بخش 3

* اسـم خـداوند به هر زباني نوشته شده باشد ، مانند : « الله » ، « خــدا » ، « God » .

* نام پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ ( بنابر احتياط واجب ) .

* اسامي امامان ـ عليهم السلام ـ ( بنابر احتياط واجب ) .

* نام حضرت زهـرا ـ عليها السلام ـ ( بنابر احتياط واجب ) . ^{( 1 )}

3 ـ براي اين كارها وضو گرفتن مستحب است :

* رفتن به مسجد و حرم امامان .

* خواندن قرآن .

* همراه داشتن قرآن .

* رساندن جايي از بدن به جلد يا حاشيه قرآن .

* زيارت اهل قبور . ^{( 2 )}

چگونه وضو باطل مي شود ؟

1 ـ خارج شدن ادرار يا مدفوع يا باد از انسان .

2 ـ خواب ، چنانچه گوش نشنود و چشم نبيند .

3 ـ چيزهايي كه عقل را از بين مي برد ، مانند : ديوانگي ، مستي ، بي هوشي .

4 ـ استحاضه زنان . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 317 و 319 .

2 . توضيح المسائل ـ م 322 .

3 اين مسأله مربوط به بانوان است كه مي توانند براي توضيح بيشتر به رساله توضيح المسائل مسأله 329 تا 520 رجوع كنند .

5 ـ آنچه سبب غسل شود ، مانند جنابت و مَسّ ميّت . ^{( 1 )}

راهنمايي

از مجموع اعمال عمره و حج ، تنها طواف و نماز طواف است كه بايد با طهارت انجام شود ، و در ساير اعمال ، طهارت شرط نيست ، گرچه در برخي از آنها مستحب است ، بنابر اين حجاج عزيز توجه داشته باشند كه براي انجام طواف و نماز آن ( طواف عمره ، حج و نساء ) ، حتماً بايد وضو بگيرند ، و غسل مستحبي احرام يا طواف ، كافي نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 323 .

غـسـل

گاهي اوقات بايد براي نماز ( و هر كاري كه بايد با وضو انجام شود ) غسل كرد ؛ يعني براي اطاعت فرمان خداوند ، تمام بدن را شست . اكنون به بيان موارد غسل و چگونگي آن مي پردازيم :

1 ـ جنابت

مشترك بين مردانوزنان 2ـ مس ميت

3 ـ ميت

اقسام غسلهاي واجب

1 ـ حيض

مخصوص بانوان 2ـ استحاضه

3 ـ نفاس

پس از تعريف و تقسيم غسل به بيان مسائل هر يك از غسلهاي واجب مي پردازيم :

غسل جنابت

1 ـ چگونه انسان جنب مي شود ؟

كم باشد يا زياد .

1 ـ بيرون آمدن مني

در خواب باشد يا بيداري .

عوامل جنابت

با حلال باشد يا با حرام .

2 ـ جماع ( آميزش )

مني بيرون بيايد يا نيايد . ^{( 1 )}

2 ـ اگر مني از جاي خود حركت كند ، ولي بيرون نيايد سبب جنابت نمي شود . ^{( 2 )}

3 ـ كسي كه مي داند مني از او خارج شده است و يا مي داند آنچه بيرون آمده است مني مي باشد ، جنب است و بايد غسل كند . ^{( 3 )}

4 ـ كسي كه نمي داند آنچه از او بيرون آمده مني است يا نه در صورتي كه نشانه هاي مني را داشته باشد جنب است و در غير اين صورت حكم به جنابت نمي شود . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص36 .

2 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص36 ، م 1 .

3 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص136 و العروة الوثقي ـ ج 1ص378 .

4 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص136 و العروة الوثقي ـ ج 1ص378 .

5 ـ نشانه هاي مني : ^{( 1 )}

* با شهوت بيرون آيد .

* با فشار و جستن بيرون آيد .

