بخش 2

26

الف. كسي كه مي‌داند اگر وضو بگيرد مريض مي‌شود و يا مي‌ترسد كه مريض شود، بايد تيمم كند و اگر وضو بگيرد باطل است. ولي اگر نداند كه آب براي او ضرر دارد و وضو بگيرد و بعد بفهمد كه ضرر داشته، وضويش صحيح است.

ب. وضو بايد به قصد قربت انجام شود، يعني براي انجام فرمان خداوند عالم وضو بگيرد.

ج. لازم نيست نيت را به زبان آورد، يا از قلب خود بگذراند، بلكه همين مقدار كه مي‌داند وضو مي‌گيرد كافي است، طوري كه اگر از او بپرسند، چه مي‌كني؟ بگويد وضو مي‌گيرم.

6 . رعايت ترتيب و موالات در وضو

ترتيب

كارهاي وضو بدين ترتيب بايد انجام شود:

* شستن صورت؛

* شستن دست راست؛

* شستن دست چپ؛

* مسح سر؛

* مسح پاي راست؛

* مسح پاي چپ؛

اگر ترتيب اعمال وضو به هم بخورد وضو باطل است، حتي اگر پاي

27

چپ و راست را همزمان1 مسح كند.

مُوالات

الف. موالات؛ يعني پشتِ سر هم انجام دادن و فاصله نينداختن بين اعمال وضو.

ب. اگر بين كارهاي وضو به قدري فاصله شود كه وقتي مي‌خواهد جايي را بشويد يا مسح كند رطوبت جاهايي كه پيش از آن شسته يا مسح كرده، خشك شده باشد، وضو باطل است.

7. وضوي جَبيره‌اي

تعريف جبيره: دوايي كه بر زخم مي‌زنند و چيزي كه با آن زخم را مي‌بندند، »جَبيره« نام دارد.

الف. شخصي كه بر اعضاي وضويش، زخم يا شكستگي است؛ اگر بتواند به طور معمول وضو بگيرد، بايد به طور معمول وضو بگيرد. مثلاً؛

1. روي زخم باز است و آب براي آن ضرر ندارد.

2. روي زخم بسته است، ولي باز كردن آن امكان دارد و آب ضرر ندارد.

ب. چنان‌چه زخم بر صورت يا دست‌هاست و روي آن باز

است و آب ريختن روي آن ضرر دارد، اگر اطراف آن را بشويد كافي است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از مراجع تقليد مسح همزمان پاها اشكال ندارد.

28

ج. اگر زخم يا شكستگي در جلوي سر يا روي پاها است (محل مسح) و روي آن باز است، چنان‌چه نتواند آن را مسح كند، بايد پارچه پاكي روي آن بگذارد و روي پارچه را با تري آب وضو كه در دست مانده، مسح كند.

كيفيت انجام وضوي جبيره‌اي

در وضوي جبيره‌اي، بايد جاهايي كه شستن يا مسح آن امكان دارد به طور معمول بشويد يا مسح كند، و مواردي كه امكان ندارد، دست تر بر جبيره بكشد.

8. چيزهايي كه بايد براي آن‌ها وضو گرفت

1. شـرط صـحـت عـمـل، 1. نماز (به جز نماز ميت)

يعنـي اگـر آن عـمـل بـدون 2 . اجزاي فراموش شدة نماز (سجده و تشهد)

وضو انـجام شود، صحيح 3. طواف

نيست 1. مس نوشتة قرآن

2. شـرط جـواز عمل؛ 2. مس اسم خداوند و صفات خاص او

وضو يـعـنـي اگــر آن عـمـل 3. به احتياط واجب مس اسم انبيا و ائمه عليهم السلام

بدون وضو انجام گيرد و ملائكه

حرام است

3. شرط كمالِ عمل؛ يعني براي درك ثواب يا ثواب بيشتر مانند قرائت

قرآن

4. رفع كـراهـت عـمل، مـانند غـذا خوردن در حال جنابت كه با وضو

29

كراهت آن رفع مي‌شود.

8 . مبطلات وضو

الف. خارج شدن ادرار يا مدفوع از انسان.

