بخش 1

احكام دينمطابق با فتاواي مراجع بزرگ تقليدتدوين : محمّد حسين فلاح زاده

امام خميني ( قدس سره ) : فقه ، تئوريواقعي و كاملاداره انسان ازگهواره تاگور است . صحيفه نور ، جلد 21 ، ص 98 * نام كتاب : … احكام دين * تدوين : … محمد حسين فلاح زاده * ناشر : … نشر مشعر * حروفچيني : … كامپيوتايپ * ليتوگرافي و چاپ : … اعتماد * نوبت چاپ : … اوّل ـ زمستان 1372 * تيراژ : … 4000

مقدمـه ناشر « مراتب معنوي حج كه سرمايه حيات جاودانه است و انسان را به افق توحيد و تنزيه نزديك مي نمايد ، حاصل نخواهد شد مگر آنكه دستورات عبادي حج بطور صحيح و شايسته مو به مو عمل شود » . حضرت امام خميني قدس سرهحجّ نمايشي پرشكوه ، از اوج رهايي انسان موحّد ازهمه چيز جز او ، و عرصه پيكاري فرا راه توسن نفس ، و جلوه بي مانندي از عشق و ايثار ، و آگاهي و مسئوليت ، در گستره حيات فردي و اجتماعي است . پس حجّ تبلور تمام عيار حقايق و ارزشهاي مكتب اسلام است . مؤمنان گرچه با اين عبادت الهي ، آشنايي ديرينه دارند ، و هر سال با حضور شورانگيز از سراسر عالم ، زنگار دل ، با زلال زمزم توحيد مي زدايند ، و با حضرت دوست تجديد ميثاق مي كنند ، و گرچه ميراث ادب و فرهنگ ما ، مشحون از آموزه هاي حياتبخش حجّ است ، امّا هنوز ابعاد بي شماري از اين فريضه مهمّ ، ناشناخته و مهجور مانده است . پيروزي انقلاب اسلامي ، در پرتو انديشه هاي تابناك امام خميني ـ رضوان الله تعالي عليه ـ حجّ را نيز همچون ساير معارف و احكام اسلامي ، در جايگاه واقعي خويش نشاند ، و سيماي راستين و محتواي غني آن را نماياند . امّا هنوز راهي دراز در پيش است ، تا فلسفه و ابعاد و آثار و بركات حجّ ، شناخته و شناسانده شود ، و مؤمن حجّ گزار با آگاهي و شعور ديني ، بر آن مواقف كريمه ، و مشاعر عظيمه ، كه محلّ هبوط ملائكة الله ، و توقّف انبيا و

اوليا بود ، گام بگذارد . در راستاي تحقق اين هدف بزرگ ، بعثه مقام معظّم رهبري با الهام از انديشه هاي والا و ماندگار امام راحل ، احياگر حجّ ابراهيمي ـ قدّس سرّه الشّريف ـ و بهره گيري از رهنمودهاي ارزشمند رهبر عزيز انقلاب اسلامي حضرت آية الله خامنه اي ـ مدّظلّه العالي ـ با تأسيس معاونت آموزش و تحقيقات ، تلاش مي كند فصل جديدي فراراه انديشمندان مسلمان ، و علاقمندان به فرهنگ حجّ ، و زائران و راهيان حرمين شريفين بگشايد . از اين رو در عرصه تحقيق و تأليف و ترجمه ، آثار گوناگون پيرامون حقايق و معارف حجّ ، آشنايي با اماكن مقدسه ، تاريخ و سرگذشت شخصيتهاي بزرگ اسلام ، بررسي رويدادها و عرضه خاطرات و بويژه آموزش مسائل و آداب حجّ تلاش هايي را آغاز كرده است . آنچه اينك پيش روي خواننده قرار دارد برگ سبزي است از اين دفتر . بي گمان راهنمايي و همراهي انديشوران ، از نارسائي ها خواهد كاست ، و در اين راه معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظّم رهبري ، از همكاري همه علاقمندان استقبال كرده ، و دست آنان را به گرمي مي فشارد . و من الله التوفيق و عليه التكلانمعـاونت آموزش و تحقيقـاتبـعثه مــقام مـعظــم رهـبـري

