بخش 4

يا ششم، مانند كسي است كه شك بين پنج و شش دارد و طوافش
باطل است. (م629)

 

ترك طواف

 

]132[اگر كسي عمداً طواف را انجام ندهد عمره او باطل است، چه حكم را بداند يا نداند.(1) (م532)

]133[اگر سهواً طواف را ترك كند،(2) هر وقت باشد، بايد انجام دهد، حتّي اگر به محل خود برگشته باشد(3) و اگر نتواند خودش به مكه برگردد و انجام دهد يا مشقّت داشته باشد، بايد شخص مورد اطميناني را نايب بگيرد تا برايش طواف كند.(4) (م535)

]134[اگر در بين سعيِ صفا و مروه يادش بيايد كه طواف را بجا نياورده، بايد سعي را رها كند و طواف را بجا آورد و پس از آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهبهجت: بنا بر احتياط بايد يك شتر ذبح كند.

آية اللهسيستاني: بنا بر احتياط، جاهل به حكم بايد يك شتر كفاره بدهد.

2 ـ آية اللهسيستاني: يا آن را به طور صحيح انجام نداده باشد.

3 ـ آية اللهفاضل: و سعي را نيز بنا بر احتياط اعاده كند.

آية اللهتبريزي: اگر قبل از گذشتن وقت يادش بيايد بايد تا وقت نگذشته، بجا آورد.

4 ـ آية اللهمكارم: در اين مدت چيزي بر او حرام نيست و احتياط آن است كه يك گوسفند قرباني به مكّه بفرستد و اگر فرستادن به مكه ممكن نيست، در محل خود ذبح كند.

سعي را دوباره انجام دهد.(1) (م630)

]135[اگر در بين سعي، يادش بيايد كه طواف را ناقص بجا آورده; مثلا شش دور طواف كرده است، بايد سعي را رها كند و بقيه طواف را بجا آورد. و سپس بقيه سعي را انجام دهد. و احتياط مستحب(2) است كه اگر مقدار انجام شده طواف يا سعي، كمتر از چهار شوط است، پس از اتمام، دوباره آن را انجام دهد. (م631)

]136[اگر پس از انجام سعي، متوجه شود، طواف را بجا نياورده است، بنا بر احتياط واجب(3) بايد پس از طواف و نماز طواف، سعي را دوباره انجام دهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي: اگر پس از شوط چهارم سعي متوجه شود، سعي را قطع كند و بعد از انجام طواف، سعي را اتمام و به احتياط واجب آن را اعاده كند.

2 ـ آية اللهسيستاني: در صورتي كه موالات به هم خورده باشد، احتياط واجب است اينگونه عمل كند.

آية اللهبهجت: احتياط آن است كه طواف را تمام كند و دوباره انجام دهد.

آيات عظاممكارم، فاضل، تبريزي: اين احتياط ترك نشود (آية الله تبريزي) و همچنين نسبت به سعي، ولي اگر سعي فراموش شده يك شوط باشد، اعاده لازم نيست.

3 ـ آيات عظامفاضل، خامنه اي، سيستاني: بايد سعي را دوباره انجام دهد. (آية الله سيستاني) مگر در صورتي كه وقت آن گذشته باشد، مثلاً در وقوف عرفات متوجه شود طواف عمره تمتع را به جا نياورده است كه در اين صورت اعاده سعي لازم نيست، گرچه بهتر است.

آية الله مكارم: اين احتياط در مورد سعي، مستحب است.

 

احكام طواف

 

]137[نگاه كردن به راست و چپ در حال طواف، حتي برگرداندن صورت به عقب اشكال ندارد،(1) ولي بايد كعبه در سمت چپ او باشد. (م635 و ص232)

]138[اگر در طواف خانه خدا; مثلا در چند قدم از طواف اشكالي پيش آمد، مثل اين كه بر اثر ازدحام جمعيت، بي اختيار
برود، همان مقدار را بايد از سربگيرد و اگر از حجرالاسود به قصد طواف شروع كند، اشكال دارد.(2) (م585، 639 و 640)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهسيستاني: احتياط واجب آن است كه به حدّي رو نگرداند كه بتواند مقداري از پشت سر را نگاه كند.