ب. خارج شدن باد معده و روده از مخرج غائط.

ج. خواب، چنان‌چه گوش نشنود و چشم نبيند.

د. چيزهايي كه عقل را از بين مي‌برد؛ مانند ديوانگي، مستي، بيهوشي.

ه‍. استحاضه زنان.

و. آن‌چه سبب غسل شود؛ مانند جنابت و مسّ ميّت.

9. مواردي كه وضو گرفتن مستحب است

* براي نماز ميت.

* رفتن به مسجد و حرم امامان.

* خواندن قرآن.

* همراه داشتن قرآن.

* خوابيدن.

* رساندن جايي از بدن به جلد يا حاشيه قرآن.

* زيارت اهل قبور.

خودآزمايي

1. به چه ترتيب بايد وضو بگيريم؟

2. آب وضو بايد داراي چه شرايطي باشد؟

30

3. شرايط اعضاي وضو را بنويسيد.

4. وضوگيرنده بايد چه شرايطي داشته باشد؟

5. منظور از موالات در وضو چيست؟

6. در چه شرايطي وضوي جبيره بايد بگيريم؟

7. در چه مواردي وضو گرفتن مستحب است؟

31

 

32

درس چهارم

غسل

اهداف آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با انواع غسل آشنا شويم.

ـ‌ شرايط صحيح بودن غسل را بدانيم.

ـ مواردِ وجوبِ غسلِ واجب را بشناسيم.

ـ كارهايي را كه بدون غسل نبايد انجام دهيم، بدانيم.

در غسل بايد تمام بدن و سر و گردن شسته شود، خواه غسل واجب باشد مانند جنابت، و يا مستحب مانند غسل جمعه، به عبارت ديگر تمام غسل‌ها در نحوه انجام فرقي ندارند مگر در نيت.

1. انواع غسل (به لحاظ انجام دادن)

غسل را به دو صورت مي‌توان انجام داد: »ترتيبي« و »ارتماسي«.

در غسل ترتيبي ابتدا سر و گردن شسته مي‌شود، سپس نيمه راست بدن و بعد از آن نيمه چپ.

33

در غسل ارتماسي تمام بدن يك‌باره در آب قرار مي‌گيرد. پس در غسل ارتماسي بايد آب به قدري باشد كه انسان بتواند تمام بدن را زير آب فرو ببرد.

1. ترتيـبي اول سر و گردن

و سپس نيمه راست بدن

و بعد از آن نيمة چپ بدن را بشويد؛

نحوة انجام با نيت غسل يك‌باره زير آب‌ مي‌رود به طوري كه

غسل تمام بدن در آب قرار گيرد؛

2. ارتماسي يا به تدريج زير آب مي‌رود كه در نهايت تمام بدن

در آب قرار گيرد؛

و يا زير آب رفته و در آب به نيت غسل بدن را

تكان مي‌دهد.

2. غسل‌هاي واجب (جنابت ـ مسّ ميت)

غسل جنابت

چگونه انسان جنب مي‌شود؟

كم باشد يا زياد

1. بيرون آمدن مني

عوامل در خواب باشد يا بيداري

جنابت

با حلال باشد يا با حرام

2 . جماع (آميزش)

مني بيرون بيايد يا نيايد

34

غسل مسّ ميت

الف. اگر كسي جايي از بدن خود را به بدن انسان مرده‌اي كه سرد شده و غسلش نداده‌اند برساند، بايد غسل مسّ ميت كند.

ب. در اين موارد مسّ بدن انسان مرده سبب غسل نمي‌شود:

* انساني كه در ميدان نبرد به شهادت رسيده است، در صورتي كه در ميدان جان دهد؛

* مرده‌اي كه بدنش گرم است و هنوز سرد نشده است؛

* مرده‌اي كه غسلش داده‌اند؛

ج. غسل مس ميت را بايد مانند غسل جنابت انجام دهند، ولي كسي كه غسل مسّ ميت كرده، اگر بخواهد نماز بخواند، بايد وضو هم بگيرد.⁽¹⁾

د. اگر چند ميت را مسّ كند يا يك ميّت را چند بار مسّ نمايد، يك غسل كافي است.

