بخش 25

549

باب شانزدهم

برخي از احكام نماز و روزه …551

1 ـ احكام نماز جماعت …551

2 ـ احكام سجده …554

3 ـ محدوده تخيير بين قصر و اتمام …558

4 ـ قصد عشره …558

4 ـ احكام روزه و اعتكاف …562

احكام خمس مربوط به عمره …564

1 ـ نداشتن سال خمسي …564

2 ـ سپرده ها و خمس آن …567

احكام تقليد …570

لقطه …574

فهرست اجمالي …583

فهرست تفصيلي …589

550

يَا سرور العارفيــن

عن أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ( عليه السلام ) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلّي الله عليه وآله )

يَجِيءُ الرَّجُلُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَهُ مِنَ الْحَسَنَاتِ كَالسَّحَابِ الرُّكَامِ أَوْ كَالْجِبَالِ الرَّوَاسِي فَيَقُولُ يَا رَبِّ أَنَّي لِي هَذَا وَلَمْ أَعْمَلْهَا فَيَقُولُ هَذَا عِلْمُكَ الَّذِي عَلَّمْتَهُ النَّاسَ يَعْمَلُ بِهِ مَنْ بَعْدكَ

بصائرالدرجات / 5

551

فصل اول

برخي از احكام نماز و روزه

1 ـ احكام نماز جماعت

1318 ـ هنگام اقامه نماز جماعت در مسجدالحرام و مسجدالنبي ، مؤمنين خارج نشوند و در جماعت با ساير مسلمين ، شركت كنند . ^{( 1 )}

نماز استداره اي

1319 ـ نماز به نحو استداره در مسجدالحرام ، نياز به اعاده ندارد . ^{( 2 )}

حكم عدم اتصال صفوف

1320 ـ در نماز جماعت مسجدالحرام كه امام جماعت مقابل در كعبه ، يا كنار مقام ابراهيم به نماز مي ايستد ، و چند صف دور كعبه تشكيل شده و بقيه داخل شبستانها هستند و اتصال صفوف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : بهجت ، صافي ، گلپايگاني ، زنجاني : به گونه اي عمل شود كه موجب وهن نشود و وظيفه منفرد رعايت شود ، يا اعاده شود و آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني و وحيد : همين نظر با اين اضافه : در صورتي كه نتواند در جماعت با آنها قرائت را با شرايط كامل بجا آورد ، قرائت را آهسته ادا مي كند و اگر آن هم ممكن نيست ، به گونه حديث نفس بخواند ؛ و نماز جمعه را بعد از فراغ در هر صورت اعاده كند .

2 ـ آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، وحيد ، صافي و گلپايگاني : به وظيفه ذيل مسأله 1318 عمل شود .

آية الله خامنه اي : نماز كساني كه پشت سر يا دو طرف امام ايستاده اند صحيح است لكن نماز افرادي كه روبروي امام قرار دارند صحيح نيست .

آية الله مكارم : نماز به نحو استداره مانعي ندارد ولي بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد و همچنين بنابر احتياط نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد .

آية الله فاضل : اگر به جهت تقيّه خوانده باشد اعاده ندارد و در غير مورد تقيه استداره جايز نيست ؛ و اگر كسي نمي دانسته و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد .

آية الله نوري : با حفظ نسبت در تمام دايره صحيح است .

552

برقرار نيست ؛ آيا شيعيان بايد اتصال صفوف را مراعات كنند و يا همان مقداري كه آنان نماز را صحيح مي دانند ، كافي است ، مخصوصاً اين كه امكان اتصال نماز بانوان ، وجود ندارد ؟ ^{( 1 )}

خواندن عشا بلافاصله بعد از مغرب

1321 ـ كساني كه هنگام نماز مغرب در مسجدين هستند ، جايز است بعد از اتمام نماز جماعت ولو بلافاصله ، نماز عشا را بخوانند ؛ ولي جهت اقامه نماز مغرب ، اگر وقت داخل نشده ، بايد صبر كنند . ^{( 2 )}

شبهاي مهتابي و جماعت

1322 ـ در مكه و مدينه ، در ليالي مقمره ، كساني كه نماز صبح را به جماعت با ساير مسلمين مي خوانند ، نماز آنها صحيح است و اعاده ندارد . ^{( 3 )}

لزوم اعاده با عدم احراز شرايط لازم

1323 ـ اگر انجام نماز در مسجدين ، به كيفيتي باشد كه معلوم نيست موافق نظر اهل سنت باشد ، مانند سجده بر پشت نمازگزارانِ صفِ جلو و عدم رعايت اتصال و مانند آن ، بايد اعاده شود .

نماز در پشت بام مسجدالنبي

2/1323 ـ پشت بام مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) كه ديوار اطراف پشت بام ، بيش از قامت انسان بلند است و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، وحيد ، صافي و گلپايگاني : به وظيفه ذيل مسأله 1318 عمل شود .

آية الله خامنه اي : همانطور كه آنهانماز راصحيح مي دانند كفايت مي كند ، والله العالم .

آية الله فاضل : چنانچه هنگام اقامه جماعت اتفاقاً داخل شبستانها بودند همانجا اقتدا كنند و نماز صحيح است هر چند اتصال برقرار نباشد . ولي اختياراً و با وسعت وقت آنجا نروند و نمانند . و در اين مسأله فرقي بين آقايان و بانوان نيست .

آية الله مكارم : در مورد بانوان كه راه ديگري ندارند ، اشكالي ندارد . ولي در مورد آقايان چنانچه بتوانند اتصال صفوف را رعايت كنند ، لازم است .

آية الله نوري : لازم است در صورت امكان اتّصال صفوف را مراعات كنند .

2 ـ آية الله بهجت : اشكالي ندارد با رعايت وظيفه منفرد ، چه آن كه استتار قرص كافي است .

آية الله خويي : اگر نماز مغرب قبل از زوال حمره مشرقيه باشد ، فتواي ايشان به صحت آن معلوم نيست و لذا احتياط رعايت شود .

آية الله سيستاني : اگر قبل از دخول وقت ، نماز با آنها بخواند مجزي نيست .

آية الله مكارم : وقت وارد شده است .

3 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : فرقي ميان شب هاي مهتابي و غير مهتابي نيست .

553

هيچ طرف صفهاي جماعت مسجد پيدا نيست ، آيا اقتدا با اين وضع صحيح است ؟ ^{( 1 )}

نماز جماعت در هتل

1324 ـ در مكه و مدينه ، نبايد ^{( 2 )} در هتل ، نماز را به جماعت بخوانند . ^{( 3 )}

حكم جماعتي كه در آن آيه سجده دار مي خوانند

1325 ـ هنگامي كه امام جماعت اهل سنت ، در نمازْ سوره سجده دار مي خواند و نمازگزاران در اثناي قرائت ، به سجده مي روند و برمي خيزند :

اولا : تكليف چيست ؟

ثانياً : اگر كسي عمداً ياجهلا ياسهواً سجده را ترك كرد ، نمازش چه حكمي دارد ؟

و اگر ندانسته به ركوع رفت و سپس به سجده و دوباره به قيام برگشت تكليف چيست ؟ ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، صافي : به ذيل مسأله 1318 مراجعه شود . اعاده نماز لازم است مگر شرايط تقيه محقق باشد .