آية اللهبهجت: نظر ايشان نسبت به نگاه كردن به عقب در حال طواف، به دست نيامد.

2 ـ آية الله خامنه اي، آية الله مكارم: از اوّل نيّت مي كندكه خودرادروسط جمعيت قرار دهد و طواف كند هرچند او را ببرند، بنابراين اعاده لازم نيست.

آية اللهبهجت: اگر بتواند برگردد و از همانجا طوافش را ادامه دهد، بايد اين كار را بكند وگرنه، بدون نيّت دور مي زند تا به محلي كه اشكال پيش آمده برسد تا از همانجا طواف را ادامه دهد.

آية الله فاضل، آية اللهسيستاني: اگر نتواند برگردد و جبران كند مي تواند، بدون قصد طواف تا حجرالاسود برود و آن دور را از سربگيرد.

آية اللهتبريزي: صِرف بردن جمعيت، موجب بطلان طواف نمي شود، مادامي كه ساير شرايط موجود باشد.

]139[انسان در طواف، مي تواند، آهسته يا تند برود يا بدود و مي تواند پياده يا سواره; مثلا با ويلچر، (به شرطي كه ويلچر را خودش براند) طواف كند، ولي بهتر است نه تند، نه كند برود و پياده طواف كند. (م586)

 

طواف مستحب

 

]140[يكي از اعمال مستحب در مكّه معظّمه طواف كعبه است. (م547)

]141[طواف مستحب با طواف واجب فرقي ندارد ولي در اين طواف، طهارت شرط نيست; يعني بدون وضو و با لباس نجس نيز صحيح است و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است.

(م547 و765 و767)

]142[اگر در تعداد دورهاي طواف مستحب، شك كند، بنا بر كمتر بگذارد و طواف صحيح است. (م627)

]143[طواف مستحب را نيز مانند طواف واجب، بايد در محدوده مقام ابراهيم و خانه كعبه بجا آورد مگر در مورد ضرورت.(1)

(مناسك، ص 234، پنجم از واجبات طواف وم770)

]144[نمي توان هر شوط از طواف مستحب را به نيّت يك نفر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به حاشيه مسأله 112 مراجعه شود.

بجا آورد، ولي مي توان هفت شوط طواف رابه نيّت چندنفر انجام داد.(1) (م769)

 

مستحبّات طواف

 

]145[مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذكر خدا و تلاوت قرآن باشد. (م634)

در حال طواف مستحب است بگويد:

 

« اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الاَْرْضِ وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُّورِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأَ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ، وَأَسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد (صلي الله عليه وآله) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ، وأَتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ» سپس حاجات خود را بطلبد.

 

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: نيابت در يك شوط نيز صحيح است، ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد.

آية الله مكارم: و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند.

« أَللَّهُمَّ إِنِّي إِلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإِنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .

 

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد، و بخواند اين دعا را:

« سائِلُكَ فَقِيْرُكَ مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، أَلَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ، وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ، وَهذا
مَقامُ الْعائِذِ بِكَ، الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ، فَأَعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ،
وَأَهْلِي وَوُلْدِي وَإِخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ، يا جَوادُ يا كَرِيمُ » .

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد:

« أَللَّهُمَّ أَدْخِلْنِي الْجَنَّةَ، وَأَجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ، وَعافِنِي مِنَ السُّقْمِ وَأَوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ، وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

 

و چون از حجر گذشت و به پشت كعبه رسيد بگويد:

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ، إِنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي إِنَّكَ أَ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .

 

و چون به ركن يماني رسيد، دست بردارد و بگويد:

« يا أَللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ، وَخَالِقَ الْعافِيَةِ، وَرَازِقَ الْعافِيَةِ، وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ، وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ، يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ، وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ، وَتَمامَ الْعافِيَةِ، وَشُكْرَ الْعافِيَةِ فِي الدُّنْيا وَالاْخِرَةِ، يا أَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .

 

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد:

« اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَلِيّاً اِماماً، أَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجرالأسود رسيد بگويد:

« رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

 

مكروهات طواف

 

]146[در حال طواف، سخن گفتن ـ غير از ذكر و دعا و تلاوت قرآن ـ مكروه است. (م633)

]147[شعر خواندن و خنديدن در حال طواف، مكروه است. (م633)

 

 

 

 

 

نماز طواف

 

]148[پس از طواف عمره، واجب است دو ركعت نماز به نيّت نماز طواف بخواند. (م773)

 

كيفيّت نماز طواف

]149[احكام اين نماز، مانند نمازهاي يوميّه است ولي اذان و اقامه ندارد. و پس از حمد هر سوره اي كه بخواهد مي تواند بخواند. امّا مستحب است در ركعت اوّل، پس از حمد، سوره «قل هوالله احد» و در ركعت دوّم، پس از حمد، سوره «قل يا ايها الكافرون» را بخواند. (م775 و 776)

 

زمان نماز طواف

]150[بنابر احتياط واجب،(1) بايد پس از طواف، نماز طواف را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهتبريزي: بايستي بعد از طواف، نماز را بخواند به طوري كه در عرف نگويند بين آنها فاصله افتاده است.

آية الله سيستاني: به اين معني كه بين آنها به نظر عرف فاصله اي نباشد ولي فاصله به مقدار ده دقيقه براي استراحت يا يافتن جاي مناسب و مانند آن اشكال ندارد ولي كاري ديگر مانند نماز قضا، به احتياط واجب نبايد انجام دهد.

زود بجا آورد، به طوري كه مردم نگويند، بين آنها فاصله افتاده است. (م777)

 

مكان نماز طواف

]151[بنابر احتياط واجب،(1) نماز طواف واجب را بايد پشت مقام ابراهيم(2) بجا آورد، به طوري كه مقام ابراهيم بين او و
خانه كعبه واقع شود و بهتر است هرچه مي تواند نزديك تر بايستد
(نه به طوري كه مزاحم ديگران باشد) و اگر به واسطه زيادي
جمعيت نتواند پشت مقام بخواند، در يكي از دو طرف آن، نزديك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظامخامنه اي، تبريزي، سيستاني، فاضل: واجب است پشت مقام ابراهيم خوانده شود.

آية اللهمكارم: واجب است نماز طواف را در صورت امكان پشت مقام بخواند.

2 مقام ابراهيم; سنگي است كه حضرت ابراهيم(عليه السلام) هنگام بناي كعبه بر آن مي ايستاد و اثر پاي آن حضرت ـ به معجزه الهي ـ بر آن مانده است و اكنون در مسجدالحرام در فاصله 13 متري كعبه در محفظه اي بلورين با يك ضريح كوچك نگهداري مي شود.

مقام بجا آورد.(1) (م778 و 780)

]152[نماز طواف مستحب را هر جاي مسجدالحرام بجا آورد كافي است و مناسب است كه در مواقع ازدحام جمعيت، نماز طواف را پشت مقام ابراهيم نخوانند ومزاحم طواف كنندگان نباشند. (م781)

 

تصحيح نماز

]153[بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهي را درست انجام دهند; بخصوص كسي كه قصد عمره يا حج دارد، بايد نماز خود را تصحيح كند تا اين نماز نيز مانند ساير نمازها به طور صحيح خوانده شود. چون گفته اند اگر نماز او درست نباشد، عمره و حج او باطل است،(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهخامنه اي: كافي است در هر نقطه اي كه بگويند پشت مقام است، گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند.

آية اللهبهجت: در صورتي كه نتواند پشت مقام بجا آورد و فاصله خيلي زياد باشد، در يكي از دو طرف آن بجا آورد.