پيشگفتاربسم اللّه الرّحمن الرّحيمآفرينش انسان ، هرگز بيهوده و بي هدف نيست ، بلكه آدمي در زنـدگي خود بايد براي رسيدن به سعادت و كمال ، تلاش كند . اسلام به عنوان آخرين مكتبِ تضمين كننده سعادت بشري ، شرط اصلي و اساسي رسيدن به اين هدف بزرگ را اعتقاد صحيح مي داند ، و براي سالم سازي انديشه و اعتقاد انسانها ، به اصول خاصّي باور دارد كه آغاز و پايان هستي را مشخص مي كند و انسانها را از افكار پوچ و خيالهاي بيهوده مي رهاند و به زندگي هدفدار راهنمايي مي كند . البته اسلام ، تنها اعتقاد صحيح را كارساز نمي داند ، بلكه مردم در مرحله عمل و رفتار نيز بايد راه درست را از نادرست بازشناسند و خوبيها را عمل كنند و از بديها بپرهيزند . ^{( 1 )} آنچه عهده دار اين بخش از برنامه هاي اسلام است « فِقه » يا « احكام »

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ قال علي ( عليه السلام ) : الايمان معرفة بالقلب ، و قول باللسان ، و عملٌ بالاركان . ( شرح نهج البلاغه ، ج 19 ، ص 51 ) .

نام دارد ، كه در حقيقت مجموعه قوانين عملي اسلام است و از وحي الهي سرچشمه گرفته و با بيان معصومين ـ عليهم السلام ـ تفسير و تبيين شده است ، قوانيني كه هرگز تغيير پذير نيست و تمام موضوعات و مصاديق خارجي و حوادث واقعه ^{( 1 )} را دربرمي گيرد ، بدون آنكه به اصول آن خدشه اي وارد شود . ^{( 2 )} شناخت اين قوانين ، در حدّ نياز براي تمام افراد ، لازم و ضروري است . آنچه امروزه به نام « رساله توضيح المسائل » از مراجع بزرگوار تقليد در دسترس مردم قرار دارد ، حاوي مجموعه مسائلي است كه تمام افراد جامعه در موقعيت هاي گوناگون ممكن است به آنها نياز داشته باشند ، ولي از آنجا كه آن رساله ها فراتر از نياز يك قشر خاص نگاشته شده ، و در بردارنده برخي از مسائلي مي باشد كه ممكن است درحدّ نياز اوّليه شما زائران عزيز نباشد ، افزون برآنكه در برخي موارد ، اصطلاحات و لغات غير مأنوس و مشكلي در آنها ديده مي شود كه نياز به توضيح و تفسير دارد ، لذا بر آن شديم ، تا مسائل فقهي مورد نياز زائران ، بويژه حجاج عزيز را ، بدون هيچگونه دخل و تصرفي در فتاواي فقيهان ، با تغيير عبارت و تنظيم مطالب و حذف برخي از مسايلي كه هم اكنون مورد نيازشان نمي باشد ، بدين صورت تدوين كنيم . يادآوري اين نكته ضروري است كه هدف اصلي ما از تدوين و نگارش اين كتاب ، نياز حجاج بيت الله الحرام بوده است ، و در برخي از فصلهاي كتاب ، مسائل ويژه آنان آورده شده است ، امّا فراتر از اين نياز ، عموم زائران ، و حتي اقشار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ اشاره به نوشته حضرت ولي عصر ( عج ) كه راويان احاديث اهل بيت را مرجع اين گونه حوادث معرفي كرده اند . ( وسائل الشيعه ، ج 18 ، ص 101 ) . 2 ـ عن الصادق ( عليه السلام ) : « . . . حتّي جاءَ محمّد ( ص ) فجاء بالقرآن و بشريعته و منهاجه فحلاله حلالٌ الي يوم القيامة و حرامه حرامٌ الي يوم القيامة . . . » ( اصول كافي ، ج 2 ، ص17 ، حديث 2 ) .

