بخش 5

51

عرفات حاضر شوند و در آن‌جا بمانند و لازم نيست ايستاده باشند، بلكه نشسته و خوابيده و در حال حركت نيز اشكال ندارد.

2. زمان وقوف

زمان وقوف به عرفات از ظهر روز نهم ذي الحجة (عرفه) تا غروب است كه اين مدت را به طور كامل بايد در آن‌جا بمانند، لذا لحظه‌اي پيش از ظهر شرعي تا لحظه‌اي پس از غروب بايد باشند تا يقين كنند تمام وقت را در عرفات بوده‌اند و چنانچه كسي عمداً ديرتر به عرفات وارد شود گناه كرده و چنانچه زودتر برود، علاوه بر آن كه گناه كرده، يك شتر كفاره هم بر او واجب مي‌شود.

3. مكان وقوف

مكان وقوف، صحراي عرفات است، هرجاي آن كه باشد و امروزه حدود عرفات با تابلوهاي زردرنگ مشخص شده كه سمت بيروني آن نوشته شده: «بداية عرفات» و سمت دروني آن نوشته شده: «نهاية عرفات». زائران نبايد از اين حدود بگذرند، ولي اگر كسي بخشي از وقت را بيرون عرفات باشد و دوباره به عرفات برگردد، هرچند گناه كرده، ولي وقوف او اشكال ندارد.

4. اقسام وقوف

وقوف در عرفات دو قسم است: اختياري و اضطراري.

كساني كه عذري ندارند بايد تمام وقت (از ظهر تا غروب) در

52

عرفات باشند كه وقوف در اين مدت را «وقوف اختياري» مي‌گويند و كساني كه عذري دارند و نمي‌توانند روز عرفه به عرفات بروند، يا به جهتي به وقوف اختياري نرسيدند، بايد بخشي از شب عيد قربان را در عرفات بمانند كه وقوف در اين مدت را «وقوف اضطراري» مي‌گويند.

5. ترك وقوف

وقوف در عرفات از اركان حج است و اگر كسي عمداً آن را ترك كند، يعني بدون عذر در روز نهم به عرفات نرود، حج او باطل است. ولي چنانچه با عذر ترك شده، بايد وقوف اضطراري بجاي آورد و اگر وقوف اضطراري هم نتواند بجاي آورد بايد خود را به وقوف در مشعر برساند.

6. مستحبات وقوف

* با طهارت بودن در حال وقوف؛

* غسل و بهتر است نزديك ظهر باشد؛

* پرهيز از هر چه موجب حواس‌پرتي است؛

* اگر از سمت مكه مي‌آيد، وقوف او سمت چپ جبل الرحمة باشد؛

* وقوف در پايين كوه و در زمين هموار باشد (بالا رفتن از كوه مكروه است)؛

* در اول وقت، نماز ظهر و عصر را به يك اذان و دو اقامه بجا آورد؛

7. آداب روز عرفه

* خواندن دعاهايي كه وارد شده است.

53

* خواندن دعاي معروف امام حسين عليه السلام يا دعاي امام سجاد عليه السلام در روز عرفه.

8. برنامه‌هاي روز عرفه

اكنون براي بهره‌مندي بهتر از فرصت طلايي روز عرفه حجاج ايراني برنامه‌هاي ويژه‌اي دارند كه افزون بر مستحبات و آدابي كه ذكر شد، برنامه عمومي صبح و عصر به صورت گروهي و دسته‌جمعي برگزار مي‌شود كه بدين شرح است:

الف) صبح: مراسم برائت از مشركان:

كه يكي از وظايف مهم حجاج در اين ايام است و در عصر پيامبر صلي الله عليه و آله و به دستور ايشان اجراء شده و سال‌ها متروك مانده بود. در سال‌هاي اخير به امر بنيانگذار جمهوري اسلامي، امام خميني1 احيا شده و حجاج ايراني و جمع زيادي از حجاج ساير كشورها اين مراسم باشكوه را برگزار مي‌كنند كه در اين سال‌ها صبح روز عرفه در عرفات برگزار مي‌شود.