آية اللهتبريزي: در صورتي كه نتواند نزديك مقام بخواند، بنا بر احتياط در دورتر با مراعات نزديك ترين مكان پشت مقام بخواند.

آية اللهسيستاني: اگر نتواند پشت مقام و نزديك آن بجا آورد، احتياط واجب است كه در سمت چپ يا راست مقام نزديك آن، و هم در دورتر ولي پشت مقام بجا آورد.

2 ـ آية الله تبريزي: در صورتي كه در ياد گرفتن نماز صحيح كوتاهي كرده يا معتقد به صحت قرائت باشد، و عمداً نماز غير صحيح بخواند اعمال او نيز باطل است.

آية الله مكارم: البته دقّت هاي علماي تجويد شرط نيست، همين اندازه كه عربي صحيح صدق كند، كافي است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقام ابراهيم(عليه السلام) و جايگاه نماز طواف

و عمره بر عهده او مي ماند و ممكن است چيزهايي كه در احرام
شده بود، حلال نشود. (م788)

]154[اگر شخصي نتوانست قرائت يا ذكرهاي واجب نماز را ياد بگيرد، بايد نماز را به هر ترتيبي كه مي تواند خودش بجا آورد و كافي است و اگر ممكن است كسي را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند; يعني كلمه به كلمه به طور صحيح بخواند تا او هم همراهش بگويد. و احتياط مستحب است كه همانجا به شخص عادلي اقتدا كند و نماز طواف را بخواند،(1) لكن به نماز جماعت اكتفا نكند، بلكه خودش نيز بخواند. (م789)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: نماز طواف، به جماعت صحيح نيست، پس هر طور مي تواند بخواند و احتياطاً نايب هم بگيرد.

آية الله بهجت: اگر مي تواند بايد به جماعت بخواند.

آية الله سيستاني: اگر بتواند مقدار زيادي از سوره حمد را به طور صحيح بخواند، خواندن حمد به همين مقدار كافي است و اگر نتواند به احتياط واجب مقداري از قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر اين را نيز نتواند، تسبيح بگويد.

آية الله مكارم: نماز جماعت و گرفتن نايب لزومي ندارد.

آية الله صافي: نماز طواف را به جماعت بخواند و واجب است خودش نيز به طور فرادي بخواند و اگر نايب هم براي نماز بگيرد، بهتر و مطابق احتياط است.

ترك نماز طواف

]155[اگر خواندن نماز طواف را فراموش كند، و در بين سعي يادش بيايد، از همانجا سعي را رها كند و برگردد و دو ركعت نماز را بخواند وسپس سعي را از همانجا ادامه دهد و طواف كند.(1) (م783)

]156[اگر نماز طواف را فراموش كند و اعمال پس از آن را انجام دهد، بايد نماز طواف را بخواند، ولي لازم نيست اعمال بعدي را دوباره انجام دهد، گرچه احتياط مستحب است، دوباره بجاآورد. (م784)

 

شكيات نماز طواف

]157[اگر انسان در تعداد ركعت هاي نماز طواف شك كند، نمازش باطل است و بايد دوباره بخواند. (م776)

]158[اگر در انجام جزئي از اجزاي نماز طواف شك كند; يعني نمي داند آن جزء را به جا آورده است يا نه، اگر جزء بعدي را شروع نكرده است; يعني هنوز از محل آن جزء نگذشته است، بايد آن را بجا آورد، ولي اگر از محل آن گذشته است، به چنين شكي اعتنا
نمي كند و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است; مثلا اگر در ركعت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهصافي: اگر از نصف سعي گذشته است، اتمام سعي كافي است و چنانچه قبل از نصف سعي يادش بيايد، همه آن را مجدداً انجام دهد.

آية اللهبهجت: سعي را اعاده كند.