مختلف مردم در نظر بوده اند ، و انتخاب مسائل و شيوه نگارش بگونه اي است كه مي تواند براي سايرين نيز مفيد باشـد . سخني با حجّاج بيت الله الحرامآنچه حجاج عزيز از احكام دين بايد بدانند يا بدان عمل كنند ، به دو دسته تقسيم مي شود : دسته اول : مسائلي است كه در كتابهاي « مناسك » آمده و بيان كننده كيفيت اعمال عمره و حج است . دسته دوم : مسائلي است كه در كتابهاي « مناسك » نيامده و مربوط به كيفيّت اعمال عمره و حج نيست ، ولي شناخت آنها تأثير بسياري در صحّت اعمال حج دارد ، و در برخي موارد غفلت از آنها سبب باطل شدن اعمال نيز مي گردد ، در اين نوشته در پي آنيم تا درحدّ توان ، آن دسته از مسائل احكام را كه در كتابهاي مناسك نيامده و مورد نياز زائران عزيز مي باشد ، با مراعات اختصار بياوريم ولي بايد دانست كه مطالعه اين كتاب آنها را از مطالعه « مناسك حج » و شركت در كلاسهاي آموزشي روحانيان كاروانها بي نياز نمي كند ، گرچه مي تواند آنان را در عمل به احكام ديني ياري دهد . يادآوري چند نكته : 1 ـ متن كتاب مطابق با فتاواي بنيانگذار جمهوري اسلامي ، حضرت آية الله العظمي امام خميني ( قدس سره ) مي باشد . 2 ـ فتاواي سه تن از مراجع بزرگ تقليد ؛ يعني ، حضرت آية الله العظمي اراكي ( دام ظله ) و حضرت آية الله العظمي گلپايگاني ( دام ظله ) و حضرت آية الله العظمي خوئي ( قدس سره ) به آن افزوده شده كه موارد

اختلاف ، در همان صفحه ، با علامت ستاره ( * ) مشخص شده است . 3 ـ در متن كتاب بيشتر مسائل ضروري و كلي آمده و به مسائل جزئي كمتر پرداخته شده است و اختلاف چنداني در آنها وجود ندارد ، بعلاوه ، همه اختلاف فتواها بگونه اي نيست كه اگر مقلّد به مسائل متن عمل كند ، خلاف فتواي مرجع تقليدش عمل كرده ، و يا واجبي را ترك كرده باشد ، مثلاً اگر مسأله اي كه در متن آمده ، فتوا باشد و مرجع تقليد كسي در همان مسأله ، احتياط واجب داشته باشد ، اگر مقلد به آن فتوا عمل كند ، به همان احتياط نيز عمل كرده است و مشكلي پيش نمي آيد . 4 ـ در انتخاب مسائل ، تلاش شده است تا مقدار مورد نياز اوليه زائران عزيز آورده شود ، و در مواردي كه فرعي از فروع مسائل حذف شده ، عنوان مسأله بگونه اي آمده كه اشكالي در فتوا پيش نيايد ؛ به عنوان مثال در بحث مُطهّرات ، با اينكه مطهرات ده تاست ، در اين نوشته تنها به پنج مورد آن اكتفا شده ولي عنوان مسأله اينگونه نگاشته شده است : « همه اشياء نجس پاك مي شود و عمده پاك كننده ها عبارتند از : » 5 ـ براي آنكه خوانندگان عزيز اگر خواستند جزئيات مسائل را بدانند و يا متن مسائل را از منابع آنها ببينند ، آدرس مسائل در پايان هر صفحه آمده است ، بعلاوه ، حواشي مراجع تقليد نيز همراه با شماره مسأله ـ مطابق رساله ايشان ـ آورده شده است . 6 ـ با اداي احترام مجدّد به مراجع بزرگوار تقليد ، جهت اختصار درحواشي ، القاب آنان حذف گرديده وتنها به لقب مشهور اكتفا شده است . 7 ـ جهت اختصار در آدرس مطالب علائم زير به كار رفته است : ج = جلد ، ص = صفحه ، م = مسأله ، س = سؤال

