بخش 2

26

«20[ س ـ اينجانب در موقع ازدواج، يك سفر حج به زوجه‏ام وعده داده‏ام، آيا اداي آن چگونه مي‏باشد؟

ج ـ اگر مجرد وعده بوده است،⁽¹⁾ لازم نيست اداي2 آن؛ و اگر مهر قرار داده شده باشد3 بايد به آن عمل كند.⁽⁴⁾

«21[ س ـ شخصي به جز براي هَدْي، استطاعت حج را دارا است، آيا حج براي او واجب است؟

ج ـ بلي مستطيع است و پول هَدْي، جزو استطاعت نيست.⁽⁵⁾

نيابت در حج

«22[ م ـ در نايب اموري شرط است:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله سيستاني: به احتياط واجب بايد به آن وفا كنيد.

2. آيت الله مكارم: ولي بدون شك عمل به آن مستحب مؤكد است.

3. آيت الله مكارم: يا شرط ضمن العقد بوده است.

4. آيت الله بهجت: تنها وعدة سفر موجب استطاعت نمي‏شود ولي بر مرد لازم است كه به وعده خود وفا كند، اگر هنگام عقد ازدواج به او وعده داده است.

آيت الله تبريزي، آيت الله خويي: اگر شرط ضمن العقد باشد، وفا واجب است و در غير آن، تخلف از وعده كراهت شديده دارد.

5. آيت الله تبريزي: در صورتي كه بتواند بدون حرج و مشقّت بدل هدي روزه بگيرد.

آيت الله خويي، آيت الله فاضل: چنين شخصي مستطيع نيست مگر با تمكّن از جميع مصارف حج و از جمله ثمن هدي.

آيت الله سيستاني: استطاعت حاصل است و به جاي هدي روزه مي‏گيرد.

آيت الله صافي، آيت الله گلپايگاني: مستطيع نمي‏شود و پول هدي جزو استطاعت است.

آيت الله مكارم: زيرا به‏جاي آن روزه مي‏گيرد و چنين كسي عرفاً استطاعت براي حج دارد.

27

1ـ بلوغ، بنابر احتياط واجب.⁽¹⁾

2ـ عقل.

3ـ ايمان.

4 ـ وثوق و اطمينان2 به انجام دادن او،⁽³⁾ و اما بعد از اجراء عمل نايب، لازم نيست اطمينان به صحت آن و در صورت شك در صحت،⁽⁴⁾ حكم به صحت مي‏شود و استنابه صحيح است هر چند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله تبريزي: نايب بايد بالغ باشد، پس حج بچة نابالغ به جاي ديگري كفايت نمي‏كند، البته در حجةالاسلام و حج‏هاي واجب ديگر، هر چند آن بچه مميّز باشد كه خوب و بد را تشخيص دهد. بلي بعيد نيست كه نيابت وي در حج مستحبي با اذن وليّ صحيح باشد.

آيت الله سيستاني: بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميّز نمي‏تواند نايب شود، مگر در حج مندوب به اذن وليّ.

آيت الله خويي: در حج واجب بلوغ نايب شرط است ولي در حج مستحبي بعيد نيست كه نيابت غير بالغ با اذن وليّ صحيح باشد. (مناسك، مسأله 103)

آيت الله بهجت: نيابت طفل غير مميز صحيح نيست، و اگر بچه مميز باشد و قائل به مشروعيت عبادت صبّي مميز باشيم، خالي از رجحان نيست كه نيابت وي صحيح باشد. (كتاب حج، ص 39)

آيت الله مكارم: بلكه بنابر اقوي در حج واجب.

2. آيت الله فاضل: اين شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نيابت.

آيت الله خويي، آيت الله تبريزي: و اگر نايب ثقه باشد اخبار او كافيست.

آيت الله سيستاني: اگر خبر داد كه از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و اطمينان حاصل نشد در اين صورت اكتفا به خبر دادن او اشكال دارد. (مناسك، مسأله 104)

3. آيت الله خامنه‏اي: از اينجا تا آخر اين فرع را متعرض نشده‏اند.

4. آيت الله بهجت: وقتي ذمة منوب عنه فارغ و بري‏ء مي‏شود كه يقين حاصل شود كه نايب عمل او را به طور صحيح به‌جا آورده يا آن‌كه اماره معتبره باشد بر به‌جا آوردن. (مناسك، مسأله 101)

28

قبل از عمل شك داشته باشد.⁽¹⁾

5 ـ معرفت نايب به افعال و احكام حج ولو با ارشاد كسي در حال عمل.

6ـ ذمه نايب، مشغول به حج واجبي2 در آن سال نباشد.

7ـ معذور3 در ترك بعض افعال حج نباشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله مكارم: احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است.

2. آيت الله سيستاني، آيت الله بهجت (با اختلاف تعابير): مگر در صورتي كه جاهل به وجوب باشد يعني نداند كه حج بر خودش واجب است يا مي‏دانسته ولي غافل است و فراموش كرده، كه در اين دو صورت نيابت وي عيبي ندارد. و اين شرط شرط صحت اجاره است نه شرط صحت حج نايب.

آيت الله بهجت: اضافه مي‏فرمايد: پس هرگاه در حالي كه حج بر خودش واجب بوده و از قبل ديگري و به نيابت او حج نمايد اظهر آن است كه حج او صحيح است و ذمة منوب عنه بري‏ء شده است ولي نايب اجرتي را كه قرار داده شده مستحق نخواهد شد بلكه مستحقّ اجرة‏المثل خواهد بود. (اجرةالمثل يعني نرخ متعارف)، (مناسك، ص 37، مسأله 100)

آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: در صحت حج غافل و جاهل اشكال است و احوط عدم اكتفاء به حج آن دو است.(مناسك عربي، ص 49، مسأله 1)

آيت الله خويي: ذمّه نايب مشغول به حج واجب منجّز نباشد و اين شرط صحت اجاره است.

آيت الله تبريزي: ذمّه نايب مشغول به حج واجب نباشد و اين شرط صحت اجاره است، پس اگر غافل از استطاعت بود اجارة او صحيح است.

آيت الله فاضل: اين شرط معتبر نيست.

آيت الله مكارم: اگر ذمه او مشغول باشد نيابت او صحيح است هر چند گناه كرده است.

3. آيت الله فاضل: نيابت معذور ولو براي حج ندبي حتي اگر تبرعاً و بدون وكالت باشد صحيح نيست بلي مي‏تواند براي خود حج انجام دهد و ثواب آن را اهدا كند.

آيت الله گلپايگاني: بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست. (مناسك عربي، ص 50، مسأله 9)

آيت الله خويي: اجاره كردن معذور براي حج جايز نيست بلكه اگر خودش تبرعاً حج نيابي به‌جا آورد اجزاء آن از منوب عنه مشكل است ولي كساني كه جايز است در شب عيد قبل از طلوع فجر به مني بروند و در شب رمي كنند و يا كساني كه ناچار به ارتكاب محرّمات احرام هستند نيابتشان مانعي ندارد و آنچه از ايشان راجع به عذر طاري در نايب آمده اينست س‌ـ اگر براي نايب در حج پيش‏آمدي شود آيا مي‏تواند نايب بگيرد مثلاً در رمي جمره و يا ذبح و يا غيره ج‌ـ بلي مي‏تواند نايب بگيرد استفتائات، ص 275، س 833 و نيز در مناسك مسأله 125 فرموده اگر نايب براي حج تمتع اتفاقاً بخاطر ضيق وقت ناچار شد عدول به حج افراد كند مجزي از منوب عنه است و لذا مي‏توان گفت ايشان نيابت معذور بعذر طاري را مجزي مي‏دانند.

