن را نيز اعاده مي كند اما اعاده اعمال مترتبه لازم نمي باشد .

2 ـ آية الله خويي : اعاده اعمال مكه لازم نيست .

آية الله سيستاني : حلق و تقصير و اعمال صحيح است و همچنين در مسأله بعد .

آية الله صافي : حكم آن از مسأله قبل معلوم مي شود .

آية الله فاضل : به حاشيه مسأله 1150 مراجعه شود .

آية الله مكارم : بنابر احتياط .

3 ـ آية الله مكارم : اعاده اينها لازم نيست و همچنين احتياط بعد نيز لزومي ندارد .

4 ـ به حاشيه مسأله 1150 مراجعه شود .

آية الله مكارم : بنابر احتياط .

5 ـ آية الله نوري : اين احتياط ترك نشود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احتياط واجب آن است كه در روز عيد باشد و اگر روز عيد نكرد تا آخر ذي حجه وقت دارد .

آية الله خامنه اي : اين احتياط واجب است .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب اين است كه از روز عيد تأخير نشود و بعيد نيست تأخير آن تا آخرين زماني كه بتواند اعمال حج را در ماه ذي حجه به جا آورد .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

477

حلق در شب

2/1154 ـ تأخير حلق ، تا آخر ايام تشريق ، ولو عمداً ، مانع ندارد ؛ و حلق در شب هم صحيح است . ^{( 1 )}

حكم حلق و تقصير در صورت تأخير رمي

1155 ـ كسي كه نمي تواند در روز عيد رمي كند ـ بنابر احتياط ـ نمي تواند قبل از رمي ، حلق نمايد و روز ديگر ^{( 2 )} رمي را انجام دهد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : حلق در روز عيد است و در صورت تأخير شب هم مجزي است .

آية الله تبريزي : احتياط واجب در عدم تأخير عمدي است . چنانكه گذشت بنا بر احتياط حلق بايد در روز باشد . پس اگر در روز عيد انجام نگرفت بايد در روز بعد انجام گيرد .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب حلق يا تقصير بايد در روز عيد باشد و اگر تأخير انداخت انجام آن در شب يازدهم يا بعد از آن كافي است .

آية الله خويي : احتياط واجب اين است كه در روز انجام شود ، و متعرض تأخير عمدي تا آخر ايام تشريق نشده اند .

آية الله سيستاني : حلق در شب عيد جايز نيست مگر براي خائف و به احتياط مستحب از روز عيد تأخير نشود ولي بعد از عيد در شب هم كافي است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : حلق در شب خلاف احتياط است و اگر در روز عيد ترك نمود ، روز يازدهم بايد حلق كند و تأخير عمدي علي الأحوط جايز نيست .

آية الله مكارم : احتياط در ترك حلق در شب است .

2 ـ مراجعه شود به مسأله 990

آية الله نوري : گذشت كه تأخير حلق از روز عيد جايز نيست علي الأحوط .

آية الله تبريزي : چنين شخصي بايد شب عيد رمي كند و چنانچه از رمي در شب عيد هم معذور باشد براي رمي در روز نايب مي گيرد و بعد از رمي نايب حلق يا تقصير مي كند .

آية الله سيستاني : وظيفه چنين كسي نايب گرفتن در روز عيد است .

آية الله مكارم : لازم است بقيه اعمال خود را روز عيد انجام دهد .

3 ـ آية الله بهجت : به هر تقدير ترتيب لازم است .

478

تأخير حلق با رجاء تمكن از آن

1156 ـ كسي كه وظيفه او حلق است و به خاطر مانعي ـ مثل شكستگي سر ـ فعلاً نمي تواند حلقِ كامل نمايد ولي اميد خوب شدن را در حدي كه بتواند حلقِ كامل نمايد ، تا آخر ايام تشريق دارد ، حلق و اعمال مترتّبه را تأخير بيندازد ؛ و اگر اميد ندارد ، يا پس از تأخير بهبود نيافت ، احتياط آن است كه هر مقدار سر را مي تواند بتراشد و تقصير هم نمايد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : چنانكه گذشت ، صروره مخيّر است بين حلق و تقصير و در فرض مذكور كه متمكّن از حلق نيست بايد تقصير كند .

آية الله خويي : تخيير بين حلق و تقصير حتي براي غير معذور خالي از قوت نيست . بنابراين ، اگر چه اميد خوب شدن داشته باشد تقصير كفايت مي كند ( مناسك عربي ، مسأله 404 ) .

آية الله سيستاني : اگر تراشيدن با ماشين ته زن براي او ميسور باشد تقصير كافي نيست ، بنابر احتياط واجب و اگر حلق حرجي بود تقصير كافي است .

آية الله فاضل : چون صروره مخيّر بين حلق و تقصير است لذا اين مسأله موضوعاً منتفي است .

آية الله گلپايگاني : اگر متمكن از حلق نبود تقصير نمايد و بعد در ماه ذي حجه هر وقت متمكن از حلق شد حلق نمايد ، هرچند به مكه آمده باشد ، و مو را به مني بفرستد . ( مجمع المسائل ، ج 1 ، ص490 ، مسأله 6 ) .

آية الله مكارم : حلق واجب نيست و كوتاه كردن قسمتي كافي است .

479

فصل چهارم

احكام خلل در حلق و تقصير

ترك تقصير و حلق

1157 ـ اگر حج گزار حلق و تقصير را ترك كند و مراجعت كند ، بايد به مني بازگردد و عمل را انجام دهد . در اين حكم ، بين عمد ، نسيان ، ^{( 1 )} سهو و جهل فرقي نيست .

و اگر برگشتن به مني ، ممكن نشود ، هرجا كه هست حلق يا تقصير كند و موي خود را در صورت امكان ، به مني بفرستد ؛ ^{( 2 )} و مستحب است كه مو را در مني در محل خيمه خود ^{( 3 )} دفن كند .

1158 ـ اگر حج گزار قبل از حلق يا تقصير ، جبراً به كشورش برگردانده شود ، براي خارج شدن از احرام ، بايد به مني بيايد و حلق يا تقصير كند و اعمال مترتّبه را انجام دهد ؛ و اگر نمي تواند به مني بيايد ، بايد در محل خودش حلق يا تقصير نمايد و بنابر احتياط ^{( 4 )} موهاي خود را به مني بفرستد و بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر پس از اعمال حج تدارك نمايد ، اعاده طواف واجب است و در صورت تعمّد بنا بر احوط گوسفندي كفّاره دارد ( مناسك ، مسأله 414 ) .

آية الله سيستاني : ناسي بنابر احتياط واجب ملحق به عامد است . ( مناسك ، مسأله 408 ) .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : مستحب است موي خود را بفرستد .

آية الله مكارم : بنا بر احتياط واجب .

3 ـ آية الله مكارم : يا غير خيمه خود .

4 . آية الله تبريزي ، و آية الله خويي : چنانچه از دخول به مكه جلوگيري شده ، مي تواند در محلّ خودش قرباني نمايد و احتياط اين است كه حلق يا تقصير نيز بنمايد و اگر وارد مكّه شده و تنها اجازه اعمال را به او نداده اند حلق يا تقصير نموده و در صورت امكان موي خود را به مني بفرستد و براي بقّيه اعمال نايب بگيرد . ( مناسك ، مسأله 445 ) .