آية الله فاضل : چنانچه موقع اقامه جماعت بالاي پشت بام باشد لازم است همانجا در نماز شركت كند ولي اختياراً رفتن بالاي بام هنگام نماز جايز نيست .

آية الله مكارم : احتياط آن است در داخل مسجد نماز بخواند .

2 ـ آية الله فاضل : اگر خلاف تقيه ولو تقيّه مداراتي است نماز را به جماعت نخوانند .

3 ـ آيات عظام صافي ، گلپايگاني : در صورتي كه مفسده داشته باشد .

آية الله بهجت : برگزار نمودن نماز جماعت در هتلها و مسافر خانه ها در مكّه و مدينه مانعي ندارد اگر مستلزم مفسده نباشد .

آية الله خويي : متعرض اين مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : اگر خلاف تقيه نباشد اشكال ندارد .

آية الله مكارم : نماز جماعتهاي كارواني و بزرگ اشكال دارد ولي نماز چند نفري اشكال ندارد .

4 . آية الله بهجت : در سجده هم با آنها تبعيّت كند ، و در جميع فروض مسأله نماز را اعاده كند ، والله العالم .

آية الله تبريزي : در فرض استماع بايد ايماءاً سجده كرده و احوط اعاده آن بعد از نماز است و با ترك آن نمازش باطل نمي شود و اگر ركوع يا سجده زائده انجام داد بايد نمازي را كه خوانده اعاده كند والله العالم .

آية الله خامنه اي : بايد تبعيّت كنند ، بلي اگر خلاف تقيّه نباشد مي توانند تبعيّت نكنند و در هر صورت تبعيّت مضر نيست ؛ و اگر خلاف تقيّه عمل نكرده باشد نمازش صحيح است ، گرچه رعايت احتياط خوب است .

آية الله سيستاني : تكليف اين است كه اگر امام سجده كرد او هم سجده كند و پس از اتمام احتياطاً اعاده كند و اگر امام سجده نكرد اوبا ايماء و اشاره سجده كند و نماز صحيح است و اگر عمداً يا جهلا يا سهواً سجده نكرد نماز صحيح است و اگر به ركوع رفت نماز بنابر احتياط واجب باطل است .

آية الله صافي : اگر شركت در نماز عنوان تقيه داشته باشد و ترك موافقت با آنان در سجده مخالف تقيه باشد ، در سجده با آنها موافقت كند و نماز او صحيح است و در غير مورد تقيه در صورت استماع آيه ، سجده نمايد و بعد هم نماز را اعاده كند والله العالم .

آية الله فاضل : تكليف تبعيت است و نماز صحيح است .

اگر به هر جهت سجده را ترك كرده است به نماز لطمه اي نمي خورد ، ولي اگر خلاف تقيه نيست ، بعد از نماز احتياطاً سجده را انجام دهد .

اگر ندانسته به ركوع و سپس به سجده رفته و بعداً به قيام برگشته است نمازش باطل است و بنابر احتياط بايد اعاده كند .

آية الله مكارم : تكليف آن است كه از آنها متابعت شود و احتياطاً نماز را بعداً اعاده نمايد و در دو صورت ديگر هم احتياط اعاده است .

آية الله نوري : 1 ـ نمازش را بخواند و دوباره اعاده كند 2 ـ در صورت ترك سجده عمداً يا جهلا يا سهواً اگر مشغول خواندن ذكر شود تا سكوت طولاني كه محو كننده صورت نماز است به عمل نيامده باشد نمازش صحيح است 3 ـ در صورت اخير نمازش باطل است .

554

1326 ـ جواز اقتدا به اهل سنّت ، اختصاص به نماز ادا دارد ، يا نماز قضا را نيز مي توان اقتدا كرد ؟ ^{( 1 )}

2 احكام سجده

سجده بر سنگهاي حرمين

1327 ـ سجده بر تمام اقسام سنگها ـ مرمر ، سنگهاي سياه معدني ، سنگ گچ و آهك ، قبل از آن كه پخته شود ـ جايز است ؛ ^{( 2 )} و سجده بر سنگفرشهاي مسجد الحرام و مسجد رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) ، كه از اين قبيل است ، اشكال ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : فرقي نمي كند و در هر دو بايد وظيفه منفرد مراعات شود و يا اعاده شود .

آيت الله خامنه اي : قدر متيقّن جواز اقتداء در نماز اداء است و صحّت اقتداء در نماز قضاء محلّ اشكال بل منع است .

آية الله تبريزي و آية الله سيستاني : نماز قضا را هم مي شود با آن ها خواند ، لكن با رعايت وظيفه در مسأله 1318 .

آيت الله صافي : مختص به نماز ادا است ، والله العالم .

آية الله مكارم ، آية الله فاضل : اختصاص به نماز ادا ندارد ، تفاوتي نمي كند .

2 ـ آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، فاضل : بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلي و مانند آن هم مي شود سجده كرد .

آية الله سيستاني : بلكه بعد از پخته شدن نيز جايز است .

555

1328 ـ هنگام شستشوي مسجدالحرام ، علم به سرايت پيدا نمي شود ؛ و با فرض شك ، سجدهبر سنگ هاي آن مانعي ندارد و نبايد به شك اعتنا شود . ^{( 1 )}

سجده روي فرش

1329 ـ در مسجد النبي ، ( صلّي الله عليه وآله ) سجده روي فرشهاي مسجد ، مانع ندارد ؛ ^{( 2 )} و گذاردن مهر ، جايز نيست ؛ و لازم نيست ^{( 3 )} در جايي كه سنگ است نماز بخوانند ؛ و لازم نيست حصير يا مانند آن ، همراه خود ببرند ؛ هرچند همراه داشتن آن ، اگر به گونه اي باشد كه متعارف ساير مسلمين است و موجب وهن نشود ، اشكال ندارد .

1330 ـ در مسجد النبي  ( صلّي الله عليه وآله ) بعد از اتمام نماز جماعت ، مي توان روي فرشهاي مسجد سجده نمود ؛ و لازم نيست نمازگزار بجاي ديگر كه سنگ فرش است برود . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني ، كتباً فرموده : و با فرض يقين طواف و نماز از جهت تقيه محكوم به صحت است و شفاهاً فرموده : در وقت طواف نعلين بپا كند . ( آراء المراجع ، ص 418 ) .