* بعد از بيرون آمدن ، بدن سست شود . ^{( 2 )}

بنابراين كسي كه آبي از او خارج شده و نمي داند مني است يا نه ، در صورتي كه تمام اين نشانه ها را داشته باشد جنب است وگرنه جنب نمي باشد ، حتي اگر يكي از نشانه ها وجود نداشته باشد ، بجز زن و مريض كه وجود يك نشانه ؛ يعني بيرون آمدن از روي شهوت ، كافي است . ^{( 3 )}

6 ـ مستحب است انسان بعد از بيرون آمدن مني بول كند و اگر بول نكند و بعد از غسل رطوبتي از او خارج شود كه نداند مني است يا رطوبت ديگر ، حكم مني را دارد . ^{( 4 )}

كارهايي كه بر جنب حرام است ^{( 5 )}

* رساندن جايي از بدن به خط قرآن ، اسم خداوند و بنابر احتياط واجب اسامي پيامبران و ائمه و حضرت زهرا ( عليهم السلام ) . ^{( 6 )}

* رفتن به مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) هر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص136 و العروة الوثقي ـ ج 1ص378 .

2 ( گلپايگاني ) چنانچه با شهوت و جستن بيرون آمده و يا با جستن بيرون آمده و بعد از بيرون آمدن آن بدن سست شده ، آن رطوبت حكم مني دارد . ( مسأله 352 )

3 ( خوئي ) اگر با شهوت بيرون آيد و بدن سست شود ، در حكم مني است . ( مسأله 352 )

4 . توضيح المسائل م 348 .

5 . تحريرالوسيله ـ ج 1 ص 39 ـ 38 .

6 ( خوئي ) اسامي پيامبران و امامان ( عليهم السلام ) هم حرام است . ( مسأله 361 )

چند از يك در داخل شود و از در ديگر بيرون رود .

* توقف در مساجد .

* گذاشتن چيزي در مسجد هر چند از بيرون مسجد باشد . ^{( 1 )}

* خواندن سوره هايي از قرآن كه سجده واجب دارد ، حتي يك حرف از آن . ^{( 2 )}

* توقف در حرم امامان عليهم السلام ، بنابر احتياط واجب ) . ^{( 3 )}

سوره هاي سجده دار قرآن : ^{( 4 )}

* سوره شماره 32 = سجده

* سوره شماره 41 = فُصِّلت

* سوره شماره 53 = نَـجـم

* سوره شماره 96 = عَــلَق

3 ـ اگر جنب از يك درِ مسجد وارد شود و از در ديگر خارج شود ( عبور بدون توقف ) مانع ندارد ، بجز مسجدالحرام ومسجدالنبي كه عبور هم جايز نيست . ^{( 5 )}

4 ـ اگر شخصي در خانه اش مكاني را براي نماز قرار دهد و همچنين نمازخانه مؤسسه ها و ادارات ، حكم مسجد ندارد . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ( اراكي ) اگر توقف نداشته باشد ، گذاشتن چيزي در مسجد ، اشكال ندارد ؛ ( خوئي ) وارد شدن براي برداشتن چيزي هم حرام است . ( مسأله 352 )

2 ( گلپايگاني ـ خوئي ) تنها خواندن آيات سجده واجب حرام است . ( مسأله 361 )

3 ( اراكي ) توقف در حرم امامان هم در حال جنابت حرام است . ( مسأله 352 )

4 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص38 ـ 39 .

5 . تحريرالوسيله ـ ج 1ص38 ـ 39 .

6 . العروة الوثقي ـ ج 1ص288 ، م 3 .

انجـام غسـل

در غسل بايد تمام بدن و سر و گردن شسته شود ، خواه غسل واجب باشد مانند جنابت ، و يا مستحب ، مانند غسل جمعه ، به عبارت ديگر تمام غسلها در انجام فرقي ندارند مگر در نيّت .

غسل ، به گونه هاي زير انجام مي شود :

اول سر و گردن ،

1ـ ترتيبي ^{( 1 )} و سپس نيمه راست بدن .

و بعد از آن نيمه چپ بدن را بشويد .

نحوه انجام غسل * با نيت غسل يكباره زير آب مي رود بطوري كه تمام بدن در آب قرار گيرد .