آية الله سيستاني : در صورت امكان بايد موي خود را به مني بفرستد . ( مناسك ، مسأله 440 ) .

آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : بنابر احتياط مستحب .

480

براي اعمال مترتبه نايب بگيرد و بدون اين كه خودش نايب بگيرد ، نيابت صحيح نيست . ^{( 1 )}

عدم جواز طواف حج و سعي قبل از تقصير

1159 ـ انجام طواف حج و سعي ، قبل از تقصير يا حلق ، جايز نيست ؛ و اگر قبل از آن ـ سهواً يا جهلاً ـ طواف و سعي را انجام دهد ، بايد بعد از حلق يا تقصير ، طواف و نماز و سعي را بجا آورد ؛ ^{( 2 )} و اگر نمي تواند به مني برگردد ، در هرجا هست سر بتراشد يا تقصير كند و طواف و نماز و سعي را اعاده كند .

1160 ـ اگر از روي علم و عمد طواف و سعي را مقدم داشته ، بايد علاوه بر اعاده طواف و نماز و سعي ، يك گوسفند ذبح كند . ^{( 3 )}

و اگر فقط طواف را از روي علم و عمد مقدم داشته ، گوسفند لازم است ؛ ^{( 4 )} و اگر فقط سعي را مقدم داشته ، گوسفند لازم نيست ، ولي بايد آن را بعد از حلق و تقصير و طواف و نماز آن ، اعاده كند .

1161 ـ اگر از روي علم يا جهل يا نسيان ^{( 5 )} بعد از طواف يا سعي ، يا هر دو ، حلق يا تقصير كرد ، احتياط آن است كه اعاده كند ^{( 6 )} تا ترتيب حاصل شود ؛ و اگر تكليفش حلق بوده ، تيغ را احتياطاً بر سر بكشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : چنانچه احراز رضايت شود و شاهد حال هم بر رضايت بود ؛ به طوري كه اگر او بفهمد راضي است ، نيابت صحيح است با مراعات ساير جهات ( مستفاد از س157 و 17 ) .

2 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اعاده طواف و سعي لزوم ندارد ، بلكه احتياط استحبابي دارد . ( مناسك عربي ، مسأله 409 والمسائل الشرعيه ، ج1 ، ص383 ) ، آية الله تبريزي : بلي اگر قبل از خروج از مكه متذكر شود ، احتياط در خصوص اعاده طواف نبايد ترك شود .

آية الله سيستاني : اعاده طواف و سعي لازم نيست گرچه احوط است ولي اگر تقديم طواف براي عذري غير از جهل و نسيان بوده اعاده لازم است .

آية الله فاضل ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب پس از آن سعي و . . . .

3 ـ آية الله بهجت : در صورت تعمّد بنا بر احوط گوسفندي كفّاره دارد .

آية الله گلپايگاني : گناه كرده ولي متعرض كفّاره نشده است .

آية الله مكارم : بنابر احتياط اعاده كند طواف و نماز و سعي را .

4 ـ آية الله گلپايگاني : متعرض كفّاره نشده اند .

5 ـ آية الله بهجت ، آية الله مكارم : مسأله اجمال دارد .

6 ـ آية الله خويي : يعني طواف و سعي را اعاده كند تا ترتيب حاصل شود .

آية الله سيستاني : اگر منظور اعاده طواف و سعي بعد از حلق يا تقصير باشد در صورتي كه جاهل يا ناسي باشد لازم نيست و امّا اعاده حلق يا تقصير كه ذيل عبارت آن را مي رساند لازم نيست حتي در عالم عامد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : لازم است اعاده طواف و نماز و سعي ( آداب حج ، م 855 )

آية الله فاضل : يعني احتياطاً طواف و سعي را اعاده كند تا ترتيب حاصل شود و وجهي براي آخر مسأله نمي باشد .

481

انجام حلق و انكشاف عدم ذبح نايب

1162 ـ تا وكيلِ در ذبح ، قرباني نكرده ، موكّل نمي تواند حلق كند ؛ ^{( 1 )} ولي اگر با اعتقاد به قرباني نمودن وكيل ، حلق كند و معلوم شود كه قرباني نكرده ، حلق مزبور كافي است ؛ ^{( 2 )} و اگر بعد از حلقْ اعمال مكه را هم انجام داده باشد ، كفايت مي كند و اعاده لازم نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : بنابر احوط .

2 ـ آية الله بهجت : گذشت كفايت حتّي در صورت عمد در مسأله 991 .

آية الله سيستاني : ولي او هنوز محرم است و بايد لباس دوخته را بيرون آورد و از ساير محرّمات احرام اجتناب كند و با ذبح مُحل مي شود و همچنين در قسمت بعد مسأله

482

فصل پنجم

خروج از احرام ـ مستحبات حلق

1 ـ محرماتي كه با حلق و تقصير حلال مي شود

1163 ـ در احرام حج ، بعد از حلق و تقصيرِ صحيح ، ^{( 1 )} تمام محرّمات احرام ، غير از زن ^{( 2 )} و بوي خوش ، بر محرم حلال مي شود ؛ و اما حرمت صيد ^{( 3 )} از جهت حرمي آن ، باقي است و بر محرم و غير او حرام است . و اما رفع حرمت از جهت احرامي آن ، بعيد نيست ؛ پس صيد در خارج حرم ، براي او جايز است . ^{( 4 )}

جواز خروج از مكه بعد از انجام اعمال مني

1164 ـ بعد از انجام اعمال مني و قبل از انجام اعمال مكه ، خروج از مكه مانع ندارد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : و دو عمل ديگر مني را هم كه رمي و ذبح است انجام داد .

2 ـ آية الله سيستاني : همه استمتاعات جنسي بر حرمت خود باقي است ولي عقد كردن چه براي خود چه براي ديگران و همچنين شهادت بر عقد پس از حلق يا تقصير جايز است .

3 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب صيد بر او حرام است و اين احتياط تا ظهر روز سيزدهم ادامه دارد .

آية الله گلپايگاني : حرمت صيد به حال خود باقي است .

4 ـ آية الله بهجت : حليّت صيد احرامي به مجرّد تماميّت مناسك مني ، بي وجه نيست ، ( مناسك ، مسأله 412 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : حرمت صيد از جهت دوّم هم باقي است و بعد از انجام طواف نساء و نماز آن حلال مي شود .

آية الله مكارم : احتياط آن است كه در اين حال صيد را ترك كند .

5 ـ آية الله بهجت : خلاف احتياط است .

آية الله تبريزي : احتياط واجب اين است كه تا اعمال حج تمام نشده ، از مكه خارج نشود .

آية الله خويي : جايز نيست . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص313 ) .

آية الله فاضل : احتياط واجب اين است كه تا اعمال حج تمام نشده از مكّه خارج نشود ، مگر اين كه اطمينان داشته باشد كه براي اتمام اعمال برمي گردد .

483

2 ـ مستحبات حلق

1165 ـ در حلق چند چيز مستحب است :

1 ـ آن كه از جانب راست پيش سر ابتدا كند و اين دعا را بخواند :

« أللَّهُمَّ أعْطِني بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ » .

2 ـ آن كه موي سر خود را در مني در خيمه خود دفن نمايد و اولي اين است كه بعد از حلق ، از اطراف ريش و شارب خود گرفته و همچنين ناخنها را بگيرد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : و مستحب است در وقت سر تراشيدن رو به قبله كند . . . و احوط آن است كه از اطراف سروريش و شارب مو بگيرد و ناخنهارا بگيرد ( مناسك شيخ ، ص79 ) .

485

باب دوازدهم

وجوب اعمال مكه و موارد تقديم …487

1 ـ بيان اعمال و زمان انجام آن …487

2 ـ موارد جواز تقديم اعمال مكه …489

طواف نساء …494

1 ـ وجوب طواف نساء …494

2 ـ احكام خلل در طواف حج و نساء …496

3 ـ احكام خلل در طواف نساءِ عمره …499

4 ـ مستحبات اعمال مكه …501

486

اللَّهُمَّ

إِنِّي أَسْأَلُكَ أَنْ تَمْلاََ قَلْبِي حُبّا لَكَ

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ( عليه السلام ) قَالَ :

رَأَيْتُ الْخَيْرَ كُلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِي قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِي

أَيْدِي النَّاسِ وَمَنْ لَمْ يَرْجُ النَّاسَ فِي شَيْء وَرَدَّ أَمْرَهُ

إِلَي اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فِي جَمِيعِ أُمُورِهِ اسْتَجَابَ اللَّهُ عَزَّ

وَ جَلَّ لَهُ فِي كُلِّ شَيْء

الكافي ج : 2 ص : 148

487

فصل اول

وجوب اعمال مكه و موارد تقديم

1 ـ بيان اعمال و زمان انجام آن

1166 ـ اعمالي كه بعد از مناسك مني در مكه واجب است ، عبارتند از :

1 ـ طواف حج كه « طواف زيارت » ناميده مي شود ؛

2 ـ نماز طواف ؛

3 ـ سعي ؛

4 ـ طواف نساء ؛

5 ـ نماز طواف نساء .

كيفيت اعمال مكه و زمان آن

1167 ـ كيفيت طواف حج و نماز آن و سعي و طواف نساء و نماز آن ، بدون هيچ تفاوت ، همان گونه است كه در اعمال عمره گذشت ، مگر در نيت كه اين جا به نيت حج ، به جا آورده مي شوند .

بعد از انجام اعمال سه گانه مني ، مراجعت به مكه ، براي انجام اعمال پنج گانه آن ، واجب است .

1168 ـ انجام اعمال پنج گانه مكه ، قبل از وقوف عرفات و مشعر و اعمال سه گانه مني ، در حال اختيار ^{( 1 )} جايز نيست . ^{( 2 )}

1169 ـ مراجعت به مكه براي انجام اعمال آن ، بعد از اعمال مني در روز عيد ، جايز ، بلكه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : و چنانچه با علم و عمد پيش از حلق يا تقصير طواف نمود ، واجب است طواف را بعد از حلق يا تقصير اعاده نموده و يك گوسفند كفّاره بدهد ، چنانكه گذشت . ( مناسك ، مسأله 415 ) .

2 ـ آية الله سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست و در صورتي كه از روي ندانستن حكم شرعي مقدم بدارد ، اكتفا به آنها مورد اشكال است ، اگر چه خالي از وجه نمي باشد . ( مناسك ، مسأله 412 ) .

488

مستحب است و تأخير تا ^{( 1 )} روز يازدهم جايز است ؛ ^{( 2 )} و جواز تأخير تا آخر ذي حجه ، بعيد نيست . ^{( 3 )}

ترك رمي و بيتوته اعمال مكه

1170 ـ اگر حج گزار بعد از اعمال روز عيد ، ^{( 4 )} رمي و بيتوته و اعمال مكه را به خاطر عذري انجام نداده ؛ در صورتي به وطن باز گشته ، با امكان ، بايد بازگردد و اعمال مكه را انجام دهد ؛ و اگر از بازگشت معذور است ، نايب بگيرد و كفّاره ترك بيتوته را مي تواند در محل خودش نيز ذبح كند ؛ ^{( 5 )} و رمي ايامي كه انجام نشده ، سال بعد ^{( 6 )} بايد قضا شود ؛ و اگر خودش نمي تواند برود ، نيابت كافي است .

جواز خروج با علم به تأخير و ثبوت كفّاره

1171 ـ اگر بعد از اعمال روز عيد ، بخواهد براي انجام اعمال مكه برود ، ولي مي داند كه اگر به مكه برود ، مقداري از مَبيتِ اول شب را درك نمي كند ، رفتن مانع ندارد ، ولي براي تأخير بايد كفّاره بدهد . ^{( 7 )}

ترتيب در اعمال مكه

1172 ـ مقدم داشتن ^{( 8 )} سعي بر طواف زيارت يا بر نماز آن ، اختياراً جايز نيست و همچنين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : در جواز تأخير از روز يازدهم خلاف است ، احوط عدم تأخير است ، اگرچه جواز تأخير تا بعد از ايّام تشريق بلكه تا تمام ذي حجّه بعيد نيست ، و محلّ خلاف جواز تكليفي است نه وضعي ( مناسك شيخ ، ص79 ) .

2 ـ آية الله سيستاني : و بنابر احتياط مستحب از روز يازدهم تأخير نيفتد .

3 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر چه احوط آن است كه تأخير نيندازد .

4 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : در صورتي كه فقط مبيت در مني و رمي جمرات در روز يازدهم و دوازدهم ترك شده ، حجّ او صحيح است و براي رمي جمرات در سال آينده نايب مي گيرد . آية الله خويي : . . . و اگر طواف فريضه يا سعي ترك شده و امكان تدارك در ماه ذي حجه نيستآيا حكم فراموش كردن طواف و سعي را دارد كه حجش صحيح است يا نه ، فتواي ايشان دردست نيست .

5 ـ آية الله مكارم : در فرض مسأله كه صورت اضطرار است كفّاره لازم نيست .

6 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و در ايّام تشريق قضا كند .

7 ـ مراجعه به مسأله 1209 بيتوته در مني شود .

آية الله بهجت : اگر حاجي ساعتي از اوايل شب بيتوته در مني را درك نكند ، كفّاره ندارد ولي احتياطاً قسمت دوّم شب را در مني بماند .

آية الله فاضل ، آية الله مكارم : همان طور كه گفته شد ، بيتوته نصف دوم شب كافي است و كفّاره ندارد .

8 ـ آية الله خويي : سعي بايد بعد از طواف و نماز طواف به جا آورده شود و اگر پيش از طواف يا نماز آن به جا آورده شود ، لازم است بعد از آنها اعاده شود .

489

مقدم داشتن طواف نساء بر طواف زيارت و بر سعي اختياراً جايز نيست ؛ و اگر مقدم داشت ، بايد اعاده كند تا ترتيب حاصل شود .

1173 ـ انجام طواف نساء قبل از سعي در حال ضرورت ـ مثل ترس از حيض و نتوانستن اقامت به مكه تا زمان پاكي ـ جايز است ؛ ولي بعد از آن ، احتياط در نايب گرفتن جهت رعايت ترتيب است . ^{( 1 )}

1174 ـ اگر طواف نساء را سهواً قبل از سعي بجا آورد ، يا به واسطه ندانستن حكم ، مقدم بدارد ، طواف و سعيش صحيح است ؛ ^{( 2 )} و احتياط در اعاده طواف است .