ه‍. براي كسي كه بعد از مسّ ميّت غسل نكرده است، توقف در مساجد و خواندن سوره‌هايي كه سجده واجب دارد مانعي ندارد، ولي براي نماز و مانند آن بايد غسل كند و وضو هم بگيرد.

3. شرايط صحيح بودن غسل

الف. تمام شرط‌هايي كه براي صحيح بودن وضو گفته شد، در صحيح بودن غسل هم شرط است، به جز موالات، و هم‌چنين لازم نيست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از مراجع معظّم تقليد با غسل واجب، مثل غسل مسّ ميّت نيز مي‌توان نماز خواند و وضو لازم نيست.

35

بدن را از بالا به پايين بشويد.

ب. كسي كه چند غسل بر او واجب است، مي‌تواند به نيت همه آن‌ها يك غسل بجا آورد.

ج. كسي كه غسل جنابت كرده، نبايد براي نماز وضو بگيرد، ولي با غسل‌هاي ديگر نمي‌شود نماز خواند و بايد وضو هم بگيرد.⁽¹⁾

د. در غسل ارتماسي بايد تمام بدن پاك باشد، ولي در غسل ترتيبي پاك بودن تمام بدن لازم نيست و اگر هر قسمتي را پيش از غسل دادن همان قسمت، تطهير كند كافي است.

ه‍ ‍. غسل جبيره‌اي مثل وضوي جبيره‌اي است، ولي بنابر احتياط واجب بايد آن را ترتيبي بجا آورد.

و. كسي كه روزه واجب گرفته، نمي‌تواند در حال روزه غسل ارتماسي انجام دهد، چون روزه‌دار نبايد تمام سر را در آب فرو برد، ولي اگر از روي فراموشي غسل ارتماسي كند صحيح است.

ز. در غسل لازم نيست تمام بدن با دست شسته شود، و چنان‌چه با نيت غسل، آب به تمام بدن برسد كافي است.

4. كارهايي كه بر فرد جنب حرام است

الف. رساندن جايي از بدن به خط قرآن، اسم خداوند و بنابر احتياط واجب اسامي پيامبران و ائمه و حضرت زهرا عليهم السلام .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از مراجع تقليد با غسل‌هاي واجب و برخي از غسل‌هاي مستحب نيز مي‌توان نماز خواند و نياز به وضو نيست.

36

ب. رفتن به مسجدالحرام و مسجدالنبي صلي الله عليه و آله هرچند از يك در داخل شود و از در ديگر بيرون رود.

ج. توقف در مساجد.

د. گذاشتن چيزي در مسجد هرچند از بيرون مسجد باشد.

ه‍ . خواندن سوره‌هايي از قرآن كه سجده واجب دارد، حتي يك حرف از آن.

و. توقف در حرم امامان عليهم السلام بنابر احتياط واجب.

* سوره‌هاي سجده‌دار قرآن عبارت‌اند از:

ـ سوره شماره 32 (سوره سجده)؛

ـ سوره شماره 41 (سوره فصّلت)؛

ـ سوره شماره 53 (سوره نجم)؛

ـ سوره شماره 96 (عَلَق).

* اگر جنب از يك درِ مسجد وارد شود و از در ديگر خارج شود (عبور بدون توقف) مانع ندارد، به جز مسجدالحرام و مسجدالنبي صلي الله عليه و آله كه عبور هم جايز نيست.

* اگر شخصي در خانه‌اش مكاني را براي نماز قرار دهد و هم‌چنين نمازخانه مؤسسه‌ها و ادارات، حكم مسجد ندارد.

خودآزمايي

1. انواع غسل كدامند؟

2. غسل ترتيبي را چگونه بايد انجام دهيم؟

3. غسل‌هاي واجب كدامند؟

37

4. در چه مواردي غسل مس ميت واجب مي‌گردد؟

5. شرايط صحيح بودن غسل كدامند؟

6. چه كارهايي بر فرد جنب حرام است؟

38

 

39

درس پنجم

تيمّم

اهداف آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با مواردي كه مي‌توانيم تيمم كنيم آشنا شويم.

