بخش 1

 

 

 

 

قبل از مطالعه اين كتاب، پيشگفتار را حتماً بخوانيد.

 

 

 

 

پيشگفتار

در سالهاي اخير گامهاي بلند و ارزشمندي در زمينه تبيين مناسك و معارف حجّ و عمره توسط مؤسسات تحقيقاتي و انتشاراتي، به ويژه معاونت محترم آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظّم رهبري برداشته شده كه شايان تقدير است، ليكن در اين ميان جاي مناسك ويژه براي بانوان خالي بود، مناسكي كه آموزش اعمال را براي آنان سهل و آسان كند و به راحتي بتوانند احكام و آداب عُمره و حج را فراگيرند و وظيفه خود را بازيابند و وقتشان صرف يافتن مسائل مورد نيازشان در بين صدها مسأله اي كه ارتباطي با اعمال آنها ندارد، يا مسائلي كه تنها در مواقع اضطراري و موقعيتهاي استثنايي پيش مي آيد، مصروف نگردد.

البته چندين سال قبل، «احكام ويژه بانوان در حج» گردآوري شد و با تنظيمي جديد سامان يافت كه تا كنون بارها چاپ و منتشر

شده است، ولي آن كار مقصود نهايي نبود و هميشه به دنبال فرصتي بودم كه بتوانم مجموعه اي از مسائل مورد نياز بانوان در عمره و حج را به چاپ برسانم. خوشبختانه در سال گذشته «مناسك حجّ، ويژه بانوان» كه دربردارنده حدود 500 مسأله مورد نياز بانوان در حجّ مي باشد، به سبكي جديد و نثري روان تدوين شد و در اختيار علاقمندان قرار گرفت.

سپس معاونت محترم آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظّم رهبري تهيه مناسك عمره ويژه بانوان را نيز پيشنهاد دادند كه به لطف الهي اين كار نيز به انجام رسيد و به شكل حاضر به محضر تمامي خواهران گرامي تقديم مي شود. اميد آن كه مورد استفاده قرار گيرد.

از آنجا كه اين دو كتاب اولين كار در اين راستا است قطعاً خالي از نقص و عاري از عيب نيست، لذا از خوانندگان محترم خواهشمنديم با ارسال پيشنهادها و نظرات اصلاحيِ خود، ما را در تكميل اين اثر ياري دهند.

چند يادآوري:

1 ـ اين نوشته شامل سه بخش است:

بخش اوّل، اعمال عمره مفرده.

بخش دوّم، محرّمات احرام.

بخش سوّم، عمره كودكان و برخي مسائل مورد نياز ديگر.

2 ـ نوشته حاضر، مطابق با فتاواي حضرت امام خميني(قدس سره)همراه با حواشي هفت تن از مراجع معظم تقليد ـ دامت بركاتهم ـ مي باشد، اميد است در آينده، اين مناسك مطابق با فتاواي ساير مراجع محترم نيز آماده و منتشر گردد.

3 ـ جهت حفظ اختصار در حواشي كتاب، تنها به آوردن لقب معروف مراجع معظّم تقليد ـ دامت بركاتهم ـ ، اكتفا شده است.

4 ـ براي دستيابي به منابع اصلي و اطمينان بيشترِ مطالعه كنندگان، آدرس مسائل از تحرير الوسيله و مناسك مُحشّاي حضرت امام خميني(قدس سره) در پايان هر مسأله، با رمز «م» به نشانه «مسأله» و «س» به نشانه «سؤال»، همراه با شماره مسأله آمده است.

5 ـ هر چند در نگارش اين كتاب سعي شده از به كار بردن اصطلاحات و لغات مشكل و نامأنوس پرهيز شود، ليكن لغات و اصطلاحاتي كه ناگزير از آوردن آنها بوديم، در پايان كتاب، همراه با معناي آنها و گاهي توضيح مختصري با عنوان «اصطلاحات و لغات» آورده شده است.