ب) عصر: دعاي روز عرفه:

هر چند بسياري از كاروان‌هاي حج و حجاج محترم در اين روز و در اين مكان مقدس دعاي معروف امام حسين عليه السلام يا امام سجاد عليه السلام را مي‌خوانند ولي هرساله به طور دسته جمعي در خيمه‌گاه بعثه حج تعداد زيادي از زائران حضور پيدا مي‌كنند و دعاي عرفه را به صورت دسته‌جمعي مي‌خوانند كه از شكوه و جلوه خاصي برخوردار

54

است.

* * *

سومين عمل از اعمال حج، وقوف در مشعرالحرام است.

مشعرالحرام يكي از اماكن مقدس بيرون شهر مكه است و در كنار وادي منا و با فاصله حدود پنج كيلومتري از عرفات قرار دارد كه اكنون بر اثر توسعه شهر مكه، فاصله چنداني با شهر ندارد.

نام ديگر مشعرالحرام «مُزدَلِفه» است.

1. زمان وقوف

زمان وقوف در مشعرالحرام از اذان صبح تا طلوع آفتاب روز عيد قربان است. حجاج، پس از غروب از عرفات بيرون مي‌آيند و روانه مشعرالحرام مي‌شوند و شب عيد را در مشعر سپري مي‌كنند و به فتواي بسياري از فقها شب عيد را نيز بايد به نيت اطاعت الهي در آن‌جا بمانند و از اذان صبح نيت وقوف داشته باشند.

2. مكان وقوف

مكان وقوف مشعرالحرام است، هرجاي آن كه باشد و هم اكنون حدود مشعرالحرام با تابلوهايي به رنگ بنفش مشخص شده كه سمت بيروني آن‌ها نوشته شده «بداية مُزدلفة» و سمت داخلي آن‌ها «نهاية مزدلفة» كه وقوف در خارج از اين حدود صحيح نيست.

3. اقسام وقوف

55

وقوف در مشعرالحرام سه قسم است:

الف) اختياري؛

ب) اضطراري شبانه؛

ج) اضطراري روزانه.

وقوف اختياري: از اذان صبح است تا طلوع آفتاب روز عيد قربان.

وقوف اضطراري شبانه: بخشي از شب عيد است، پيش از اذان صبح، هرچند اندكي از آن.

وقوف اضطراري روزانه: بخشي از نيمه اول روز عيد است، يعني از طلوع آفتاب تا ظهر، هرچند اندكي از آن.

4. كوچ از مشعرالحرام

هرچند زمان وقوف تا طلوع آفتاب است ولي حجاج مي‌توانند كمي پيش از طلوع آفتاب از مشعر حركت كنند، ولي بنابر احتياط نبايد پيش از طلوع از وادي «مُحسّر» كه حد فاصله بين مشعر و منا است و قريب به 300 متر است بگذرند.

5. وظيفه معذوران

برخي افراد مي‌توانند پيش از اذان صبح از مشعرالحرام كوچ كنند، يعني با انجام دادن وقوف اضطراري شبانه از آن‌جا بروند و وقوف بين الطلوعين بر آن‌ها واجب نيست، هرچند به فتواي برخي از فقها، همين افراد نبايد پيش از نصف شب از آن‌جا بروند، بلكه بايد قدري پس از نيمه شب هرچند اندك در آن‌جا باشند و آن افراد عبارتند از:

56

بانوان، كودكان، بيماران، پيرمردان، ناتوانان، پرستاران و راهنمايان آن‌ها.

6. واجبات و مستحبات وقوف

در مشعرالحرام كاري جز حضور در آن‌جا به قصد وقوف، قربة الي الله واجب نيست، ولي مستحبات زيادي دارد كه برخي از آن‌ها بدين شرح است:

* هر مقدار از شب را كه بتواند، به عبادت و اطاعت الهي مشغول باشد.