2 ـ آية الله بهجت : در صورت امكان سجده بر « مايصح السجود عليه » ، اكتفا به غير آن نكند .

آية الله خويي : اگر در آن مكان ، تمكن از سجود بر آنچه سجود بر آن جايز است ندارد ، سجده صحيح است .

آية الله سيستاني : اگر تقيه اقتضا كند و در همانجا مايصحّ السجود عليه نباشد ، سجده صحيح است و لازم نيست از آنجا منتقل شود به جاي ديگر .

آية الله فاضل : اگر مخالف تقيه نباشد و موجب هتك و انگشت نما شدن نشود بايد در محلّي كه بتواند پيشاني او در محلّ سجده بر سنگهاي مسجد قرار گيرد سجده نمايد .

آية الله گلپايگاني : سجده روي فرشهاي مسجد در صورت تقيه مانع ندارد . ( استفتائات ويژه حج ،

ص 30 ، مسأله 52 ) .

آية الله مكارم : ولي هرگاه بتواند به سهولت روي سنگهاي مسجد نماز بخواند آن را ترك نكند .

آية الله وحيد : بر فرش كفايت نمي كند و بايد اعاده نمايد .

3 ـ آية الله تبريزي : در صورت تمكّن لازم است . . . .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر فرادي مي خواند و ضرورتي نباشد نبايد به فرش سجده كند و اگر به جماعت مي خواند سجده بر فرش در مواردي كه به خاطر تقيّه ضرورت داشته باشد ، مانع ندارد و حكم لزوم اعاده و عدم آن در مسأله 1318 گذشت .

آية الله خامنه اي : قرار دادن چيزي در محل سجده اگر خلاف تقيه باشد جايز نيست و واجب است مكلف كوشش كند تادر صورت امكان جايي بيابد كه بر سنگفرش يا چيزي كه سجده بر آن صحيح است سجده كند و اگر تقيه ايجاب كند كه بر فرش سجده كند نمازش صحيح است .

4 ـ مراجعه شود به مسأله 1329 .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : با وجود مكان سنگ فرش در مسجد بايد به آنجا برود . ( آية الله سيستاني اضافه كردند : بلي نماز مستحب را مي تواند رجاءً در روضه مقدسه بخواند . )

556

لباس پنبه و كتان

1331 ـ در صورتي كه لباس نمازگزار از پنبه يا كتان باشد ، در جايي كه بر فرض تقيّه ، سجده بر فرش صحيح است ، چنانچه بتواند بدون محذور بر لباس خود سجده كند ، آيا سجده بر فرش كه از پشم يا مواد لاستيكي است ، مجزي است يا نه ؟ ^{( 1 )}

سجده بر پشت دست

1332 ـ اگر نمازگزار در مسجدالحرام يا مسجد النبي ـ زادهماالله شرفاً ـ بر پشت دست سجده كرده است ، نماز او صحيح نيست ، مگر جاهل قاصر باشد . ^{( 2 )}

1333 ـ اگر كسي در مساجد مكه معظمه و مدينه منوّره همگام نماز جماعت و بعد از آن كه نمازگزاران هنوز در مسجد هستند ، وارد شد ، لازم نيست براي رعايت ما يصح السجود به جاي ديگربرود . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : احوط تقديم قطن و كتان بر مثل پشم و مو است با امكان .

آيت الله خامنه اي : لباس تقدّم بر فرش ندارد اگر چه از كتان يا پنبه باشد .

آيت الله تبريزي : چنانچه با رعايت تقيه بتواند بر لباسش سجده كند ، بايد بر لباس مذكور سجده نمايد ، والله العالم .

آيت الله سيستاني : در فرض مذكور مجزي است .

آيت الله صافي : در فرض سؤال بايد بر لباس خود سجده كند ، والله العالم .

آيت الله فاضل : در فرض سؤال ، بايد به لباسش سجده كند و سجده بر فرش و مواد پلاستيكي مجزي نيست .

آيت الله مكارم : سجده بر پنبه و كتان در فرض سؤال ، اولويت دارد .

2 ـ آية الله بهجت : نمازهايش را قضا كند و نماز طواف را خود يا نايبش اعاده نمايد .

آية الله تبريزي : نمازهايي كه به اين صورت خوانده ، باطل است و بايد اعاده كند و اگر نماز طواف را هم به اين صورت خوانده ، حكم نسيان نماز طواف بر آن جاري است ، چنانچه متمكّن است بايد پشت مقام ابراهيم اعاده كند ، و اگر متمكّن نيست مي تواند در جاي خود اعاده كند .

آيات عظام خويي ، صافي ، گلپايگاني : جاهل قاصر مُستثني نشده است .

3 ـ مراجعه شود به مسأله 1329 .

آية الله تبريزي : با وجود مكان سنگ فرش در مسجد ، بايد در آنجا نماز بخواند و در غير اين صورت اگر روي فرشها هم سجده كند مجزي است .

آية الله فاضل : بايد در منزل با رعايت شرايط معتبره بخواند مگر تقيّه اقتضاي غير آن را داشته باشد .

آية الله مكارم : يعني براي سجده مهر نگذارد .

557

2/1333 ـ اگر كسي بخواهد در مسجد اهل سنت پيش از نماز جماعت ، دو ركعت نماز تحيت بخواند ، آيا سجده بر غير آنچه كه جايز شمرده شده ، صحيح است ؟ ^{( 1 )}

سجده بر حصير

1334 ـ حصيرهايي كه مورد استفاده حجاج واقع مي شود ، اگر عرفاً روي حصير سجده مي شود ، مانع ندارد ولو چيزي مانند نخ با آن مخلوط باشد . ^{( 2 )}

نماز عاجز از سجده متعارف

1335 ـ كسي كه قادر بر سجده معمول نيست ، و در مسجدالحرام و مسجدالنّبي نماز مي خواند ـ با توجه به اين كه نمي تواند مُهر يا چيز ديگري به پيشاني بگذارد ^{( 3 )} ـ چگونه بايد سجده كند ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : با فريضه از حيث حكم شرطي تفاوتي ندارد .

آية الله خامنه اي : چنانچه حفظ وحدت ايجاب كند جايز است .

آية الله فاضل : خير ، نماز مستحبي بر غير ما يصح السجود صحيح نيست .

آية الله مكارم : در صورتي كه قسمتهاي سنگي مسجد در دسترس نباشد ، مانعي ندارد .

2 ـ آية الله بهجت : اگر مجموع آنچه سجده بر آن صحيح است به اندازه كفاف برسد اشكال ندارد .

آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : سجده بر اين حصيرها مانعي ندارد .

3 . آية الله بهجت : كسي كه قادر بر مرتبه اي از سجود است ، مانند ديگران است از حيث شرائط تقيه و مندوحه زماني و مكاني در گذاشتن پيشاني بر مايصح السجود عليه ؛ و امّا كسي كه وظيفه او اشاره است ؛ لازم نيست مهر بر پيشاني بگذارد .