6 ـ اين مناسك براي استفاده بانوان و دختران نوشته شده و براي مردان و پسران قابل استفاده نيست، چون در موارد بسياري وظيفه آنان با آنچه در اين كتاب آمده، تفاوت دارد.

7 ـ اين نوشته، هر چند دربردارنده مسائلي است كه غالباً بانوان در عمره مفرده به آنها نياز دارند ولي هرگز آنان را از شركت

در جلسات آموزشي روحانيون كاروانها بي نياز نمي كند، چون برخي از نكات عملي و راهكارهاي ويژه براي بهتر انجام دادن اعمال عمره مورد نياز است كه در آن جلسات مطرح مي شود.

 

رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا إنَّكَ أَنْتَ السَّميعُ العَليمْ

محمّد حسين فلاح زاده ابرقويي

بهار 1379 هـ . ش.

 

 

بخش اوّل

 

 

اعمال عمره مُفرده

 

 

1 ـ احرام

2 ـ طواف

3 ـ نماز طواف

4 ـ سعي

5 ـ تقصير

6 ـ طواف نساء

7 ـ نماز طواف نساء

 

 

 

 

اقسام عُمره

 

عُمره مُفْرَده

 

 

معناي عمره

«عمره» در لغت به معناي زيارت است و در اصطلاحِ فقه، زيارت خانه خداست، با آداب ويژه آن.

 

اقسام عُمره

]1[عمره بر دو قسم است، «تَمَتُّع»(1) و «مُفرده»(2) و هر يك از آنها، يا «واجب» است ويا «مستحب». (م171و172 وص99)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تمتّع: لذت بردن، بهره مند شدن. نام نوعي از عمره و حج است، و بدان جهت اين نوع از عمره و حج را «تمتّع» ناميده اند كه در مدتي كه انسان از احرام عمره خارج مي شود تا زماني كه بار ديگر براي حج محرم مي شود، كارهايي كه به سبب احرام، حرام شده بود حلال مي باشد. اين نوع از عمره و حج وظيفه كساني است كه از فاصله بيش از 16 فرسخي مكّه براي انجام اعمال به آنجا مي روند.

2 ـ مُفرده: تك، يگانه، نوعي از عمره است كه به تنهايي و جداي از حج انجام مي شود.

]2[كساني كه از مكّه دور هستند (شانزده فرسخ شرعي و بيشتر از آن) و وظيفه آنان «حج تمتّع» است، عمره اي كه بر آنان واجب مي شود، همراه با حج است و «عُمره تمتّع» نام دارد. (مناسك، ص96، اقسام حجّ)

]3[كسي كه مي خواهد به شهر مكّه برود، واجب است با احرام وارد شود و براي احرام هم بايد نيّت «عُمره» يا «حج» داشته باشد، و اگر وقت حج نيست، واجب است براي «عُمره مُفرده» محرم شود وبقيه اعمال آن را بجا آورد(1). (م172)

 

اعمال عمره مفرده

]4[اعمال عُمره مُفرده به ترتيب عبارت است از:

* احرام

* طواف

* نماز طواف

* سعي

* تقصير

* طواف نساء

* نماز طواف نساء (م175 و176)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كساني كه شغلشان اقتضاي آن را دارد كه زياد به مكه مي روند، مانند رانندگان، از اين حكم بيرونند.

زمان انجام عمره مفرده

]5[عمره مفرده زمان معيني ندارد و در تمام سال مي توان آن را بجاآورد، ولي اگر فاصله دو عمره كمتر از يك ماه باشد، احتياط آن است كه عُمره دوّم را به قصد رَجاء (به اميد مطلوب بودن و ثواب) بجا آورد.(1) (م172 و173)

 

مكان اعمال عمره مفرده

]6[مكانهايي كه اعمال عمره در آنجا بجا آورده مي شود، به طور اجمال بدين شرح است:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: فاصله معيّني بين دو عمره شرط نيست، ولي بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براي خود مي تواند بجا آورد، ولي آوردن عمره براي غير خود، هر نفر يك عمره جايز است.