ـ با چگونگي تيمم آشنا شويم.

ـ با شرايط صحيح بودن تيمم آشنا شويم.

ـ چند نمونه از احكام تيمم را بدانيم. 1. مواردي كه به جاي وضو و غسل بايد تيمم كرد

الف. اگر آب نباشد؛

ب. دسترسي به آب نباشد؛

ج. آب براي بدن ضرر داشته باشد؛

د. وقت كافي براي غسل يا وضو نباشد.

2. چگونگي تيمّم

الف. زدن كف دو دست با هم بر چيزي كه تيمم بر آن صحيح است.

ب. كشيدن هر دو دست بر تمام پيشاني و دو طرف آن، از جايي كه موي سر روييده است، تا روي ابروها و بالاي بيني.

40

ج. كشيدن كف دست چپ بر تمام پشت دست راست.

د. كشيدن كف دست راست بر تمام پشت دست چپ.⁽¹⁾

يادآوري: تمام كارهاي تيمم بايد با قصد تيمم و براي اطاعت از دستور الهي انجام شود، و هم‌چنين بايد معلوم كند كه تيمم به جاي وضو است يا غسل.

3. چيزهايي كه تيمم بر آن‌ها صحيح است

* خاك؛

* ريگ؛

* اقسام سنگ‌ها مانند: سنگ سياه، سنگ مرمر، سنگ گچ (قبل از پخته شدن)، سنگ آهك ( قبل از پخته شدن)؛

* گل پخته مانند: آجر، كوزه.

4. شرايط صحيح بودن تيمم

* اعضاي تيمم، يعني پيشاني و دست‌ها پاك باشد.

* پيشاني و پشت دست‌ها را از بالا به پايين مسح كند.

* چيزي كه بر آن تيمم مي‌كند پاك و مباح باشد.

* ترتيب را رعايت كند.

* موالات را رعايت كند.

* چيزي بين دست و پيشاني و هم‌چنين كف دست و پشت دست در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي برخي از فقها در تيمم بدل از غسل، يك بار بايد دست بر زمين بزند و بر پيشاني بكشد و بار ديگر بر زمين بزند و بر دست‌ها بكشد.

41

هنگام مسح فاصله نباشد.

5. احكام تيمم

الف. تيمّمي كه به جاي وضو است با تيمّمي كه به جاي غسل است فرقي ندارد مگر در نيت.

ب. كسي كه به جاي وضو تيمم كرده است، اگر يكي از چيزهايي كه وضو را باطل مي‌كند از او سر بزند تيممش باطل مي‌شود.

ج. كسي كه به جاي غسل تيمم كرده است هرگاه يكي از اسباب غسل، مثل جنابت يا مسّ ميت پيش آيد تيممش باطل مي‌شود.

د. تيمم در صورتي صحيح است كه نتواند وضو بگيرد يا غسل كند، بنابراين اگر بدون عذر تيمم كند صحيح نيست؛ و اگر عذر داشته باشد و برطرف شود، مثلاً آب نداشته و آب پيدا كند، تيمم او باطل مي‌شود.

ه‍ . اگر به جاي غسل جنابت تيمم كند، لازم نيست براي نماز وضو بگيرد، ولي اگر به جاي غسل‌هاي ديگر تيمم كند، با آن تيمم نمي‌تواند نماز بخواند و بايد براي نماز وضو بگيرد و اگر نتواند وضو بگيرد، بايد تيمم ديگري به جاي وضو انجام دهد.

خود آزمايي

1. در چه مواردي به جاي وضو يا غسل مي‌توانيم تيمم كنيم؟

2. تيمم را چگونه بايد انجام دهيم؟

3. تيمم بر چه چيزهايي صحيح است؟

42

4. شرايط صحيح بودن تيمم كدامند؟

5. در چه مواردي تيمم باطل مي‌گردد؟

43

 

44

درس ششم

نماز

اهداف آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ به اهميت نماز پي ببريم.

ـ چگونگي پوشش در نماز را بدانيم.