آيت الله سيستاني: بنابر احتياط واجب نمي‏شود كسي را كه از پيش عجز او از عمل اختياري معلوم است اجير كرد، بلكه اكتفا به تبرّع او در نيابت نيز محلّ اشكال است و در مورد عذرهايي كه بعداً عارض مي‏شود حكم نايب همان حكم منوب عنه است كه در بعضي موارد حج صحيح است و گاهي باطل است و استيجار و نيابت كسي كه در انجام بعضي واجبات حج كه ترك عمدي آنها هم موجب بطلان نيست، مانند طواف نساء و بيتوته و رمي روز يازده و دوازده اشكال ندارد.

آيت الله بهجت: بنابر احتياط با تمكّن از استيجار غير معذور، نمي‏توان معذور را اجير نمود، بلكه اگر چنين شخصي تبرّعاً به نيابت ديگري حج نمود اكتفا كردن به عملش مشكل است «بلي اگر در به‌جا آوردن كارهايي كه بر محرم حرام است معذور باشد مثل اين‌كه مضطرّ به تظليل (زير سايه رفتن) باشد اجير گرفتن يا نايب گرفتن چنين شخص عيبي ندارد[. (مناسك، ص 41، مسأله 110)

آيت الله مكارم: ولي عذرهايي كه در خود حج پيش مي‏آيد مانعي ندارد.

آيت الله تبريزي: نيابت كسي كه از ابتدا مي‏داند از اتيان به حج اختياري عاجز است در حج واجب اشكال دارد.

آيت الله صافي: نيابت كسي كه از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترك عمدي آن عمل از غير معذور موجب بطلان حج يا عمره نباشند به اين‌كه ترك آن عمل يا فقط حرمت تكليفي دارد و يا علاوه بر آن موجب كفاره هم هست ولي ترك آن موجب بطلان عمل عمره يا حج نيست، اشكال ندارد و حتي اگر مي‏داند كه اجير بعضي از اعمالي كه ترك آن موجب بطلان حج و عمره نيست عمداً بدون عذر ترك مي‏كند استيجار او مانعي ندارد و مبرء ذمه منوب عنه مي‏باشد بلي نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره، مستأجر اطّلاع از معذور بدون اجير در امور مذكوره نداشته باشد اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اين‌كه عمل او مبرء ذمّه منوب عنه است.

29

28

قبل از عمل شك داشته باشد.⁽¹⁾

5 ـ معرفت نايب به افعال و احكام حج ولو با ارشاد كسي در حال عمل.

6ـ ذمه نايب، مشغول به حج واجبي2 در آن سال نباشد.

7ـ معذور3 در ترك بعض افعال حج نباشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله مكارم: احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است.

2. آيت الله سيستاني، آيت الله بهجت (با اختلاف تعابير): مگر در صورتي كه جاهل به وجوب باشد يعني نداند كه حج بر خودش واجب است يا مي‏دانسته ولي غافل است و فراموش كرده، كه در اين دو صورت نيابت وي عيبي ندارد. و اين شرط شرط صحت اجاره است نه شرط صحت حج نايب.

آيت الله بهجت: اضافه مي‏فرمايد: پس هرگاه در حالي كه حج بر خودش واجب بوده و از قبل ديگري و به نيابت او حج نمايد اظهر آن است كه حج او صحيح است و ذمة منوب عنه بري‏ء شده است ولي نايب اجرتي را كه قرار داده شده مستحق نخواهد شد بلكه مستحقّ اجرة‏المثل خواهد بود. (اجرةالمثل يعني نرخ متعارف)، (مناسك، ص 37، مسأله 100)

آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: در صحت حج غافل و جاهل اشكال است و احوط عدم اكتفاء به حج آن دو است.(مناسك عربي، ص 49، مسأله 1)

آيت الله خويي: ذمّه نايب مشغول به حج واجب منجّز نباشد و اين شرط صحت اجاره است.

آيت الله تبريزي: ذمّه نايب مشغول به حج واجب نباشد و اين شرط صحت اجاره است، پس اگر غافل از استطاعت بود اجارة او صحيح است.

آيت الله فاضل: اين شرط معتبر نيست.

آيت الله مكارم: اگر ذمه او مشغول باشد نيابت او صحيح است هر چند گناه كرده است.

3. آيت الله فاضل: نيابت معذور ولو براي حج ندبي حتي اگر تبرعاً و بدون وكالت باشد صحيح نيست بلي مي‏تواند براي خود حج انجام دهد و ثواب آن را اهدا كند.

آيت الله گلپايگاني: بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست. (مناسك عربي، ص 50، مسأله 9)

آيت الله خويي: اجاره كردن معذور براي حج جايز نيست بلكه اگر خودش تبرعاً حج نيابي به‌جا آورد اجزاء آن از منوب عنه مشكل است ولي كساني كه جايز است در شب عيد قبل از طلوع فجر به مني بروند و در شب رمي كنند و يا كساني كه ناچار به ارتكاب محرّمات احرام هستند نيابتشان مانعي ندارد و آنچه از ايشان راجع به عذر طاري در نايب آمده اينست س‌ـ اگر براي نايب در حج پيش‏آمدي شود آيا مي‏تواند نايب بگيرد مثلاً در رمي جمره و يا ذبح و يا غيره ج‌ـ بلي مي‏تواند نايب بگيرد استفتائات، ص 275، س 833 و نيز در مناسك مسأله 125 فرموده اگر نايب براي حج تمتع اتفاقاً بخاطر ضيق وقت ناچار شد عدول به حج افراد كند مجزي از منوب عنه است و لذا مي‏توان گفت ايشان نيابت معذور بعذر طاري را مجزي مي‏دانند.

آيت الله سيستاني: بنابر احتياط واجب نمي‏شود كسي را كه از پيش عجز او از عمل اختياري معلوم است اجير كرد، بلكه اكتفا به تبرّع او در نيابت نيز محلّ اشكال است و در مورد عذرهايي كه بعداً عارض مي‏شود حكم نايب همان حكم منوب عنه است كه در بعضي موارد حج صحيح است و گاهي باطل است و استيجار و نيابت كسي كه در انجام بعضي واجبات حج كه ترك عمدي آنها هم موجب بطلان نيست، مانند طواف نساء و بيتوته و رمي روز يازده و دوازده اشكال ندارد.

آيت الله بهجت: بنابر احتياط با تمكّن از استيجار غير معذور، نمي‏توان معذور را اجير نمود، بلكه اگر چنين شخصي تبرّعاً به نيابت ديگري حج نمود اكتفا كردن به عملش مشكل است «بلي اگر در به‌جا آوردن كارهايي كه بر محرم حرام است معذور باشد مثل اين‌كه مضطرّ به تظليل (زير سايه رفتن) باشد اجير گرفتن يا نايب گرفتن چنين شخص عيبي ندارد[. (مناسك، ص 41، مسأله 110)

آيت الله مكارم: ولي عذرهايي كه در خود حج پيش مي‏آيد مانعي ندارد.

آيت الله تبريزي: نيابت كسي كه از ابتدا مي‏داند از اتيان به حج اختياري عاجز است در حج واجب اشكال دارد.

