بخش 3

* خون حيض معمولا غليظ و گرم و پر رنگ(1) است و با فشار و كمي سوزش مي آيد.

(العروة الوثقي، ج1، ص315 و 316; توضيح المسائل، م434 تا 441)

 

احكام دوران قاعدگي

]69[ در مدّت قاعدگي، اين كارها بر بانوان حرام است:

* نماز و طواف كعبه.

* كارهايي كه بر جنب حرام است; مانند توقّف در مسجد.

* آميزش با همسر، براي زن و مرد، هر دو حرام است. (توضيح المسائل، م450)

]70[نمازهايي كه بانوان در حال حيض نخوانده اند قضا ندارد ولي قضاي روزه هاي واجب را بايد پس از ماه مبارك رمضان بجاآورند. (توضيح المسائل، م469)

 

وظيفه زن پس از قطع خونريزي

]71[بانوان پس از پايان دوره قاعدگي و قطع خونريزي، بايد غُسل حيض بجا آورند و نماز و ساير عبادتهاي خود را انجام دهند. (توضيح المسائل، م466)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام سيستاني، صافي، تبريزي، مكارم: رنگ آن سياه يا سرخ است.

]72[با غسل حيض به تنهايي نمي توان نماز خواند، يا طواف واجب بجا آورد، بلكه به علاوه غسل، وضو هم لازم است(1) و اگر پيش از غسل وضو بگيرد بهتر است.

(توضيح المسائل، م466)

وظيفه حائض نسبت به طواف

]73[اگر زني پس از احرام عمره و قبل از طواف حائض شود مسأله دو صورت دارد:

1 ـ اگر مي تواند تا زمان پاك شدن از خون در مكّه بماند، بايد صبر كند تا از خون پاك شود. سپس بقيه اعمال عمره را بجا آورد.

2 ـ اگر مي داند كه نمي تواند صبر كند يا صبر كرد ولي تا آخر وقتي كه مي تواند در مكّه بماند، پاك نشد، براي طواف و نماز آن نايب بگيرد و پس از آنكه نايب، طواف عمره و نماز آن را بجا آورد، سعي را خودش بجا آورد و تقصير نمايد و سپس نايبش طواف نساء و نماز آن را از طرفش انجام دهد.

(تحرير الوسيله، ج1، ص408، م7)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام سيستاني، تبريزي، فاضل، مكارم: وضو لازم نيست ولي بهتر آن است كه وضو هم بگيرد.

جلوگيري از عادت ماهانه

]74[خوردن قرص براي جلوگيري از عادت ماهانه يا عقب انداختن آن در ايام عمره، چنانچه براي بدن ضرر نداشته باشد اشكال ندارد. (استفتاآت، ج1، ص470، س111)

]75[خانمي كه براي جلوگيري ازعادت ماهانه قرص مي خورد، و گاهي در ايام عادت لكه هاي زردرنگ مي بيند كه نمي داند خون است يا نه، حكم خون ندارد، و اعمال عمره او صحيح است. وچنانچه بداند اين لكه خون است ولي حداقل سه روز به طور مستمر و متصل به هم نباشد، حكم استحاضه را دارد و بايد به وظيفه مُستحاضه(1) عمل كند. (استفتاآت، ج1، ص71، س167 و مناسك، س736)

]76[خانمي كه به جهت خوردن قرص نظم عادت ماهانه اش به هم مي خورد، به طوري كه گاهي در مدت طولاني خون و لكه مي بيند، اگر طوري است كه خون حداقل سه روز استمرار دارد، هرچند بيرون نيايد ولي در داخل آلوده به خون باشد، حكم حيض دارد و اگر كمتر از سه روز ادامه دارد، يا به طور مستمر نيست; يعني گاهي آلودگي وجود دارد و گاهي وجود ندارد بايد به وظايف مستحاضه عمل كند.(2) (س720)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 وظيفه مستحاضه در صفحه بعد خواهد آمد.

2 ـ آية اللهصافي: در صورتي كه سه روز اول، پشت سر هم نباشد، مثل آنكه دو روز خون ببيند و يك روز پاك شود و دوباره يك روز خون ببيند، بنا بر احتياط واجب در روزهايي كه خون مي بيند بايد جمع كند ميان كارهاي مستحاضه و تروك حائض و در روزهايي كه خون مي بيند، هم كارهايي كه بر حائض حرام است ترك كند و هم عبادت هاي خود را بجا آورد.

 

وظيفه مُستحاضه نسبت به طواف و نماز

 

]77[يكي ديگر از خونهايي كه گاهي اوقات، زنها از خود مي بينند، «استحاضه» است، و به خانمي كه خونريزي استحاضه دارد «مُستَحاضه» مي گويند. (توضيح المسائل، ص50)

]78[خون استحاضه، معمولا زرد رنگ و سرد است و
بدون فشار بيرون مي آيد و غليظ نيست ولي ممكن است
گاهي پررنگ و گرم و غليظ باشد و با فشار بيرون آيد.