8 ـ در تهيه اين كتاب از متون زير استفاده شده است : * تحريرالوسيله ـ امام خميني ـ ناشر ، دارالانوار ، بيروت . * العروة الوثقي ( دوجلدي ) با حاشيه مراجع تقليد ـ ناشر ، انتشارات علميه اسلاميه . * وسيلة النجاة با حاشيه آية الله العظمي گلپايگاني ـ ناشر ، دارالتعارف للمطبوعات ، بيروت . * رساله توضيح المسائل ـ امام خميني ـ ناشر ، بنياد پژوهشهاي اسلامي ، آستان قدس رضوي . * رساله توضيح المسائل ـ آية الله العظمي گلپايگاني ـ ناشر ، دارالقرآن الكريم . * رساله توضيح المسائل ـ آية الله العظمي اراكي ـ ناشر ، دفترتبليغات اسلامي حوزه علميه قم . * رساله توضيح المسائل ـ آية الله العظمي خوئي ـ چاپ ، چاپخانه علمي . * استفتاآت ـ امام خميني ـ ناشر ، دفتر انتشارات اسلامي . * مناسك حج ( محشي ) ـ ناشر ، نشر مشعر ، حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت . * استفتائات ويژه حج ، ناشر ، بعثه مقام معظم رهبري ، معاونت آموزش و تحقيقات . اميد است اين نوشته ، زائران عزيز را در فهم احكام دين ياري كند . خداي را بر اين توفيق سپاس مي گوييم و از نظرات و پيشنهادهاي سازنده شما استقبال مي كنيم . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ پيشنهادات و نظرات خود را براي ما به آدرس : قم ـ صندوق پستي 3698 ـ 37185 ارسال نماييد .

ربّنا تَقبَّل مِنّا اِنَّك اَنْتَ السَميعُ العَليم ^{( 1 )} زمستان 1372 ، هـ . ش . محمّد حسين فلاّح زاده ابرقوئي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بقره : 127 .

جايگاه احكام در اسلام

اسلام ، آخرين و كامل ترين مكتبي است كه تمامي برنامه هاي آن ، مطابق فطرت و مصلحت انسانهاست ، و با پياده كردن آن ، سعادت انسانها تأمين خواهد شد ، و جامعه اي كه در آن قوانين اسلام اجراء شود ، جامعه ايده آل خواهد بود . « احكام » يكي از پايه هاي اصلي و اساسي مقررات و قوانين انسان ساز اسلام است ؛ چرا كه : برنامه هاي نجات بخش اسلام عبارت است از :

* برنامه هاي اعتقادي كه به « اصول دين » تعبير مي شود .

* دستورات عملي كه « فروع دين » يا « احكام » ناميده مي شود .

* مسائل رواني و رفتاري كه « اخلاق » نام دارد .

دسته اول : برنامه هائي است در رابطه با سالم سازي فكر و اعتقاد انسان ، كه بايد آنها را از روي دليل پذيرفته و معتقد باشد ( هرچند دليل ساده ) و چون اين دسته از برنامه هاي اسلام ، امور اعتقادي است و محتاج به يقين مي باشد ، پيروي از ديگران ( تقليد ) در آنها راه ندارد .

دسته دوم : برنامه هاي عملي است كه وظيفه انسانها را نسبت به كارهايي كه بايد انجام دهند و يا از آن دوري جويند ، مشخص مي كند . اينگونه برنامه ها « احكام » نام دارد ، و براي شناخت آنها ، تقليد و پيروي از مجتهد ( كارشناس ) اين فن مانع ندارد .

* تقسيـم احكـام

هركاري كه انسان انجام مي دهد ، در اسلام داراي حكم خاصي است ، كه عبارت است از :

* واجب : عملي كه انجام آن لازم است وترك آن عذاب دارد ؛ مانند نماز و روزه .

* حرام : عملي كه ترك آن لازم است و انجامش عذاب دارد ؛ مانند دروغ و ظلم .

* مستحب : عملي كه انجام آن نيكو است و ثواب دارد ولي ترك آن هم عذاب ندارد ؛ مانند نماز شب و صدقه .

* مكروه : عملي كه ترك آن نيكو است و ثواب دارد ولي انجامش عذاب ندارد ؛ مانند فوت كردن به غذا و خوردن غذاي داغ .

* مباح : عملي كه انجام و ترك آن مساوي است ، نه عذابي دارد و نه ثوابي ؛ مانند راه رفتن ، نشستن . ^{( 1 )}

احكام تقليـد

تقليد به معناي پيروي كردن و دنباله روي است و در اينجا پيروي از « فقيه » مي باشد ؛ يعني انسان كارهاي خود را مطابق فتواي مجتهد انجام دهـد . ^{( 2 )}

1 ـ كسي كه مجتهد نيست و نمي تواند احكام و دستورهاي الهي را بدست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الفتاوي الواضحه ـ ج 1 ـ ص 83 .

2 . تحريرالوسيله ـ ج 1 ص 5 .