2 ـ موارد جواز تقديم اعمال مكه

1175 ـ براي چند دسته ^{( 3 )} تقديم اعمال مكه ^{( 4 )} بعد از احرام حج ، بر وقوف عرفات جايز است : ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : تقديم طواف نساء بر سعي در حال ضرورت و خوف حيض جايز است و همچنين از ناسي و جاهل مجزي است تقديم بر سعي علي الأظهر ( مناسك شيخ ، ص81 و مناسك ، س165 ) .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : جايز نيست قبل از سعي طواف نساء را انجام دهد و اگر نتوانست تا زمان پاكي در مكه بماند ، مي تواند از مكه خارج شود و بنابر احتياط براي طواف نساء نايب بگيرد . ( مناسك ، مسأله 426 و428 ) .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين مسأله نشده اند .

آية الله مكارم : احتياطِ گرفتن نايب ترك نشود .

2 ـ آية الله بهجت : حكم آن در مسأله قبلي گذشت كه مجزي است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط ، لازم است آنها را بعد از سعي اعاده كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : طواف زيارت و سعيش صحيح است و اعاده طواف نساء با نمازش بعد از سعي احوط است و اگر خودش نمي تواند اعاده كند نايب بگيرد .

3 ـ آية الله بهجت : اظهر جواز تقديم براي صاحب عذر است و احوط آن است كه تقديم كند و بعد از آن اگر ممكن شود اعاده آن در ايّام تشريق كند والاّ در باقي ماه ذي حجّه اعاده نمايد و اگر ممكن نشد استنابه نمايد علي الأحوط و اگر مي داند ( مورد چهارم ) كه در تمام ماه ممكن نمي شود ، پس بي اشكال تقديم واجب است و احوط جمع بين تقديم و استنابه است ( مناسك شيخ ، ص80 ) .

4 ـ آية الله بهجت : . . . و طواف نساء و نماز آن علي المشهور الأظهر . . . . ( مناسك ، مسأله 417 ) .

آية الله تبريزي : كسي كه از رفتن به مكّه يا از مباشرت به اعمال بعد از رجوع از مني بر جان خود مي ترسد ، او فقط مي تواند طواف نساء و نمازش را نيز مقدّم بدارد و بقيه طوايف معذورين ، طواف حج و نماز آن را مقدّم مي كنند و بنا بر احتياط مستحبّ ، سعي را هم مقدّم كنند و بعد در وقت خودش اعاده كنند و چنانچه سعي را مقدّم كردند ، احتياط واجب آن است كه در وقتش اعاده كنند .

آية الله خويي : تقديم طواف حج و نماز و سعي بر وقوفين در حج تمتع جايز نيست مگر براي پيرمردان يا زني كه بيم حيض شدن دارد ، كه اين دو مي توانند طواف حج و نمازش را قبل از وقوفين به جا آورده و سعي را در وقت خودش بنمايند و احوط اين است كه سعي را نيز مقدم داشته و در وقتش هم اعاده نمايند و اولي و بهتر نيز در صورت امكان ، اعاده طواف و نماز است در ايام تشريق يا بعد از آن تا آخر ماه ذي حجه و كسي كه از رفتن به مكه بر جان خود مي ترسد مي تواند طواف حج و نماز و سعي را بر وقوفين مقدم بدارد بلكه مقدم داشتن طواف نساء نيز عيبي ندارد و بعد از اعمال مني هر جا دلش بخواهد برود . ( مناسك ، مسأله 418 ، 417 ) .

آية الله گلپايگاني : احوط براي اين چند طايفه تقديم طواف نساء و نماز آن است رجاءاً . سپس اعاده بعد از مناسك مني در صورت تمكّن و الاّ بايد نايب بگيرد . ( آراء المراجع ، ص 383 ) .

5 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

490

خوف حيض

اول ـ زنهايي كه خوف دارند كه هنگام اعمال مكه ، حايض يا نفساء شوند و تا زماني كه در مكه هستند ، پاك نشوند .

تقديم شامل استنابه نمي شود

1176 ـ اگر زني با خوف حيض ، اعمال مكه را مقدم نمايد ولي بعد از سعي ، حايض شود ، نمي تواند با نايب گرفتن براي طواف نساء ، اعمال مكه را مقدم نمايد ؛ ( چون تقديم اعمال مكه ، براي كسي است كه خودش اعمال را انجام مي دهد و شامل استنابه نمي شود ) و احتياط آن است كه اكتفا به آنچه مقدم داشته هم نكند . ^{( 1 )}

پيرمردها و پيرزنهاي خائف

دوم ـ افراد پير كه روز عيد به بعد ، به خاطر ازدحام ، ^{( 2 )} از طواف ، يا از برگشتن به مكه عاجز باشند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر به جهت خوف از حيض ، اعمال حج را مقدّم كرده ، اعاده طواف حج لازم نيست لكن بنا بر احتياط واجب بايد سعي را اعاده كند و بايد طواف نساء هم بعد از وقوفين و اعمال حج باشد .

آية الله سيستاني : آنچه مقدم داشته كافي است و طواف نساء را پس از اعمال روز عيد انجام دهد و اگر نتوانست تكليف ساقط است ولي احتياط آن است كه نايب بگيرد .

آية الله فاضل : يعني با فرض اين كه زن نتوانسته همه اعمال حج را قبل از وقوفين انجام بدهد ، احتياط اين است كه بعد از پاك شدن مجدداً همه اعمال بعد از مني را اعاده كند .

2 ـ آية الله فاضل : و نتواند صبر كند تا ازدحام تمام شود يا صبر كردن مستلزم عسر و حرج باشد .

3 ـ آية الله خويي : كلمه مريض در مناسكي كه متن معتمدالعروه است ذكر شده و در معتمد العروه ، ج5 ، ص344 آمده است : « انما يجوز تقديم الطواف للعاجز ، كالشيخ الكبير والمريض والمرأة التي تخاف الحيض » .

آية الله سيستاني : مناط عسر است نه عجز .

491

افراد مريض

سوم ـ اشخاصي كه به خاطر مريضي ، از طوافِ در وقت ازدحام ، بترسند ، يا از آن عاجز باشند . ^{( 1 )}

غير قادر بر اعمال تا آخر ماه

چهارم ـ كساني كه مي دانند ^{( 2 )} تا آخر ماه ذي حجه ، به جهتي براي آنها ، طواف و سعي ، ممكن نمي شود ^{( 3 )}

كشف خلاف

1177 ـ سه دسته اول اگر اعمال را مقدم نمودند ، كفايت مي كند اگر چه كشف خلاف شود ؛ مثلاً زنْ حايض نشود ؛ و مريض خوب شود ؛ و ازدحام چندان نباشد كه موجب مزاحمت شود ؛ پس اعاده اعمال ، لازم نيست اگرچه احوط ^{( 4 )} است .

1178 ـ دسته چهارم نيز اگر به خاطر مرض ^{( 5 )} و پيري و عليلي ، اعتقاد داشتند كه نمي توانند اعمال را بجا آورند ، ^{( 6 )} در صورت كشف خلاف ، تقديم اعمال مجزي است ؛ و اما اگر تقديم به جهت ديگر ـ مثل اعتقاد سيل ـ باشد ، در صورت كشف خلاف ، بايد اعمال را اعاده كنند . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : مريض يا معلول و هر كسي كه بازگشت به مكه براي او مشكل باشد ، يا طواف مشكل باشد در اثر ازدحام و مانند آن .