(توضيح المسائل، م392)

]79[خونريزي استحاضه از نظر مدّت، حدّ ندارد و ممكن است يك لحظه باشد و امكان دارد از ده روز هم بگذرد، و بانوان در سن يائسگي هم ممكن است، خونريزي استحاضه داشته باشند. (تحرير الوسيله، ج1، ص56، فصل في الاستحاضه)

 

اقسام استحاضه

]80[خون استحاضه بر اساس كمي و زيادي آن به سه دسته

قليله، متوسّطه و كثيره،(1) تقسيم مي شود و بر اساس همين تقسيم
وظيفه زن نيز متفاوت است.

 

مستحاضه قليله

]81[اگر جريان خون، تنها يك طرفِ پنبه اي را كه براي تشخيص مقدار خون گذاشته است آلوده كرده و به درون آن نفوذ كرده باشد، ولي از طرف ديگر ظاهر نشده، قليله است(2) و بايد براي طواف، يا نماز، يا ساير عبادتهايي كه نياز به طهارت دارد، بدن را تطهير كرده(3) و بنابر احتياط واجب پنبه را عوض كند و وضو بگيرد.(4) بنابراين استحاضه قليله، غسل ندارد.

(توضيح المسائل، م393 و 394)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: استحاضه فقط دو قسم است: قليله و كثيره.

2 ـ آيات عظام صافي، تبريزي، بهجت، سيستاني: خون فقط روي پنبه را آلوده كند و در آن فرو نرود.

آية الله مكارم: ولي از طرف ديگر خارج نشود، خواه خون در پنبه فرو رود يا نه.

3 ـ آية الله سيستاني: بنابر احتياط مستحب، پنبه را آب بكشد يا عوض كند.

آية الله صافي: بايد پنبه را عوض كند.

4 ـ آية الله مكارم: بايد زن براي هر نماز يك وضو بگيرد (بنابر احتياط واجب) و واجب است از سرايت خون به ساير اعضا جلوگيري كند، امّا عوض كردن پنبه و دستمال واجب نيست هر چند احتياط است.

مستحاضه متوسّطه

]82[اگر خونريزي به قدري است كه(1) به درون پنبه نفوذ كرده واز طرف ديگر آن ظاهر شده ولي لباس يا پارچه روي پنبه را آلوده نكرده باشد، استحاضه متوسّطه است و زن بايد براي نماز، افزون
بر وظايفي كه براي قليله گفته شد،(2) براي نمازي كه قبل از آن،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي، صافي، سيستاني: خون در پنبه فرو رود گرچه در يك گوشه آن باشد ولي از پنبه به دستمالي كه معمولا زنها براي جلوگيري از خون مي بندند نرسد.

آية الله بهجت: خون در پنبه فرو رود ولي از طرف ديگر نگذرد.

2 ـ آية الله صافي، آية الله تبريزي: در استحاضه متوسط بايد براي نماز صبح غسل كند وتا صبح ديگر براي هرنمازكارهاي استحاضه قليله را انجام دهد.

آية الله سيستاني: در استحاضه متوسطه بايد بنابر احتياط لازم، زن براي نمازهاي خود روزانه يك غسل نمايد و نيز بايد كارهاي استحاضه قليله را انجام دهد.

آية الله بهجت: در استحاضه متوسطه بايد زن براي نماز صبح غسل كند و تا صبح ديگر براي نمازهاي خود بنابر احتياط واجب پنبه را اگر خوني شده عوض كند يا آب بكشد و همچنين ظاهر بدن اگر نجس شده است آب بكشد و براي هر نماز وضو بگيرد و اين در صورتي است كه استحاضه متوسطه پيش از نماز صبح يا در بين آن پيدا شود ولي اگر بعد از نماز صبح تا پيش از نماز ظهر يا بين آن حاصل شود بايد براي نماز ظهر غسل كند و به همين ترتيب پيش از هر نماز يا بين هر نمازي كه استحاضه متوسطه شده بايد براي آن غسل كند.

آية الله فاضل: اگر پيش از نماز يا در بين نماز خون استحاضه متوسطه ببيند بايد براي آن نماز غسل كند ولي در استحاضه متوسطه اگر قبل از نماز صبح غسل نمايد تا صبح روز ديگر براي هر نماز كارهاي استحاضه قليله انجام دهد.