دوّم پس از سجده، قبل از شروع كردن تشهّد، شك كند يك سجده به جا آورده يا دو سجده، بايد يك سجده ديگر بجا آورد، ولي اگر تشهد را شروع كرده باشد، لازم نيست سجده ديگري انجام دهد و نماز صحيح است. (توضيح المسائل، م1168)

]159[اگر در صحّتِ جزئي از نماز طواف شك كند; يعني نمي داند جزئي كه بجا آورد، صحيح انجام شده يا نه، بنا مي گذارد بر صحيح بودن آن و نماز را ادامه مي دهد و صحيح است; مثلا در صحّت كلمه يا آيه اي كه خوانده است شك مي كند، به شك خود اعتنا نكند. (همان)

 

وظيفه حائض نسبت به نماز طواف

]160[اگر زن، بعد از طواف عمره و قبل از نماز آن يا در بين نماز حائض شود، بايد فوراً از مسجد خارج شود و در اين فرض، مسأله دو صورت دارد:

* اگر مي تواند صبر كند تا از حيض پاك شود، بايد صبر كند و پس از پاك شدن، نماز طواف و بقيه اعمال عمره را بجا آورد و عمره او صحيح است.

* اگر نمي تواند صبر كند بايد براي نماز نايب بگيرد و سعي و تقصير را خودش بجا آورد، با مراعات ترتيب بين اعمال. (س811)

]161[اگر زن، در احرام عمره، پس از نمازطواف حائض شود، مشكلي براي سعي و تقصير پيش نمي آيد، هرچند بين سعي

حائض شود، چون در سعي وتقصير، طهارت شرط نيست و محل سعي جزو مسجد نمي باشد، بنابراين بايد سعي و تقصير را انجام دهد و وظيفه او نسبت به طواف نساء همان است كه در مسأله قبل گفته شد. (س،831 و 862)

 

وظيفه مستحاضه

]162[وظيفه مستحاضه، همانگونه است كه براي طواف در صفحه 53 گذشت.

 

مستحبّات نماز طواف

]163[در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره توحيد }قُلْ هُوَ الله اَحَدْ{ و در ركعت دوم سوره جَحْد }قُلْ يـا أيّهـا الْكـافِرُونَ{ را بخواند،(1) و پس از نماز، حمد و ثناي الهي را به جا آورد و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم، طلب قبول نمايد و بگويد:

 

« أَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّي، وَلا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنّي . أَ لْحَمْدُ للهِِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْمائِهِ كُلِّها، حَتي يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إِلي ما

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ چون نماز طواف بايد به طور صحيح خوانده شود، بنابراين توصيه مي شود افرادي كه قرائت صحيح اين سوره را نمي دانند در ركعت دوّم نيز، همان سوره توحيد (قل هوالله احد)را بخوانند.

يُحِبُّ وَيَرْضي ، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَتَقَبَّلْ مِنِّي وَطَهِّرْ قَلْبِي وَزَكِّ عَمَلِي » .

 

مستحبّات قبل از سعي

]164[مستحب است پس از نماز طواف و پيش از سعي، قدري از آب زمزم بياشامد و بر سر و پشت و شكم خود بريزد و بگويد:

«أَللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً، وَرِزْقاً واسِعاً، وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم».

سپس با آرامي دل و بدن، بالاي صفا رفته و به خانه كعبه نگاه كند و به ركن حجرالأسود رو نمايد و حمد و ثناي الهي را بجاآورد و نعمتهاي الهي را بخاطر بياورد، و اين ذكرها را بگويد:

      «أَللهُ اَكْبَرُ» هفت مرتبه.

      «اَلحَمْدُللهِِ» هفت مرتبه.

      «لا إِلهَ اِلاَّ اللهُ» هفت مرتبه.

      « لا إِلهَ اِلاَّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَيُمِيْتُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي كُلِّ شَيْء قَدِيرٌ » سه مرتبه .

پس صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد.

سپس بگويد:

      «اَلحَمْدُ للهِِ» صد مرتبه.