* بخشي از وقت را هرچند كم به ذكر الهي مشغول باشد، و برخي از فقها ذكر گفتن در مشعرالحرام را بنابر احتياط، لازم دانسته‌اند.

* سنگ‌ريزه‌هايي كه در منا بايد به جمرات بزند در مشعر جمع‌آوري كند.

* دعاهايي كه وارد شده بخواند.

7. شرايط سنگ‌ريزه‌ها

سنگ‌ريزه‌هايي كه براي رمي جمع‌آوري مي‌كنند بايد اين شرايط را داشته باشد:

* زياد بزرگ و زياد كوچك نباشد، به طوري كه به آن ريگ گفته شود، پس سنگ بزرگ و شن‌ريزه كفايت نمي‌كند.

* سنگ باشد؛ كلوخ، سفال، سيمان، موزائيك و آجر نباشد.

* از حرم باشد. مشعرالحرام و منا و شهر مكّه ـ مگر قسمتي كه از تنعيم

57

گذشته است ـ جزء منطقه حرم است، ولي عرفات بيرون از حرم است.

* ديگري آن را در رمي به كار نبرده باشد.

* مباح باشد، رمي با ريگ غصبي و ريگي كه ديگري براي خود برداشته صحيح نيست و ريگ گرفتن از ديگران كه با رضايت بدهد اشكال ندارد.

لازم نيست ريگ‌ها را خودِ انسان جمع كند، بلكه اگر شخص ديگري هم جمع كند به او بدهد اشكال ندارد.

خود آزمايي

1. وقوف به چه معني است؟

2. زمان و مكان وقوف كدامند؟

3. وقوف اختياري و اضطراري چيست؟

4. واجبات وقوف كدامند؟

5. مستحبات وقوف كدامند؟

58

درس هفتم

واجبات منا (1)

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با اعمال منا آشنا شويم.

ـ واجبات رمي را بدانيم.

ـ مستحبات رمي را بدانيم.

ـ شرايط، زمان و مكان قرباني را بشناسيم.

پس از طلوع آفتاب روز دهم ذي الحجة (عيد قربان) حجاج براي بجاي آوردن بقيه اعمال حج از مشعرالحرام بيرون آمده و روانه منا مي‌شوند.

منا، سرزميني است واقع بين دو رشته كوه نزديك مشعرالحرام و مكه كه از انتهاي وادي مُحسّر تا جمره عقبه امتداد دارد.

اعمالي كه در منا بايد انجام دهند بدين شرح است:

* رمي جمره عقبه؛

* قرباني در روز عيد قربان؛

* حلق يا تقصير؛

59

* بيتوته (شب‌هاي 11 و 12 ذي الحجة)؛

* رمي جمرات (روزهاي 11 و 12 ذي الحجة).

1. رمي جمره عقبه

1. در آخر منا سه جمره وجود دارد كه اولي «جمره اولي»، دومي «جمره وسطي» و سومي «جمره كُبري يا عقبه» نام دارد.

تا چند سال پيش اين سه جمره به صورت سه ستون سنگي به عرض كمتر از يك متر بوده، ولي اكنون به سبب ازدحام جمعيت حجاج و مشكلاتي كه هنگام رمي پيش مي‌آمد آن‌ها را توسعه داده‌اند و به صورت يك ديوار چند متري ساخته شده است.

اولين عمل واجب در روز عيد قربان زدن هفت عدد ريگ به جمره عقبه است.

2. واجبات رمي

* نيت: رمي نيز مثل ساير اعمال حج از عبادات است و بايد با قصد قربت و بدون هرگونه ريا و خودنمايي صورت پذيرد.

* سنگ‌ها هفت عدد باشد، يعني هفت عدد سنگ‌ريزه بايد به جمره زده شود، ولي لازم نيست پشت سر هم بخورد، پس اگر مثلاً دو عدد از آن‌ها به جمره بخورد و سومي نخورد، چهارمي اگر به ستون بخورد، سوم حساب مي‌شود.