يا دربين آن، مستحاضه شده است غسل كند و تا زماني كه خونريزي مستحاضه متوسطه ادامه دارد هر روز قبل از نماز
صبح غسل كند. بنابر اين، در استحاضه متوسطه در هر شبانه روز يك غسل كافي است، البته پس از قطع خونريزي نيز بايد
غسل كند. (توضيح المسائل، م393 و 395)

]83[مستحاضه قليله، براي انجام طواف واجب، بايد همان وظايفي را كه براي نماز گفته شد انجام دهد. (مناسك، س727)

]84[مستحاضه قليله، مي تواند طواف مستحبي انجام دهد،
و عمل كردن به دستوري كه براي طواف واجب گفته شد، لازم
نيست. (م547)

 

مستحاضه كثيره

]85[اگر خونريزي به قدري است(1) كه به پنبه نفوذ كرده و از طرف ديگر آن ظاهر شده و لباس يا پارچه روي پنبه را آلوده كرده، استحاضه كثيره است(2) و زن بايد براي هر نماز علاوه بر وظايفي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: خون در پنبه فرو رود و از آن بگذرد و جاري شود.

2 ـ آية الله مكارم: در استحاضه كثيره واجب است سه غسل انجام دهد;ؤ
يك غسل براي نماز صبح و ديگر براي نماز ظهر و عصر و سوم براي مغرب و عشا و بايد ميان اين نمازها فاصله نيندازد.

كه براي قليله گفته شد،(1) دستمال را عوض كند يا آب بكشد و غسلي هم انجام دهد ولي اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و فاصله نيندازد، يك غسل براي هر دو كافي است و همچنين براي نماز مغرب و عشا.(2) (توضيح المسائل، م396)

]86[مستحاضه كثيره بايد تمام وظايفي را كه براي نماز يوميه لازم است، براي طواف واجب و نماز آن نيز جداگانه
انجام دهد و بنابر احتياط واجب به وظايفي كه براي نمازهاي يوميّه انجام داده اكتفا نكند، ولي اگر از وقت غسل براي طواف
تا آخر نماز طواف خون قطع باشد، غسل ديگري براي نماز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني و آية الله تبريزي: بنابر احتياط واجب.

2 ـ آية الله سيستاني: اينها همه در صورتي است كه خون پي در پي از پنبه به دستمال برسد، اما چنانچه رسيدن خون از پنبه به دستمال با قدري فاصله باشد كه زن بتواند در آن فاصله يك نماز يا بيشتر بخواند احتياط لازم آن است كه هر گاه خون از پنبه به دستمال برسد، پنبه و دستمال را عوض كرده و يا آب بكشد و غسل نمايد، بنابر اين اگر زن غسل كرد و نماز ظهر را مثلا خواند ولي قبل از نماز عصر يا در ميان آن خون دوباره از پنبه به دستمال رسيد بايد براي نماز عصر نيز غسل نمايد ولي چنانچه فاصله به مقداري باشد كه زن بتواند در آن ميان دو نماز يا بيشتر بخواند مثل اينكه بتواند نماز مغرب و عشا را نيز قبل از آنكه خون دوباره به دستمال برسد بخواند ظاهر آن است كه براي آن نمازها لازم نيست غسل ديگري بكند.

طواف لازم نيست.(1) (مناسك، س725 و 727)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهصافي : اگر بعد از غسل براي نماز يوميه خون نبيند، تجديد غسل لازم نيست و اگر خون ببيند براي هركدام از طواف و نمازِ طواف، يك غسل احتياطاً بجا آورد و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مي شود مثل اينكه در نزديك مسجد الحرام نتواند غسل كند احتياطاً در موقع ورود به مسجد الحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد .

آية اللهبهجت : زني كه در حال استحاضه است به همان دستوري كه براي نماز خود طهارت مي گيرد براي طواف نيز همان طهارت كافي است .

آية اللهتبريزي : بنابر احتياط براي طواف و نماز آن يك غسل كند و براي هريك از آن دو يك وضو بگيرد .

آية اللهمكارم : مستحاضه كثيره هنگامي كه غسلهاي نماز خود را به موقع بجا آورد غسل ديگري براي طواف بر او واجب نيست ، تنها وضو بگيرد بنابر احتياط .

آية اللهسيستاني : اگر خون ادامه داشته باشد و قطع نشود يك غسل كافي است، اگرچه احتياط مستحب براي هر كدام يك غسل است و اگر چنين نباشد و به طوري باشد كه بتواند پس از طواف با غسلي ديگر نماز را انجام دهد در حالي كه خون بيرون نزده باشد در اين صورت اگر پس از غسل و انجام طواف خون بيرون نيامده بود مي تواند با همان غسل نماز را بخواند و اگر بيرون آمده بود به احتياط واجب براي نماز دوباره غسل كند .