      «سُبحانَ اللهِ» صد مرتبه.

 

 

سعي بين صفا و مروه

 

]165[پس از انجام نماز طواف، بايد هفت مرتبه فاصله بين «صفا» تا «مروه» را كه امروزه به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد، بپيمايد و اين عمل، «سعي» ناميده مي شود. (م825)

]166[سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود. (م828)

]167[پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوّم به حساب مي آيد; بنابراين شَوْطِ(1) هفتم سعي بر مروه ختم مي شود. (م827)

]168[نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر بالاي صفا و مروه و در بين آنها(2) جايز است و اگر در بين سعي باشد، بايد از همانجا كه سعي را قطع كرده، ادامه دهد. (م838)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 شوط: در لغت به معناي نهايت دويدن تا هدف و در اين جا به معناي يك بار دور زدن اطراف كعبه و يك بار پيمودن فاصله صفا تا مروه، يا مروه تا صفا مي باشد.

2 ـ آية اللهبهجت: احتياط آن است كه بدون عذر بين صفا و مروه ننشيند.

آيات عظامتبريزي، سيستاني، فاضل، مكارم: بنا بر احتياط واجب بايد به مقداري نباشد كه موالات به هم بخورد.

]169[سعي بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتياط مستحب است، بنابراين زن حائض نيز
بايد سعي را خودش بجا آورد. (م831)

]170[سعي در طبقه دوّم و در پشت بام چون بالاتر از دو كوه مي باشد، اشكال دارد.(1) (م876)

]171[در سعي، وقتي كه به طرف مروه مي رود واجب است رو به مروه و وقتي كه به طرف صفا مي رود، رو به صفا باشد، پس اگر عقب عقب برود، يا به پهلو به طرف صفا يا مروه برود، باطل است، ولي نگاه كردن به چپ و راست و گاهي به پشت سر مثلا براي آنكه ببيند همراهان او مي آيند يا نه اشكال ندارد.(2) (م837)

]172[تأخير انداختن سعي و فاصله زياد بين نماز طواف و سعي; مثلا براي برطرف شدن خستگي يا تمام شدن طواف دوستان، اشكال ندارد ولي تأخير انداختن سعي به روز بعد، بدون عذر جايز نيست.(3) (م839 و 840)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: اگر احراز شود كه سعي بين صفا و مروه واقع مي شود، كفايت مي كند.

2 ـ آية الله صافي: در صورتي كه توقف كند و نگاه كند يا صورت و سينه و شانه ها در حال رفتن به مروه به طرف مروه و در حال رفتن به صفا به طرف صفا باشد، اشكال ندارد.

3 ـ آية اللهمكارم: ولي اگر تأخير انداخت، سعي او باطل نخواهد شد، هرچند گناه كرده است.

آية اللهتبريزي: اگر تأخير انداخت گناه نكرده است ولي بايد طواف و نماز را اعاده كند.

]173[اگر شخصي متوجه شود كه سعي را از مروه شروع كرده، بايد سعي را دوباره انجام دهد و اگر تقصير نكرده، تقصير كند.(1) (م858)

]174[محل سعي مسجد نيست، بنابراين كسي كه نبايد به مسجدالحرام برود، مانند زن حائض، مي تواند به محل سعي برود و سعي را نيز بايد خودش بجا آورد. با مراعات ترتيب بين طواف و نماز طواف و سعي. (م862)

]175[در قسمتي(2) از سعي كه مردان هَرْوَلَهْ مي كنند; يعني كمي تندتر مي روند، اين عمل تنها بر مردان مستحب است و براي بانوان مستحب نمي باشد. (مناسك، ص339)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام صافي، سيستاني، تبريزي: اگر تقصير هم كرده باشد بايد دوباره تقصير كند.

آية الله فاضل: اگر با اعتقاد صحت تقصير كرده، تقصير اعاده ندارد، مگر از باب احتياط و در غير اين صورت بايد تقصير را اعاده كند.