* سنگ‌ها را بياندازد، پس اگر جلو برود و سنگ بگذارد كفايت نمي‌كند.

* سنگ به جمره بخورد.

* با پرتاب به جمره بخورد، پس اگر با برخورد به جايي يا با برخورد

60

سنگ ديگران به جمره برخورد كند كافي نيست.

* به تدريج بزند، پس اگر چند سنگريزه را با هم به جمره بزند كافي نيست بلكه يكي حساب مي‌شود.

3. مستحبات رمي

برخي از مستحبات رمي بدين شرح است.

* با طهارت بودن هنگام رمي.

* هر سنگي كه مي‌اندازد تكبير بگويد.

* جمره عقبه را پشت به قبله و در روزهاي بعد كه جمره اولي و وسطي را نيز رمي كند، آن دو را رو به قبله رمي كند، يعني هنگام پرتاب ريگ‌ها، رو به قبله باشد.

* دعاهايي كه در رمي وارد شده است بخواند.

قرباني

حجاج در روز عيد قربان پس از رمي جمره عقبه بايد حيواني را در راه خدا به عنوان يكي از اعمال حج ذبح كنند.

1. حيوان‌هايي كه مي‌توان ذبح كرد:

* گوسفند؛

* گاو؛

61

* شتر.⁽¹⁾

2. زمان قرباني

قرباني بايد روز عيد، پس از رمي جمره عقبه و پيش از حلق يا تقصير انجام شود، ولي چنانچه در روز عيد موفق نشد، فرداي آن روز بايد عمل كند، و به فتواي برخي از فقها، ذبح در شب نيز براي كسي كه روز عيد موفق به ذبح نشده صحيح است.

3. شرايط قرباني

حيواني كه به عنوان قرباني ذبح مي‌شود شرايطي بايد داشته باشد كه اهم آن‌ها بدين شرح است:

* سالم باشد.

* خيلي پير نباشد.

* ناقص‌العضو نباشد، مثلاً بيضه‌هايش را نكوبيده باشند، كور و لنگ و دُم بريده يا گوش بريده يا شاخ شكسته نباشد.

* لاغر نباشد، چاق بودن شرط نيست، ولي نبايد لاغر باشد.

* سن آن كامل باشد، يعني:

ـ گوسفند (بز): كمتر از دو سال نداشته باشد؛

ـ گوسفند (ميش): به احتياط واجب كمتر از يك سال نداشته باشد و داخل در دوسال شده باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شتر را مانند ساير حيوانات ذبح نمي‌كنند، يعني نبايد سر آن را بريد و چهار رگ را قطع كرد، بلكه بايد آن را "نَحْر" كنند، يعني كارد يا وسيله آهني تيزي در گودي گلوي او فرو كنند.

62

ـ گاو: كمتر از دو ساله نباشد و وارد سال سوم شده باشد.

ـ شتر: كمتر از پنج ساله نباشد، بلكه وارد سال ششم شده باشد.

يادآوري: لازم نيست حيوان قرباني، نر باشد، اما مستحب است شتر يا گاو ماده باشد و گوسفند نر باشد.

4. نيابت در قرباني

حاجي مي‌تواند خودش حيوان را ذبح كند و مي‌تواند به شخص ديگري نيابت بدهد تا او از طرفش حيوان را ذبح كند. پس نيابت در قرباني براي كسي كه خودش توانايي ذبح دارد، اشكال ندارد، ولي بايد توجه داشت كه در سال‌هاي اخير و در كشتارگاه‌هاي جديد، به جهت ازدحام، همه حجاج نمي‌توانند به كشتارگاه بروند و زن‌ها را نيز راه نمي‌دهند.

5 . مكان قرباني

قرباني بايد در منا انجام پذيرد، ولي در سال‌هاي اخير به جهت ممنوعيت ذبح در منا و ايجاد كشتارگاه‌هايي در خارج ـ ولي نزديك ـ منا، از آن‌جا كه چاره‌اي جز اين نيست، به فتواي مراجع تقليد ذبح در مسلخ‌هاي جديد كفايت مي‌كند.