آية الله فاضل : و نتوانند تا رفع ازدحام در مكّه بمانند يا با عسر و حرج مواجه مي شوند .

2 ـ آية الله سيستاني : كساني كه مي ترسند براي آنها بازگشت به مكه ميسر نشود .

3 ـ آية الله خويي ، متعرّض اين فرع نشده اند .

4 ـ آية الله بهجت ، آية الله خويي : به ذيل مسأله 1175 مراجعه شود .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : احتياط آن است كه بعد از برگشتن از مني ، اگر ممكن شود در ايّام تشريق و گرنه تا آخر ذي حجّه طواف و سعي را دوباره بجاآورند . ( مناسك فارسي ، مسأله 204 ) .

آية الله مكارم : احتياط به اعاده در صورت امكان ترك نشود .

5 ـ آية الله صافي : احوط آن است كه پس از مراجعت از مني نايب بگيرند كه اعمال آنها را انجام دهد و اگر بعد از مراجعت خلاف يقيني كه داشت ظاهر شد اعاده لازم است بدون تفاوت بين صور مذكوره .

آية الله فاضل : و اگر احتمال حدوث مرض را مي داد و بعداً مرض حادث نشد ، مجزي نيست .

6 . آية الله خويي : فتواي معظّم له در اين مسأله به دست نيامد .

7 ـ آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : در همه موارد اعاده را موافق احتياط استحبابي بيان كرده اند .

آية الله گلپايگاني : اعاده مستحب است . ( آداب و احكام حج ، مسأله 890 ) .

آية الله مكارم : مانند مسأله سابق است .

492

1179 ـ كساني كه اعمال را بر وقوفين مقدم مي نمايند ، لازم نيست نزديك ترين زمان به وقوفين را رعايت كنند .

عدم لزومي بودن تقديم اعمال مكه

1180 ـ تقديم اعمال مكه براي افراد ذكر شده ، جايز است و لازم نيست . ^{( 1 )}

عدم جواز تقديم به خاطر ازدحام و مشقت

1181 ـ اگر حج گزار ترس داشته باشد كه در اثر ازدحام نتواند طواف كند يا به مشقت بيفتد ، ولي جزو چهار دسته ذكر شده نباشد ، موردِ جوازِ تقديم نيست و نمي تواند اعمال مكه را مقدم بدارد . ^{( 2 )}

جواز تقديم اعمال براي نايب

1182 ـ نايبِ در حج هم ، با خوف حيض و مرض ، مي تواند اعمال را مقدم بدارد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : مگر اين كه بدانند يا اطمينان داشته باشند ؛ چنانچه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم نكنند ، بعد امكان انجام آن را ندارند ، كه در اين صورت واجب است طواف و نماز آن را مقدم كنند و بنابر احتياط مستحب ، سعي را نيز مقدم و بعد اعاده كنند .

آية الله خويي : كسي كه خوف اين را دارد كه نتواند طواف صحيح تام بعد از وقوفين انجام دهد لازم است طواف را قبل از وقوف انجام دهد ، بلي ظاهر مناسك راجع به زني كه صرفاً مي ترسد حايض بشود ولي اطمينان به آن ندارد ، جواز تقديم و عدم لزوم آن است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : مگر براي كسي كه يقين دارد بعد از برگشتن از مني و تا آخر ذي حجّه امكان انجام آن را ندارد كه در اين صورت تقديم واجب است . ( آداب و احكام حج ، مسأله 907 ) .

2 ـ آية الله بهجت : تقديم اعمال مكه براي كسي كه پس از بازگشت از مني از ازدحام جمعيّت مي ترسد ، جايز است ولي احتياطاً بعد از برگشت از مني اعمال را تكرار كند و در صورت عدم امكان نايب بگيرد ( مناسك ، س167 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله مكارم : احتياط آن است كه مقدم دارد و بعداً اگر نتوانست براي طواف نايب بگيرد .

آية الله سيستاني : كساني كه بازگشت به مكّه براي آنها مشكل است و يا طواف نمودن بعد از بازگشت از مني به علّت ازدحام شديد جمعيّت يا غير آن براي آنها مشكل است مي توانند مقدّم دارند ( مناسك ، مسأله 412 ) .

3 ـ آية الله خويي ، فتواي ايشان در اين مورد در دست نيست ، بلي حكم نايب معذور به عذر طاري ، قبلا در بحث نيابت گذشت .

493

ميزان تشخيص عذر براي تقديم اعمال

1183 ـ تشخيص عذر براي كساني كه اعمال حج را مقدم مي دارند ، بر عهده خود آنان است .

صِرف لزوم طواف با تخت ، مجوز تقديم نيست

1184 ـ كسي كه او را ـ در هر دو صورت تقديم و تأخير ـ بايد به وسيله تخت و امثال آن ، طواف دهند و عذر ديگري ندارد ، نمي تواند اعمال مكه را مقدم نمايد .

لزوم تقديم همه اعمال

1185 ـ كساني كه اعمال حج را بر وقوفين مقدم مي دارند ـ بنابر احتياط ـ در موردي تقديم بدارند كه تمامي اعمال را مقدماً انجام دهند و بعضي از آن را تاخير نياندازند ؛ ^{( 1 )} پس مؤخّر نمودن سعي و تقديم بقيّه اعمال ، محلّ اشكال است . ^{( 2 )}

تقديم اعمال بدون احرام

1186 ـ شخصي كه مي تواند اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد ، اگر جهلاً بدون احرام ، اعمال مكه را انجام داد ، كفايت نمي كند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني و آية الله فاضل : تأخير طواف نساء مانعي ندارد .

آية الله مكارم : هر سه عمل را مقدّماً انجام دهد .

مراجعه شود به مسأله 1175

2 ـ مراجعه شود به مسأله 1175 .

آية الله بهجت : بعد از طواف سعي است .

آية الله سيستاني : جايز نيست .

آية الله مكارم : همه را قبلا انجام مي دهند .

3 ـ آية الله بهجت : اگر شخصي به دليل عذر ، اعمال مكه را مقدّم داشت ، بعداً كشف شد كه اعمال را بدون احرام انجام داده ، به آن اكتفا نكند و احتياطاً طواف و نماز و سعي را اعاده كند ( مناسك ، س168 ) .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

494

فصل دوم

طواف نساء

1 ـ وجوب طواف نساء

حرمت نساء قبل از طواف نساء

1187 ـ طواف نساء به مرد اختصاص ندارد ؛ بلكه بر زن و خنثي و خصيّ و بچه مميز نيز ، لازم است ؛ و اگر زن نيز آن را ترك كند مرد بر او حلال نمي شود ، بلكه اگر وليّ طفل غير مميز ، او را محرم كرد ، بايد ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} ـ او را طواف نساء بدهد تا بعد از بالغ شدن ، زن يا مرد بر او حلال شود . ^{( 2 )}

طواف نساء ركن نيست

1188 ـ طواف نساء و نماز آن ، اگرچه واجب است و بدون آن زن حلال نمي شود ، ولي ركن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : واجب است . . . .