آورد بايد از مجتهد تقليد كند . ^{( 1 )}

2 ـ وظيفه اكثر مردم در احكام دين ، تقليد است چون افراد كمي هستند كه بتوانند در احكام ، اجتهاد كنند . ^{( 2 )}

3 ـ به مجتهدي كه ديگران از او تقليد مي كنند « مرجع تقليد » مي گويند .

4 ـ مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند بنابر احتياط واجب بايد دانش فقهي او از ساير مجتهدين زمان خود بيشتر باشد .

توضيح شرايط مرجع تقليد

1 ـ شخص عادل در مرتبه اي از تقوا قرار دارد كه در پي انجام واجبات و پرهيزاز گناهان است و نشانه عدالت آن است كه گناهان كبيره ^{( 3 )} را انجام نمي دهد ، و گناه صغيره را تكرار نمي كند . ^{( 4 ) ( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص5 .

2 . همان مدرك .

3 گناه كبيره ، گناه بزرگ است كه بر آن وعده عذاب و آتش داده شده است ؛ مانند : دروغ و تهمت غير آن را گناه صغيره گويند .

4 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص10 ، م 28 .

5 ( گلپايگاني ـ خوئي ) نشانه عدالت آن است كه اگر از اهل محل يا همسايگان او يا كساني كه با او معاشرت دارند ، حال او را بپرسند ، خوبي او را تصديق كنند . ( مسأله 2 )

2 ـ كسي كه تازه به سن بلوغ رسيده است و يا تاكنون تقليد نمي كرده ، بايد مجتهدي را مرجع تقليد خود قرار دهد كه زنده باشد و نمي تواند از مجتهدي كه فوت كرده است تقليد كند . ^{( 1 )}

3 ـ كسي كه از مجتهدي تقليد مي كند ، اگر مرجع تقليدش از دنيا برود ، مي تواند با اجازه مجتهد زنده ، بر تقليد وي باقي بماند . ^{( 2 )}

4 ـ كسي كه بر تقليد ميت باقي مانده است در مسائلي كه ميت در آنها فتوا ندارد و همچنين مسائل جديد ؛ مانند جنگ و صلح و . . . بايد از مجتهد زنده تقليد كند . ^{( 3 )}

5 ـ مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند ، بايد پيرو مذهب جعفري ؛ يعني شيعه دوازده امامي باشد ، پس شيعيان نمي توانند در احكام ، به فتواي علماي غير دوازده امامي عمل كنند . ^{( 4 )}

6 ـ اسلام وظيفه زن و مرد را متناسب با طبيعت و چگونگي خلقت وي قرار داده است ، برداشتن مسؤوليت بسيار خطير و سنگين مرجعيّت ، از دوش بانوان ، ناديده گرفتن حق آنها نيست ؛ چون در اسلام بانوان نيز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص7 ، م 13 .

2 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص7 ، م 13 .

3 . استفتائات ـ ج 1ص12 ، س 20 .

4 . توضيح المسائل ، م 2 .

مي توانند در علوم اسلامي تا اجتهاد پيش بروند و احكام خدا را از منابع آن ( قرآن و روايات ) استخراج كنند و از كسي تقليد نكنند .

7 ـ اعلم كسي است كه در استخراج احكام ( از قرآن و روايات ) از مجتهدان ديگر استادتر باشد . ^{( 1 )}

8 ـ بر مُكلّف واجب است كه جهت شناختن مجتهد اعلم جستجو كند . ^{( 2 )}

9 ـ انسان در تقليد مستقل است و تابع ديگران نمي باشد ، مثلاً زن در اين مسأله تابع شوهر نيست و هر كس را داراي شرايط تشخيص داد از او تقليد مي كند هرچند شوهرش مقلد مجتهد ديگري باشد . ^{( 3 )}

راههاي شناخت مجتهد و اعلم :

الف ) خود انسان يقين كند ، مثل آنكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد .

ب ) دو نفر عالم عادل كه مي توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند ، مجتهد بودن يا اعلم بودن كسي را تصديق كنند . ^{( 4 )} ج ) عده اي از اهل علم كه مي توانند مجتهد و اعلم را تشخيص

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج 1ص7 ، م 17 .

2 . تحرير الوسيله ، ج 1ص6 ، م 5 .