* يا به تدريج زير آب مي رود ، كه در 2ـ ارتماسي نهايت تمام بدن در آب قرار گيرد .

* و يا زير آب رفته و در آب به نيت غسل بدن را تكان مي دهد .

توضيح :

غسل را به دو صورت مي توان انجام داد : « ترتيبي » و « ارتماسي » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 361 و 367 و 368 .

در غسل ترتيبي ، ابتدا سرو گردن شسته مي شود ، سپس نيمه راست بدن و بعد از آن نيمه چپ .

در غسل ارتماسي ، تمام بدن يكباره در آب قرار مي گيرد ، پس در غسل ارتماسي بايد آب به قدري باشد كه انسان بتواند تمام بدن را زير آب برد .

شرايط صحيح بودن غسل :

1 ـ تمام شرطهايي كه بـراي صحيـح بـودن وضو گفته شد ، در صحيح بودن غسل هم شرط است ، بجز مـوالات . و همچنين لازم نيست بدن را از بالا بـه پائين بشويد . ^{( 1 )}

2 ـ كسي كه چند غسل بر او واجب است ، مي تواند به نيّت همه آنها يك غسل بجا آورد . ^{( 2 )}

3 ـ كسي كه غسل جنابت كرده ، نبايد براي نماز وضو بگيرد ، ولي با غسلهاي ديگر نمي شود نماز خواند و بايد وضو هم بگيرد . ^{( 3 ) ( 4 )}

4 ـ در غسل ارتماسي بايد تمام بدن پاك باشد ، ولي در غسل ترتيبي پاك بودن تمام بدن لازم نيست ، و اگر هر قسمتي را پيش از غسل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 380 .

2 . توضيح المسائل ـ م 389 .

3 . توضيح المسائل ـ م 391 .

4 ( خوئي ) با غسلهاي واجب ديگر غير از غسل استحاضه متوسطه و غسلهاي مستحب نيز مي تواند بدون وضو نماز بخواند اگر چه احتياط مستحب آن است كه وضو هم بگيرد . ( مسأله 397 )

دادن همان قسمت ، تطهير كند كافي است . ^{( 1 ) ( 2 )}

5 ـ غسل جبيره اي مثل وضوي جبيره اي است ولي بنابر احتياط واجب ^{( 3 )} بايد آن را ترتيبي بجا آورد . ^{( 4 )}

6 ـ كسي كه روزه واجب گرفته ، نمي تواند در حال روزه غسل ارتماسي انجام دهد ، چون روزه دار نبايد تمام سر را در آب فرو برد ولي اگر از روي فراموشي غسل ارتماسي كند صحيح است . ^{( 5 )}

7 ـ در غسل لازم نيست تمام بدن با دست شسته شود ، و چنانچه با نيت غسل ، آب به تمام بدن برسد كافي است . ^{( 6 )}

غسل مَسّ ميّت

اگر كسي جايي از بدن خود را به بدن انسان مرده اي كه سرد شده و غسلش نداده اند برساند ، بايد غسل مَسّ ميت كند . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 372 .

2 ( خوئي ) در غسل ارتماسي يا ترتيبي پاك بودن تمام بدن پيش از غسل لازم نيست ، بلكه اگر به فرو رفتن در آب يا ريختن آب به قصد غسل ، بدن پاك شود ، غسل محقق مي شود . ( مسأله 378 )

3 ( اراكي ) احتياط مستحب است ، آن را ترتيبي بجا آورند نه ارتماسي ؛ ( خوئي ) بايد آن را ترتيبي بجاآورنـد . ( مسأله 337 ) ؛ ( گلپايگاني ) اگـر ترتيبـي انجام دهنـد بهتـر است ، گر چه ارتماسي هم صحيح است . ( مسأله 345 )

4 . توضيح المسائل ـ م 339 .

5 . توضيح المسائل ـ م 371 .

6 . استفتائات ـ ج 1ص56 ، س 117 .

7 . توضيح المسائل ـ م 521 .