آية الله مكارم: اگر آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد و بقيه را تكميل كند، صحيح است.

2 آن قسمت، امروزه با خط و چراغ سبزرنگ معين شده است كه در سابق حدّ فاصل بين بازار عطاران و مناره ميانه بوده است.

 

كم و زياد كردن سعي

 

* زياد كردن سعي

]176[اگر عمداً بيش از هفت شوط سعي كند، باطل است. (م843)

]177[اگر سهواً بيش از هفت شوط بجا آورد، سعي صحيح است و اگر در بين سعي متوجه شود، بهتر است از همانجا رها كند گرچه مي تواند هفت دور دوّم را نيز تكميل كند.(1) (م844)

 

* كم كردن سعي

]178[اگر سهواً سعي را كمتر از هفت شوط بجا آورد، هر وقت يادش بيايد واجب است آن را تمام كند(2) و اگر از مكه رفته است در صورتي كه مشقّت نداشته باشد، بايد برگردد و اگر نمي تواند برگردد، بايد براي اتمام سعي، نايب بگيرد. (م845)

]179[اگر مقدار فراموش شده بيش از سه شوط است; يعني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني، آية الله بهجت: اگر زيادي، يك شوط (آية الله سيستاني: يا بيشتر) باشد مستحب است آن را به هفت برساند.

2 ـ آية اللهفاضل: چنانچه قبل از تمام كردن شوط چهارم باشد، بنابر احتياط واجب، سعي را از سر بگيرد، ولي اگر شوط چهارم را تمام كرده است واجب است آن را تمام كند.

كمتر از چهار شوط سعي بجا آورده، احتياط مستحب(1) است،
همان سعي را تمام كند و هفت شوط ديگر بجا آورد، مگر آن كه
مقدار سعي انجام شده كمتر از يك شوط باشد كه در اين صورت احتياط واجب است كه سعي را به طور كامل دوباره انجام دهد.(2) (م846)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهفاضل: بنا بر احتياط واجب، سعي را از سر بگيرد.

آية اللهبهجت: اگر كمبود سعي از روي فراموشي و بعد از شوط چهارم بوده، واجب است باقي را هر وقت يادش آمد، هرچند بعد از تمام شدن اعمال، تدارك كند و در صورتي كه خودش نتواند تدارك كند يا سخت باشد واجب است نايب بگيرد و اگر كمبودش پيش از شوط چهارم و از روي فراموشي بوده، احتياط اين است كه خودش يك سعي كامل بجا آورد و در صورت دشواري آن، نايب بگيرد.

آية اللهتبريزي: اگر سعي انجام شده كمتر از چهار شوط نباشد، واجب است بقيه را هر وقت يادش آمد بجا آورد، و اگر خودش نتواند بجا آورد يا مشقّت داشته باشد، واجب است نايب بگيرد و در اين صورت احتياط اين است كه نايب يك سعي كامل بجا آورد به نيّت اين كه هرچه بر عهده منوب عنه مي باشد ـ انجام بقيه سعي يا از سر گرفتن آن ـ و اگر كمبود سعي بيش از سه شوط باشد، احتياط آن است كه خودش يك سعي كامل به قصد اين كه اگر وظيفه ام اتمام همان سعي است، اتمام باشد و اگر از سر گرفتن سعي باشد، يك سعي كامل باشد بجا آورد.

2 ـ آية الله فاضل: در دو صورت، احتياط واجب آن است كه سعي را از سر بگيرد.

 

شكّيات سعي

 

* شكّ در تعداد شوطها

]180[اگر در بين سعي، در تعداد دورها شك كند، مسأله دو صورت دارد:

الف: شكّ بين هفت و بيشتر:

      1 ـ قبل از پايان دور ؤ سعي باطل است.

      2 ـ بعد از پايان دور ؤ اعتنا نكند و سعي صحيح است.