آيت الله تبريزي : چنانچه با رعايت تقيّه ، سنگ يا كاغذي را در حال اشاره براي سجده بلند كرده و بر آن سجده كند و اگر اين نيز ممكن نباشد با چشم اشاره كند . والله العالم .

آيت الله خامنه اي : اگر چيزي كه روي آن سجده كند وجود ندارد ، بايد اشاره نمايد .

آيت الله سيستاني : در غير اين مورد نيز گذاشتن مُهر بر پيشاني لزومي ندارد ، بلكه كافي است براي سجده ايماء كند .

آيت الله صافي : در صورت ضرورت به اشاره سجده كند والاّ شركت نكند ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : با اشاره سجده كند .

آيت الله مكارم : براي چنين اشخاصي ايماء و اشاره كافي است براي ركوع كمتر و براي سجده بيشتر خم مي شود و اگر قادر به خم شدن نيست ، چشمان خود را براي سجده بيشتر مي بندد و با دست بيشتر اشاره مي كند و براي ركوع كمتر .

آيت الله نوري : در فرض سؤال ، در حد امكان براي سجود خم شود ، نيازي به مهر نيست .

558

3 ـ محدوده تخيير بين قصر و اتمام

1336 ـ تخيير بين قصر و اتمام ، در مكه و مدينه ، اختصاص ^{( 1 )} به مسجدالحرام و مسجدالنبي دارد ؛ ولي به مسجد اصلي اختصاص ندارد ، هرچند احتياط در اقتصار بر مسجد اصلي است .

حكم نوافل در اماكن تخيير

2/1336 ـ در اماكن تخيير مثل مكه معظمه و مدينه طيبه اگر مسافر اختيار تمام نمود ، آيا نوافل ساقط مي شود و بر فرض سقوط ، به نحو عزيمت است يا رخصت ؟ ^{( 2 )}

4 ـ قصد عشره

قصد عشره در مكه و كشف خلاف

1337 ـ اگر كسي ـ به تصور اين كه از آغاز ورودش به مكه تا روز ترويه ، ده روز است ـ قصد عشره كرده و نماز را تمام خوانده ، بعد خلاف آن ثابت گرديده :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : مسافر مي تواند در مسجدالحرام و مسجد پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) و . . . نمازش را تمام بخواند و احتياط در اين است كه نماز را شكسته بخواند ولي اگر بخواهد در جايي كه اوّل جز و اين مسجد نبوده و بعد به اين مساجد اضافه شده نماز بخواند ، احتياط واجب آن است كه شكسته بخواند .

آية الله تبريزي و آية الله وحيد : در همه مكه و مدينه قديم مي تواند قصر و تمام بخواند . ( استفتائات ، س 129 ) .

آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : مي تواند در تمامي دو شهر مكه و مدينه نماز را تمام بخواند و اختصاص به مسجدالحرام و مسجد النبي ندارد .

آية الله خويي : ظاهراً اختصاص ندارد بلكه اين حكم در شهر قديمي مكه و مدينه جاري است . ( منهاج الصالحين ، مسأله 925 ) . قيد قديمي در منهاج نيست بلكه در استفتائات و در بعض مناسك مذكور است .

2 . آية الله بهجت : ساقط است و به نحو عزيمت .

آية الله تبريزي : نوافل ساقط است و استحباب ندارد و مقصود از سقوط به نحو عزيمت همين است ولي منافات با اتيان آنها به قصد رجا ندارد .

آية الله صافي : ظاهراً نوافل ساقطه از مسافر در مورد سؤال ساقط است بلي اتيان آنها براي كسي كه تمام را اختيار كرده رجاء مانعي ندارد .

559

اگر ^{( 1 )} واقعِ ده روز را قصد كرده ـ مثل اين كه يقين داشته كه ماه ، سي روز و روز ترويه مثلاً ، سه شنبه است ، بعداً معلوم شود ماه بيست و نه روز و روز ترويه ، دوشنبه است ـ بايد نماز را تمام بخواند ؛

و اگر واقع آن را قصد نكرده و فقط خيال مي كند كه ده روز مي ماند ـ مثل اين كه مي داند ماه بيست و نه روز و ترويه دوشنبه است ولي در حساب اشتباه و خيال كرده تا آن روز ، ده روز است در حالي كه واقعاً نيست ـ بايد بعد از كشف خلاف ، نمازها را علي الأحوط ^{( 2 )} جمع بخواند و آنچه تمام خوانده را نيز شكسته قضا نمايد . ^{( 3 )}

قصد عشره و رفتن به عرفات

1338 ـ كساني كه در مكه قصد عشره نموده اند و به عرفات ، مشعر و مني مي روند و به مكه باز مي گردند ، اگر مسافت شرعي محقق نشود ، نمازشان تمام است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : قصر است و بايد نمازش را احتياطاً قضا كند .

آية الله خامنه اي : در مكّه و مدينه در كمتر از ده روز هم بين قصر و اتمام مخيّر است .

آية الله فاضل : در فرض اول كه واقع ده روز را قصد كرده است نمازهايي را كه تمام خوانده صحيح است و تا وقتي كه انشاء سفر جديد نكرده است نمازها را حتي در عرفات و مني بايد تمام بخواند ، اما در فرض دوم كه در واقع قصد ده روز نداشته و اشتباه كرده است نمازهايي را كه در مكه تمام خوانده صحيح است و مادامي كه در مكه است مخير بين قصر و اتمام است اما در عرفات و مني بايد شكسته بخواند .

آية الله تبريزي : در هر دو صورت در مكه قديم مخيّر است بين قصر و تمام و در غير آن وظيفه اش قصر است و نمازهايي را كه در غير مكه قديم تمام خوانده بنابر احتياط اعاده كند .

آية الله خويي : فتواي ايشان در اين مسأله در دست نيست ولي آنچه نماز تمام خوانده و وقت آن گذشته قضا ندارد و قبلا گذشت كه در مكه قديمه شخص مخيّر بين قصر و تمام است .

آية الله سيستاني : به هر حال نماز تمام در همه شهر مكّه صحيح است .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : مسافر مخير است نماز خود را در تمام شهر مكه مكرمه و مدينه منوره به صورت تمام يا شكسته بخواند ، بنابراين احتياط آن است كه پس از كشف خلاف نمازهاي خود را تمام بخواند .

آية الله مكارم : بايد قصر بخواند ، جمع لازم نيست .

3 ـ براي به دست آوردن حكم اين مسأله و شناخت نظر آيات عظام به توضيح المسائل آنان مراجعه شود ، مضافاً بعضي از آيات قائل بودند كه نماز را در تمام شهر مكه و مدينه مي توان به نحو تخيير بين قصر و اتمام انجام داد .

