بخش 2

26

درس سوم

طواف عمره تمتع

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با شرايط طواف كننده آشنا شويم.

ـ با مستحبات طواف آشنا شويم.

ـ با مكروهات طواف آشنا شويم.

ـ مراقبت‌هاي لازم در طواف را بدانيم.

پس از احرام و ورود به شهر مكه زائران بايد هفت دور طواف كعبه بجاي آورند كه يكي از مهم‌ترين اعمال عمره و حج است، طواف داراي شرايط و واجباتي است كه در اين بخش به آن‌ها اشاره مي‌شود.

1. شرايط طواف‌كننده

* طهارت بدن و لباس

طواف از جهات مختلف، همچون نماز است؛ از جمله اين كه طواف‌كننده بايد بدن و لباسش پاك باشد، افزون بر اين، لباسي كه بر تن دارد بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد.

27

* طهارت از حدث

طواف‌كننده بايد با وضو باشد و غسلي برعهده او نباشد، و چنانچه نتواند وضو بگيرد يا غسل كند بايد تيمم كند. و طواف عمره بدون طهارت صحيح نيست، خانم‌هايي كه در ايام عادت ماهيانه به سر مي‌برند بايد صبر كنند و پس از پاك شدن، غسل بجاي آورند و طواف كنند.

* پوشش بدن

طواف‌كننده بايد در حال طواف به مقداري كه در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند.

* ختنه

پسرها و مردها بايد ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحيح نيست.

* نيّت

طواف و ساير اعمال عمره، از عبادات است و بايد با نيت باشد؛ يعني گشتن به دور كعبه بايد به قصد طواف و براي اطاعت دستور خداوند باشد.

2. واجبات طواف

* شروع از حجرالاسود

طواف بايد از گوشه‌اي از كعبه كه حجرالاسود در آن قرار دارد آغاز شود؛ همان گوشه‌اي كه نزديك درِ كعبه است.

حجرالاسود، سنگ مقدسي است كه با ارتفاع حدود 5/1 متر از زمين در يكي از گوشه‌هاي كعبه كار گذاشته شده است و اكنون با يك قاب

28

نقره‌اي محافظت مي‌شود. به هر يك از گوشه‌هاي كعبه، ركن و مجموع آن‌ها را اركان كعبه مي‌نامند كه به ترتيب براساس دور طواف، چنين نامگذاري شده‌اند: ركن حجرالاسود، ركن عراقي، ركن شامي، ركن يماني.

* ختم كردن به حجرالاسود

نقطه آغاز و پايان طواف حجرالاسود است، يعني هفت دور طواف مقابل حجرالأسود به پايان مي‌رسد و طواف، كمتر يا بيشتر از اين مقدار صحيح نيست، امّا دقت در اين امر لازم نيست و همين مقدار كه عرفاً بگويند روبه‌روي حجرالاسود است كافي است. و ايستادن مقابل حَجر در آغاز طواف و در پايان آن و در پايان هر شوط از طواف لازم نيست، ولي مستحب است با دست خود به سمت حَجر اشاره كند و دست خود را ببوسد.

* هفت دور طواف كردن

طواف كعبه هفت دور است نه كمتر نه زيادتر و به هر دور آن «شوط» گفته مي‌شود.

* كعبه را در طرف چپ خود قرار دادن

طواف‌كننده بايد همان‌گونه كه همه مسلمانان طواف مي‌كنند به دور كعبه بگردد، يعني عقب عقب نرود، برخلاف مسير طواف‌كنندگان نچرخد، و در حال طواف رو به كعبه نباشد، ولي نگاه به سمت راست يا

29

چپ، حتي پشت سر، اگر بدن را نگرداند اشكال ندارد.

* محدوده طواف

به فتواي اكثر مراجع تقليد، طواف كعبه در مسجدالحرام تا جايي كه مردم طواف مي‌كنند و عرفاً بگويند دور كعبه مي‌گردد صحيح است، ولي به نظر برخي ديگر از مراجع تقليد، طواف بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم كه حدود 13 متر است باشد. ولي براي مقلدين اين مراجع نيز اگر طواف در آن محدوده مشكل باشد يا ممكن نباشد، و نتوانند صبر كنند تا در وقت خلوت طواف كنند، در فاصله دورتر نيز اشكال ندارد.