آية اللهفاضل: احتياط واجب آن است كه مستحاضه كثيره و متوسطه علاوه بر غسلهايي كه براي نمازهاي يوميّه انجام مي دهد يك غسل براي طواف و نماز آن انجام دهد و اگر كاري كه وضو را باطل مي كند از او سر زده باشد، وضو هم بگيرد.

]87[مستحاضه متوسطه و كثيره مي توانند طواف مستحبي انجام دهند و عمل كردن به وظايفي كه براي طواف واجب گفته شد لازم نيست، ولي براي وارد شدن به مسجدالحرام، احتياط مستحب است غسل كنند. (العروة الوثقي، ج1، ص253، م17 و 18،
تحريرالوسيله، ج1، ص57، م8، مناسك، س 725 و 727)

]88[مستحاضه متوسطه و كثيره بايد پس از قطع خونريزي غسل كنند.(1) (توضيح المسائل، م418)

 

* طهارت بدن و لباس

]89[بدن و لباس طواف كننده بايد پاك باشد، و بنا بر احتياط واجب(2) لباس هاي كوچك او; مانند جوراب و دستكش و دستمال نيز پاك باشد. (م562)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: مستحاضه كثيره وقتي كه به كلي از خون پاك شد، اگر بداند از وقتي كه براي نماز پيش مشغول غسل شده ديگر خون نيامده، لازم نيست دوباره غسل نمايد و در غير اين صورت بايد غسل نمايد هر چند كليّت اين حكم بنابر احتياط است و امّا در مستحاضه متوسّطه لازم نيست براي آنكه از خون به كلّي پاك شده غسل نمايد.

2 ـ آية اللهفاضل: بايد لباس هاي كوچك نيز پاك باشد. ولي در انگشتر و مانند آن كه لباس گفته نمي شود طهارت شرط نيست.

آيات عظامخامنه اي، تبريزي، بهجت، مكارم: در چيزهايي مانند جوراب و دستمال و انگشتر، طهارت شرط نيست.

]90[هرچند در نماز، آلودگي بدن يا لباس به خون، كه مقدار آن از «دِرْهَم»(1) كمتر باشد، بي اشكال است ولي بنا بر احتياط واجب،(2) بدن و لباس طواف كننده، همين مقدار هم نبايد آلوده باشد. (م562)

]91[اگر جايي ازبدن زخم باشد چنانچه تطهير آن مشقّت داشته باشد، تطهير آن لازم نيست،(3) ولي بنا بر احتياط واجب تا اندازه اي كه مي شود، بايد تطهير نمايد و لباس را عوض كند. (م563 و564)

]92[اگر بتواند طواف را تأخير بيندازد تا بدون مشقت، بدن را تطهير كند، بنا بر احتياط واجب، بايد تأخير بيندازد. به شرط آنكه وقت تنگ نشود. (م565)

]93[اگر شك داشته باشد كه لباسش يا بدنش نجس است،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 يك درهم، تقريباً به اندازه يك سكه دو ريالي قديم يا صدريالي (جديد) يا يك بند انگشت است.

2 ـ آية الله مكارم: به اين مقدار هم نبايد، بدن و لباس طواف كننده، نجس باشد.

آية الله خامنه اي: خون كمتر از درهم كه در نماز بي اشكال است، در طواف نيز مانعي ندارد.

3 ـ آية اللهصافي: و احتياط آن است كه با همان حال، خودش طواف كندو نايب هم بگيرد تا براي او طواف نمايد.

آية اللهتبريزي: اگر تطهير آن براي او حرجي نباشد، احتياط واجب اين است كه آن را تطهير نمايد.

مي تواند با آن حال طواف كند و صحيح است. ولي اگر بداند قبلا نجس بوده و شك دارد كه تطهير كرده يا نه، نمي تواند با آن حال طواف كند. (م567)

]94[اگر بعد از طواف متوجه شود كه لباسش نجس بوده، طواف صحيح است. (م566)

]95[اگر در بين طواف، بدن يا لباسش نجس شود; مثلا بر اثر ازدحام جمعيت پايش زخم شود، طواف را رها كند، بدن يا لباس
نجس شده را تطهير نمايد و طواف را از همانجا تكميل كند و صحيح است.(1) (م568)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهصافي : اگر در بين طواف لباس يا بدنش نجس شود يا بفهمد كه از پيش نجس بوده و بدون رها كردن طواف شستن آن ممكن نباشد ، طواف را رها نمايد ، و اگر چهار دور طواف كرده بعد از تطهير بدن يا لباس بقيه طواف را تمام كند ، و اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از تطهير از سر بگيرد و اگر از سه دور و نيم گذشته و چهار دور را تمام نكرده احتياط آن است كه بعد از تطهير از همانجا كه رها كرده طواف را تمام كند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را بجا آورد .