آيت الله صافي: نيابت كسي كه از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترك عمدي آن عمل از غير معذور موجب بطلان حج يا عمره نباشند به اين‌كه ترك آن عمل يا فقط حرمت تكليفي دارد و يا علاوه بر آن موجب كفاره هم هست ولي ترك آن موجب بطلان عمل عمره يا حج نيست، اشكال ندارد و حتي اگر مي‏داند كه اجير بعضي از اعمالي كه ترك آن موجب بطلان حج و عمره نيست عمداً بدون عذر ترك مي‏كند استيجار او مانعي ندارد و مبرء ذمه منوب عنه مي‏باشد بلي نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره، مستأجر اطّلاع از معذور بدون اجير در امور مذكوره نداشته باشد اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اين‌كه عمل او مبرء ذمّه منوب عنه است.

30

«23[ م ـ در منوب عنه اموري شرط است:

1ـ اسلام.⁽¹⁾

2ـ در حج واجب شرط است كه منوب عنه فوت شده باشد يا اگر زنده است حج بر او مستقر شده2 و خودش از جهت مرضي كه اميد خوب شدن آن نيست يا از جهت پيري نتواند به حج برود و در حج استحبابي اين شرط نيست و در منوب عنه بلوغ و عقل شرط نيست3و مماثله بين نايب و منوب عنه نيز شرط نيست4

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله فاضل: در منوب عنه اسلام و ايمان شرط است، پس حج به نيابت كافر و مخالف صحيح نيست.

آيت الله بهجت: نيابت از كافر به احتمال حصول تخفيف عذاب محلّ تأمّل است. (مناسك، مسأله 106)

2. آيت الله بهجت: به مسأله 52 مراجعه شود. تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 23 گذشت.

3. آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: در نيابت از مجنون اشكال است مگر آن‌كه به قصد رجاء آورده شود.

آيت الله مكارم: نيابت از بچه و ديوانه‏اي كه حج بر او مستقر نشده خالي از اشكال نيست.

آيت الله فاضل: شرط هست ولي اگر حج قبل از جنون بر او مستقر شده عقل شرط نيست و در صورت يأس از بهبودي يا بعد از فوت او بايد از مالش ـ ولو از ميقات ـ براي او استنابه كنند.

آيت الله بهجت: در غير صبي مميّز مشكل است.

4. آيت الله بهجت: اگر چه نيابت زن از مرد مرجوح است. (مناسك، ص 39، م 104)

31

و جايز است كسي كه تاكنون به حج نرفته و مستطيع نيست براي ديگري نايب شود.⁽¹⁾

«24[ م ـ نايب بايد در عمل قصد نيابت نمايد و منوب عنه را در نيت تعيين كند2 ولو اجمالاً و شرط نيست اسم او را ذكر كند، گرچه مستحب است.

«25[ م ـ نايب در طواف نساء نيز بايد قصد منوب عنه نمايد و احتياط استحبابي3 آن است كه به‏قصد ما في الذمه به‏جا آورد.

«26[ م ـ در حج واجب نيابت يك نفر از چند نفر در يك‌سال جايز نيست4 و در غير واجب مانع ندارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله خويي، آيت الله تبريزي: بلكه اگر منوب عنه مرد و زنده باشد كه بخاطر عدم تمكن نمي‏تواند حجةالاسلام را بجاي آورد احتياط لزومي آن است كه مردي را كه تاكنون به حج نرفته، يه نيابت خود به حج بفرستد.

آيت الله بهجت: بلي نايب گرفتن صروره مكروه است به خصوص در صورتي كه نايب زن و منوب عنه مرد باشد، اگرچه با داشتن بعض مرجّحات ديگر از قبيل فقاهت و تقوي و كمالات ديگر اجانب رجحان تقويت مي‏يابد و از مرجوحيّت بيرون مي‏آيد. (كتاب حج، ص 40)

2. آيت الله بهجت: معتبر است در نيابت قصد آن و تعيين منوب عنه با تعدد، و در صورت اتّحاد كافي است قصد نيابت واجبه مثلاً. (كتاب حج، ص 39)

3. آيت الله فاضل: اين احتياط لازم نيست.

4. آيات عظام خويي، فاضل، تبريزي، سيستاني، بهجت: مگر اين‌كه به نحو شركت بر آنها واجب شده باشد. مثل اين‌كه دو نفر يا بيشتر نذر كنند كه با شركت يكديگر كسي را اجير نمايند كه در اين‌صورت مي‏توانند يك نفر را براي حج اجير نمايند (مناسك، ص 45، مسأله 123).

32

«27[ م ـ اگر اجير براي حجةالاسلام بعد از احرام بستن و داخل شدن در حرم1 بميرد كفايت مي‏كند از حج كسي كه براي او به‌جا آورده است، و لازم نيست حج كردن براي او، و اگر قبل از احرام يا بعد از آن و قبل از داخل شدن در حرم بميرد بايد دو مرتبه اجير بگيرند،⁽²⁾ و همين حكم را دارد كسي كه براي خودش به حج برود.⁽³⁾

«28[ م ـ كسي كه عذر داشته باشد از بعض اعمال حج، نمي‏شود4 او را براي حج اجير كرد، و اگر شخص معذور از بعض

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله خويي: اگر بعد از احرام بميرد كفايت از منوب عنه مي‏كند هر چند قبل از دخول حرم بميرد. (مناسك، مسأله 114)

2. آيت الله خامنه‏اي: مجزي نيست بنابر احتياط واجب.

آيت الله سيستاني، آيت الله مكارم: اگر بعد از احرام و قبل از دخول حرم بميرد اين حكم احتياطي است.

آيت الله تبريزي: چنانچه بعد از احرام بميرد كفايت از منوب عنه مي‏كند هر چند مردنش قبل از دخول حرم باشد. (مناسك، مسأله 114)

3. آيت الله سيستاني: كسي كه حج بر او مستقر شده است اگر بعد از احرام حج در حرم بميرد حجةالاسلام از او ساقط است چه تمتع باشد چه قران و چه افراد و اگر در عمره تمتع بميرد نيز ساقط است و اگر قبل از آن بميرد چه بعد از احرام قبل از دخول حرم و چه بعد از دخول حرم بدون احرام ساقط نمي‏شود و بايد از او قضا كند و اين حكم در حج واجب غير از حجةالاسلام و در عمرة مفرده جاري نيست و اما كسي كه حج بر او مستقر نشده است اگر بعد از احرام بميرد قضا واجب نيست هر چند قبل از دخول حرم باشد.

تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 80 و 110 گذشت.

4. آيت الله تبريزي، آيت الله خويي: نايب بايد بالغ باشد، پس حج بچة نابالغ به جاي ديگري كفايت نمي‏كند، البته در حجةالاسلام و حج‏هاي واجب ديگر، هر چند آن بچه مميّز باشد كه خوب و بد را تشخيص دهد. بلي بعيد نيست كه نيابت وي در حج مستحبي با اذن وليّ صحيح باشد.

آيت الله سيستاني: بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميّز نمي‏تواند نايب شود، مگر در حج مندوب به اذن وليّ.

آيت الله گلپايگاني: بنابر احتياط.

33

اعمال، تبرّعاً از غير، حج بكند اكتفا كردن به آن اشكال دارد.

«29[ س ـ نايبي‏كه در وقت‏ قبول نيابت براي حج معذور نبوده است، و بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن، جزو معذورين شد1 و در هر عذري كه پيش آمده طبق وظيفة معذورين رفتار نمود، آيا حج او از منوب عنه كافي است؟ و آيا نسبت به نحوة عذر فرقي هست يا نه؟

ج ـ محل اشكال است.⁽²⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله خامنه‏اي: اگر عذر او منجر به نقص بعضي از اعمال حج نشود نيابت او صحيح است؛ مثل اين‏كه در ارتكاب بعضي از تروك معذور شود ولي اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود در اين‏صورت بطلان اجاره بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوب‏ عنه در اجرت و اعادة عمره و حج براي منوب ‏عنه مي‏باشد.