4 ـ آية الله بهجت : در مواردي كه نماز در مكّه تمام است در عرفات و مشعر و مني هم تمام است و گرنه قصر است . ( پرسشهاي جديد حج ص 31 س 131 . )

آية الله خويي : در فرض مذكور در مكّه معظّمه بدون قصد عشره هم اداي نماز به نحو تمام صحيح و مجزي است و با قصد عشره متعيّن مي شود ، و با خارج شدن به عرفات حكم سفر برايش تجديد مي شود كه بايد در آن ايّام نماز رباعي را شكسته بخواند ( با احراز مسافت شرعيه ) در عرفات و مني و چون به مكّه برمي گردد باز مخيّر بين قصر و تمام است ، در خود مكّه مكرّمه ، البتّه نه در محلّه هاي دور فعلي آن ، كه شك در لحوق آن به مكّه باشد . ( آراء المراجع ، ص 410 ) .

آية الله سيستاني : اگر مجموع مسافت از مكّه به عرفات و از آنجا به مشعر و مني تا مكّه 44 كيلومتر يا بيشتر باشد نماز شكسته است و اگر كمتر باشد نماز تمام است و در اين صورت اگر از عرفات قصد بازگشت به وطن را داشته باشد و آمدنش به مكّه نه از اين جهت باشد كه محلّ اقامت او است بلكه از اين جهت كه در راه واقع است نمازش در مشعر و مني شكسته است و در مكّه مخيّر است .

آية الله گلپايگاني : در فرض مذكور اگر قصد برگشت به وطن ندارد تا در محل اقامه است بايد نمازش را تمام بخواند و اگر قصد مراجعت به وطن قبل از ده روز داشته باشد در عرفات نماز تمام است و در برگشت از محلي كه رفته و در محلّ اقامه در مشعر و مني و در مكه پس از مراجعت از عرفات بايد نماز را شكسته بخواند البته در مكه مخيّر بين قصر و اتمام است . ( آراء المراجع ، ص 411 ) .

560

1339 ـ افرادي كه در مكه قصد اقامت ده روز نموده اند و به عرفات مي روند ، در صورت عدم تحقق مسافت شرعيّه يا شك در آن ، باقي بر تمام هستند ؛ و اگر در بازگشت به مكه ، از جهت اين كه محل اقامت است ، باز مي گردند و تصميم دارند بعد از رسيدن به مكه ، قصد مسافرت كنند ، نمازشان در خود مكه هم تمام است . ^{( 1 )}

نماز در عرفات و مشعر و مني

1340 ـ فاصله بين مكه و عرفات كه قبلا چهار فرسخ بوده امروزه با توجه به توسعه مكه و اتصال شهر به منا ، كمتر از مسافت شرعي است ؛ در اين صورت ، كسي كه قصد اقامه ده روز در مكه را نموده و سپس به عرفات و مشعر و منا مي رود و چهار شب يا بيشتر در آنجا بيتوته مي كند نماز او در عرفات و مشعر و منا و پس از مراجعت به مكه قصر است يا تمام ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل ، آية الله مكارم : فاصله مكه تا عرفات فعلاً مسافت شرعيه نيست و اگر قبلاً در مكّه قصد اقامت كرده اند نمازشان در مكه و عرفات و در بازگشت تمام است .

2 . آية الله خامنه اي : اگر پس از استقرار حكم اقامت عشره در مكه مكرمه به عرفات و مشعر و منا مي رود ، با فرض اين كه رفت و برگشت از عرفات و مشعر و منا هشت فرسخ شرعي نيست نمازش در عرفات و منا تمام است .

آية الله فاضل : اگر اقامه ده روزه با قطع نظر از چند شب مذكور باشد در مواضع ذكر شده نماز تمام است و اگر مجموعاً باشد نماز در آن مواضع شكسته ، ليكن در مكه و اگر چه بعد از مراجعت باشد مخير بين قصر و اتمام است .

آية الله بهجت : به ذيل مساله 1338 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : چنانچه از آخر خانه هاي مسكوني فعلي مكه تا عرفات كمتر از چهار فرسخ و رفتن به عرفات و مشعر و منا و رجوع به مكه كمتر از هشت فرسخ باشد در صورتي كه شخص بعد از اقامت ده روز ـ با قصد اقامت از قبل ـ به عرفات برود و يا اين كه قصد اقامت ده روز در مكه نموده و بعد از خواندن يك نماز چهار ركعتي از اقامت در مكّه منصرف شده و تصميم گرفت به عرفات برود نمازهاي او در عرفات و مشعر و منا ، و در رفتن و برگشتن تمام است و در غير ايندو صورت مسافر است و بايد نمازهاي خود را در غير مكه قديم ، قصر بخواند و در خود مكه قديم مخير است بين قصر و تمام .

آية الله مكارم : نماز او تمام است .

آية الله سيستاني : اگر مسافت مكه تا عرفات و از آنجا تا مشعر و از آنجا تا منا و تا مكّه ( 44 ) كيلومتر باشد نمازش را در اين اماكن قصر مي خواند و الاّ لازم است نمازش را تمام بخواند ، بله اگر كمتر از ( 44 ) كيلومتر باشد اگر برگشتنِ او به مكه عبوري باشد نه اين كه برگشتن به محلّ اقامت است ، پس حكم او در مشعر و منا قصر است ولي در مكه مخير است بين قصر و اتمام .

آية الله صافي : در فرض مذكور نماز شخص مذكور در عرفات و مشعر و منا تمام است همچنين پس از مراجعت به مكه ، در مكه هم تمام است .

آية الله نوري : در صورتي كه بعد از استقرار قصد اقامت ده روز در مكه كرده باشد نمازش در عرفات و مشعر و منا تمام است و الاّ قصر است و در مراجعت در مكه بجهت اين كه در اين شهر مخيّر است بين قصر و اتمام ، اگر قصد اقامت نكرد مخيّر است و اگر قصد اقامت كرد كه بايد تمام بخواند .

561

نماز در هواپيما

1341 ـ هنگامي كه زائران بيت الله الحرام يا سايرين ، وقت نماز در هواپيما هستند ، در صورتي كه شرايط نماز ـ مثل قيام و قبله و ركوع و سجود ـ مراعات شود ، آيا در صورت علم يا احتمال رسيدن در وقت نماز به مقصد و امكان خواندن آن ، نماز در هواپيما كفايت مي كند يا بايد تأخير بيندازند ؛ و در صورتي كه نماز را در آن حال خواندند و در وقت نماز پياده شدند ، اعاده آن لازم است يا نه ؟ ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اظهر جواز و كفايت آن است اگر چه احوط تأخير است براي تحصيل استقرار مطلق .

آيت الله خامنه اي : با تمكّن از استقرار و استقبال قبله ، نماز صحيح و مجزي است ، بلكه جهت درك فضيلت اوّل وقت افضل است .