* بيرون حجر اسماعيل طواف كردن

طواف‌كننده بايد به دور حجر اسماعيل هم بگردد، يعني در حال طواف داخلِ حجر نرود. حجر اسماعيل، فضايي است بين كعبه و ديوار نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از ركن عراقي (شمالي) تا ركن شامي (غربي) كعبه امتداد دارد، همان ضلعي كه ناودان كعبه قرار دارد.

به جز شرايط و واجباتي كه براي طواف گفته شد، آدابي نيز دارد كه برخي مستحب و برخي مكروه است كه مراعات آن‌ها نيز در طواف بر ثواب آن مي‌افزايد.

1. مستحبات طواف:

* تلاوت قرآن؛

30

* ذكر گفتن؛

* خواندن دعاهاي واردشده؛

* به آرامي و آرامش طواف كردن؛

* استلام حجر.

مناسب است زائران در حال طواف، به ذكر، دعا و تلاوت قرآن مشغول باشند تا هم از ثواب آن بهره‌مند باشند و هم از حواس‌پرتي و شك در تعداد دورهاي طواف جلوگيري شود و نيز از عجله و تند رفتن در حال طواف بپرهيزند كه گاهي مزاحمت براي ديگران است.

دست زدن و بوسيدن حجرالاسود مستحب است، ولي به جهت ازدحام زياد و اختلاط زن و مرد در كنار حَجرالاسود، از اين كار در حال طواف بپرهيزند و تنها به اشاره كردن با دست به طرف آن و بوسيدن دست اكتفا كنند.

در حال خواندن ذكر و دعا و قرآن نيز صدا را بلند نكنند و از دعا خواندن و صلوات فرستادن دسته جمعي بپرهيزند تا مزاحمتي براي طواف‌كنندگان نباشد.

2. مكروهات طواف:

* خنديدن؛

* سخن گفتن؛

* شعر خواندن؛

* خوردن و آشاميدن؛

31

* دست كشيدن به ديوار حِجر اسماعيل عليه السلام .

هرچند در بسياري از امور، طواف مانند نماز است، ولي از جهاتي نيز تفاوت دارد؛ مثلاً خنديدن و سخن گفتن و خوردن و آشاميدن نماز را باطل مي‌كند، ولي طواف را باطل نمي‌كند، امّا مكروه است و بهتر است از آن‌ها پرهيز شود. دست كشيدن به ديوار حجرِاسماعيل عليه السلام به فتواي برخي از فقها جايز نيست، ولي بسياري از آنان نيز مكروه مي‌دانند.

3. مراقبت‌هايي كه در طواف بايد صورت گيرد:

* هنگام شروع طواف از مقابل حجرالاسود وارد جمعيت طواف‌كنندگان نشويد كه اذيت مي‌شويد و مزاحمت براي طواف‌كنندگان نيز هست، بلكه مقداري جلوتر جايي كه خلوت است وارد جمعيت شويد و بدون نيت طواف به راه خود ادامه دهيد تا مقابل حجرالاسود برسيد و از آن‌جا به نيت طواف برويد، حتي مي‌توانيد از مقداري پيش از طواف نيت كنيد كه از مقابل حجرالاسود، طواف باشد كه در اين صورت هرچند مقابل حَجر متوجه نباشيد اشكال ندارد.

* هنگام اتمام طواف براي بيرون رفتن از صف طواف‌كنندگان از مقابل حجرالاسود بيرون نرويد كه موجب زحمت خود و مزاحمت و اذيت ديگران است، بلكه بدون نيت طواف همراه جمعيت راه برويد تا جايي كه به راحتي از صف خارج شويد.

* در اثناء طواف، به سراغ بوسيدن كعبه، پرده كعبه، حجرالاسود و... نرويد تا اشكالي در طواف شما پيش نيايد.

* هنگام طواف عجله نكنيد و از هل دادن و تنه زدن به ديگران

32

بپرهيزيد و چنانچه با آرامش طواف كنيد، راحت و بهتر مي‌توانيد ادامه دهيد.

* اگر جمعيت شما را هُل داد و تندتر رفتيد اشكال ندارد، حتي اگر به قدري زياد بود كه شك كرديد بي‌اختيار شديد يا نه باز هم اشكال ندارد.

* دور جمعيت حلقه نكشيد، كه مزاحمت براي ساير طواف‌كنندگان است.

* افراد مُسن و ناتوان و بانوان معذور در وقت مناسب ديگري براي طواف بروند تا به راحتي بتوانند به وظيفه خود عمل كنند.