ـ با شرايط لباس و مكان نمازگزار آشنا شويم.

ـ با احكام نماز آشنا شويم. 1. اهميت نماز

نماز، بهترين حالت بندگي خداست و در ميان اعمال واجب، داراي اهميت ويژه‌اي است. نماز، دستور خداوند بزرگ براي انسان‌هاي پاك و وارسته است و نمازخواندن، اطاعت فرمان اوست.

نماز، بهترين شيوه ارتباط با خالق يكتا و جلوه‌اي از عبادت انسان در پيشگاه اوست.

45

نماز، مانند نهر آبي است كه نمازگزار، روزي پنج مرتبه خود را در آن شست‌و‌شو مي‌دهد.

2. مقدمات نماز

براي نماز خواندن آمادگي لازم است. مسائلي كه به عنوان آمادگي براي نماز، پيش از نماز بايد مراعات شود »مقدمات نماز« نام دارد.

مسائل مربوط به نماز را به سه دسته تقسيم كرده‌اند: الف) مقدمات؛

ب) مقارنات؛ ج) خلل و احكام متفرقه.

3. پوشش در نماز (آقايان و بانوان)

الف. مردان بايد عورت را بپوشانند و بهتر است از ناف تا زانو را بپوشانند.

ب. زنان بايد تمام بدن را بپوشانند به جز:

* دست‌ها تا مچ؛

* پاها تا مچ؛

* صورت به مقداري كه در وضو بايد شسته شود.

ج. بر زنان پوشاندن دست‌ها و پاها و صورت به مقداري كه در مسأله پيش گفته شد در نماز واجب نيست، گرچه پوشاندن آن هم مانع ندارد ولي از نگاه نامحرم پاها را بايد بپوشانند.

4. مكان نمازگزار

مكاني كه انسان در آن نماز مي‌خواند بايد داراي شرايط زير باشد:

46

* مباح باشد (غصبي نباشد).

* ثابت باشد (مانند اتومبيل در حال حركت نباشد).

* تنگ و سقف آن كوتاه نباشد تا بتواند قيام و ركوع و سجود را به طور صحيح انجام دهد.

* جايي كه پيشاني را مي‌گذارد (در حال سجده) پاك باشد.

* مكان نمازگزار اگر نجس است، طوري تر نباشد كه به بدن يا لباس وي سرايت كند.

* جايي كه پيشاني را مي‌گذارد (در حال سجده) از جاي زانوها و بنابر احتياط واجب از جاي انگشتان پا، بيش از چهار انگشت بسته، پست‌تر يا بلندتر نباشد.

احكام مكان نمازگزار

الف. نماز خواندن در مكان غصبي (مثلاً در خانه‌اي كه بدون اجازه صاحب خانه وارد شده است) باطل است.

ب. در حال ناچاري نماز خواندن بر چيزي كه حركت مي‌كند؛ مانند قطار و هواپيما و در جايي كه سقف آن كوتاه است و يا جايش تنگ است؛ مانند سنگر و بر مكان ناهموار اشكال ندارد.

ج. انسان بايد رعايت ادب را بكند و جلوتر از قبر پيغمبر صلي الله عليه و آله و امام عليه السلام نماز نخواند.

د. مستحب است، انسان نماز را در مسجد بخواند، و در اسلام بر اين مسأله سفارش بسيار شده است.

47

5. قبله

الف. خانه كعبه، كه در شهر مكّه و در مسجدالحرام قرار دارد، »قبله« است و نمازگزار بايد رو به آن نماز بخواند.

ب. كسي كه بيرون شهر مكه و دور از آن است اگر طوري بايستد كه بگويند رو به قبله نماز مي‌خواند كافي است.

6. نماز در مسجدالحرام

در برخي روايات، آمده است كه ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام، معادل صد هزار ركعت و در مسجدالنبي صلي الله عليه و آله معادل ده هزار ركعت نماز در جاي ديگر است. چه به جا و مناسب است كه زائران محترم از اين فرصت به خوبي استفاده كنند و نمازهاي واجب، بلكه مستحب را در اين مكان‌هاي شريف بجاي آورند و از پاداش بسيار زياد آن بهره‌مند گردند.