آيت الله مكارم: ولي عذرهايي كه در خود حج تصادفاً به وجود مي‏آيد؛ مانند وقوف اضطراري، مانع نيست.

آيت الله نوري: ولي عذري كه تصادفاً پيش مي‏آيد و طاري است، مانع صحت نيست.

2. آيت الله بهجت: اتمام عمل طبق وظيفه عذري نايب كفايت مي‏كند و مضرّ به صحّت نيابت نيست.

آيت الله تبريزي: در عذر طاري نيابت معذور صحيح است و حج او از منوب عنه كافي است و در اجرت با مستأجر خود تراضي كند.

آيت الله خامنه‏اي: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.

آيت الله سيستاني، آيت الله فاضل: در عذر طاري اشكال ندارد.

آيت الله صافي: اگر قبل از احرام، معذور از انجام حج به نحوي كه براي آن اجير شده است گرديده، مستحقّ اجرت نيست اگر چه در بعض صور، حجّ او كفايت از منوب عنه مي‏كند.

34

«30[ س ـ در مناسك آمده است كه معذور نمي‏تواند نايب شود، معذور به چه كسي گفته مي‏شود؟ لطفاً حدّ آن را معين كنيد، مثلاً كسي كه نمي‏تواند نماز طواف را صحيح بخواند، يا نمي‏تواند خودش رمي جمرات كند، و يا نمي‏تواند قرباني نمايد، و يا نمي‏تواند يكي ديگر از واجبات حج را اعم از اركان و غير اركان انجام دهد، معذور است يا خير؟

ج ـ هر كس نتواند اعمال اختياري حج را انجام دهد معذور است1 و نمي‏تواند نايب شود،⁽²⁾ ولي مباشرت در ذبح در حال اختيار هم لزوم ندارد، و لذا كسي كه نمي‏تواند ذبح كند مي‏تواند براي حج نايب شود و براي ذبح نايب بگيرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله گلپايگاني: بنابر احتياط. (مجمع المسائل 1/443 مسأله 16)

آيت الله خويي: به حاشية مسأله قبل مراجعه شود.

آيت الله صافي: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.

آيت الله بهجت: با علم و اطلاع از معذور بدون قبول نيابت خلاف احتياط است. (پرسش‏هاي جديد حج، س 19)

2. آيت الله سيستاني: اگر از انجام عمل اختياري در حج معذور باشد، هر چند مانند قرائت نماز طواف يا تلبيه باشد، بنابر احتياط واجب نيابت او مجزي از منوب عنه نيست، ولي اگر از انجام اعمالي كه در صحت حج دخالت ندارد، مانند طواف نساء يا بيتوته يا رمي روز 11 و 12 معذور است نيابت صحيح است و همچنين اگر در وقوف در بيش از مقدار ركن معذور باشد نيابت صحيح است.

آيت الله تبريزي: نيابت او اشكال دارد.

آيت الله مكارم: عذرهايي كه در حج پيش مي‏آيد مانع صحّت نيست.

35

«31[ س ـ كسي كه نماز او صحيح نيست و براي حج به نيابت آمده است، آيا نيابت او صحيح است؟ و مفروض اين است كه به عنوان نيابت مُحرم شده است؟

ج ـ اگر از قرائت صحيح معذور است، نيابت و احرام او باطل است،⁽¹⁾ و اگر معذور نيست صحيح است و بايد قرائت خود را درست كند.⁽²⁾

عمره مفرده

«32[ م ـ واجب است بر كسي كه مي‏خواهد داخل مكه شود3 با احرام وارد شود و براي احرام بايد نيت عمره يا حج داشته باشد و اگر وقت حج نيست و مي‏خواهد وارد مكه شود واجب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله گلپايگاني: اگر از قرائت صحيح معذور است نيابت او محلّ اشكال است (لكن در باطل بودن احرام و عدم آن فتواي ايشان بدست نيامد).

آيت الله خويي، آيت الله تبريزي: نيابت او اشكال دارد.

آيت الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آيت الله سيستاني: بنابر احتياط واجب نيابتش مجزي نيست ولي احرامش صحيح است و بايد عمل را تمام كند.

آيت الله صافي: به حاشيه شرط هفتم از مسأله 107 مراجعه شود.

آيت الله بهجت: احتياطاً در موارد عذر نايب بگيرد تا عمل را صحيحاً به‌جا آورد و خود نيز آن عمل را انجام دهد نيابتش صحيح است هر چند از اوّل نمي‏توانسته نايب شود.

2. آيت الله غروي، آيت الله فاضل: گرچه به تلقين شخص ديگري باشد كه آن بخواند و نايب هم با او بخواند.

3. آيت الله سيستاني: ورود به مكه بلكه در حرم بدون احرام جايز نيست. (مناسك، مسأله 141)

36

است عمره مفرده انجام دهد و از اين حكم كساني كه مقتضاي شغلشان اين است كه زياد وارد مكه مي‏شوند و از آن خارج مي‏شوند استثناء شده است.⁽¹⁾

«33[ م ـ تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است و در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف فرموده‏اند و احوط آن است كه در كمتر از يك ماه، به‏قصد رجاء به‏جا آورده شود.⁽²⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيات عظام خامنه‏اي، مكارم، گلپايگاني، صافي: همچنين در مورد كساني كه در همان ماه عمره را به‌جا آورده‏اند خارج شده و سپس در همان ماه داخل مي‏شوند احرام و عمره مجدّد واجب نيست.

آيت الله سيستاني، آيت الله فاضل: و همچنين كساني كه پس از اعمال حج يا عمرة مفرده از مكه خارج شوند و در همان ماه باز گردند.

آيت الله بهجت: و همچنين كسي كه بعد از تمام نمودن اعمال حج يا بعد از عمره مفرده از مكه خارج شده و بيرون رفته باشد چنين شخصي مي‏تواند در همان ماه خروج بدون گذشتن سي روز بدون احرام وارد مكه شود و در غير اين صورت حكم آن در مسأله 241 مي‏آيد. (مناسك شيخ، ص 90)

2. آيت الله اراكي: و احوط آن است كه در كمتر از 10 روز به‏قصد رجاء آورد.

آيت الله بهجت: فاصله بين دو عمره لازم نيست بنابر اظهر، اگر چه افضل در عمرة ثانيه اين است كه در ماه ديگري غير از ماه عمره سابقه باشد و يا فاصله ده روز بين دو احرام باشد، بلكه احد الفصلين احوط است و چنانچه بخواهد، يك عمره براي خود و يك عمره براي ديگري به‏جا آورد، فاصله يك ماه لازم نيست و همچنين است، اگر هر دو عمره براي ديگري باشد، همچنان‌كه فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده و بالعكس لازم نيست. (مناسك، مسأله 134)

آيت الله تبريزي: در اعتبار فاصله بين عمره تمتّع و عمره مفرده، اگر به نيّت يك شخص باشد احتياط ترك نشود.

آيت الله خامنه‏اي: فاصله معيني بين دو عمره شرط نيست، ولي بنابر احتياط، در هر ماه فقط يك عمره براي خود مي‏تواند به‏جا آورد، ولي آوردن عمره براي غير خود، هر نفر يك عمره جايز است.