2 ـ آية الله تبريزي : بعد از طواف حج و نماز و سعي ، ظاهراً عقد حلال مي شود ، ولكن بنابر احتياط استمتاعات جايز نمي شود ، گرچه اظهر اختصاص حرمت به جماع است .

آية الله خويي : حكم صبيّ مميز ، مانند حكم مرد است . ( مستفاد از المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص343 ) ولي راجع به صبي غير مميز كه او را به حج مي برند فتواي ايشان در دست نيست .

آية الله سيستاني : همانگونه كه گذشت ، با حلق يا تقصير ، عقد حلال مي شود و اما حليّت استمتاع در صبيّ هم متوقّف است بر طواف نساء ، پس اگر بالغ شد و هنوز طواف نساء نكرده ، نمي تواند از همسرش استمتاع ببرد .

آية الله فاضل : مجنون و مغمي عليه را نيز اگر مُحْرِم كرده اند ، طواف نساء بدهند تا در صورت افاقه زن يا مرد بر آنها حلال شود .

آية الله گلپايگاني : متعرض خصيّ و خنثي نشده اند وليكن در مورد مجنوني كه وليّش او را محرم كرده ، طواف نساء را لازم مي دانند .

495

نيست و ترك عمدي آن ، موجب باطل شدن حج نمي شود ، بلكه بر حاجي ، انجام آن واجب است ؛ ^{( 1 )} و اگر بجا نياورد ، زن و آنچه مربوط به آن است ـ مثل عقد و خِطبه و شاهد شدن ^{( 2 )} ـ بنابر احتياط واجب ، حلال نمي شود .

1189 ـ پيش از بجا آوردن طواف نساء ، بايد از مطلق تلذّذِ زناشويي اجتناب شود . ^{( 3 )}

عمره تمتع و طواف نساء

1190 ـ در عمره تمتع ، طواف نساء واجب نيست ؛ و اگر بخواهد احتياط كند ، طواف و نماز آن را رجاءً  ^{( 4 )} بجا آورد .

نيت نايب در طواف نساء

1191 ـ احتياط آن است كه نايب در طواف نساء ، نيت مافي الذمه كند ، گرچه مي تواند به نيت منوبٌ عنه انجام دهد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : با مباشرت خودش با امكان و با استنابه با عدم امكان مباشرت علي الأحوط ( مناسك شيخ ، ص81 ) .

2 ـ آية الله بهجت : تا آن را بجا نياورد زن بر او حلال نمي شود حتّي عقد كردن و شهادت دادن بر آن علي الأحوط ( مناسك شيخ ، ص81 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : و ظاهر اين است كه بتواند بعد از طواف و سعي عقد نمايد ولي لذت بردن از زن برايش جايز نيست بنابر احتياط ، اگرچه اظهر جواز غير از جماع است .

آية الله سيستاني : پس از تراشيدن و يا كوتاه كردن مو ، بنابر اقوي جايز است زن عقد كند و شاهد عقد باشد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و به احتياط واجب اداي شهادت هم ننمايد .

3 ـ آية الله مكارم : بنا بر احتياط واجب .

به دو مسأله قبل مراجعه شود .

4 ـ آية الله فاضل : در عمره تمتّع طواف نساء واجب نيست بلكه انجام آن موافق احتياط است و اگر بخواهند احتياط كنند محلّ انجام آن قبل از تقصير است .

آية الله مكارم : ضرورتي ندارد طواف نساء را به قصد رجا بجا آورد .

5 ـ آية الله خويي ، آية الله سيستاني : به نيّت منوبٌ عنه انجام دهد ( ملحق ، سؤال 361 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : طواف نساء را بايد به نيّت منوبٌ عنه بجاآورد ( توضيح المسائل ، م2057 ) .

آية الله فاضل : طواف نساء به نيت منوبٌ عنه انجام شود .

496

خطا در لفظ طواف نساء

1192 ـ اگر طواف كننده در تلفظ نيّت طواف نساء ، لفظ ديگري بر زبان آورد مثلاً طواف رجال بگويد ، اگر منظورش اداي وظيفه است ، مانع ندارد .

2 احكام خلل در طواف حج و نساء

ترك طواف حج

1193 ـ اگر حج گزار با جهل به مسأله ، طوافحج ^{( 1 )} را ترك و بقيه اعمال را انجام دهد ، بايد حج را اعاده كند و يك شتر ^{( 2 )} قرباني نمايد .

ترك سهوي طواف نساء

1194 ـ اگر طواف نساء را سهواً ^{( 3 )} تا برگشت از حج بجا نياورد ، اگر مي تواند ، بايد برگردد و بجا بياورد ؛ و اگر نمي تواند يا مشقت دارد ، نايب بگيرد و پس از بجاآوردن وي ، زن به او حلال مي شود .

ترك طواف حج ونساء

1195 ـ اگر كسي طواف واجب ـ اعم از طواف عمره و طواف حج و طواف نساء ـ را فراموش كند و با زن نزديكي نمايد ، بايد يك هدي در مكه ذبح ^{( 4 )} كند ؛ و احتياط ^{( 5 )} آن است كه شتر باشد ؛ و در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي ، آية الله فاضل : بلكه در صورتي كه طواف عمره را هم ، از روي جهل ترك كرده باشد عمره باطل مي شود ولي كفّاره ندارد و بايد حج را در سال بعد اعاده كند . ( مناسك ، مسأله 325 ) .

2 ـ آية الله بهجت : بنابر احتياط . ( مناسك شيخ ، ص35 ) .

آية الله گلپايگاني : متعرّض كفّاره نشده اند ولي قبل از انجام عمره مفرده احتياطاً از نزديكي با زن خودداري نمايد .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

3 ـ آيات عظام بهجت ، سيستاني ، فاضل : يا عمداً .

4 ـ آية الله فاضل : در صورتي كه نسيان مبدّل به علم شود و استمرار نداشته باشد كفاره دارد والاّ چيزي بر او نيست .

آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : براي فراموشي طواف عمره در مكه و براي فراموشي طواف حج در مني قرباني نمايد ، و قرباني كردن يك گوسفند كافي است . و از مناسك آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني استفاده مي شود كه : اين حكم در طواف نساء نيست . ( مناسك ، مسأله 327 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : كسي كه تمام طواف يا بعض آن را فراموش كند و يادش نيايد تا به شهر خود برگردد و براي او مشكل باشد كه به مكه مراجعت نمايد و آنچه را فراموش كرده بجا آورد واجب است نايب بگيرد كه براي او طواف كند و در اين صورت بنابر احتياط واجب هدي بفرستد و احوط آن است كه شتر باشد . آية الله صافي بعد از « براي او طواف كند » مي فرمايد : و نماز طواف بخواند و بنابر احتياط لازم سعي هم بنمايد و در اين صورت بنابر احتياط واجب هدي بفرستد ، و احوط آن است كه شتر باشد ، و در مواردي كه گفته شد بايد وجوباً يا احتياطاً بعد از اتمام و نماز طواف ، اعاده نمايد ، نايب نيز به همان شرح عمل كند . ( مناسك فارسي ، م 104 )

آية الله مكارم : قرباني كردن گوسفند و اعاده سعي احتياط مستحب است .

آية الله خامنه اي : متعرض كفّاره نشده اند .

5 ـ آية الله فاضل : و احتياط مستحب .