ب: شك بين هفت و كمتر و عددهاي كمتر از هفت; مثلا شك دارد سه شوط بجا آورده يا پنج شوط ؤ سعي باطل است.

]181[و اگر پس از سعي، در تعداد دورها شك كند، اين مسأله نيز دو صورت دارد:(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية اللهصافي: اگر بعد از منصرف شدن از سعي، در تعداد دورها شك كند، به شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است، ليكن اگر احتمال مي دهد كه كمتر از هفت مرتبه سعي كرده، احتياط آن است كه دوباره سعي كند.

آية اللهسيستاني: اگر احتمال زياد بودن آنها را بدهد، بنا بر صحت بگذارد واگر احتمال كم بودن آنها را مي دهد در صورتي كه شك او قبل از بهم خوردن موالات باشد، سعي باطل است و بنابر احتياط اگر بعد باشد نيز باطل است.

الف: قبل از تقصير:

1 ـ شك بين هفت و بيشتر از هفت ؤ اعتبار ندارد و سعي صحيح است.

2 ـ در شك بين هفت و كمتر از آن ؤ كمبود احتمالي را بجاآورد و سعي صحيح است.

ب: پس از تقصير ؤ به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است.(1) (م850 و 852)

 

* شك در صحّت سعي

]182[اگر بعد از فارغ شدن از سعي يا هر دوري از آن شك كند كه دُرست بجا آورده يا نه، به اين شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است و همينطور اگر در بين رفت و آمد شك كند كه جزء پيش از آن صحيح بوده يا نه، اعتنا نكند. (م851)

 

مستحبات سعي

 

]183[مستحب است سعي را پياده بجا آورد.

   وآنگاه كه از صفا مي آيد، وقتي به محل هروله(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: شك در تعداد شوطهاي سعي، سعي را باطل مي كند.

2 به مسأله 175 مراجعه شود.

رسيد بگويد:

«بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ ، وَاللهُ أكْبَرُ ، وَصَلَّي اللهُ عَلي مُحَمَّد وَأَهْلِ بَيْتِهِ، أَللَّهُمَّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمْ، إِنَّكَ أَنْتَ الاَْعَزُّ الاْجَلُّ الاَْكْرَمُ، وَاهْدِنِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ، اَللَّهُمَّ إِنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ ، فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي ، أَللَّهُمَّ لَكَ سَعْيِي ، وَبِكَ حَوْلِي وَقُوَّتِي، تَقَبَّلْ مِنِّي عَمَلِي يامَنْ يَقْبَلُ عَمَلَ الْمُتَّقِينَ».

 

و همين كه از محل هَروَله گذشت بگويد:

«يا ذَا الْمَنِّ وَالْفَضْلِ وَالْكَرَمِ وَالنَّعْماءِ وَالْجُودِ، اغْفِرْ لي ذُنُوبِي ، اِنَّهُ لا يَغْفِرُ الـذُّنُوبَ اِلاّ أَنْتَ » .

 

و هنگامي كه به مروه رسيد، آنچه را كه در صفا گفته شد بجا آورد و بخواند دعاهاي آنجا را به ترتيبي كه بيان شد.(1)

 

و پس از آن بگويد:

« أَللَّهُمَّ يا مَنْ أَمَرَ بِالْعَفْوِ، يا مَنْ يُحِبُّ الْعَفْوَ، يا مَنْ يُعْطِي عَلَي الْعَفْوِ ، يا مَنْ يَعْفُو عَلَي الْعَفْوِ، يا رَبَّ الْعَفْوِ ، اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ » .

 

و مستحب است در گريه كردن كوشش كند و خود را به گريه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 آنچه بر صفا مستحب است، در ص90 گذشت.

وادارد و در حال سعي دعا بسيار كند و بخواند اين دعا را:

« أَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَ لُكَ حُسْنَ الظَّنِّ بِكَ عَلي كُلِّ حال، وَصِدْقَ النِّيَّةِ فِي التَّوَكُّلِ عَلَيْكَ » .