آيات عظام خويي، سيستاني، صافي، فاضل، مكارم (با اختلاف در تعبير): فاصله يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه قمري مي‏توان يك عمره انجام داد؛ مثلاً يك عمره در آخر ماه رجب و عمره دوم در اول ماه شعبان واقع گردد. و تفصيل مسأله خواهد آمد.

آيت الله گلپايگاني: فاصله انداختن بين دو عمره مفرده لازم نيست، بلكه مي‏توان در يك روز چندين عمره مفرده به‏جا آورد.

آيت الله نوري: مي‏تواند هر روز يك عمره به‏جا آورد.

اما در فاصله بين عمره تمتّع با عمره مفرده، نظريه آيات عظام چنين است:

آيات عظام اراكي، تبريزي، خويي، فاضل: كسي كه مي‏خواهد حج تمتّع به‏جا آورد، مي‏تواند قبل از عمره تمتع و يا بعد ازحج تمتّع، عمره مفرده به‏جا آورد و بين اين دو عمره فاصله معتبر نيست.

آيت الله سيستاني: در اعتبار فاصله بين عمره تمتع و عمره مفرده اشكال است و احتياط نبايد ترك شود و امّا انجام عمره مفرده بين عمره تمتع و حج، موجب بطلان عمره تمتع مي‏شود.

آيت الله گلپايگاني: انجام دو عمره پي در پي، با فاصله كمتر از ده روز مكروه است و احوط ترك آن است، اگر چه اقوي جواز عمل عباديِ مكروه است. (آداب و احكام حج، مسأله 1003)

37

«34[ م ـ صورت عمره مفرده ـ كه بايد كسي كه حج تمتع او بدل به حج افراد شد بعد از حج به‌جا آورد1ـ آن است كه خارج شود به ادني الحل، و افضل آن است كه از «جعرانه» يا «حديبيه» يا «تنعيم» كه از همه نزديكتر به مكه است محرم شود، و بيايد به مكه و طواف كند و نماز آن را بخواند و سعي بين صفا و مروه بكند و تقصير كند يا سر بتراشد و طواف نساء به‌جا آورد و نماز طواف بخواند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله سيستاني: در صورت تمكن.

38

«35[ م ـ عمرة مفرده با عمرة تمتع كه تفصيلاً خواهد آمد در صورت فرق ندارد مگر در سه چيز:1

اول ـ آن‌كه در عمره تمتع بايد تقصير كند، يعني از مو يا ناخن خود بايد بگيرد، و سر تراشيدن2 جايز نيست و در عمرة مفرده مخير3 است بين سر تراشيدن و تقصير.

دوم ـ آن‌كه در عمره تمتع طواف نساء ندارد و در عمره مفرده دارد.

سوم ـ آن‌كه ميقات عمرة تمتع يكي از مواقيت پنجگانه است كه ذكر آن مي‏آيد. و ميقات عمرة مفرده ادني‏الحل است4 و جايز است از يكي از مواقيت پنجگانه محرم شود.

«36[ م ـ كسي كه به احرام عمرة مفرده وارد مكه شد، اگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيات عظام فروق بيشتري را متذكر شده‏اند كه به مناسك آنان مراجعه شود.

2. آيت الله فاضل: مجزي نيست.

3. آيت الله بهجت: با افضليت خلق. (مناسك شيخ، ص 89)

4. آيات عظام خويي، سيستاني، تبريزي: احرام بستن براي عمره مفرده بايد از همان مواقيت عمره تمتع باشد و اگر مكلف در مكه باشد و بخواهد عمره مفرده به‌جا آورد جايز است از حرم خارج شده و احرام ببندد و واجب نيست به يكي از مواقيت عمره تمتع برود و بهتر است كه احرامش از يكي از اين 3 محلّ باشد: حديبيّه، جعرانه، تنعيم. (به مسأله 222 و 229 مراجعه شود)

آيت الله بهجت: اگر در حرم باشد، و ميقات است در صورت مرور به آن. (كتاب حج افراد، ص 6)

39

احرامش در ماه‏هاي حج بوده،⁽¹⁾ جايز است كه آن را عمره تمتّع قرار دهد2 و دنبال آن، حج تمتع به‏جا آورد و در اين صورت هدي بر او واجب مي‏شود.

احرام عمره تمتّع

«37[ م ـ جايز نيست احرام بستن پيش از رسيدن به ميقات و اگر احرام ببندد صحيح نيست ولي اگر نذر كند كه از محلي كه پيش از ميقات است احرام ببندد جايز است3 و بايد از همان‏جا محرم شود؛ مثلاً اگر نذر كرد كه از «قم» محرم شود، واجب است عمل كند، و بهتر4 آن است كه به ميقات يا محاذات ميقات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله تبريزي: تا وقت حج در مكه باقي ماند.

آيت الله سيستاني: اگر عمره مفرده را در ماه‏هاي حج انجام دهد و در مكه تا روز هشتم ذي‏حجه بماند و قصد حج كند عمرة او عمرة تمتّع به حساب مي‏آيد.

2. آيت الله بهجت: جواز عدول به عمره تمتّع، محل تأمل و احتياط است، مگر اين‏كه متمكن از انجام عمرة تمتع نباشد.

3. آيت الله سيستاني: اگر بداند مستلزم ارتكاب محرّم مي‏شود؛ مانند استظلال، انعقاد نذر مورد اشكال است.

آيت الله فاضل: صحت نذر براي كسي كه مي‏داند ناچار مي‏شود در روز با وسيله مسقف حركت كند محل اشكال است، بلي اگر بداند كه براي احرام عمره تمتع نمي‏تواند به يكي از مواقيت معروفه برود نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است. ولي احتياط آن است كه در ادني الحل تجديد احرام كند و در هر دو صورت كفاره استظلال را بايد بدهد.

4. آيت الله صافي، آيت الله گلپايگاني: و در اين صورت احتياط مستحب است كه در هنگام عبور از ميقات تلبيه را تجديد كند.

آيت الله فاضل: تجديد احرام لازم نيست.

40

كه رسيد احرام را تجديد كند.⁽¹⁾

«38[ م ـ جايز نيست احرام را از ميقات تأخير بيندازد اختياراً، بلكه احتياط2 واجب آن است كه از محاذات ميقات بدون احرام عبور نكند، اگرچه ميقات ديگري بعد از آن باشد.

«39[ س ـ آيا نذر احرام قبل از ميقات براي نايب هم جايز است يا نه؟

ج ـ اشكال ندارد.

واجبات احرام

«40[ م ـ واجبات در وقت احرام سه چيز است:

اول‌ـ نيت،⁽³⁾ يعني انسان در حالي كه مي‏خواهد محرم شود به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله بهجت: نيازي به تجديد احرام در ميقات نيست بلكه مي‏تواند از راهي به مكه برود كه بر ميقات نگذرد.

2. آيت الله بهجت: اقرب جواز عدول اهل مدينه است از مرور به ذوالحليفه براي احرام از جحفه اختياراً. (مناسك شيخ، ص 9)

آيت الله خامنه‏اي: نظر ايشان نسبت به اين احتياط يافت نشد.

آيت الله سيستاني: و احوط اين است كه مكلف از محاذي ميقات نگذرد مگر با احرام، اگرچه بعيد نيست كه گذشتن جايز باشد، در صورتي كه در پيش روي مكلف ميقاتي يا محاذي ميقاتي باشد. (مناسك، مسأله 167).

آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: بلكه واجب است.

آيت الله فاضل: اين احتياط مستحب است.