6. مصرف قرباني

احتياط مستحب است، قرباني را سه قسمت كنند:

ـ يك قسمت آن را هديه بدهند؛

ـ قسمت ديگر را صدقه بدهند؛

63

ـ و باقيمانده را بخورند.

يادآوري: برخي از فقهاء اين احتياط را لازم دانسته‌اند، ولي امروزه عمل به احتياط دشوار است، چون تمام قرباني‌ها با دستگاه‌هاي مكانيزه بسته‌بندي مي‌شود و براي استفاده مردم فقير برخي از كشورها فرستاده مي‌شود و برداشتن و تقسيم آن‌ها دشوار و گاهي غيرممكن است.

خود آزمايي

1. در منا چه اعمالي انجام مي‌گيرد؟

2. انواع جمره كدامند؟

3. مستحبات رمي كدامند؟

4. قرباني بايد داراي چه شرايطي باشد؟

5. قرباني را در چه مواردي مي‌توان به مصرف رساند؟

64

درس هشتم

واجبات منا (2)

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ با چگونگي تقصير آشنا شويم.

ـ زمان و مكان تقصير را بدانيم.

ـ مستحبات تقصير را بدانيم.

ـ زمان و مكان بيتوته را بدانيم.

ـ با چگونگي رمي جمرات آشنا شويم. حلق يا تقصير

آخرين عمل از اعمال روز عيد در منا حلق يا تقصير است.

حلق به معناي تراشيدن موهاي سر و تقصير به معناي كوتاه كردن قدري از مو و ناخن است.

1. افراد موظف به حلق

كساني كه بايد سر بتراشند عبارتند از:

* كسي كه سال اول حج او باشد، چه واجب، چه مستحب، براي

65

خودش يا براي ديگري؛ به فتواي برخي از فقهاء، چنين فردي نيز مي‌تواند تقصير كند ولي حلق افضل است.

* كسي كه موي خود را به منظوري چسبانده باشد؛

* كسي كه موي سر را جمع كرده و به هم پيچيده و گره زده و بافته باشد.

2. افراد موظف به تقصير

كساني كه بايد تقصير كنند، عبارتند از:

* بانوان، و اگر حلق كنند كافي نيست؛

* كساني كه موي سر ندارند.

3. زمان حلق يا تقصير

زمان حلق يا تقصير، روز عيد است، از طلوع تا غروب آفتاب، ولي برخي از فقهاء احتياط مستحب مي‌دانند كه حلق يا تقصير روز عيد باشد و تأخير آن تا روز سيزدهم ذي‌الحجه را جايز مي‌دانند و نيز برخي از فقهاء حلق در شب را براي كسي كه در روز موفق به اين عمل نشده است كافي مي‌دانند.

4. مكان حلق يا تقصير

حلق يا تقصير بايد در منا انجام پذيرد و در بيرون منا صحيح نيست، لذا كساني كه براي قرباني به كشتارگاه رفته يا به جهتي ديگر از منا خارج شده‌اند بايد توجه داشته باشند كه براي حلق يا تقصير بايد به منا برگردند.

كسي كه نمي‌تواند براي حلق يا تقصير به منا برود، هرجا كه هست حلق يا تقصير مي‌كند و موي خود را به منا مي‌فرستد.

66

5. مستحبات حلق يا تقصير

* در تراشيدن سر، ابتدا از سمت راست جلوي سر شروع كند.

* موي سر خود را در منا در خيمه خود دفن كند. (امروزه در برخي موارد عمل به اين استحباب ممكن نيست)

* بهتر است، پس از تراشيدن سر، از اطراف ريش و شارب خود را بزند و ناخن خود را بگيرد.