497

صورت بازگشت از مكه ، بايد خودش باز گردد و طواف و نماز آن را بجا آورد ؛ و احتياطاً در غير طواف نساء ، سعي را هم بجا آورد ؛ ^{( 1 )} و اگر نمي تواند بازگردد ، يا مشقت دارد ، نايب بگيرد .

1196 ـ اگر كسي طواف را ـ چه طواف عمره ^{( 2 )} يا طواف زيارت ـ از روي جهل به مسأله بجا نياورد و به محلِّ خود بازگردد ، بايد حج را اعاده كند و يك شتر قرباني ^{( 3 )} كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر قبل از فوت وقت متذكر شود ، بايد سعي را اعاده كند و اگر بعد از آن باشد ، مثلا طواف عمره را پس از وقوف در عرفات متذكر شود يا طواف حج را پس از پايان ذي حجه متذكر شود طواف را قضا مي كند و اعاده سعي لازم نيست و تا طواف را خودش يا نايبش انجام نداده اند آنچه بر او حرام شده است حلال نمي شود .

2 ـ آية الله فاضل : كفّاره در طواف عمره بنابر احتياط است .

3 ـ آية الله بهجت : وجوب ذبح يك شتر مطلقا حتّي در حال علم و عمد موافق احتياط است كه در مسأله 551 هم آمده است ( مناسك شيخ ، ص35 ) .

آية الله تبريزي : كفّاره دادن يك شتر در ترك طواف حج از روي جهل به مسأله است ، و اما در طواف عمره تمتع چنانچه از روي جهل به مسأله ترك شد ، هرچند بايد حج را در سال آينده اعاده كرد ولي كفّاره ندارد .

آية الله خويي : اگر كسي طواف عمره تمتع را از روي علم يا از روي جهل ترك كند به نحوي كه قبل از وقوف عرفات نتواند آن را تدارك نمايد عمره و حتي احرام عمره اش باطل مي شود و بايد در سال ديگر حج را اِعاده نمايد و كفاره مذكوره اختصاص دارد به موردي كه طواف حج را از روي جهل ترك كرده باشد .

آية الله سيستاني : كفّاره در مورد طواف عمره مبني بر احتياط واجب است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : چون احتمال مي دهد در احرام باشد ، احتياطاً از نزديكي با زن قبل از انجام عمره مفرده دوري نمايد و يك شتر قرباني كند .

آية الله فاضل : اگرچه با زن هم نزديكي نكرده باشد .

آية الله مكارم : درترك طواف عمره ، قرباني احتياط مستحب است و در طواف حج ، احتياط واجب است .

498

حكم عقد و فرزنددار شدن با ترك طواف نساء

1197 ـ اگر كسي طواف نساء را انجام نداده و ازدواج نموده ، با فرض جهل ، فرزند او حكم حلال زاده را دارد ، ولي عقد ، باطل است ^{( 1 )} و بايد طواف نساء را انجام دهد و جهت ادامه زناشويي ، بايد عقد را تجديد نمايد .

شك در انجام طواف نساء بعد از مراجعت

1198 ـ اگر پس از مراجعت از مكه شك كند كه طواف نساء حج يا عمره مفرده را بجا آورده يا نه ، ^{( 2 )} اگر التفات به وجوب طواف نساء نداشته ، بايد طواف نساء را انجام دهد ^{( 3 )} و همچنين است در صورت التفات ^{( 4 )} علي الأحوط ، بلكه خالي از قوت نيست .

ترك طواف نساء توسط نايب

1199 ـ اگر نايبْ طواف نساء را بجا نياورد ، علاوه بر حرمت نساء بر وي ، ذمه اش هم مشغول است و خودش بايد در حياتش انجام دهد و اگر نمي تواند ، نايب بگيرد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : تا طواف نساء بجانياورد زن حلال نيست ولي عقد صحيح است و فرزند حلال زاده است ، بنا بر اين اگر نتواند شخصاً طواف نساء را بجا آورد نايب بگيرد كه طواف نساء و نمازش را انجام دهد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : ظاهراً عقد صحيح است و نياز به تجديد ندارد ، ولي مادامي كه طواف نساء و نماز آن را خودش و در صورت تعذر نايبش انجام نداده جماع جايز نيست .

آية الله سيستاني : عقد او صحيح است ؛ زيرا آنچه بر حاجي پس از حلق حرام است ، استمتاع است نه عقد و امّا اولاد به هر حال ملحق به او هستند .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب عقد او باطل است .

2 ـ آية الله بهجت : اگر توانست خودش بجا آورد و الاّ نايب بگيرد .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر شك بعد از عمل مواقعه با زوجه برايش حاصل شد ، به آن اعتنا ننموده و بنابر انجام آن گذارد .

آية الله سيستاني : بايد طواف نساء را انجام دهد و اگر معذور است يا مشقت دارد نايب بگيرد .

آية الله مكارم : بنا بر احتياط واجب در صورت اوّل ، ولي در صورت بعد طواف نساء لازم نيست .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ولي اگر التفات به وجوب آن داشته و شك دارد كه انجام داده يا نه ، بعيد نيست انجام آن واجب نباشد ، اگر چه احتياط خوب است ( آداب و احكام حج ، مسأله 915 ) .

5 ـ آية الله بهجت : و چنانچه قبل از تدارك فوت نمايد ، احتياط اين است كه از تركه اش قضاي آن بجا آورده شود . ( مناسك ، مسأله 425 ) .

آية الله خويي ، آية الله فاضل : در صورت عدم تدارك در زمان زنده بودنش ، بنابر احتياط بايد قضاي آن از تركه او بجا آورده شود . ( مناسك عربي ، مسأله 420 ) .

499

زمان قضاي طواف حج و نساء با فرض بطلان آن

1200 ـ اگر طواف حج و نماز آن يا طواف نساء و نماز آن به جهتي باطل باشد ، قضاي آن بايد در ماه ذي الحجه باشد ، يا همه وقت كفايت مي كند ؟ ^{( 1 )}

3 ـ احكام خلل در طواف نساءِ عمره مفرده

1201 ـ طواف نساء در عمره مفرده ، بايد بعد از تقصير يا حلق انجام شود . ^{( 2 )}

ترك طواف نساء در چند عمره مفرده

1202 ـ اگر شخصي چندين عمره مفرده بجاي آورده باشد و در هيچ كدام طواف نساء را انجام نداده باشد ، يك طواف نساء براي تمام آنها كفايت مي كند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله خامنه اي : وقت طواف حج و نماز آن ماه ذيحجّه است ، ولي طواف نساء و نماز آن وقت معيّني ندارد .

آية الله بهجت : ماه ذي الحجّه شرط نيست بلي اگر تبيّن بطلان طواف حج در ذي حجّه همان سال حج بود تكليفاً بايد از ذي حجّه تأخير نكند در صورت امكان .

آيت الله تبريزي : در طواف نساء مطلقا مي تواند در غير ماه ذي الحجه انجام دهد و در طواف حج نيز در مواردي كه قضا دارد و باقضاي طواف و نماز آن حج شخص تدارك مي شود ـ مثل صورت فراموشي ـ چنانچه در ماه ذي الحجه متوجه نشد و بعد از آن متوجه شد در ماههاي ديگر قضا مي شود .