نظر آيت الله خويي در مورد محاذات در ذيل مسأله 209 گذشت.

3. آيات عظام خويي، خامنه‏اي، تبريزي، بهجت: در نيت چند چيز معتبر است:

1ـ قصد قربت (نزديكي به خدا) مانند عبادات ديگر غير از احرام.

2ـ همزمان بودن با شروع در احرام.

3ـ تعيين احرام كه براي عمره است يا براي حج، و تعيين حج كه تمتع است يا قران يا افراد، و تعيين اين‌كه براي خود است يا براي ديگري، و تعيين اين‌كه حجش حجةالاسلام است كه براي اولين بار به استطاعت بر او واجب شده يا حج نذري است كه به سبب نذر بر او واجب شده يا حجي است كه به سبب فاسد بودن حج قبل بر او واجب شده يا حج مستحبي است. خلاصه هر يك از اينها كه باشد بايد در نيت مشخص شود. پس اگر بدون تعيين نيت، احرام نمود، احرامش باطل خواهد بود.

آيت الله بهجت: قصد قربت (يعني به جهت اطاعت و امتثال فرموده خداوند عالم). (مناسك شيخ، ص 12)

آيت الله خويي و تبريزي: حجةالاسلام عنوان قصدي نيست و اگر مكلّف مستطيع براي خود حج به‌جا آورد حجةالاسلام است مگر با علم و عمد قصد حج استحبابي نمايد.

آيت الله سيستاني: در نيت معتبر است قصد قربت و وقوع آن در ميقات و مانند آن و مشخص نمودن عبادتي كه قصد احرام براي آن دارد، كه آيا حج است و يا عمره و تعيين حج كه تمتع است يا قِران يا اِفراد، و در صورت نيابت بايد آن را قصد كند و اگر براي خودش باشد كافي است كه قصد انجام آن از غير ننمايد و در عمل نذري كافي است كه آنچه نذر نموده بر عملش منطبق باشد، و لزومي ندارد قصد كند حجي كه انجام مي‏دهد ـ مثلاً ـ حج نذري است، همچنان‌كه براي اين‌كه حجي كه انجام مي‏دهد حجةالاسلام باشد، كفايت مي‏كند كه حجةالاسلام كه بر او واجب شده بر عملش منطبق باشد و نياز به قصد زايدي نيست. (مناسك، مسأله 176)

41

احرام عمره تمتع، نيت كند عمره تمتع را و لازم نيست1 قصد كند ترك محرماتي را كه بر محرم پس از احرام، حرام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيات عظام اراكي، گلپايگاني، بهجت، صافي: لازم است قصد كند ترك كارهايي كه بر محرم حرام است.

آيت الله مكارم: نيت احرام اين است كه قصد مي‏كند تروك احرام را بر خود حرام كند و قصد اجمالي كافي است.

42

مي‏شود،⁽¹⁾ بلكه كسي كه بقصد عمره تمتع يا حج تمتع لبيك‏هاي واجب را گفت، محرم مي‏شود چه قصد بكند احرام را يا نكند و چه قصد بكند ترك محرمات را يا نكند. پس كسي كه مي‏داند ارتكاب مي‏كند بعضي محرمات را مثل زير سايه رفتن در حال سفر، احرام او صحيح2 است. ولي احتياط آن است كه قصد كند ترك محرمات را.

«41[ م ـ دوم‌ـ تلبيه؛ يعني لبيك گفتن، و صورت آن بنابر اصح آن است كه بگويد:

«لَبَّيْكَ، اللّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ».

و به اين مقدار اگر اكتفا كند محرم شده، و احرامش صحيح است، و احتياط مستحب3 آن است كه پس از آن چهار «لبيك» را به‌صورتي كه گفته شده، گفت، بگويد:

«اِنَّ4 الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ، لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْك».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله خامنه‏اي: لكن بايد قصد انجام چيزي كه احرام را باطل مي‏كند نداشته باشد.

2. آيت الله مكارم: احرام او خالي از اشكال نيست مگر در حال ضرورت.

3. آيت الله اراكي، آيت الله بهجت: احتياط واجب اين است.

آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: صورت تلبيه واجب كه به‌وسيله آن احرام واقع مي‏شود اين است: "لَبَّيْكَ، اللّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ" احتياط در اين است اين جمله اضافه شود "اِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ، لا شَرِيكَ لَكَ".

آيت الله مكارم: احتياط واجب است كه بگويد: ... اما لبيك پنجم را نگويد.

آيت الله سيستاني: لبيك پنجم جايز است ولي جزء اين احتياط استحبابي نيست.

4. آيت الله بهجت: وجوب كسر همزه إنّ متّجه است. (مناسك، ص 74)

43

و اگر بخواهد احتياط1 بيشتر بكند پس از گفتن آنچه ذكر شد، بگويد:

«لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ اِنَّ الْحَمْدَ والنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ لا شَرِيْكَ لَكَ لَبَّيْكَ».

و مستحب است بعد از آن بگويد:

«لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارِج لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ داعياً إلي دارِ السَّلامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ أهْلَ الْتَلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا الجَلالِ وَالاِْكْرامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَالْمَعادُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تَسْتَغنِيْ و يُفْتَقَرُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَمَرْغُوباً إلَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ إلهَ الْحَقِّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَالْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمَيلِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ».

و اين جملات را نيز بگويد خوب است:

«لَبَّيْكَ، أتَقَرَّبُ إلَيْكَ بِمُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ بِحَجَّة و عُمْرَة لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ وَهذِهِ عُمْرَةُ مُتْعَة إليَ الْحَجِّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ أهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ تَلْبِيَةً تَمامُها وَبَلاغُها عَلَيْكَ».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله سيستاني: اين احتياط در مناسك ايشان نيست.

آيت الله فاضل: احتياط مستحب آن است كه به جاي صورت اوّل بگويد.

44

«42[ م ـ سوم‌ـ پوشيدن دو جامة احرام براي مردان1 كه يكي «لنگ» است و ديگري «رداء» كه بايد آن را به دوش بيندازند و احتياط واجب2 آن است كه3 اين دو جامه را قبل از نيت احرام و لبيك گفتن بپوشد و اگر بعد از لبيك پوشيد احتياط4 آن است كه لبيك را دوباره بگويد.

«43[ م ـ شرط است5 در اين دو جامه كه نماز در آنها صحيح باشد، پس كفايت نمي‏كند جامة حرير و غير مأكول6 و جامه‏اي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله گلپايگاني: پوشيدن دو جامة احرام اختصاص به مردان ندارد و احتياط واجب آن است كه زن‏ها نيز دو جامه را بپوشند اگر چه كندن لباس دوخته بر آنها واجب نيست و جايز است بعد از احرام دو جامه احرام را بيرون بياورند و با همان لباس خودشان باشند و بهتر آن است كه در حال سعي و طواف دو جامه احرام را در برداشته باشند. (مناسك فارسي، ص 28)

آيت الله فاضل: دو جامه‏اي كه بايد محرم بپوشد، مخصوص مرد است. ولي زن قبل از نيت و تلبيه به احتياط واجب نيت كند. همان لباسي كه پوشيده لباس احرامش باشد، ولي احتياط مستحب آن است كه فقط در حال نيّت و تلبيه دو لباس احرام را بپوشد.

آيت الله صافي: احتياط مستحب آن است كه زن‏ها نيز دو جامه احرام را در وقت محرم شدن بپوشند و در طواف و سعي نيز همراه داشته باشند.