3 . استفتائات ـ ج 1ص13 ، س 25 .

4 ( خويي ) به گفته يك نفر اهل خُبره نيز ثابت مي شود . ( مسأله 3 )

دهند و از گفته آنان اطمينان پيدا مي شود ، مجتهد بودن يا اعلم بودن كسي را تصديق كنند . ^{( 1 )}

راههاي بدست آوردن فتواي مجتهد :

* شنيدن از خود مجتهد .

* شنيدن از دو نفر يا يك نفر عادل .

* شنيدن از يك نفر مورد اطمينان و راستگو .

* ديدن در رساله مجتهد . ^{( 2 )}

چند مسأله :

1 ـ اگر مجتهد اعلم در مسأله اي فتوا نداشته باشد ، مُقلِّد مي تواند به مجتهد ديگري كه در آن مسأله فتوا دارد رجوع كند ، و بنابر احتياط واجب بايد مجتهدي كه به فتوايش رجوع مي شود از ديگران اعلم باشد . ^{( 3 )}

2 ـ اگر فتواي مجتهد در مسأله اي عوض شود ، مقلّد بايد به فتواي جديد عمل كند و عمل كردن به فتواي گذشته جايز نيست . ^{( 4 )}

3 ـ مسائلي را كه انسان غالباً به آنها احتياج دارد واجب است ياد بگيرد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص8 ، م 19 .

2 . تحرير الوسيله ـ ج 1ص8 ، م 21 .

3 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص7 ، م 11 .

4 . العروة الوثقي ـ ج 1ص12 ، م 31 .

مكلّف كيست ؟

افراد عاقل و بالغ مكلّفند ؛ يعني نسبت به احكام وظيفه دارند و بايد به واجبات عمل كنند و از محرمات بپرهيزند .

سنّ بلوغ

پسرها ، پس از تمام شدن پانزده سال و دخترها ، پس از نه سالگي بالغ مي باشند و بايد تمام وظايف شرعي را انجام دهند ، گرچه ، كودكانِ كمتر از اين سن هم اگر كارهاي نيك ، مانند نماز را بطور صحيح انجام دهند ، پاداش و ثواب خواهند داشت . بايد توجه داشت كه سن بلوغ ، به سال قمري حساب مي شود و چون هر سال قمري سيصد و پنجاه و چهار روز و شش ساعت است ، ده روز و هيجده ساعت از سال شمسي كمتر مي باشد ، بنابراين ، با كم كردن نود و شش روز و هيجده ساعت از نه سال شمسي ، نه سال قمري به دست مي آيد ، و با كم كردن صد و شصت و شش روز و شش ساعت از پانزده سال شمسي ، پانزده سال قمري معلوم خواهد شد .

فرق بين « احتياط واجب » و « احتياط مستحب »

« احتياط مستحب » هميشه همراه با فتواست ؛ يعني در آن مسأله ، مجتهد پس از اظهارنظر ، راه احتياط را هم نشان داده است و مقلّد مي تواند در آن مسأله ، به فتواي مجتهد و يا به احتياط عمل كند و نمي تواند به مجتهد ديگري رجوع كند ، مانند اين مسأله :

« اگر نداند بدن يا لباسش نجس است و بعد از نماز بفهمد نجس بوده ، نماز او صحيح است ولي احتياط آن است كه اگر وقت دارد ، نماز را دوباره بخواند . »

« احتياط واجب » همراه با فتوا نمي باشد و مقلّد بايد به همان احتياط عمل كند و يا به فتواي مجتهد ديگر مراجعه كند ، مانند اين مسأله :

« احتياط آن است كه بر برگ درخت انگور ، اگر تازه باشد سجده نكنند . »

راهـنمايي

از آنجا كه تمام اعمال ما بايد مطابق فتواي مرجع تقليد باشد ، چنانچه كسي تاكنون ، مجتهد معيني را به عنوان مرجع تقليد خود انتخاب نكرده ، بايد پس از تحقيق از اهل علم ، مجتهد جامع الشرايط را شناخته و در مسائل حج و ساير مسائل ، به فتواي او عمل كند ، و آن دسته از افرادي كه مقلّد حضرت امام ( قدس سره ) يا ساير مراجع از دنيا رفته ، بوده اند توجه داشته باشند كه بايد در احكام ، يا به فتواي مجتهد زنده عمل كنند و يا با اجازه مجتهد زنده مي توانند به تقليد مرجع خود باقي بمانند .