7. لباس نمازگزار

لباس نمازگزار بايد اين شرايط را دارا باشد:

* پاك باشد (نجس نباشد).

* مباح باشد (غصبي نباشد).

* از اجزاي مردار نباشد؛ مثلاً از پوست حيواني كه مطابق دستور اسلام كشته نشده است تهيه نشده باشد، حتي كمربند و كلاه.

* از حيوان حرام گوشت نباشد؛ مثلاً از پوست پلنگ يا خوك تهيه

48

نشده باشد.

* اگر نمازگزار مرد است، لباس او طلاباف يا ابريشم خالص نباشد و نيز نماز خواندن با انگشتر و حلقه طلا باطل است.

از شرايط بالا آن‌چه ممكن است براي هركس پيش آيد شرط اول است، چون كمتر كسي است كه با لباس غصبي يا با لباسي كه از اجزاي مردار تهيه شده نماز بخواند، بنابراين به توضيح شرط اول مي‌پردازيم.

يادآوري: علاوه بر لباس، بدن نمازگزار نيز بايد پاك باشد.

مواردي كه نماز خواندن با بدن يا لباس نجس باطل است

* عمداً با بدن يا لباس نجس نماز بخواند؛ يعني با اين كه مي‌داند بدن يا لباسش نجس است با همان حال نماز بخواند.

* در يادگرفتن مسأله كوتاهي كرده و به جهت ندانستن مسأله با بدن يا لباس نجس نماز خوانده است.

* نجس بودن بدن يا لباس را مي‌دانسته، ولي هنگام نماز فراموش كرده و با آن نماز خوانده است.

مواردي كه اگر با بدن يا لباس نجس نماز بخواند صحيح است

* نداند بدن يا لباسش نجس است و بعد از نماز متوجه شود.

* به واسطه زخمي كه در بدن اوست، بدن يا لباسش نجس شده و آب كشيدن يا عوض كردن آن هم دشوار است.

* لباس يا بدن نمازگزار به خون نجس شده است، ولي مقدار

49

آلودگي كمتر از دِرْهم1 است.

* ناچار باشد كه با بدن يا لباس نجس نماز بخواند؛ مثلاً آب براي تطهير ندارد.

راهنمايي

حجاج عزيز بايد توجه داشته باشند كه لباس احرام هم مانند لباس نمازگزار بايد پاك باشد، بنابراين در مدت اعمال، مواظب باشند كه لباس احرامشان نجس نشود، به ويژه در عرفات، مشعر، مني و قربانگاه كه احتمال آن زيادتر است و چنان‌چه نجس شد، بايد آن را تطهير يا تعويض كنند و بهتر است لباس احرامي نيز اضافه همراه داشته باشند.

خودآزمايي

1. اهميت نماز را مختصراً بيان كنيد.

2. پوشش نمازگزار چگونه بايد باشد؟

3. مكان نمازگزار بايد چه شرايطي داشته باشد؟

4. لباس نمازگزار بايد داراي چه شرايطي باشد؟

5. مكان نماز بايد داراي چه شرايطي باشد؟

6. در چه مواردي خواندن نماز با لباس نجس صحيح است؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . يك درهم تقريباً به اندازه يك بندانگشت است.

50

درس هفتم

واجبات نماز و نمازهاي واجب و مستحب

اهداف آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ‌ با واجبات نماز آشنا شويم.

ـ نمازهاي واجب و مستحب را بشناسيم.

ـ فرق بين ركن و غير ركن را بدانيم.

ـ با چگونگي نماز حاجت و غفيله آشنا شويم.

ـ نمازهاي نافله و نمازهاي يوميه را بدانيم.

ـ چگونگي خواندن نماز شب را بلد باشيم. 1. واجبات نماز

الف. نماز با گفتن «اَللهُ اَكْبَرُ» شروع مي‌شود و با سلام به پايان

مي‌رسد.

ب. آن‌چه در نماز انجام مي‌شود يا واجب است و يا مستحب.