غسل ميّت

1 ـ هرگاه مؤمني ^{( 1 )} از دنيا برود ، بر همه مكلفين واجب است كه او را غسل داده و كفن كنند و بر او نماز بخوانند و سپس دفن كنند ، و اگر بعضي انجام دهند ، از ديگران ساقط مي شود . ^{( 2 )}

2 ـ واجب است ميّت را سه غسل بدهند :

اول : به آبي كه با سدر مخلوط باشد .

دوم : به آبي كه با كافور مخلوط باشد .

سوم : با آب خالص . ^{( 3 )}

3 ـ غسل ميّت مثل غسل جنابت است ، و احتياط واجب آن است كه تا غسل ترتيبي ممكن است ، ميّت را غسل ارتماسي ندهند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ( ساير مراجع ) مسلماني ( مسأله 548 ) .

2 . توضيح المسائل ـ م 542 .

3 . توضيح المسائل ـ م 550 .

4 . توضيح المسائل ـ م 565 .

غسلهاي اختصاصي بانوان

حيض ، نِفاس ، استحاضه :

1 ـ خوني كه زن هنگام تولد بچه مي بيند خون نفاس است . ^{( 1 )}

2 ـ خوني كه زن در ايّام عادت ماهانه مي بيند ، حيض است . ^{( 2 )}

3 ـ وقتي كه زن از خون حيض و نفاس پاك شد ، بايد براي نماز و طواف و ساير كارهايي كه نياز به طهارت دارد ، غسل كند و وضو هم بگيرد . ^{( 3 )}

4 ـ اگر زن در ايام عادت ماهانه ، طواف بجا آورد باطل است . ^{( 4 )}

5 ـ طهارت از حدث شرط طواف مستحبي نيست ، ولي زن حايض و نفساء چون نبايد به مسجد الحرام وارد شوند ، نمي توانند طواف مستحبي بجا آورند . ^{( 5 )}

6 ـ اگر سهواً يا از روي غفلت و يا به جهت ندانستن مسأله ، طواف را بيوضو يا با حال جنابت يا حيض يا نفاس بجا آورد ، باطل است . ^{( 6 )}

7 ـ اگر زني قبل از احرام يا هنگام احرام و در بين اعمال عمره يا حج حايض شود ، وظايف خاصي دارد ، كه در مناسك حج آمده است ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 508 .

2 . توضيح المسائل ـ ص 55 .

3 . توضيح المسائل ـ م 515 و 446 .

4 . مناسك ، ص 109 ، م 1 .

5 . مناسك ، ص 109 ، م 2 .

6 . مناسك ، ص 120 ، م 32 .

به آنجا مراجعه كند ^{( 1 )} و يا از روحاني كاروان سؤال نمايد .

8 ـ يكي ديگر از خون هايي كه زنها مي بينند ، استحاضه است و در برخي از موارد آن ، بايد براي نماز و عبادتهايي كه نياز به طهارت دارد غسل كنند . ^{( 2 )}

9 ـ استحاضه بانوان از نظر كمي و زيادي خون ، به سه دسته تقسيم مي شود ؛ قليله ، متوسطه و كثيره . ^{( 3 )}

وظيفه مستحاضه نسبت به طواف و نماز طواف

1 ـ مستحاضه قليله براي انجام طواف واجب و نماز آن ، بايد مانند نمازهاي يوميّه ، بدن و لباس را تطهير كند و وضو هم بگيرد . ^{( 4 )}

2 ـ مستحاضه متوسطه ، به علاوه كارهاي قليله ، بايد براي طواف و نماز طواف ، غسل استحاضه انجام دهد ، و بنابر احتياط واجب ، به غسلي كه براي انجام نمازهاي يوميّه به جا آورده اكتفا نكند . ^{( 5 )}

3 ـ مستحاضه كثيره بايد تمام وظايفي كه براي نماز يوميه انجام مي دهد ، براي طواف واجب و نماز آن نيز جداگانه انجام دهد ، و احتياط واجب آن است به وظايفي كه براي نمازهاي يوميه انجام داده اكتفا نكند . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 نويسنده اين اثر ، « احكام ويژه بانوان در حج » را در مجموعه اي گردآوري كرده كه با همين نام به چاپ رسيده است .