خود آزمايي

1. طواف‌كننده بايد داراي چه شرايطي باشد؟

2. واجبات طواف كدامند؟

3. مكروهات طواف كدامند؟

4. مراقبت‌هاي مهم در هنگام طواف را نام ببريد؟

33

34

درس چهارم

نماز طواف و سعي صفا و مروه

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با نماز طواف آشنا شويم.

ـ ‌مستحبات نماز طواف را بدانيم.

ـ مستحبات بين طواف و سعي را بدانيم.

ـ واجبات سعي را بدانيم.

ـ مستحبات سعي را بدانيم.

پس از طواف بايد دو ركعت نماز به نيت نماز طواف بخوانند.

1. كيفيت نماز طواف

نماز طواف مانند نماز صبح است، ولي اذان و اقامه ندارد و بر مردان واجب نيست حمد و سوره آن را بلند بخوانند.

2. مكان نماز طواف

نماز طواف را بايد در مسجدالحرام، پشت مقام ابراهيم عليه السلام بخوانند به طوري كه مقام ابراهيم عليه السلام بين نمازگزار و كعبه واقع

35

شود و چنانچه مسجدالحرام خلوت باشد و مزاحمتي براي ديگران نباشد، هرچه نزديك‌تر بايستند بهتر است و به نظر برخي از فقهاء چنان‌چه دو طرف مقام (نزديك آن) بخوانند اشكال ندارد.

مقام ابراهيم؛ سنگي است كه حضرت ابراهيم عليه السلام هنگام ساختن كعبه زير پاي خود مي‌گذاشت و اثر پاي آن حضرت به معجزه الهي بر سنگ مانده است و اكنون در مسجدالحرام به فاصله 13 متر با كعبه در يك محفظه بلورين و ضريح كوچك نگهداري مي‌شود.

3. زمان نماز طواف

نماز طواف بايد پس از طواف و پيش از سعي خوانده شود و با طواف نبايد زياد فاصله داشته باشد، يعني پس از تمام شدن طواف بايد نماز را بخواند به طوري كه بگويد بعد از طواف، نماز طواف را خواند.

4. شك در نماز طواف

شك در نماز طواف حكم شك در نماز واجب دو ركعتي، مثل نماز صبح را دارد؛ بنابراين:

الف) اگر در تعداد ركعت‌هاي نماز طواف شك كند، نماز باطل است؛

ب) اگر در اجزاي نماز، مثل سجده يا تشهد شك كند، دو فرض دارد:

1. اگر در انجام دادن آن جزء شك كند، چنان‌چه وارد جزء بعدي نشده (از محل آن نگذشته) آن جزء را بجا مي‌آورد، مثلاً در ركعت دوم

36

پيش از تشهد شك كند يك سجده بجا آورده يا دو سجده كه در اين صورت يك سجده ديگر بجا مي‌آورد و چنان‌چه از محل آن گذشته باشد، به شك خود اعتنا نمي‌كند و نماز صحيح است.

2. اگر در صحّت آن جزء شك كند، يعني نمي‌داند آن‌چه به جاي آورده صحيح بوده يا نه، به شك خود اعتنا نمي‌كند و نماز صحيح است.

ج) اگر بعد از تمام شدن نماز طواف، برايش شكي پيش آيد، هر چه باشد اعتنا نمي‌شود و نماز خوانده شده كفايت مي‌كند.

5. وظيفه كساني كه نمازشان صحيح نيست

نماز طواف جزء نمازهاي واجب است و مانند ساير نمازها بايد به طور صحيح خوانده شود و چون جزء مجموعه اعمالي است كه اگر صحيح نباشد ممكن است، پي‌آمدهايي داشته باشد، مثلاً در احرام باقي بماند، داراي اهميت ويژه‌اي است، لذا بر تمام افراد لازم است كه براي تصحيح نماز خود اقدام كنند و چنانچه كسي تلاش كرد و تا وقت اعمال نتوانست تصحيح كند، بايد خودش نماز طواف را بجا آورد.

6. مستحبات نماز طواف

* خواندن سوره توحيد پس از حمد در ركعت اول؛

* خواندن سوره كافرون پس از حمد در ركعت دوم؛

* بجا آوردن حمد و ثناي الهي و صلوات بر محمّد و آل محمد پس از نماز؛

37

* طلب قبولي نماز از خداوند؛

* خواندن دعاهاي وارد شده پس از نماز.

يادآوري مي‌شود چون نماز بايد به طور صحيح خوانده شود، چنانچه سوره كافرون را نمي‌تواند صحيح بخواند بايد هر سوره‌اي كه بلد هست بخواند.