آية اللهمكارم : خواه قبل از تكميل شوط چهارم باشد يا بعد از آن .

آية اللهتبريزي : هرگاه نجس بودن بدن يا لباس خود را نمي دانسته و در اثناي طواف دانست يا آنكه پيش از فراغت از طواف ، بدن يا لباسش نجس شد ، اگر جامه پاكي داشته باشد همان جا جامه نجس را كنده و با جامه پاك طواف خود را تمام نمايد ، و چنانچه جامه پاك همراه نداشته باشد . و اگر اين حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده ، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن يا لباس، باقيمانده طواف را بجا آورد . و چنانچه علم به نجاست يا حدوثش پيش از تمام شدن شوط چهارم باشد ، باز هم طواف را قطع و نجاست را زايل نموده و بنابر احتياط يك طواف كامل به قصد; اعم از تمام يا اتمام بجا آورد .

آية اللهخامنه اي : اگر بدون رها كردن طواف، تطهير ممكن نباشد بايد دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير كند و فوراً برگردد و طواف را از همانجا ادامه دهد و طواف او صحيح است .

]96[اگر در بين طواف نجاستي به بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد كه در اين حال نجس شده (يعني از ابتداي طواف نجس نبوده) حكم مسأله قبل را دارد.(1) (م569)

]97[اگر فراموش كند، بدن يا لباسش نجس است و با همان حال طواف كند و در بين طواف يا پس از اتمام آن يادش بيايد، بنا بر احتياط واجب(2) بايد طواف را دوباره انجام دهد. (م571)

 

لباس طواف كننده

]98[بنابر احتياط واجب بانوان بايد در طواف، تمام بدن را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به حواشي مسأله قبل مراجعه شود.

2 ـ آيات عظامتبريزي، مكارم، سيستاني، فاضل: طوافش صحيح است و لازم نيست دوباره انجام دهد.

آية الله بهجت: اگر بعد از طواف يادش بيايد طواف صحيح است و اگر در بين طواف يادش بيايد، تطهير مي كند و طواف را تمام مي كند.

بپوشانند، بجز صورت، به مقداري كه در وضو شسته مي شود و
دست ها تا مچ، بنابراين، فرق پوشش بدن در نماز با طواف در اين است كه چنانچه نامحرمي نبيند، مي توانند پاها را در نماز نپوشانند ولي در طواف پوشاندن پاها نيز مانند ساير قسمت هاي بدن لازم
است. (مناسك، پنجم از شرايط طواف و س754)

]99[لباس طواف كننده، علاوه بر طهارت بايد مباح باشد(1)و بنابر احتياط واجب ساير شرايط لباس نمازگزار(2) را داشته
باشد. (مناسك، پنجم از شرايط طواف)

]100[اگر با پول خمس نداده لباس تهيّه كند ودر طواف و نماز، آن را به تن داشته باشد، طواف و نمازش صحيح نيست.(3) (س 677)

 

* شروع و ختم طواف به حجرالأسود

]101[طواف را بايد از مقابل گوشه اي از كعبه كه حَجَرالأَسوَدْ(4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامفاضل، سيستاني، بهجت: بنا بر احتياط واجب.

2 شرايط لباس نمازگزار در مسأله 39 گذشت.

3 ـ آيات عظام: سيستاني، تبريزي، صافي، بهجت: اگر همان طور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد ]يعني لباس را كه خريده قيمت آن را به فروشنده بدهكار شده و با آن پول بدهي خود را مي پردازد[ كفايت مي كند.

4 سنگي است بيضي شكل و سياه رنگ در گوشه شرقي ديوار كعبه، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است.

در آن است آغاز كند ودر همان جا به پايان ببرد.(1) (مناسك،ص230)

]102[طواف كننده مي تواند، قبل از رسيدن به مقابل حجرالأسود نيّت كند كه ابتداي طوافش از مقابل حجرالأسود باشد. (مناسك، شرط چهارم طواف، ص233)

]103[در طواف، بايد همان طوري كه همه مسلمانان طواف مي كنند، از مقابل حجرالاسود، بدون دقت هاي اهل وسوسه طواف را شروع كند و در هر دور لازم نيست مقابل حجرالاسود توقف كند. (م578)

]104[گاهي ديده مي شود كه اشخاص نا آگاه در هر دور از طواف، مقابل حجرالاسود مي ايستند و عقب و جلو مي روند تا مطمئن شوند، مقابل حجرالاسود رسيده اند، اين كار اشكال دارد و گاهي حرام است. (م579)

 

* رعايت مُوالات

]105[احتياط واجب آن است كه در طواف، موالات بين دورها و اجزاي آن مراعات شود;(2) يعني به قدري بين آنها فاصله نيندازد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 هم اكنون مقابل حجرالاسود از كنار كعبه تا آخر صحن مسجدالحرام، خط سياهي كشيده شده است كه افراد مي توانند هنگام رسيدن به همان خط، طواف را آغاز و به همان جا ختم كنند.