آيت الله تبريزي : چنانچه احتمال بدهند كه تا آخر وقت هواپيما به زمين ننشيند مي تواند در هواپيما نماز بخوانند و اگر پيش از اتمام وقت هواپيما به زمين نشست نمازشان را اعاده كنند .

آيت الله فاضل و آيت الله سيستاني : در فرض مذكور نماز در هواپيما كافي است .

آيت الله صافي : در صورت علم بايد تأخير نمايد و در صورت احتمال ، احوط خواندن و چنانچه قبل از گذشتن وقت به مقصد رسيد اعاده است .

آيت الله مكارم : چنين نمازي صحيح است و اعاده ندارد .

562

4 ـ احكام روزه و اعتكاف

روزه ماه رمضان و حكم اول ماه

1342 ـ اگر از سوي حاكم عامه اوّل ماه رمضان اعلام شود ، براي كساني كه در آن بلاد هستند و تقيّه اي هم در تبعيّت نيست و براي خود فرد هم يقين به اوّل ماه نيست ، آيا تبعيّت لازم است ؟ ^{( 1 )}

روزه در مدينه

1343 ـ آيا استحباب سه روز روزه مستحبي در مدينه منوره براي برآمدن حاجت ، اختصاص به مسافر دارد ، يا براي اهالي مدينه و كسي كه قصد عشره دارد نيز ، مستحب است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : با عدم شرائط تقيه به وظيفه خود طبق رساله عمل مي كند .

آية الله تبريزي : در فرض مزبور تبعيت لازم نيست بلكه به قصد ماه رمضان نبايد روزه بگيرد .

آية الله سيستاني : تبعيّت در اين صورت جايز نيست .

آية الله صافي : در فرض سؤال ، تبعيّت واجب نيست ولي به قصد شعبان روزه گرفتن مستحب است .

آية الله فاضل : بلي در اين موارد مطلقاً تبعيت صحيح و لازم است .

آية الله مكارم : در فرض مسأله ، تبعيّت واجب نيست .

آية الله نوري : تبعيّت لازم است و اين خود يك نوع تقيّه است كه تقيّه مداراتي خوانده مي شود .

2 . آيت الله خامنه اي : اختصاص به مسافر ندارد ، و ذكر مسافر جهت استثناء از صوم در حال مسافر بودن است .

آيت الله تبريزي : حكم مزبور اختصاص به مسافر دارد و شامل اهل مدينه نمي شود و در مسافر بين اين كه نمازش قصر باشد يا به جهت قصد اقامت ده روز نمازش تمام باشد ، فرقي نيست ، والله العالم .

آيت الله سيستاني : براي همه مستحب است .

آيت الله صافي : بعيد نيست اختصاص به مسافر نداشته باشد ، والله العالم .

آيت الله فاضل : استحباب آن به قصد ورود براي غير مسافر ثابت نيست ، بلي رجاءاً مانعي ندارد .

آيت الله مكارم : اين حكم مخصوص مسافر است ولي ديگران بر اساس قانون اوّلي هر روزي بخواهند مي توانند به قصد حاجت روزه بگيرند .

563

اعتكاف در مسجدالحرام

1344 ـ بسياري از زائران خانه خدا خواهان اعتكاف در مسجدالحرام هستند باتوجه به فرصت معنوي و تأثير فراوان روحي و رواني آن و لزوم روزه جهت اعتكاف ، آيا مي توانند پس از حضور در مكه مكرمه با نذر ، به اعتكاف بپردازند ؟ ^{( 1 )}

1345 ـ شخصي قصد اعتكاف در مسجدالحرام را دارد ، آيا مي تواند قبل از اذان صبح در تنعيم محرم شود و بقيه اعمال را در حال اعتكاف انجام دهد ، با توجه به اين كه محل سعي جزو مسجد نيست ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مانعي ندارد .

آية الله تبريزي : چنانچه نذر روزه در مكّه نمايد تا روزه در سفر صحيح باشد ، مي تواند معتكف شود .

آية الله سيستاني : اگر نذر كنند كه در سفر روزه بگيرند اشكال ندارد .

آية الله صافي : صحت نذر روزه بعد از ورود به مكه مكرمه مورد اشكال است .

آية الله خامنه اي و آية الله فاضل : ظاهر آن است كه صحّت روزه در سفر با نذر در وطن محقّق مي شود .

آية الله مكارم : بدونِ نيّت اقامه ده روز روزه گرفتن و اعتكاف كردن ، اشكال دارد .

آية الله نوري : نمي توانند مگر اين كه در وطن نذر روزه كرده باشند .

2 . آية الله بهجت : مانعي ندارد .

آية الله خامنه اي : مي تواند محرم شود و خروج از مسجد براي انجام سعي مانع ندارد .

آية الله سيستاني : مي تواند ولي لازم است اعمال را تا زماني تأخير بياندازد كه سعي او پس از پايان اعتكاف باشد ، ولي چنانچه صبر كردن تا آن موقع سخت باشد مي تواند از عنوان حاجت ضروري استفاده نمايد و از مسجد جهت انجام سعي خارج شود .

آية الله صافي : احرام او صحيح است و خروج از مسجد براي سعي مضرّ به اعتكاف نيست و اگر احتياط نمايد و اعمال عمره را بعد از اعتكاف بجا آورد اولي است .

آية الله فاضل : مانعي ندارد لكن سعي نمايد تا عمل سعي را زودتر به پايان رساند .

آية الله مكارم : اين مقدار اشكال ندارد .

564

فصل دوم

احكام خمس مربوط به عمره

1 ـ نداشتن سال خمسي

1346 ـ كسي كه سال خمسي ندارد ، اگر به حج مشرف شود و با پول خود ، لباس احرام و قرباني خريداري نمايد ، اگر آن پول ، از درآمد كسب و حقوق است و معلوم نيست كه ربح بين سال است ، ^{( 1 )} بدون تخميس ، حكم غصب را دارد و طواف و قرباني ، صحيح نيست . ^{( 2 )}

1347 ـ اگر شخصي بدون اين كه خمس مال خود را بپردازد ، به حج برود ، اگر لباس احرام و قرباني او با پول غير مخمّس نباشد ، عمل او اشكال ندارد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : به احتياط واجب با مجتهد جامع الشرايط مصالحه كند .

2 ـ آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : ولكن اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد ، حجّش صحيح است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط واجب اگر ساترش متعلق خمس باشد ، ولي اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريده ، حجش اشكال ندارد .

آية الله سيستاني : در فرضي كه خمس واجب باشد اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد اشكال ندارد .

آية الله فاضل : ولي در همين فرض چنانچه بداند پول از درآمد همان سال است و در همان سال خرج شود خمس واجب نيست .