آيت الله گلپايگاني : در طواف حج و نمازش بايد در ذي الحجه باشد و در طواف نساء ونمازش لازم نيست .

آيت الله مكارم : ماه ذي الحجه شرط نيست هرچند بهتر است .

آيت الله فاضل : در همه اوقات كفايت مي كند ، ولي بهتر است طواف حج و نماز آن در ماه ذيحجه باشد .

2 . آية الله بهجت : در عمره مفرده ، تقديم طواف نساء بر تقصير ، در صورت ضرورت يا نسيان يا جهل ، مجزي است . ( مناسك ، س166 ) .

3 ـ آية الله بهجت ، آية الله فاضل : بنابر احتياط ، براي هر كدام يك طواف نساء انجام دهد .

آية الله تبريزي : هر احرام ، طواف نساء مستقل لازم دارد ولي احتياط اين است تا طواف عمره مفرده را انجام نداده ، محرم به احرام جديد نشود .

آية الله خامنه اي : علي الظاهر واجب است براي هر عمره مفرده جداگانه طواف نساء بجا آورد ، اگرچه تحلّل با طواف نساء واحد بعيد نيست .

آية الله خويي ، آية الله صافي : هر احرام ، طواف نساء مستقل لازم دارد . ( مستفاد از مسأله 68 استفتائات ) .

آية الله سيستاني : هر احرام ، طواف نساء مستقل لازم دارد بنابر احتياط واجب .

500

ترك طواف نساء در عمره مفرده و احرام مجدد

1203 ـ اگر كسي عمره مفرده را بدون طواف نساء به جا آورد ، جايز است با همين حال براي عمره تمتع محرم شود و بعد از انجام عمره تمتع ، طواف نساء را به جا آورد . ^{( 1 )}

ترك طواف نساء عمره مفرده و احرام براي عمره تمتع

1204 ـ اگر معتمر طواف نساء عمره مفرده را فراموش كرده و بعد براي عمره تمتع محرم شده است ، مي تواند آن را بعد از انجام اعمال عمره تمتع بجا آورد ؛ و اگر تأخير بيندازد ، طواف نساء حج ، از آن كفايت مي كند . ^{( 2 )}

1205 ـ اگر بعد از شوط چهارم طواف نساء عمره مفرده ، با زوجه خود مواقعه نمايد ـ مانند طواف نساء حج ^{( 3 )} ـ عمل او صحيح است و كفّاره ندارد ، اگرچه مرتكب حرام شده است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : و همچنين كسي كه پس از انجام حج تمتع ، طواف نساء را ترك كرده ، مي تواند براي عمره مفرده محرم شود .

آية الله تبريزي : صحّت احرام جديد ، قبل از طواف نساي عمره مفرده ، محلّ اشكال است .

آية الله فاضل : احتياط آن است كه تا طواف نساء عمره مفرده يا حج تمتّع را انجام نداده ، براي عمره تمتّع ياعمره مفرده محرم نشود ، هر چند اگر قبل از انجام طواف نساء محرم به عمره و حج شد باطل نيست ، ولي پس از اتمام آن ها ، طواف نساء را بنابر احتياط انجام دهد .

2 ـ آية الله بهجت : در اين مسأله و مسأله بعدي به ذيل مسأله 1202 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : صحّت احرام جديد قبل از طواف نساء عمره مفرده محلّ اشكال است .

آيات عظام خامنه اي ، خويي ، صافي : كفايت نمي كند .

آية الله سيستاني : كفايت نمي كند بنابر احتياط .

آية الله فاضل : كفايت نمي كند و براي عمره مفرده بنابر احتياط واجب يك طواف نساء ديگر بجا آورد .

3 ـ آية الله بهجت : اگر توانست خودش بجا آورد والاّ نايب بگيرد .

4 ـ آية الله بهجت : قبل از اتمام شوط پنجم كفّاره دارد ، بنا بر احتياط و بعد از شوط پنجم كفّاره ندارد البته اين مسأله را در باره حج دارند نه عمره مفرده . ( مستفاد از مناسك ، مسأله 222 ) به ذيل مسأله 353 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : چنانچه اين عمل بعد از سعي بوده ، عمره باطل نمي شود ، ولي قبل از شوط پنجم كفّاره دارد ، بلكه احوط كفّاره است مطلقاً .

آية الله خويي : بعد از سعي عمره باطل نمي شود ولي كفّاره دارد مگر اين كه شوط پنجم را بجا آورده بوده . ( مناسك ، مسأله 223 ) .

آية الله سيستاني : استغفار كند و كفّاره ندارد و طوافش را تمام كند ( ملحق مناسك ، سؤال 366 ) .

501

انجام طواف نساء عمره مفرده بدون تقصير

1206 ـ در عمره مفرده انجام طواف نساء قبل از تقصير ، موجب بطلان عمره نمي شود ، ولي بايد بعد از تقصير ، طواف نساء اعاده ^{( 1 )} شود و بدون آن ، حرمت نساء باقي است .

ترك طواف نساء و احرام براي حج افراد

1207 ـ كسي كه طواف نساء عمره مفرده را بجا نياورده و بعد از آن حج اِفراد بجا مي آورد ، طواف نساء حج اِفراد از آن كفايت مي كند . ^{( 2 )}

4 ـ مستحبات اعمال مكه ^{( 3 )}

1208 ـ آنچه كه از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعي ذكر شد اينجا نيز جاري است و مستحب است شخصي كه به جهت طواف حج مي آيد ، در روز عيد قربان بيايد و بر درب مسجد بايستد و اين دعا را بخواند :

« أللَّهُمَّ اَعِنّي عَلي نُسُكِكَ وَسَلِّمْني لَهُ وَسَلِّمْهُ لي أسْألُكَ مَسْألَةَ الْعَليلِ الذَّلِيلِ الْمُعْتَرِفِ بذَنْبِهِ أنْ تَغْفِرَ لي ذُنُوبي وَأنْ تُرْجِعَني بِحاجَتَي ، أللَّهُمَّ اِنِّي عَبْدُكَ وَالْبَلَدُ بَلَدُكَ وَالبَيْتُ بَيْتُكَ جئْتُ أطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأؤُمُّ طاعَتَكَ مُتَّبِعاً لاِمْرِكَ راضِياً بِقَدَرِكَ أسْألُكَ مَسْألَةَ الْمُضْطَرِّ إلَيْكَ الْمُطِيعِ لاِمْرِكَ الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ أنْ تُبَلِّغَني عَفْوكَ وَتُجِيرَني مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ » .

سپس به نزد حجرالاَسود بيايد و استلام و بوسه نمايد ؛ و اگر بوسيدن ممكن نشد ، دست به حجر ماليده و دست خود را ببوسد ؛ و اگر آن هم ممكن نشد ، مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد و بعد آنچه در طواف عمره بجا آورده بود بجا آورد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : به ذيل مسأله 912 مراجعه شود .

آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 ـ به مسأله 1202 مراجعه شود .

3 ـ آية الله مكارم : اين اعمال را به قصد رجا و اميد مطلوبيت بجا آورد .

502

يَا

أَرْأَفَ مِنْ كُلِّ رَءُوف

عن أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أنّه قَالَ :

شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِيَامُ اللَّيْلِ

وَ عِزُّهُ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّـــــاسِ

الكافي ج : 2 ص : 148