2 ـ آية اللهسيستاني، آية اللهتبريزي، مراعات موالات لازم است.

آية اللهبهجت: مراعات موالات لازم است، مگر در صورت پيش آمدن عذري، پس از شوط چهارم.

آية الله مكارم: در طواف واجب موالات لازم است و در مستحب شرط نيست.

آية اللهخامنه اي: رعايت موالات بنا بر احتياط واجب لازم است مگر در مورد قطع طواف پس از گذشتن از نيمه، به خاطر نماز و امثال آن.

كه از صورت يك طواف خارج شود. (م574)

 

* در طرف چپ بودنِ كعبه

]106[طواف كننده بايد طوري به دور كعبه بگردد كه خانه كعبه در حال طواف در طرف چپ او باشد; يعني همانگونه كه همه مسلمانان طواف مي كنند، بنابراين اگر در حال طواف رو به كعبه باشد، يا عقب عقب برود، صحيح نيست. (م، ص232)

]107[در مقابل گوشه هاي كعبه، هنگام دور زدن، در طرفي كه حِجر اسماعيل قرار دارد، اگر در حالي كه به طور متعارف دور مي زند، شانه چپ از طرف كعبه منحرف شود، اشكال ندارد.(1) (م580 و581)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي: خانه خدا در تمام حالت هاي طواف بايد در طرف چپ باشد، پس اگر مقداري اين چنين نبود، آن مقدار، از طواف شمرده نمي شود.

آية اللهمكارم: بهتر است به جاي اين گونه كارهاي غيرمتعارف; مانند همه مسلمين طواف كند و حضور قلب داشته باشد و با خداوند راز و نياز كند.

]108[اگر به سبب زيادي جمعيت و مزاحمت طواف كنندگان مقداري از دور زدن، خلاف متعارف شد; مثلا رو به كعبه حركت كرد، يا پشتش به طرف كعبه واقع شد، يا عقب عقب طواف كرد،
بايد آن مقدار را جبران كند و از سر بگيرد.(1) (م584)

 

* وارد نشدن در حِجر اسماعيل(عليه السلام)

]109[حجر اسماعيل، فضايي است بين كعبه و ديواري نيمدايره، كه از زاويه شمالي تا زاويه غربي كعبه امتداد دارد، و طواف كننده بايد به دور آن نيز بگردد; يعني در حال طواف، داخل حِجر نرود. (مناسك، ص233)

]110[اگر طواف كننده، دور حجر اسماعيل نگردد و از داخل آن طواف كند، طوافش باطل است، و بايد دوباره طواف كند. (م587)

]111[اگر در بعضي از دورها، داخل حجر طواف كرد، احتياط واجب آن است كه آن دور را از سر بگيرد(2) و احتياط مستحب است طواف را نيز اعاده كند. (م590)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهسيستاني: اگر بر اثر ازدحام جمعيت نتواند برگردد، و آن مقدار را جبران كند، مي تواند بدون قصد طواف برود و از همانجا شوط را كاملا اعاده كند.

2 ـ آيات عظامصافي، فاضل، تبريزي، سيستاني، بهجت، مكارم: بايد آن دور را دوباره انجام دهد. آية اللهصافي و احتياط آن است كه تمام طواف را نيز دوباره انجام دهد.

*رعايت فاصله با كعبه

]112[طواف كننده، در تمام اطراف كعبه بايد در محدوده فاصله
بين كعبه و مقام ابراهيم(عليه السلام) كه حدود 13متر (5/26ذراع)
مي باشد، طواف كند(1) بنابراين، درطرف حجراسماعيل(عليه السلام) اين فاصله كم مي شود و حدود 5/6 ذراع باقي مي ماند.(2)

(مناسك، ص234 و م592 و 595)

]113[اگر انسان بر اثر بيماري يا پيري، يا زيادي جمعيت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامخامنه اي،مكارم، صافي، سيستاني: مراعات اين فاصله واجب نيست و طواف خارج اين محدوده نيز صحيح است، هرچند بهتر است در همين محدوده طواف كند. آية اللهصافي: اضافه كرده اند: تا جايي كه جمعيت طواف كننده متصل به يكديگر مشغول طوافند، صحيح است.

آية اللهبهجت: براي كساني كه نتوانند در اين محدوده طواف كنند يا مشقّت داشته باشد، در فاصله بيشتر نيز صحيح است.