2 . توضيح المسائل ـ م 395 و 396 .

3 . توضيح المسائل ، م 393 .

4 . العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 253 ، م 18 .

5 . همان مدرك .

6 . همان مدرك .

تيمُّـم

( جانشين وضو وغسل )

در اين موارد بايد بجاي وضو و غسل تيمم كرد :

1 ـ آب نباشد و يا دسترسي به آن نداشته باشد .

2 ـ آب براي او ضرر داشته باشد ( ؛ مثلاً به سبب استعمال آب مرضي در او پيدا مي شود ) .

3 ـ اگر آب را به مصرف وضو يا غسل برساند ، خودش يا همسر او يا فرزندانش يا رفيقش يا كساني كه به او مربوطند از تشنگي بميرند يا مريض شوند ( حتي حيواني كه در اختيار اوست ) .

4 ـ بدن يا لباس او نجس است و آب بيش از تطهير آن ندارد ، و لباس ديگري هم ندارد .

5 ـ وقت براي وضو گرفتن يا غسل كردن ندارد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ تيمم .

چگونه تيمم كنيم ؟

اعمال تيمم

1 ـ زدن كف دو دست با هم بر چيزي كه تيمم بر آن صحيح است .

2 ـ كشيدن هر دو دست بر تمام پيشاني و دو طرف آن ، از جايي كه موي سر روييده است ، تا روي ابروها و بالاي بيني .

3 ـ كشيدن كف دست چپ بر تمام پشت دست راست .

4 ـ كشيدن كف دست راست بر تمام پشت دست چپ .

تمام كارهاي تيمم بايد با قصد تيمم و براي اطاعت از دستور الهي انجام شود ، و همچنين بايد معلوم كند كه تيمم بجاي وضو است يا غسل . ^{( 1 )}

چيزهايي كه تيمم بر آنها صحيح است :

* خاك

* ريگ

* اقسام سنگها مانند : سنگ سياه ، سنگ مرمر ، سنگ گچ ( قبل از پخته شدن ) ، سنگ آهك ( قبل از پخته شدن ) .

* گِل پخته ؛ مانند : آجر ، كوزه . ^{( 2 ) ( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 700 .

2 . توضيح المسائل ـ م 684 و 685 ؛ و العروة الوثقي ، ج 1 ص 485 .

3 ( اراكي ـ گلپايگاني ) تيمم بر گل پخته صحيح نيست ؛ ( خوئي ) بنا بر احيتياط تيمم بر گل پخته صحيح نيست . ( العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 485 )

چند مسأله :

1 ـ تيمّمي كه به جاي وضو است با تيممي كه به جاي غسل است فرقي ندارد مگر در نيّت . ^{( 1 )}

2 ـ كسي كه بجاي وضو تيمم كرده است ، اگر يكي از چيزهايي كه وضو را باطل مي كند از او سر بزند تيممش باطل مي شود . ^{( 2 )}

3 ـ كسي كه به جاي غسل تيمم كرده است هرگاه يكي از اسباب غسل ؛ مثل جنابت يا مسّ ميت پيش آيد تيممش باطل مي شود . ^{( 3 )}

4 ـ تيمم در صورتي صحيح است كه نتواند وضو بگيرد ، يا غسل كند ، بنابراين اگر بدون عذر تيمم كند ، صحيح نيست و اگر عذر داشته باشد و برطرف شود ؛ مثلاً آب نداشته ، و آب پيدا كند ، تيمم او باطل مي شود . ^{( 4 )}

5 ـ اگر به جاي غسل جنابت تيمم كند ، لازم نيست ^{( 5 )} براي نماز وضو بگيرد ولي اگر به جاي غسلهاي ديگر تيمم كند ، با آن تيمم نمي تواند نماز بخواند و بايد براي نماز وضو بگيرد و اگر نتواند وضو بگيرد ، بايد تيمم ديگري به جاي وضو انجام دهد . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 701 .