سعي صفا و مروه

يكي ديگر از اعمال عمره تمتّع، سعي بين صفا و مروه است؛ يعني هفت مرتبه پيمودن فاصله بين صفا و مروه.

صفا و مروه دو كوه كوچك بوده نزديك مسجدالحرام كه امروزه فاصله بين آن دو را به صورت راهروي سرپوشيده ساخته‌اند.

1. زمان سعي

سعي بايد پس از نماز طواف و پيش از تقصير انجام شود و فاصله انداختن بين نماز طواف و سعي اشكال ندارد، ولي نبايد سعي را براي فردا بگذارد.

2. مستحبات بين طواف و سعي

* قدري از آب زمزم بياشامد و بر سر و صورت خود بريزد و بگويد:

«اَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نَافِعاً وَرِزْقاً وَاسِعاً وَشِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَسُقْم‏».

با آرامي دل و جان، بالاي صفا رفته و رو به خانه كعبه كرده و حمد و ثناي الهي را بجا آورد و نعمت‌هاي الهي را به خاطر بياورد و اين اذكار

38

را بگويد:

الله اكبر (هفت مرتبه)؛

الحمد لله (هفت مرتبه)؛

لا إله إلاّ الله (هفت مرتبه)؛

* سپس دعاهاي ديگري را كه وارد شده بخواند.

3. واجبات سعي

* سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود

يادآوري مي‌شود، چون قسمتي از صفا و مروه را برداشته‌اند، بخشي از راه شيب‌‌دار و محوطه مسطح نيز جزء كوه حساب مي‌شود، لذا همين كه از بالاي قسمت شيب‌دار، سعي را آغاز كنند صحيح است و رفتن بالاي صخره‌ها لازم نيست و بر مروه نيز پس از بالا رفتن از قسمت شيب‌دار و رسيدن به قسمت مُسطح كافي است.

* هفت شوط بودن

سعي نيز مانند طواف هفت شوط است و پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوم به حساب مي‌آيد؛ بنابراين هفت شوط سعي بر مروه ختم مي‌شود.

* رو به مروه و رو به صفا حركت كردن

در حال سعي، وقتي كه از صفا به مروه مي‌رود بايد رو به مروه باشد و نيز وقتي به طرف صفا برمي‌گردد بايد رو به صفا باشد و عقب عقب يا

39

كج كج حركت كردن صحيح نيست.

4. احكام سعي

* براي سعي طهارت شرط نيست، بنابراين سعي بدون وضو و با بدن و لباس نجس نيز صحيح است.

* نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر صفا و مروه و در بين آن‌ها جايز نيست و اگر در بين سعي باشد، بايد از همان‌جا كه سعي را قطع كرده است ادامه دهد.

* سعي در طبقه دوم چون بالاتر از دو كوه است اشكال دارد.

5. مستحبات سعي

* پياده بجا آورد نه سواره، هرچند سواره هم ـ حتي براي توانمند ـ صحيح است.

* دعاها و اذكاري كه وارد شده است را بخواند كه از جمله آن‌هاست:

الله اكبر (100 مرتبه)؛

لا اله إلاّ الله (100 مرتبه)؛

الحمد لله (100 مرتبه)؛

سبحان الله (100مرتبه).

* براي مردان مستحب است، فاصله‌اي كه با خط و چراغ سبزرنگ مشخص شده است هَروَله كند، يعني كمي تندتر بروند و در وقت

40

برگشتن نيز به همان ترتيب برگردند، ولي براي زن‌ها هروله كردن مستحب نيست.

خود آزمايي

1. نماز طواف چه تفاوتي با نماز صبح دارد؟

2. نماز طواف در چه مكاني خوانده مي‌شود؟

3. مستحبات نماز طواف كدامند؟

4. واجبات سعي كدامند؟

5. مستحبات سعي كدامند؟

41

42

درس پنجم

تقصير و احرام حج تمتع

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با چگونگي تقصير آشنا شويم.

ـ احكام تقصير را بدانيم.

ـ‌ با واجبات احرام آشنا شويم.

ـ با محرمات احرام آشنا شويم.

ـ با مستحبات احرام آشنا شويم.

آخرين عمل از اعمال عمره تمتّع تقصير است، يعني چيدن مقداري از ناخن و موي سر يا صورت.