آية اللهتبريزي: در صورت امكان، بنا بر احتياط طواف بايد در همين محدوده باشد ولي در موارد ازدحام جمعيت، طواف در خارج اين محدوده هم كافي است.

آية الله فاضل: چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند، طواف در خارج از اين محدوده با رعايت الأقرب فالأقرب صحيح است.

2 ـ آية اللهفاضل: در طرف حجر اسماعيل فاصله از ديوار حجر حساب مي شود و فاصله در آن طرف نيز كم نمي شود ولي احتياط مستحب است كه در آن طرف در محدوده 5/6 ذراع طواف كند.

نتواند در اين محدوده طواف كند، طواف در خارج اين حدّ
اشكال ندارد، ولي هرچه بتواندنزديكتر به كعبه طواف كند، بايد چنين كند. (م638)

 

* بيرون بودن از كعبه

]114[امروزه در حال طواف، وارد شدن به كعبه براي مردم ممكن نيست، ولي در كنار ديوار كعبه يك برآمدگي(1) وجود دارد، كه فضاي بالاي آن جزو كعبه حساب مي شود، يعني مساحت كعبه از لبه آن پيش آمدگي است، نه از ديوار، لذا اگر كسي در حال طواف روي آن راه برود، باطل است.(2) (م597 و 598)

]115[دست گذاشتن به ديوار كعبه، در حال طواف، جايز است و به طواف ضرر نمي رساند، گرچه احتياط مستحب است در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد دست به ديوار كعبه نگذارد.(3) (م599)

]116[در حال طواف، دست گذاشتن روي ديوار حجر اسماعيل(عليه السلام)اشكال ندارد(4) و به طواف ضرر نمي رساند، هرچند احتياط مستحب ترك آن است. (م600)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 اين برآمدگي را «شاذَرْوان» مي گويند.

2 ـ آية اللهتبريزي: و احتياط اين است كه آن مقدار را تدارك كند و طواف خود را تمام، سپس طواف را اعاده نمايد.

3 ـ آيات عظام صافي، فاضل، بهجت: بنا بر احتياط واجب در طرفي كه پيش آمدگي وجود دارد جايز نيست و بايد همان قسمتي كه در حال طواف دست به كعبه گذاشته، دوباره انجام دهد.

4 ـ آية الله بهجت، آية الله فاضل: بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را دوباره انجام دهد.

* هفت دور طواف كردن

]117[طواف خانه خدا بايد هفت دور باشد، نه كمتر و نه بيشتر.

(هفتم از شرايط طواف)

]118[اگر كسي طواف را از روي عمد و با توجه، كمتر يا بيشتر از هفت دور بجا آورد باطل است.(1) (م601)

]119[اگر كسي، طواف رااز روي جهل يا اشتباه و غفلت، كمتر يا بيشتراز هفت دور بجا آورد، بنابر احتياط واجب، باطل است.(2) (م601)

]120[اگر بعد از طواف واجب، كه هفت دور است به خيال آنكه يك دور نيز مستحبي جداگانه است، هشت دور بجا آورد، طوافش صحيح است. (م605)

 

قطع طواف

]121[رها كردن طواف واجب بدون عذر مكروه است،(3) بلكه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي: بنا بر احتياط، طوافش باطل است.

2 ـ آيات عظام تبريزي، سيستاني، فاضل، بهجت: اگر به هفت دور تمام كند، اعاده طواف لازم نيست.

3 ـ آية اللهصافي: قطع طواف واجب بدون عذر جايز نيست.

آية اللهمكارم، آية اللهبهجت: بنا بر احتياط واجب قطع نكند.

آية اللهسيستاني: قطع طواف جايز است، مطلقاً.

احتياط مستحب آن است كه رها نكند. (م615)

]122[رها كردن طواف مستحبي اشكال ندارد. (م615)

]123[كسي كه طواف واجب را بدون عذر قطع كند، اگر:

* هنوز موالات از بين نرفته است ر اگر برگردد و طواف را تمام كند، صحيح است.

* موالات از بين رفته است:

1 ـ قبل ازتكميل دورچهارم(1) قطع كرده استرباطل است.

2 ـ پس از تكميل دور چهارم قطع كرده است ر بنا بر احتياط واجب بايد طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد.(2)(م616 و 617)

]124[براي رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت
فضيلت نماز واجب، مستحب است طواف را قطع كند و از هر جا قطع كرد از همانجا بعد از نماز ادامه دهد،(3) و صحيح است، هر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: قبل از نصف طواف (5/3دور) در اين فرضوفرض بعدي.

آية اللهبهجت: هرچند پس از شوط چهارم قطع كرده باشد، بايد طواف را دوباره انجام دهد.

2 ـ آية الله مكارم: تمام كردن آن طواف لازم نيست، بلكه بايد دوباره انجام دهد.