2 . توضيح المسائل ـ م 720 .

3 . توضيح المسائل ـ م 720 .

4 . توضيح المسائل ـ م 722 .

5 ( گلپايگاني ) نبايد وضو بگيرد . ( مسأله 731 )

6 . توضيح المسائل ـ م 723 .

شرايط صحيح بودن تيمم :

* اعضاي تيمم ؛ يعني پيشاني و دستها پاك باشد .

* پيشاني و پشت دستها را از بالا به پائين مسح كند .

* چيزي كه بر آن تيمم مي كند پاك و مباح باشد .

* ترتيب را رعايت كند .

* موالات را رعايت كند .

* چيزي بين دست و پيشاني وهمچنين كف دست و پشت دست در هنگام مسح فاصله نباشد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج 1 ص 495 و توضيح المسائل ـ م 692 ـ 694 ـ 704 تا 706 .

نـمـاز

وقت نماز

پس از فرا گرفتن مسائل طهارت ، كم كم براي انجام نماز ، آماده مي شويـم .

بـراي آشنايي با مسائل و احكام نماز ابتدا يادآور مي شويم كه نماز يا واجـب است و يا مستحب ، نمازهاي واجب هم دو دسته اند ؛ بعضي از آنها تكليف هـر روزه مي باشـد و در هر شبانه روز ، در زمانهاي خاصـي بايد بجـا آورده شـود و برخـي ديگــر نمازهايي هستند كه گاهـي اوقـات به سببي خاص واجب مي شود و برنامه هميشگي و هر روزه نمي باشد ، جهت آشنـايي با نمازهاي واجب به نمودار صفحه بعد توجه كنيـد :

1 ـ صبح

2 ـ ظهر

1 ـ هرروزه ( يوميّه ) 3 ـ عصر

4 ـ مغرب

5 ـ عشاء

1 ـ واجب

1 ـ آيات

2 ـ طواف واجب

3 ـ ميّت

اقسام نماز 2 ـ مَـقطـعي 4 ـ قضاي پدر بر پسر بزرگتر

5 ـ نمازي كه با نذر واجب مي شود

2 ـ مستحب : نمازهاي مستحب بسيار است . ^{( 1 )}

وقت نمازهاي روزانه :

نمازهاي هر روزه ، پنج نماز و مجموع آنها هفده ركعت است .

نماز صبح : دو ركعت

نماز ظهر : چهار ركعت

نماز عصر : چهار ركعت

نماز مغرب : سه ركعت

نماز عشاء : چهار ركعت

اولين سؤالي كه در رابطه با نمازهاي روزانه مطرح مي باشد اين است كه اين نمازها در چه وقتي بايد خوانده شود ؟

وقت نماز صبح : از اذان صبح تا طلوع آفتاب

وقت نماز ظهر و عصر : از ظهر شرعي تا مغرب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، نمازهاي واجب .

وقت نماز مغرب و عشاء : از مغرب تا نصف شب ^{( 1 )}

نمودار فرضي وقت نمازهاي يوميه

توضيــح :

وقت اذان صبح

نزديك اذان صبح ، از طرف مشرق ، سفيده اي رو به بالا حركت مي كند كه آن را « فجراوّل » گويند ، هنگامي كه آن سفيده پهن شد ، « فجر دوّم » و ابتداي وقت نماز صبح است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 731 و 736 .

2 . توضيح المسائل ـ م 741 .

ظـهـــر :

اگر چوب يا چيزي مانند آن را عمود بر زمين قرار دهيم ، وقتي كه سايه آن به كمترين مقدار رسيد و رو به افزايش گذاشت « ظهر شرعي » و ابتداي وقت نماز ظهر است . ^{( 1 )}

مــغــرب :

« مغرب » موقعي است كه سرخي طرف مشرق ، كه بعد از غروب آفتاب پيدا مي شود از بين برود . ^{( 2 ) ( 3 )}

نيمه شـب

اگر فاصله بين غروب آفتاب با اذان صبح ^{( 4 )} را دو نيم كنيم ، وسط آن « نيمه شب » و آخر وقت نماز عشاء است . ^{( 5 ) ( 6 )}

احكام وقت نماز

1 ـ نمازهاي غير روزانه و مقطعي داراي وقت مشخصي نمي باشد ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 729 .