1. زمان تقصير

تقصير بايد پس از سعي باشد، هرچند لازم نيست فوراً تقصير كند، ولي تا وقتي كه تقصير نكرده است، هيچ‌كدام از محرمات احرام بر او حلال نمي‌شود.

43

2. مكان تقصير

تقصير، مكان معيني ندارد، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعي بر مروه تقصير مي‌كنند.

يادآوري مي‌شود كه به تازگي در كنار مروه محوطه‌اي مسقف اضافه كرده‌اند براي افرادي كه سعيشان به پايان مي‌رسد و براي تقصير توقف مي‌كنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.

3. احكام تقصير

* با تقصير، اعمال عمره تمتّع به پايان مي‌رسد و كارهايي كه به سبب احرام حرام شده بود حلال مي‌شود.

* تقصير نيز جزء اعمال عمره و از عبادات است و بايد به قصد قربت و به نيت يكي از اعمال عمره انجام داده شود.

* كسي كه خودش تقصير نكرده، نبايد موي شخص ديگري را

بچيند، چون هنوز محرم است و در حال احرام زدودن مو، حتي از

بدن ديگران نيز حرام است، لذا افرادي كه خودشان تقصير نكرده‌اند نمي‌توانند براي ديگران تقصير كنند، ولي چيدن ناخنِ شخص ديگر اشكال ندارد.

* لازم نيست انسان خودش مو يا ناخن را بچيند، پس ديگران هم مي‌توانند برايش تقصير كنند، ولي خودش بايد نيت كند.

* چون معمولاً محل توقف مردم براي تقصير شلوغ است، بانوان مواظب باشند براي تقصير، موهاي سرشان را مرد نامحرم نبيند.

44

4. از تقصير عمره تمتّع تا احرام حج

در فاصله بين تقصير عمره تمتّع تا احرام حج برخي كارها بر حاجيان حرام است كه بايد از آن‌ها بپرهيزند و بسياري كارها مستحب است كه مي‌توانند آن‌ها را انجام دهند.

* محرمات:

ـ به جاي آوردن عمره مفرده؛

ـ تراشيدن سر؛

ـ بيرون رفتن از شهر مكه، به فتواي عده‌اي از مراجع تقليد، هرچند عده‌اي ديگر بيرون رفتن را به شرط آن كه مطمئن است براي اعمال حج مي‌تواند بازگردد جايز مي‌دانند؛

ـ كندن و بريدن درخت و گياه حرم؛

ـ شكار، حتي كشتن ملخ و امثال آن.

يادآوري: كندن و بريدن درخت و گياه و نيز شكار از محرّمات مخصوص حرم است و بر كساني كه عمره تمتع بجاي نياورده باشند نيز حرام است و اختصاص به اين زمان ـ فاصله تقصير تا احرام حج ـ‌ نيز ندارد.

* مستحبات:

ـ تلاوت قرآن و چنانچه بتوانند يك دور كامل قرآن را در مكه بخوانند، ثواب بسيار زيادي دارد؛

ـ طواف مستحب؛

45

ـ نماز در مسجدالحرام و ساير مساجد معتبر مكه.

در برخي روايات آمده است كه ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام معادل صدهزار ركعت نماز در جاي ديگر است و چه به جا و مناسب است زائران محترم از اين فرصت به خوبي استفاده كنند و چنانچه نماز واجب از آن‌ها قضا شده است، آن‌ها را در مسجدالحرام در مكه يا مسجدالنبي صلي الله عليه و آله در مدينه منوره بجاي آورند تا افزون بر بجاي آوردن وظيفه شرعي خود از پاداش بسيار زياد آن هم بهره‌مند شوند.

ـ زيارت قبور اولياي مدفون در قبرستان ابوطالب.

اعمال حج نيز مانند عمره با احرام آغاز مي‌شود. حجاج پس از اتمام اعمال عمره تمتّع و فرا رسيدن وقت احرام حج، براي رفتن به عرفات و مشعر و منا و بجاي آوردن مناسك حج آماده مي‌شوند.

1. واجبات احرام

احرام حج با عمره جز در نيت تفاوتي ندارد بنابراين واجبات احرام حج نيز عبارت است از:

* پوشيدن لباس احرام؛

* نيت؛

* لبّيك.

پس مردان بايد همان دو تكه لباس احرام را با شرايطي كه در اعمال عمره گفته شد بپوشند، ولي لازم نيست حتماً همان لباس احرام عمره باشد، بلكه عوض كردن آن نيز اشكال ندارد و بانوان نيز لباسي كه پاك

46

و مباح باشد و شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد و حرير نيز نباشد مي‌پوشند.