آية الله فاضل: احتياط مستحب است.

3 ـ آية اللهبهجت: اگر موالات بهم نخورده باشد و اگر بهم بخورد و قبل از تكميل دور چهارم آن را رها كرده باشد، احتياط آن است كه طواف را كامل كند و دوباره از سربگيرد.

چند احتياط مستحب است به دستوري كه در مسأله قبل گفته شد
عمل كند. (م621)

 

نشستن و استراحت كردن در حال طواف

]125[نشستن و استراحت كردن در بين طواف، به دو شرط اشكال ندارد:

* زياد طول ندهد كه مُوالات طواف بهم بخورد.

* از همانجا كه طواف را رها كرده و نشسته يا استراحت كرده ادامه دهد و تمام كند. (م636)

]126[اگر در بين طواف، براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز بكشد و آنقدر طول دهد كه موالات بهم بخورد.(1) احتياط آن است كه پس از اتمام(2) آن طواف، دوباره انجام دهد. (همان)

 

شكّيات طواف

 

زائران محترم سعي كنند، در حال طواف از هر كاري كه سبب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني، آية الله تبريزي: در اين صورت، طوافش باطل است و بايد از نو شروع كند.

2 ـ آية اللهمكارم: اتمام آن طواف لازم نيست.

آية اللهخامنه اي: ولي اگر بعد از نصف دور چهارم باشد اتمام همان طواف كافي است.

حواس پرتي و شكّ و وسوسه است بپرهيزند و تعداد دورهاي طواف را نگه دارند، چون اگر در تعداد دورهاي طواف شك كنند در اكثر موارد طواف باطل است و بايد طواف را دوباره انجام دهند.

]127[اگر در حال طواف، شك بين تعداد دورهاي طواف پيش آيد كه عدد هفت در كار نباشد; مثلا شك كند دور پنجم است يا ششم، چهارم است يا پنجم، سوم است يا چهارم، طواف باطل است. (م626)

]128[اگر شك بين هفت و كمتر از آن پيش آيد; مثلا شك بين ششم و هفتم يا پنجم و هفتم، طواف باطل است.(1) (م626)

]129[اگر شك بين هفت و بيشتر از آن پيش آيد، مثلا شك بين هفتم و هشتم، اگر در وسط دور باشد، طواف باطل است(2) ولي اگر به حجرالاسود رسيده باشد; يعني دور را به پايان برده و شك كند طوافش هفت دور بود يا هشت دور، طواف صحيح است. (م624 و625)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهمكارم: بنا بر احتياط واجب، طوافش باطل است.

2 ـ آية الله بهجت: بنابر احتياط، طوافش باطل است.

آية اللهفاضل، آية اللهمكارم: آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است.

آية الله تبريزي، آية الله سيستاني: طوافش باطل است و احتياطاً به قصد رجاء، آن دور را به پايان ببرد و طواف را اعاده كند.

آية اللهصافي: ليكن احتياط آن است كه نماز طواف را بخواند و طواف و نمازش را دوباره انجام دهد.

]130[ در اين موارد نيز به شك اعتنا نمي شود:

* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن; مثلا پس از شروع نماز طواف شك كند كه هفت دور بجا آورده يا بيشتر.

* بعد از اتمام طواف و انصراف از آن، شك كند كه هفت دور بجا آورده يا كمتر(1) ولي در اين مورد احتياط مستحب است كه طواف را دوباره انجام دهد.

* پس از اتمام تمام يا جزئي از آن شك كند صحيح بجا آورده يا نه، مثلا شك مي كند جمعيت او را هل دادند يا نه، يا شانه چپش از كعبه منحرف شد يا نه.

* كسي كه در طواف زياد شك مي كند (كثيرالشك) به شك خود اعتنا نكند(2) ولي احتياط مستحب است كسي را وادار كند كه تعداد دورها را بشمارد. (م622 و 623 و 628)

]131[گمان در عدد دورها حكم شك را دارد;(3) يعني اگر
مثلا گمان كند دور ششم طواف است ولي نمي داند پنجم است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي: در اين صورت طواف باطل است، مگر اين كه پس از وارد شدن در نمازطواف شك كند، كه در اين صورت به شك خود اعتنا نمي كند.

آية اللهسيستاني: اگر در عدد شوطها يا در صحّت آنها بعد از تمام شدن طواف يابعد از تجاوز ازمحل شك كند، نبايدبه شك خود اعتنانمايد; مثلا پس از به هم خوردن موالات يا بعد از وارد شدن در نماز طواف شك كند.

2 ـ آية اللهمكارم: و بنا بر آنچه به نفع اوست بگذارد.

3 ـ آية اللهبهجت: حكم گمان در نماز را دارد.