2 . توضيح المسائل ـ م 735 .

3 ( ساير مراجع ) از بالاي سر بگذرد . ( مسأله 743 )

4 ( خوئي ) بايد از اوّل غروب تا اوّل آفتاب حساب كرد . ( مسأله 747 )

5 . احتياط واجب آن است كه براي نماز عشاء همانگونه كه در متن آمده است و براي نماز شب تا اوّل آفتاب حساب شود . ( توضيح المسائل ـ م 739 )

6تقريباً يازده ساعت و ربع بعد از ظهر شرعي ، آخر وقت نماز مغرب و عشاء است .

بلكه وقت انجام آنها بستگي به زماني دارد كه به علّتي آن نماز واجب شود .

مثلاً ؛ نماز آيات بستگي به زلزله يا كسوف يا خسوف و يا حادثه اي دارد كه پيش آمده است ، و نماز ميّت ، زماني واجب مي شود كه مسلماني از دنيا برود ، و تفصيل هر كدام در جاي خود خواهد آمد .

2 ـ اگر تمام نماز قبل از وقت خوانده شود و يا عمداً نماز را قبل از وقت شروع كند ، باطل است . ^{( 1 )}

اگر نماز در وقت خودش خوانده شود در اصطلاحِ احكام ، گويند : نماز « اَدا » شده است .

اگر نماز بعد از وقت خوانده شود ، در اصطلاح احكام گويند : نماز « قضا » شده است .

3 ـ مستحب است انسان نماز را در اول وقت بخواند ، و هر چه به اول وقت نزديكتر باشد بهتر است ، مگر آنكه تأخير آن از جهتي بهتر باشد ؛ مثلاً صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند . ^{( 2 )}

4 ـ اگر وقت نماز تنگ باشد ، كه اگر بخواهد مستحبّات نماز را بجا آود ، بخشي از نماز بعد از وقت خوانده مي شود ، بايد مستحبّات را بجا نياورد ؛ مثلاً اگر بخواهد قنوت بخواند ، وقت مي گذرد ، بايد قنوت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 744 .

2 . توضيح المسائل ـ م 751 .

نخواند . ^{( 1 )}

استفتاء

س : شركت در نماز جماعت اهل سنت ، با توجه به اينكه وقت نماز مغرب نزد آنها زودتر از مغرب شرعي نزد شيعيان است ، آيا كفايت از نماز مغرب مي نمايد يا نه ؟

( امام خميني « ره » ) : در فرض مرقوم جماعت صحيح است و اعاده ندارد .

( گلپايگاني ) : شركت با آنها مندوب ^{( 2 )} است ولي در صورت تمكن اعاده نمايد ـ والله العالم ـ .

( اراكي ) وقت هم مثل ساير شرايط و اجزاء است كه با تقيّه ساقط مي شود . ^{( 3 )}

قبـــلـه

1 ـ خانه كعبه ، كه در شهر مَكّه و در مسجد الحرام قرار دارد ، « قبله » است و نمازگزار بايد رو به آن نماز بخواند .

2 ـ كسي كه بيرون شهر مكه و دور از آن است اگر طوري بايستد كه بگويند رو به قبله نماز مي خواند ، كافي است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ـ م 747 .

2 مندوب = مستحب .

3 . استفاءات ويژه حج ، س 54 .

4 . توضيح المسائل ، م 776 .

پوشانيدن بدن در نماز

يكي از مسائلي كه قبل از شروع نماز توجه به آن لازم است ، مسأله پوشش است ، و اكنون به بيان مقدار پوشش و شرايط آن مي پردازيم :

مقدار پوشش

1 ـ مردان بايد عورت را بپوشانند و بهتر است از ناف تا زانو را بپوشانند .

2 ـ زنان بايد تمام بدن را بپوشانند بجز :

* دستها تا مچ .