آية الله نوري : و بايد خودش آنها را انجام بدهد و اگر چون مراجعت كرده قدرت ندارد بايد براي انجام طواف و نماز طواف و قرباني نايب بگيرد .

3 ـ مراجعه شود به مسأله قبل .

آية الله بهجت : چنانچه با عين مال غير مخمّس معامله كرده ؛ يعني عين مال در مقابل لباس قرار گرفته ، طواف و نماز با آن لباس باطل است ولي اگر لباس را به ذمّه خريده و بعد از معامله ، آن مال غير مخمّس را در عوض دين پرداخت نموده ، طواف و نماز با آن لباس باطل نيست .

565

حسابرسي مال و صحت اعمال

1348 ـ آيا براي صحّت اعمال عمره و حج ـ براي كسي كه حسابرسي خمس ندارد ـ پرداخت خمس لباس احرام و لباسي كه در طواف و نماز طواف مي پوشد ، كفايت مي كند ، يا بايد حسابرسي تمام اموال صورت گيرد ؟ ^{( 1 )}

احرام و طواف در لباس غيرمخمّس

1349 ـ اگر شخصي با پول خمس نداده ، لباس احرام بخرد و با آن محرم شده ، و طواف و نماز بجا آورد ، اگر از روي علم و عمد نبوده ، اصل عمره و حج او صحيح است ؛ ولي در صورتي كه جاهل مقصر باشد ، بايد طواف و نماز را اعاده كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله تبريزي : با اجازه مرجع تقليد مي تواند در بخشي از اموال خمس را محاسبه كرده و از آنها براي لباس احرام و لباس ساتر در طواف و نماز طواف و قرباني استفاده كند و نيّت او بر اين باشد كه خمس بقيه اموال را نيز بپردازد تا اعمالش مورد قبول واقع شود .

آيت الله خامنه اي : در فرض سؤال پرداخت خمس براي اموال مذكور و همچنين براي پولي كه براي قرباني مي پردازد كفايت مي كند .

آيت الله سيستاني : حسابرسي بقيه اموال در صحت حج دخالت ندارد ، ولي اگر به مقدار بدهكاري خمس و مصارف حج نداشته باشد ، حج او حَجّة الاسلام نيست .

آيت الله صافي : چنين تخميسي صحيح نيست ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : خير كفايت نمي كند ، بلكه بايد كلّ اموال خود را مخمس كند .

آيت الله مكارم : حداقل بايد خمس تمام هزينه حج را بپردازد و سزاوار است كه مردم را به اين كار عادت ندهند ؛ زيرا فرصتي است براي پاك كردن تمام اموال .

آيت الله نوري : چنانچه متعلق خمس بوده اند ، تخميس آن براي صحت حج كفايت مي كند ، ولي لازم است بقيه اموال نيز جهت خمس حسابرسي شود .

2 ـ مراجعه به مسأله 1346 شود .

آية الله بهجت : اگر قصد قربت از او محقق نشده است . ( وسيله ، ص179 ) .

آية الله صافي ، آية گلپايگاني : اگر با عين پول خمس نداده لباس احرام بخرد اشكال دارد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 542 ) .

آية الله فاضل : و بنابراحتياط سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

566

اگر دهنده پول اهل خمس نباشد

1350 ـ كسي كه پولي به او داده اند كه حج يا عمره به جا آورد ، اگر يقين به وجود خمس در آن ندارد ، حج او اشكال ندارد ولو اين كه دهنده پول ، اهل خمس نبوده و گيرنده در ظرف چند سال آن را پس انداز كرده باشد ؛ ولي اگر يقين به وجود خمس در مال باشد ، لازم است حداقل احرام و قرباني ^{( 1 )} را از غير آن مال ، تهيه نمايد . ^{( 2 )}

1351 ـ لباس احرامي كه معلوم نيست از درآمد است ، يا وجوهات شرعيه ، تخميس آن لازم نيست ، هرچند احتياط مطلوب است . ^{( 3 )}

طواف با پول خمس نداره

1352 ـ اگر طواف كننده در حال طواف ، پول خمس نداده همراه داشته باشد ، طوافش اشكال پيدا نمي كند . ^{( 4 )}

خريد لباس احرام از پول مشكوك الخمس

1353 ـ اگر با پولي كه معلوم نيست متعلق خمس است يا نه ، لباس احرام بخرد ، ^{( 5 )} لازم نيست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : و ساير هزينه هاي حج .

2 ـ به مسأله 1354 مراجعه شود .

آية الله بهجت : با توجه به لزوم خمس در هبه ، علي الأحوط و همچنين اين كه در طول هفت يا هشت سال اين پول جمع شده ، بايد خمس به آن تعلّق گرفته باشد .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل : چنانچه پولهاي جمع شده تا سال تشرف به حج را تخميس نماييد به وظيفه عمل شده و حج اشكالي ندارد .

3 . آية الله بهجت : در هر دو مورد به زايد از مؤونه سنه ، خمس تعلّق مي گيرد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر سال بر آن گذشته باشد ، لازم است خمس آن را بدهد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند .

آية الله فاضل : و اين در صورتي است كه وجوهات شرعيّه را به عنوان شهريه گرفته باشند ، امّا اگر به عنوان استحقاق يا خدمات ديني گرفته اند و سال بر آن گذشته است بايد خمس آن را بدهند .

4 ـ آية الله بهجت : همان حكم محمول غصبي در نماز را دارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه طواف موجب حركت اضافي نشود . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص472 ، مسأله 21 ) .

آية الله نوري : طوافش اشكال پيدا مي كند .

5 ـ آية الله فاضل : با مجتهد جامع الشرايط مصالحه كند .

567

خمس بدهد و طواف صحيح است هرچند احتياط مطلوب است . ^{( 1 )}

تهيه قرباني از غير مخمّس

1354 ـ اگر قرباني از وجه غير مُخَمَّس باشد ، كفايت نمي كند . ^{( 2 )}

2 ـ سپرده هاي حج و عمره و خمس آن

1355 ـ آيا به سپرده هاي حج و عمره و سود آنها ، خمس تعلق مي گيرد ؟ ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : اگر احتمال مي دهد از ربحي مي خرد كه سال بر آن نگذشته اشكال ندارد .

آية الله خويي : صور مسأله مختلف است و احتياط به مصالحه با حاكم شرع ترك نشود . ( مستفاد از منهاج الصالحين ، كتاب الخمس ، ص343 ) .

آية الله سيستاني : اگر احتمال مي دهد خمس به آن متعلق باشد به احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند ولي طواف با فرض خريد به نحو كلّي في الذمه صحيح است .

2 ـ مراجعه شود به مسأله 1346 .

آية الله بهجت : اگر معامله به ذمّه باشد ، ظاهراً كافي است . ( مستفاد از س97 مناسك ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چون متعارف خريد به ثمن كلي است ، قرباني صحيح است .