* هنگام حلق يا تقصير، اين دعا را بخواند:

«اللهم اَعْطِني بكلّ شعرة نوراً يوم القيامة»

6. مستحبات روز عيد

روز عيد، روز بسيار شريفي است و جداي از آنچه در منا براي حجاج واجب يا مستحب است، آداب زيادي دارد كه از جمله مستحبات آن روز عبارت است از:

* غسل؛

* نماز عيد، مانند نماز عيد فطر؛

* خواندن دعاي ندبه؛

* خواندن ساير دعاهايي كه وارد شده است؛

* خواندن تكبيرها كه كيفيت آن‌ها خواهد آمد.

7. مستحبات منا

به جز مستحبات رمي جمرات، قرباني، حلق يا تقصير كه آن‌ها نيز در منا انجام مي‌شود، اعمال زير نيز جزء مستحبات منا شمرده شده است:

67

* ماندن در منا در روزهاي يازدهم و دوازدهم و بيرون نرفتن از آن‌جا حتي براي طواف مستحب؛

* تكبير گفتن، پس از پانزده نماز كه اولي آن‌ها نماز ظهر روز عيد است، و در غير منا پس از ده نماز مستحب است و بهتر است اين تكبيرها را بگويد:

«الله اكبر، الله اكبر، لا اله الاّ الله والله اكبر، الله اكبر ولله الحمد، الله اكبر علي ما هدانا، الله اكبر علي ما رزقنا من بهيمة الأنعام، والحمد لله علي ما أبلان».

* خواندن نمازهاي واجب و مستحب در مسجد خيف.

خواندن صد ركعت نماز در مسجد خيف و گفتن سبحان الله، لا اله الاّ الله و الحمد لله هركدام صدمرتبه، ثواب بسيار زيادي دارد، ولي متأسفانه در طول سال، درِ اين مسجد بسته است و در ايام منا نيز به جهت بي‌برنامگي و سوء مديريت، عدّه‌اي از زائران در آن‌جا مي‌خوابند و مي‌نشينند كه نماز خواندن در آن‌جا بسيار دشوار شده است.

بيتوته

1. تعريف بيتوته

يكي ديگر از واجبات حج بيتوته است. بيتوته به معناي «شب را در جايي گذراندن» است.

2. زمان بيتوته

تمام حجاج (چه آن‌ها كه براي اعمال بعد از منا به مكه رفته‌اند و چه

68

آن‌ها كه نرفته‌اند) بايد شب‌هاي يازدهم و دوازدهم ذي‌حجه را از غروب آفتاب تا نيمه شب با قصد قربت در منا باشند، بنابراين آن‌ها كه به مكه رفته‌اند بايد قبل از غروب به منا برگردند.

به فتواي برخي از فقهاء، حجاج مي‌توانند نيمه اول يا نيمه دوم شب را در منا بيتوته كنند.

3. مكان بيتوته

مكان بيتوته، منا است كه حدود آن با تابلوهاي آبي رنگ مشخص شده كه بر قسمت بيروني آن‌ها نوشته شده «بداية من» و در قسمت دروني آن نوشته شده «نهاية من»؛ لذا حجاج در وقت بيتوته نبايد از اين حدود خارج شوند و چنانچه از منا بيرون رفته‌اند بايد پيش از وقت بيتوته به منا برگردند تا تمام وقت بيتوته را در منا باشند.

4. كساني كه بيتوته بر آن‌ها واجب نيست

* بيماران و پرستاران آن‌ها و كساني كه ماندن در منا برايشان مشقت دارد.

* كساني كه در مكه، تمام شب را تا صبح به عبادت خدا مشغول باشند و كار ديگري به جز كارهاي ضروري نكنند.

* كساني كه ترس آن دارند اگر در منا بمانند، اموالي از آن‌ها در مكه از بين برود.

كساني كه در مكه به عبادت مشغول مي‌شوند مي‌توانند اعمال مكه (طواف و نماز...) را بجاي آورند.

69

عبادت در مكه لازم نيست در مسجدالحرام يا در مكه قديم باشد، بلكه در هر جاي مكه هرچند در قسمت‌هاي توسعه يافته اشكال ندارد.