طهــارت

نماز مهمترين واجب الهي است ، كه انسانها با انجام آن قبولي ساير اعمال را تضمين مي كنند . براي انجام اين عبادت بزرگ ، نمازگزار بايد بدن و لباس خود را از نجاستها پاك كند و با انجام وضو يا غسل ، با ظـاهري آراستـه و روحـي نوراني رو به قبله ايستاده و نماز را بجاي آورد .

براي پاكي از نجاست ، شناخت آنها و راه پاك كردن اشياء نجس نيز لازم است . بنابراين به بيان آنها مي پردازيم :

قبل از شناخت نجاستها ، به يك قاعده كلّي اسلامي توجه كنيد :

« در عالَم همه چيز پاك است ، مگر يازده چيز و آنچه براثر برخورد با اينها نجس شود . »

1 ـ ادرار ( بول ) انسان وحيوانهاي حرام گوشتِ خون

2 ـ مدفوع ( غائط ) جهنده دار ^{( 1 )} مانند گربه و موش .

3 ـ مني

انسانوحيواني كه خون جهنده دارد .

4 ـ مردار

مانند : گوسفند .

5 ـ خون

نجاسات 6 ـ سگ كه در خشكي زندگي مي كند

7 ـ خوك ولي دريايي آن نجس نمي باشد .

8 ـ شـراب و هـر مـايع مست كننده

9 ـ آبجــو ( فُقّاع ) ـ آبجـوي غيـر طبي

10 ـ كافر

11 ـ عرق شتر نجاستخوار

1 ـ ادرار و مدفوع انسان و تمامي حيوانهاي حرام گوشت كه خون جهنده دارند نجس است . ^{( 2 )}

2 ـ ادرار و مدفوع حيوانهاي حلال گوشت ، مانند گاو و گوسفند و حيوانهائي كه خون جهنده ندارند ؛ مانند : مار و ماهي پاك است . ^{( 3 )}

3 ـ بول و غائط حيوانهائي كه گوشت آنها مكروه است پاك مي باشد ؛ مانند : اسب و الاغ . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 حيواني كه اگر رگ آنرا بِبُرند خون از آن جستن مي كند خون جهنده دارد .

2 ( گلپايگاني ) بنابر احتياط واجب بايد از بول و غائط حيوان حرامگوشتي كه خون آن جستن نمي كند اجتناب كرد . ( مسأله 85 )

3 . العروة الوثقي ـ ج 1ص55 .

4 . العروة الوثقي ـ ج 1ص55 .

4 ـ فضله پرندگان حرام گوشت ، مانند كلاغ ، نجس است . ^{( 1 ) ( 2 )}

احكـام خون

1 ـ خون انسان و هر حيواني كه خون جهنده دارد نجس است ؛ مانند مرغ و گوسفند .

2 ـ خون حيواني كه خون جهنده ندارد پاك است ؛ مانند ماهي و پشــه .

3 ـ خوني كه گاهي در تخم مرغ يافت مي شود نجس نيست ، ولي بنابر احتياط واجب بايد از خوردن آن اجتناب كرد و اگر خون را با زرده تخم مرغ به هم بزنند كه از بين برود ، خوردن زرده هم مانعي ندارد . ^{( 3 )}

4 ـ خوني كه از لاي دندان ( لثه ) مي آيد ، اگربا آب دهان مخلوط شده و از بين برود پاك است و در آن صورت فرو بردن آب دهان هم اشكال ندارد . ^{( 4 )}

چگونه چيز پاكي نجس مي شود ؟

چيزهاي پاك هم ممكن است با برخورد با نجاسات نجس شود ، در صورتي كه يكي از آن دو ( چيز پاك يا نجس ) طوري تر باشد كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 85 .

2 ( ساير مراجع ) پاك است . ( مسأله 86 )

3 ( ساير مراجع ) بنابر احتياط واجب ، از تخم مرغي كه ذرّه اي خون در آن است بايد اجتناب كرد . ولي اگر خون در زرده باشد ، تا پوست نازك روي آن پاره نشده ، سفيده پاك مي باشد . ( مسأله 99 )

4 . توضيح المسائل ـ م 96 و 98 تا 101 .