پوشيدن لباس احرام و گفتن لبيك به نيت يكي از اعمال حج؛

يعني احرام و به قصد طاعت الهي باشد، و تفاوت آن با عمره در اين است كه در آن‌جا به قصد عمره تمتّع مُحرم مي‌شدند و اين‌جا به قصد حج تمتّع.

كساني كه حج واجب خود را بجا آورده‌اند، به قصد استحباب و كساني كه از طرف ديگران آمده‌اند به قصد نيابت از او محرم مي‌شوند.

يادآوري: اعمال عمره و حج به هر نيتي شروع شود، يعني به هر نيتي محرم شود بايد به همان نيت به پايان ببرد.

2. زمان احرام

احرام حج بايد در ماه‌هاي حج باشد؛ يعني شوال، ذي القعدة و ذي الحجّة، ولي در حج تمتّع بايد پس از اتمام اعمال عمره تمتّع باشد و نيز از نظر پايان وقت بايد زماني محرم شود كه پيش از ظهر روز نهم ذي الحجة به صحراي عرفات برسد تا وقوف در عرفات را كه از ظهر روز عرفه است آغاز كند.

3. مكان احرام

مكان احرام حج، شهر مكه است و به فتواي بسياري از مراجع تقليد احرام در قسمت‌هاي جديد و توسعه يافته شهر مكه نيز صحيح است،

47

هرچند برخي نيز احتياط لازم مي‌دانند كه در مكه قديم كه حوالي مسجدالحرام است محرم شوند.

4. مستحبات احرام

* پاكيزه كردن بدن و چيدن ناخن و شارب.

* غسل احرام.

* محرم شدن پس از نماز ظهر و اگر امكان نداشت، پس از نماز واجب ديگر و اگر آن هم ممكن نيست، پس از شش يا دو ركعت نماز مستحب.

* خواندن سوره توحيد پس از حمد در ركعت اول و سوره كافرون در ركعت دوم در نماز پيش از احرام.

* حمد و ثناي الهي و صلوات بر پيامبر صلي الله عليه و آله ، پس از نماز.

* خواندن دعاهايي كه وارد شده است.

* تكرار تلبيه در موارد ذيل:

ـ وقت برخاستن از خواب؛

ـ بعد از هر نماز واجب و مستحب؛

ـ وقت رسيدن به شخص سواره؛

ـ هنگام بالا رفتن از تل (تپه) يا سرازير شدن از آن؛

ـ وقت سوار يا پياده شدن؛

ـ آخر شب؛

ـ وقت سحر؛

48

ـ تكرار لبيك‌ها تا ظهر روز عرفه است، اما وقتي كه ظهر فرا رسيد بايد تلبيه را قطع كنند.

* و نيز مستحب است در صورت امكان در مسجدالحرام و اگر ممكن بود در حجر اسماعيل عليه السلام يا نزد مقام ابراهيم عليه السلام محرم شوند.

5. محرمات احرام

محرمات احرام حج، همان محرمات احرام عمره است كه تفصيل آن خواهد آمد، ولي بايد توجه داشت كه حركت از مكه به عرفات چنانچه در روز باشد، مردان مُحرم نبايد ماشين سقف‌دار سوار شوند.

خود آزمايي

1. معني تقصير چيست؟

2. تقصير درچه مكاني انجام مي‌گيرد؟

3. واجبات احرام حج تمتع كدامند؟

4. زمان و مكان احرام حج تمتع را مشخص نماييد.

5. مستحبات احرام كدامند؟

49

50

درس ششم

وقوف در عرفات و مشعرالحرام

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ چگونگي وقوف را بدانيم.

ـ با آداب و برنامه‌هاي روز عرفه آشنا شويم.

ـ واجبات وقوف را بدانيم.

ـ مستحبات وقوف را بدانيم.

دومين عمل از اعمال حج، وقوف در عرفات است. عرفات صحرايي مقدس است بيرون مكه با فاصله حدود 20 كيلومتر تا مسجدالحرام و چند كيلومتر با شهر مكه، حجاج پس از احرام در مكه روانه اين صحرا مي‌شوند تا يكي ديگر از وظايف واجب خود در حج را بجاي آورند.

1. معناي وقوف

وقوف در لغت به معناي ايستادن است، ولي در اصطلاح فقهي «حضور در مكاني خاص» است، بنابراين در روز عرفه حجاج بايد در