5. ترك بيتوته

كسي كه تمام بيتوته را ترك كند، يعني جزء معذورين نباشد و هيچ مقدار از شب را در منا نباشد، بايد يك گوسفند كفاره بدهد.

كسي كه بخشي از شب را در منا نباشد، مثلاً به مكه رفته و در برگشت به منا ديرتر از وقت بيتوته رسيده، بر او نيز بنابر احتياط واجب، يك گوسفند واجب مي‌شود.

يادآوري: به فتواي مراجعي كه نيمه دوم شب را براي بيتوته كافي مي‌دانند، كسي كه نيمه اول شب را در منا نباشد، بايد نيمه دوم را بماند و به فتواي مراجعي كه نيمه اول را واجب مي‌دانند چنين شخصي بنابر احتياط واجب بايد نيمه دوم را بيتوته كند و يك گوسفند نيز كفاره بدهد.

6. محاسبه نيمه شب براي بيتوته

چون نحوه محاسبه نيمه شب در وقت نماز براي مشخص شدن پايان وقت نماز عشاء با اين‌جا تفاوت دارد، لذا نحوه محاسبه نيمه شب يادآوري مي‌شود:

* بنابر احتياط واجب، شب را از غروب تا طلوع آفتاب حساب كنند.

* بنابر احتياط مستحب، شب را از مغرب شرعي تا طلوع آفتاب حساب كنند.

70

رمي جمرات

يكي ديگر از اعمال حج، رمي جمرات است؛ يعني سنگ زدن به جمرات به همان شيوه‌اي كه در بحث رمي جمره عقبه گذشت.

1. واجبات رمي

واجبات رمي همان است كه در بحث رمي جمره عقبه گذشت.

2. زمان رمي

زمان رمي روزهاي يازدهم و دوازدهم ذي‌حجه است و در اين دو روز بايد در فاصله طلوع تا غروب آفتاب انجام داده شود.

اگر رمي را فراموش كند، بايد روز بعد آن را قضا كند.

3. رمي شبانه

رمي جمرات بايد در روز انجام داده شود، ولي كسي كه از رمي در روز معذور باشد، مي‌تواند در شب بجا آورد.

يادآوري: بانوان مي‌توانند رمي جمره عقبه كه در روز عيد بايد بجا آورده شود، در شب انجام دهند، هرچند از رمي در روز معذور نباشند، ولي رمي روزهاي يازدهم و دوازدهم را مانند ديگران بايد روز انجام دهند، مگر آن كه عذري داشته باشند.

4. ترتيب رمي

در روزهاي يازدهم و دوازدهم ذي الحجة، ابتدا بايد به جمره اولي، سپس وسطي و در پايان به جمره عقبه سنگ بزنند و مراعات اين ترتيب

71

لازم است.

5. شكيات رمي

* اگر شك كند، ريگي كه پرتاب كرده به جمره خورده يا نه، بايد ريگ ديگري بزند.

* اگر شك كند هفت سنگ زده يا كمتر، بايد آن‌قدر بزند تا مطمئن شود هفت عدد از آن‌ها به جمره خورده است.

* بعد از فارغ شدن از رمي و انصراف از محل با اين‌كه يقين داشته هفت عدد زده، به شك خود اعتنا نكند.

6. مستحبات رمي جمرات

آن چه در رمي جمره عقبه مستحب است ـ كه در درس دوازدهم گذشت ـ در رمي جمرات نيز مستحب است.

7. كوچ از منا

در روز دوازدهم ذي الحجة، بعد از ظهر شرعي، حجاج مي‌توانند از منا خارج شوند، ولي چنان‌چه كسي آن روز از منا نرود تا آفتاب غروب كند، بايد شب سيزدهم را نيز در آن‌جا بيتوته كند و روز سيزدهم نيز جمرات را به همان ترتيب روزهاي گذشته رمي كند.