2. آيت الله بهجت: واجب است پوشيدن دو جامه در حال احرام، و محل پوشيدن، از باب مقدّمه قبل از نيّت و تلبيه است و احتياط در صورت تأخير پوشيدن در اعاده نيت و تلبيه است. (مناسك شيخ، ص 14)

آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: مي‏بايست قبل از نيت و تلبيه دو جامه را بپوشند.

3. آيت الله اراكي، آيت الله نوري: لباس‏هاي دوخته را بكند، و اين دو جامه را.

4. آيت الله خامنه‏اي، آيت الله فاضل: احتياط مستحب است.

آيت الله سيستاني: احتياط مستحب اعاده نيت و تلبيه است. (مناسك، مسأله 189)

5. آيت الله بهجت: بنابر احتياط. در مجموع موانع نماز خواندن در لباس. (مناسك شيخ، ص 14)

6. آيت الله سيستاني: بنابر احتياط واجب در غير درندگان.

45

كه نجس باشد به نجاستي كه در نماز عفو از آن نشده باشد.

«44[ م ـ دو جامه‏اي كه ذكر شد كه بايد محرم بپوشد مخصوص به مرد است،⁽¹⁾ ولي زن مي‏تواند در لباس خودش به هر نحو هست محرم شود چه دوخته باشد يا نباشد2 ولي حرير محض نباشد3 چنانچه گذشت.

«45[ م ـ احتياط واجب4 آن است كه هر وقت در بين اعمال يا غير آن در احوال احرام اين دو جامه5 نجس شود تطهير يا تبديل نمايد و احوط6 مبادرت به تطهير بدن است در حال احرام اگر نجس شود.

«46[ م ـ اگر تطهير نكند جامة احرام يا بدن را كفاره ندارد.⁽⁷⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. نظر آيات عظام گلپايگاني، فاضل و صافي در سوم از واجبات احرام (پوشيدن لباس) گذشت.

2. آيت الله مكارم: و به هر رنگ باشد.

3. آيت الله بهجت: در مسأله قبلي جواز آن گذشت.

4. آيت الله سيستاني: به احتياط واجب بايد مبادرت كند به تبديل يا تطهير.

آيت الله صافي: اگر لباس احرام در بعض حالات احرام نجس شود، احتياط مستحب آن است كه آن را عوض كند و يا تطهير نمايد، بلكه احوط و اولي آن است كه اگر محرم بدنش نجس شود نجاست را از آن زايل كند.

آيت الله گلپايگاني: از مناسك فارسي، ص 27، مسأله 35 ـ مطابق متن، احتياط وجوبي استفاده مي‏شود ولكن در مناسك عربي، ص 77 ـ احتياط استحبابي فرموده‏اند.

آيت الله مكارم: اين حكم واجب است.

5. آيت الله فاضل: يا لباسي كه زنِ محرم پوشيده.

6. آيت الله بهجت: و چنانچه بدن نجس شود تطهير آن از جهت محرم بودن واجب نيست بنابر اظهر.

آيت الله سيستاني: وجوب مبادرت به تطهير بدن ثابت نيست.

آيت الله فاضل: احتياط استحبابي است.

7. آيت الله فاضل: و احرام او هم باطل نمي‏شود.

46

«47[ م ـ گره‏زدن لباس احرام اشكال ندارد1 ولي احتياط واجب2 آن است كه آن را كه لنگ قرار داده به‏گردن گره نزند و اگر از روي جهل يا نسيان گره زد احتياط آن است كه فوراً باز كند، ولي به احرامش ضرر نمي‏رساند و چيزي هم بر او نيست و سنگ در جامه احرام گذاشتن و با نخ بستن نيز جايز3 است.

محرمات احرام

اول‌ـ شكار صحرايي كه وحشي باشد، مگر در صورتي كه ترس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله اراكي: بنابر احتياط واجب اشكال دارد.

آيات عظام بهجت، تبريزي، خويي، سيستاني: احوط اين است كه ازار (لنگ) خويش را به گردن خود بلكه مطلقاً گره نزند، ولو بعض آن را به بعض ديگر. و با چيزي مانند سنجاق نيز آن را به هم وصل نكند. و احوط اين است كه ردا نيز گره زده نشود، ولي فرو كردن سوزن يا سنجاق در آن عيبي ندارد.

آيت الله صافي، آيت الله گلپايگاني: سنجاق زدن و گره زدن حوله احرام و سنگ گذاشتن بين دو طرف حوله، به نحوي كه حوله به صورت يقه پيراهن درآيد جايز نيست، و نيز نبايد پارچه احرام را چاك داده و مانند پيراهن بپوشد، بلي قرار دادن سنگ كوچك، در جامه احرام براي آن‌كه آن را سنگين كرده، و ردا را حفظ نمايد مانعي ندارد.

2. آيت الله خامنه‏اي: بستن لنگ به گردن جايز نيست ليكن سنجاق زدن و امثال آن و گره زدن بعض آن به بعض مانع ندارد مادامي كه از صدق مسمّاي ازار خارج نشود و در ردا، بستن آن مطلقاً مانعي ندارد، مادامي كه از صدق مسمّاي ردا خارج نشود.

3. آيت الله اراكي: جايز نيست بنابر احتياط.

آيت الله گلپايگاني: اگر بدون گِره باشد مانعي ندارد، به‏شرط آن‌كه دو طرف ردا را روي يكديگر نگذارد كه مثل گريبان شود.

آيت الله نوري: چنان‌كه جايز است بعضي از لباس احرام را به بعضي ديگر با سوزن و غير آن وصل كند.

47

داشته باشد از آزار آن.⁽¹⁾

دوم‌ـ جماع كردن با زن، و بوسيدن، و دست بازي كردن،⁽²⁾ و نگاه3 به شهوت، بلكه، هر نحو لذت و تمتّعي بردن.⁽⁴⁾

سوم‌ـ عقدكردن زن از براي خود يا غير، چه آن غير، احرام بسته باشد يا نبسته باشد و محلّ باشد.

چهارم‌ـ استمناء

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله سيستاني: حيواني كه در اصل وحشي باشد هر چند بالعرض اهلي شده باشد، و فرقي نمي‏كند كه حلال گوشت باشد يا حرام گوشت و علاوه بر شكار كردن، كشتن و مجروح ساختن بلكه هر گونه ايذاء آن حرام است.

آيت الله خامنه‏اي: به جهت عدم ابتلاء صيد، معظم‏له متعرض آن نشده‏اند.

2. آيت الله سيستاني: و همچنين بلند كردن يا در آغوش گرفتن با شهوت.

3. آيت الله بهجت: قيد بدون شهوت براي نظر به اهل مسلم است. (مناسك شيخ، ص16)

آيت الله سيستاني: در صورتي كه نگاه كردن به همسر از روي شهوت موجب خروج مني شود لازم است از آن پرهيز كند و احتياط مستحب آن است كه اگر موجب خروج مني هم نشود پرهيز كند.

4. آيت الله سيستاني: محرم مي‏تواند از همنشيني و صحبت و مانند آن با عيال خود لذّت ببرد ولي احتياط مستحب ترك استمتاع است مطلقاً.

آيت الله خويي، آيت الله تبريزي: محرم مي‏تواند به غير از جماع و بوسيدن و لمس و نگاه به شهوت و ملاعبه از عيال خود لذت برد بنابر اظهر (مانند التذاذ از صدا و يا سخن گفتن با او) گرچه احوط ترك استمتاع است مطلقاً. (مناسك، مسأله 231)

آيت الله فاضل: مرد نسبت به زوجه خودش.