آيات عظام فاضل، صافي، تبريزي، سيستاني، مكارم: اگر دو عمره در دو ماه باشد مانعي ندارد، اگر چه يكي در آخر ماه و ديگري در اوَل ماه بعدي، ولي اگر بخواهد در يك ماه دو عمره بجا آورد و هر دو براي خودش باشد، عمره دوم را رجاءاً بجا آورد، ولي اگر آن دو عمره يا يكي از آنها براي شخص ديگري باشد، (آية الله صافي: اگر آن دو عمره براي دو نفر باشد) در يك ماه هم مانع ندارد.

آية الله بهجت: افضل، بلكه احوط آن است كه عمره دوّم در ماه ديگري غير ازماهي باشد كه عمره اوّل را بجاآورده است يافاصله بين آنها ده روز باشد، ولي اگر بخواهد يك عمره براي خود و يك عمره براي ديگري بجا آورد، فاصله يك ماه لازم نيست. و همچنين اگر هر دو عمره براي ديگري باشد.

* احرام: در يكي از ميقاتها; مثلا جُحفه و مسجد شَجَره يا بيرون منطقه حرم.

* طواف: در مسجدالحرام، به دور كعبه.

* نماز طواف: در مسجدالحرام، پشت مقام ابراهيم.

* سعي: فاصله بين دو كوهِ صفا و مروه، كه امروزه به صورت سالني ساخته شده است.

* تقصير: مكان معيني ندارد.

* طواف نساء: در مسجدالحرام، به دور كعبه.

* نماز طواف نساء، در مسجد الحرام، پشتِ مقام ابراهيم. (مناسك)

تفصيل هر يك از اينها خواهد آمد.

 

 

 

 

 

 

احرام

 

مكان احرام

]7[زائراني كه قبل از اعمال عمره، براي زيارت قبر
پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) وائمه بقيع(عليهم السلام) به مدينه مي روند، آنگاه كه روانه مكه مي شوند، بايد در مسجد شَجَره، كه در نزديكي مدينه و بر
سر راه مكّه واقع شده است، محرم شوند و كساني كه از جدّه به جُحفه مي روند و از آنجا عازم مكّه مي شوند، بايد در جُحفه محرم
شوند.(1) (م200، اوّل و پنجم)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بجز اين دو مكان، جاهاي ديگري نيز براي احرام مشخص شده است. مكانهايي كه براي احرام مشخص شده، «ميقات» نام دارد و عبارتند از:

* مسجد شجره; در منطقه ذوالحليفه، نزديك مدينه، براي كساني كه از مسير مدينه منوره به مكه مي روند.

* جُحفه; ميقات كساني است كه از راه شام (سوريه، لبنان و...) به مكه مي روند و اكنون بسياري از زائران از جدّه به جحفه مي روند و از آنجا محرم مي شوند همچون كاروانهاي مدينه بعد كه ابتدا به مكّه مي روند براي انجام عمره و سپس به مدينه مي روند براي زيارت.

* وادي عقيق; براي كساني كه از راه عراق و نجد به مكه مي روند.

* قرن المنازل: ميقات كساني است كه از راه طائف به مكه مي روند.

* يَلَملَم; ميقات اهل يمن و كساني كه از آن مسير به مكه مي روند.

]8[كساني كه با هواپيما به جدّه مي روند، نمي توانند از جده يا تَنْعيم(1) محرم شوند، بلكه بايد به يكي از ميقات ها; مثلا جحفه بروند و از آنجا محرم شوند و اگر از مدينه بروند، بايد از مسجد شجره محرم شوند. (م222)

]9[اگر شخصي در مكه باشد و بخواهد عمره مفرده بجاآورد لازم است به خارج حرم; مثلا تنعيم برود و از آنجا محرم شود. (م227)

]10[كساني كه از مدينه به مكّه مي روند، بنابراحتياط واجب(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 تنعيم نام محلّي است در ابتداي شهر مكّه و يكي از حدود منطقه حرم است.