خود آزمايي

1. حلق يا تقصير به چه معني است؟

2. چه كساني موظف به حلق مي‌باشند؟

72

3. چه كساني موظف به تقصير مي‌باشند؟

4. مستحبات منا كدامند؟

5. بيتوته بر چه كساني واجب نيست؟

6. رمي در چه زماني انجام مي‌گيرد؟

73

درس نهم

اعمال پس از منا

هدف‌هاي آموزشي

انتظار مي‌رود با مطالعه اين درس:

ـ اعمالي را كه بايد پس از منا در مكه انجام گيرد، بدانيم.

ـ زمان و كيفيت اعمال مكه را بدانيم.

ـ مراحل خروج از احرام را بدانيم.

ـ با مسائل مربوط به اعمال مكه آشنا شويم.

پس از اعمال منا حجاج بايد به مكه برگردند براي پنج عمل از اعمال حج كه معروف است به اعمال مكه.

1. اعمال مكه و ترتيب آن‌ها

اعمالي كه در مكه بايد بجاي آورند، به ترتيب به اين شرح است:

* طواف حج؛

* نماز طواف حج؛

* سعي بين صفا و مروه؛

* طواف نساء؛

* نماز طواف نساء.

74

2. زمان اعمال مكه

گرچه وقت اين اعمال تا پايان ماه ذي الحجة است و حاجي مي‌تواند در منا بماند براي بقيه اعمالي كه در منا بجاي آورده مي‌شود، يعني بيتوته و رمي جمرات، ولي احتياط مستحب است در روز عيد قربان پس از اعمال روز عيد بجاي آورده شود.

3. كيفيت اعمال مكه

كيفيت طواف و نماز طواف و سعي در حج با عمره تفاوتي ندارد، به جز در نيت. بنابراين تمام شرايط و واجباتي كه در آن‌جا گفته شد، در اين‌جا نيز بايد مراعات شود.

4. طواف نساء

كيفيت طواف نساء و نماز آن، مانند طواف عمره و نماز آن است، ولي بايد به نيت طواف نساء و نماز طواف نساء بجا آورده شود.

طواف نساء و نماز آن، اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر تمامي كساني كه حج يا عمره مفرده بجا مي‌آورند واجب است.

5. مراحل خروج از احرام

بيرون رفتن از احرام حج و حلال شدن محرمات احرام سه مرحله دارد:

مرحله اول: با حلق يا تقصير كه تمام محرمات حلال مي‌شود، به جز

75

بوي خوش و عطريات و زن و مرد.

مرحله دوم: پس از بجا آوردن طواف حج و نماز آن و سعي، بوي خوش و استعمال عطريات نيز حلال مي‌شود.

مرحله سوم: پس از طواف نساء و نماز آن، زن و شوهر بر يكديگر حلال مي‌شوند.

6. فاصله بين اعمال

* بين طواف حج و نماز آن نبايد زياد فاصله شود، بلكه بايد پس از طواف، نماز آن نيز بجا آورده شود.

* بين نماز طواف و سعي، فاصله انداختن اشكال ندارد، ولي نبايد سعي را براي فردا بگذارد.

* بين سعي و طواف نساء، فاصله انداختن اشكال ندارد و لازم نيست فوراً طواف نساء را بجا آورد و تأخير انداختن آن، حتي تا چند روز بعد هم اشكال ندارد، ولي تا زماني كه مرد مُحرم طواف نساء و نماز آن را بجا نياورد، زن بر او حلال نمي‌شود و نيز زن مُحرم تا وقتي كه طواف نساء و نماز آن را بجا نياورد، مرد بر او حلال نمي‌شود.

* بين طواف نساء و نماز آن، نبايد زياد فاصله شود، بلكه پس از طواف بايد نماز آن را نيز بخواند.

7. موارد تقدّم اعمال پس از منا بر وقوف

اعمال مكه بايد پس از منا بجا آورده شود، و مقدم داشتن آن‌ها بر وقوف جايز نيست، مگر براي افرادي كه در ذيل آورده مي‌شود كه اين