آيت الله مكارم: نگاه و لمس بدون قصد لذت مانعي ندارد، و احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذت را نيز ترك نمايد.

آيت الله گلپايگاني، آيت الله صافي: براي زنان همين حكم نسبت به مردان صادق است اگرچه از محارم زن باشند.

آيت الله اراكي، آيت الله نوري: از زن.

48

پنجم‌ـ استعمال عطريات است از قبيل مشك و زعفران و كافور و عود و عنبر، بلكه مطلق1 عطر هر قسم كه باشد.

«48[ م ـ از ميوه‏هاي خوشبو؛ از قبيل سيب و بِه، اجتناب لازم نيست و خوردن آن‏ها و بوييدن آن‏ها مانع ندارد، ليكن احتياط2 آن است كه بوييدن را ترك كند.

«49[ م ـ كفاره استعمال بوي خوش، يك گوسفند است بنابر احتياط واجب.⁽³⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله خويي، آيت الله بهجت: احوط اجتناب از هر بوي خوشي غير از اينهاست.

آيت الله تبريزي: اين حكم در غير زعفران و عود و عنبر و مشك و ورس، مبني بر احتياط مستحب است.

آيت الله سيستاني: بر محرم حرام است استعمال هر ماده‏اي كه براي خوشبو كردن بدن يا لباس يا خوراك يا غير آنها مورد استفاده واقع مي‏شود چه استعمال به بوييدن باشد يا خوردن يا ماليدن يا رنگ كردن يا بخور دادن و احتياط واجب آن است كه از شامپو و صابون و سيگاري كه بوي خوشي دارد نيز اجتناب كند.

2. آيت الله تبريزي: اولي اين است كه از بوييدن آن‏ها هنگام خوردن خودداري شود.

آيت الله خامنه‏اي: بنابر احتياط واجب از بوييدن آن‏ها اجتناب كند.

آيت الله خويي، آيت الله سيستاني: بنابر احتياط از بوييدن آن‏ها هنگام خوردن بايد خودداري شود.

آيت الله صافي، آيت الله گلپايگاني: نهايت احتياط در آن....

3. آيات عظام اراكي، بهجت، صافي، گلپايگاني، مكارم: در صورت عمد....

آيت الله تبريزي، آيت الله خويي: كفاره‏اش بنابر مشهور يك گوسفند است، ولي ثبوت كفاره در غير خوردن، محل اشكال است هر چند احوط كفاره دادن است.

آيت الله خامنه‏اي: وجوب كفاره در استعمال طيب ثابت نيست، اگرچه احتياط مستحب آن است كه يك گوسفند كفاره بدهد.

آيت الله سيستاني: هرگاه محرم عمداً مقداري از چيزهاي خوشبو را بخورد و يا چيزي را بپوشد كه اثر بوي خوش از سابق در آن مانده باشد، بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند كفاره بدهد، ولي در غير اين دو مورد، در استفاده از بوي خوش، كفاره واجب نيست، هر چند احوط كفاره دادن است.

آيت الله فاضل: در صورت علم و عمد.

49

ششم‌ـ پوشيدن چيز دوخته1 مثل پيراهن و زير جامه و قبا و امثال آنها.

«50[ م ـ جايز است كه لباس احرام را با سوزن يا چيز ديگر، بعضي را به بعضي وصل كند، گرچه احتياط در ترك است.⁽²⁾

«51[ س ـ حمل قمقمة آب كه در محفظه دوخته نگهداري مي‏شود، براي محرم چه صورت دارد؟

ج ـ احتياط آن است كه آن را به دوش3 نيندازد و دست‏گرفتن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله سيستاني: براي محرم جايز نيست كه جامة دكمه‏دار يا آنچه فايده دكمه را داشته باشد بپوشد در صورتي كه دكمه آن را ببندد و همچنين جايز نيست جامه‏اي بپوشد كه يقه و آستين داشته باشد و سر را از يقه و دست‏ها را از آستين بيرون بياورد و همچنين جايز نيست شلوار و زير شلواري و آنچه را كه در ستر عورتين مانند آنها باشد مگر اين‌كه ازار (لنگ) نداشته باشد كه در اين صورت پوشيدن آن جايز است، و بنابر احتياط واجب بايد از پوشيدن لباس‏هاي متعارف مانند پيراهن و قبا و لبّاده و كت و پيراهن عربي بپرهيزد، هر چند دكمه آنها را نبندد يا دست از آستين و سر از يقه بيرون نياورد. (مناسك، مسأله 242)

آيت الله خويي: پوشيدن پيراهن و قبا و شلوار و زير شلواري و جامه دكمه‏دار با بستن دكمة آن و درع (زره) و هر جامه‏اي كه آستين‏دار باشد كه دست در آن برود بر محرم حرام است. (مناسك، مسأله 242)

2. نظرية آيات عظام در ذيل مسأله 26 گذشت.

3. آيت الله بهجت: اگر مثل هميان باشد و صدق لبس نكند اشكال ندارد.

آيات عظام تبريزي، سيستاني، فاضل: مانعي ندارد.

آيت الله مكارم: حمل كيف‏ها و ساك‏هاي دوخته، هر چند به شانه و گردن بيندازد مانعي ندارد.

50

آن مانع ندارد.⁽¹⁾

«52[ م ـ از براي زن‏ها جايز است لباس دوخته هر قدر مي‏خواهند بپوشند و كفاره ندارد، بلي جايز نيست2 از براي آنها پوشيدن «قفازين» و آن چيزي بوده كه زن‏هاي عرب در آن پنبه مي‏گذاشتند و دست مي‏كردند براي حفظ از سرما.

«53[ م ـ كفارة پوشيدن لباس دوخته، يك گوسفند است.⁽³⁾

«54[ م ـ اگر مُحرم چند قسم لباس دوخته بپوشد؛ مثل پيراهن و قبا و عبا، براي هريك بايد كفاره4 بدهد و احتياط واجب5 آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. آيت الله خامنه‏اي: پوشيدن هميان و كمربند و ديگر دوخته‏هاي كوچك كه به آن لباس گفته نمي‏شود اشكال ندارد.

2. آيت الله اراكي: احوط بلكه اقوي اجتناب از آن است.

آيت الله سيستاني، آيت الله مكارم: منظور از قفازين هر نوع دستكش است.

3. آيت الله بهجت: براي متعمّد و يا مضطرّ، بخلاف ناسي و ساهي و جاهل كه چيزي بر آنها نيست. (مناسك شيخ، ص 20)

آيت الله نوري: هر چند از روي اضطرار پوشيده باشد و با تعدد لباس يا تكرار در پوشيدن، كفاره نيز تكرار مي‏شود.

4. آيت الله خامنه‏اي: اگر تعدد پوشيدن صدق كند براي هر مورد يك كفاره بدهد.

آيت الله خويي: فتواي ايشان در دست نيست.

آيت الله صافي، آيت الله گلپايگاني: ظاهر آن است كه اگر براي پوشيدن جنس دوخته يك كفاره بدهد كافي است.

5. آيت الله بهجت: ظاهر تعدد كفاره است به تعدد صنف‏ها مطلقاً، چه علي الترتيب بپوشد و چه در يك دفعه بپوشد.

آيت الله سيستاني: در اين صورت اگر نوع اين لباس‏ها مختلف باشد، به تعداد هر لباس بايد كفاره بدهد و اگر نوع لباس‏ها يكي باشد، بنابر احتياط به تعداد هر لباس بايد كفاره بدهد.