* پاها تا مچ .

* صورت به مقداري كه در وضو بايد شسته شود . ^{( 1 )}

3 ـ بر زنان پوشاندن دستها و پاها و صورت به مقداري كه در مسأله پيش گفته شد در نماز واجب نيست ، گرچه پوشاندن آن هم مانع ندارد . ^{( 2 )}

4 ـ لباس نمازگزار بايد اين شرايط را دارا باشد :

* پاك باشد ( نجس نباشد ) .

* مباح باشد ( غصبي نباشد ) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 788 و 789 .

2 . توضيح المسائل ، م 789 .

* از اجزاء مردار نباشد ؛ مثلاً از پوست حيواني كه مطابق دستور اسلام كشته نشده است تهيه نشده باشد ، حتي كمربند و كلاه .

* از حيوان حرام گوشت نباشد ؛ مثلاً از پوست پلنگ يا خوك تهيه نشده باشد .

* اگر نمازگزار مرد است لباس او طلاباف يا ابرايشم خالص نباشد .

از شرايط بالا ، آنچه ممكن است براي هر كس پيش آيد شرط اول است چون كمتر كسي است كه با لباس غصبي يا با لباسي كه از اجزاء مردار تهيه شده ، نماز بخواند ، بنابر اين به توضيح شرط اول مي پردازيم :

گفتني است كه علاوه بر لباس ، بدن نمازگزار نيز بايد پاك باشد .

در اين موارد نماز خواندن با بدن يا لباس نجس ، باطل است :

* عمداً با بدن يا لباس نجس نماز بخواند ؛ يعني با اين كه مي داند بدن يا لباسش نجس است با همان حال نماز بخواند . ^{( 1 )}

* در ياد گرفتن مسأله كوتاهي كرده ^{( 2 )} و به جهت ندانستن مسأله با بدن يا لباس نجس نماز خوانده است . ^{( 3 )}

* نجس بودن بدن يا لباس را مي دانسته ، ولي هنگام نماز فراموش

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 799 .

2 ( گلپايگاني ) كسي كه نمي داند با بدن يا لباس نجس نماز باطل است ، اگر با بدن يا لباس نجس نماز بخواند ، بنابر احتياط لازم ، نمازش باطل است ( مسأله 8089 ) ؛ ( اراكي ) كسي كه نمي داند با بدن و لباس نجس نماز باطل است اگر با بدن يا لباس نجس نماز بخواند ، نمازش باطل است . ( مسأله 794 )

3 . توضيح المسائل ، م 800 .

كرده و با آن نماز خوانده است . ^{( 1 )}

در اين موارد ، اگر با بدن يا لباس نجس نماز بخواند صحيح است :

* نداند بدن يا لباسش نجس است و بعد از نماز متوجه شود . ^{( 2 )}

* به واسطه زخمي كه در بدن اوست ، بدن يا لباسش نجس شده و آب كشيدن يا عوض كردن آن هم دشوار است . ^{( 3 )}

* لباس يا بدن نمازگزار به خون نجس شده است ولي مقدار آلودگي كمتر از دِرْهَم ^{( 4 )} است .

* ناچار باشد كه با بدن يا لباس نجس نماز بخواند ؛ مثلاً آب براي تطهير ندارد .

چند مسأله :

1 ـ اگر لباسهاي كوچك نمازگزار مثل دستكش و جوراب ، نجس باشد ، و يا دستمال كوچك نجسي در جيب داشته باشد ، چنانچه از اجزاء مردار يا حرامگوشت نباشد اشكال ندارد . ^{( 5 )}

2 ـ پوشيدن عبا و لباس سفيد و پاكيزه ترين لباسها و استعمال بوي خوش و دست كردن انگشتري عقيق در نماز ، مستحب است . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 803 .

2 . توضيح المسائل ، م 802 .

3 . توضيح المسائل ، م 848 .

4 يك درهم ، تقريباً به اندازه يك سكه دو ريالي است .

5 . توضيح المسائل ، م 848 .

6 . توضيح المسائل ، م 848 .