2 ـ آيات عظام تبريزي، مكارم، سيستاني، صافي: احرام در بيرون مسجد، طرف راست يا چپ آن نيز كفايت مي كند، ولي بهتر است داخل مسجد محرم شود.

آية الله خامنه اي: واجب است داخل مسجد محرم شوند.

آية الله بهجت: بايد در مسجد شجره و بنابراحتياط واجب بايد در قسمتي كه از قديم مسجد بوده است محرم شوند و بنا به تحقيق از اهل اطلاع، توسعه مسجد در طرف راست و چپ و پشت به قبله بوده است، بنابر اين در سمت محراب مسجد توسعه پيدا نكرده است و در صورتي كه نتوانند در آن قسمت محرم شوند در طرف راست يا چپ همان قسمت محرم شوند و بنابر احتياط واجب در جحفه يا محاذي آن تجديد احرام كنند.

بايد در داخل مسجد شجره مُحرم شوند و احرام در خارج مسجد، هرچند نزديك آن باشد، صحيح نيست. (م202، 205 و 222)

]11[در صحّت احرام، طهارت شرط نيست; يعني كسي كه وضو ندارد يا غسل بر عهده اش مي باشد احرامش اشكال ندارد،
پس زن حائض(1) يا مُستَحاضَه هم مي تواند در همان حال محرم شود ولي نسبت به احرام در مسجد شجره احكام خاصي دارد كه در مسأله بعد خواهد آمد. (م288)

]12[وظيفه زن حائض نسبت به احرام در مسجد شجره:

الف: مي تواند بانذر قبل از ميقات محرم شود; مثلا در مدينه.

ب: اگر بانذر محرم نشده است مي تواند(2) درحال عبور از مسجد محرم شود ولي نبايد در مسجد توقف كند. (م203 و 217 و 232)

ج: اگرنتواند درحال عبور درمسجد شجره محرم شودو نمي تواند تا وقت پاك شدن صبر كند، احتياط واجب آن است كه نزديك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 برخي از احكام حائض در ص48 و برخي از احكام مستحاضه در ص53 خواهد آمد.

2 ـ به حاشيه مسأله 10 مراجعه شود.

مسجد مُحرم شود و در جُحْفَه يا مُحاذي(1) آن احرام را تجديد كند(2) و چنانچه حدود محاذات را تشخيص دهد و در تمام آن حد با نيت احرام لبّيك ها را تكرار كند، كفايت مي كند. (م205 و 230)

]13[اگر زن حائض به گمان اين كه مي تواند در حال عبور از مسجدشجره محرم شود، وارد مسجد شد ولي پس ازورودبه مسجد متوجه شد كه نمي تواند از در ديگر خارج شود، بايد فوراً از همان دري كه وارد شده است خارج شود و چنانچه محرم شده، احرامش صحيح است و اگر محرم نشده، بايد در حال خارج شدن از مسجد محرم شود; يعني به نيت احرام عمره، لبيك ها را بگويد. (م234)

احرام از مُحاذي ميقات

]14[هر گاه انسان از راهي به مكه برود كه از هيچ كدام از ميقات ها عبور نكند بايد از مُحاذي ميقات محرم شود. (م207)

]15[مُحاذي ميقات براي كسي كه به مكّه مي رود جايي است كه ميقات به خطّ مستقيم در طرف راست يا چپ او باشد، به طوري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 15 مراجعه شود.

2 ـ آية اللهفاضل، آية اللهصافي: بايد نزديك مسجد محرم شود و نياز به تجديد احرام نيست.

آية اللهبهجت: بايد طرف راست يا چپ مسجد محرم شود.

آية الله خامنه اي: بايد از جحفه يا محاذي آن محرم شود و مي تواند با نذر شرعي از منزل خود در مدينه احرام ببندد. به حاشيه مسأله 19 نيز مراجعه شود.