آية الله سيستاني ، آية الله نوري : چون متعارف خريد به ثمن كلي است ، قرباني صحيح است ولي ذمه اش به اندازه خمس مشغول است .

آية الله مكارم : كفايت مي كند .

3 . آية الله بهجت : خمس ندارد .

آيت الله تبريزي : در فرض سؤال چنانچه بر اصل پول سال بگذرد ؛ يعني از وقت به دست آوردن پولي كه به بانك سپرده اند ، سال گذشته ، بايد خمس آن را بپردازند و نسبت به مقداري كه زيادتر از اصل پول به آنها مي دهند ، اگر در همان سال به حج يا عمره بروند چيزي بر آنها نيست . والله العالم .

آيت الله خامنه اي : در فرض مرقوم ، اگر در همان سالِ خمسي سپرده گذاري به حج يا عمره مي رود ، خمس ندارد ، ولي اگر نوبت حج او پس از آن سال خمسي است ، اصل پول خمس دارد لكن سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت قابل وصول نبوده جزو درآمد سال وصول ، محسوب است كه اگر در همان سال به حساب هزينه سفر محسوب شود ، خمس ندارد .

آيت الله سيستاني : به اصل پول خمس تعلق مي گيرد و نيز به سود آن ، اگر از طريق معامله شرعيّه ملك صاحب پول شده است ، بلي اگر حج بر آنها مستقر شده و راه ديگري براي رفتن به حج در سال ثبت نام نداشته باشند خمس به آن تعلق نمي گيرد .

آيت الله صافي : وجوب خمس معلوم نيست ، هرچند احتياط خوب است و نسبت به سود آن ، اگر با آن پول معاملات شرعي ، با رعايت شرايطش انجام شود و پرداختِ سود ، طبق قرارداد بايد در موقع تحويل اصل پول پرداخت شود ، سود مذكور از منافع سال وصول است كه اگر در همان سال صرف مؤونه شود خمس ندارد و اگر باقي بماند آن هم خمس دارد .

آيت الله فاضل : افرادي كه براي تشرف به حج يا عمره ثبت نام مي كنند و در همان سال توفيق تشرّف پيدا نمي كنند ، بايد خمس اصل پول و سود متعلّقه مربوط به سنوات سابق را بپردازند ، مگر براي افرادي كه حج بر آنها مستقر شده و تمكّن از خريد فيش را ندارند .

آيت الله مكارم : هرگاه اين پول از درآمد همان سالي باشد كه نام نويسي كرده است ، نه به آن خمس تعلق مي گيرد و نه به سود آن .

آيت الله نوري : اگر همان سالي كه مستطيع شده است ، آن پول را براي انجام حج در نوبت خود به حساب ريخته است ، آن پول جزو مؤونه و مخارج آن سال محسوب مي شود و خمس ندارد ولي اگر در سالهاي قبل مستطيع بوده است و تأخير انداخته و به حساب نريخته است بايد خمس آن را بدهد .

و در عُمره نيز اگر به طور متعارف يك مرتبه يا در چند سال يك مرتبه باشد ، پولي كه به حساب ريخته است خمس ندارد امّا سودي كه مي گيرد از ارباح آن سالي است كه آن را تحويل مي گيرد و اگر تا آخر سالِ خمسي خود آن را در مخارج لازم زندگي خرج كرد ، خمس ندارد و اگر بماند و سال بر آن بگذرد خمس دارد .

568

1356 ـ شخصي براي عمره مفرده ثبت نام كرده ، در حالي كه تشرف او در سالِ ثبت نام قطعي بوده ، ولي در سال بعد به او نوبت رسيده ، آيا سرِ سالِ خمس ، به پول واريز شده ، خمس تعلّق مي گيرد ؟ ^{( 1 )}

1357 ـ سودي كه از طرف سازمان حج و زيارت به سپرده هاي مردم تعلّق مي گيرد ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، صافي ، مكارم و نوري : در فرض سؤال خمس واجب نيست .

آية الله تبريزي : بايد آن را تخميس نمايد ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : حكم مسأله قبل را دارد .

آية الله سيستاني : خمس دارد .

آية الله فاضل : به حاشيه مساله قبل مراجعه شود .

2 . آيت الله بهجت : اگر بعد از پايان كار ، سود را با چيزي معامله كنند اشكال ندارد و يا اين كه زايد را صدقه دهند ، با استجازه از حاكم شرع علي الأحوط .

آيت الله تبريزي : با توجه به اين كه افراد ثبت نام كننده نسبت به فهم مورد قرارداد و عمل به قرارداد بر طبق عقود شرعيه متفاوت هستند ، حكم مسأله متفاوت است .

چنانچه اطمينان به انجام معامله شرعيه ندارند بايد شرط اضافه بر اصلِ پول نكرده و خود را طلبكار ندانند و اگر به حج رفتند ، فقط مقداري را كه سازمان حج و زيارت از آنان مي گيرد ( مانده هزينه ها ) به حساب حج و زيارت واريز مي كنند . و اگر به حج نرفتند و زياده به آنان داده شد ، با زياده ، معامله مجهول المالك مي نمايند .

آيت الله خامنه اي : سود حاصله از معامله مضاربه اي براي سپرده گذار حلال است .

آيت الله سيستاني : اگر واقعاً مضاربه اي صورت بگيرد و رعايت شرايط آن بشود ، هرچند عقد كتبي باشد ، اشكال ندارد و سود حاصله حلال است ، ولي بايد سهم هركدام از عامل و مالك به عنوان درصدي از « سود » تعيين شود نه درصدي از « سرمايه » .

آيت الله صافي : اگر صاحب پول ، پول را به بانك بدهد و بانك را وكيل كند كه پول را در تجارت شرعي به كار گيرد و سود تجارت را به نحوي كه توافق مي كنند تقسيم كنند مانع ندارد ، ولي اگر پول را به عنوان قرض به شرط سود در بانك بگذارد ربا و حرام است و اگر به عنوان مثلاً مضاربه بگذارد كه 17 اصل پول به او داده شود ، مضاربه باطل است ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : چنانچه بين صاحب پول و بانك ، اين عمل به قصد مضاربه انجام گيرد ، صحيح است و سود حاصله مشروع است و در صورتي كه به قصد مضاربه نباشد ، چنانچه شرط زياده و منفعت نشده باشد ، باز سود حاصله اشكالي ندارد .

آيت الله مكارم : در صورتي كه مطابق يكي از عقود شرعيه عمل شود وسودي به صاحب پول بدهند ، اشكالي ندارد .

آيت الله نوري : در صورتي كه دهندگان وجه به اين موضوع راضي و با آگاهي آنان باشد ، اشكال ندارد ؛ براي اطلاع بيشتر به توضيح المسائل ص606 مراجعه نماييد .