بخش 4

انجام نداده باشد ، بنابر اين كسي كه در غير وطن كمتر از ده روز مي ماند ، نمي تواند روزه بگيرد . ^{( 1 )} 9 ـ در سفر ، نماز قضا مي توان خواند ، هرچند نماز چهار ركعتي ، ولي روزه قضا نمي توان گرفت . ^{( 2 )} مسافري كه نمازش را تمام خوانده است : الف : اگر نمي دانسته است كه مسافر بايد نماز را شكسته بخواند : نمازي كه خوانده ، صحيح است . ^{( 3 )} ب : حكم سفر را مي دانسته ولي بعضي از جزئيّات را نمي دانسته است و يا نمي دانسته كه مسافر است : نمازي كه خوانده است بايد دوباره بخواند . ^{( 4 ) ( 5 )} غير مسافري كه نمازش را شكسته خوانده است : كسي كه بايد نماز را تمام بخواند ، اگر شكسته بجا آورد ، در هر صورت نمازش باطل است . ^{( 6 ) ( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج 2 ، ص 215 ، الخامس . 2 . همان مدرك . 3 . توضيح المسائل ، م 1359 . 4 . توضيح المسائل ، م 1360 ، 1361 و 1362 .

5 ( گلپايگاني ـ خويي ) اگر خارج از وقت بفهمد قضا ندارد . ( مسأله 1369 )

6 . توضيح المسائل ، م 1363 .

7 ( خويي ) مگر مسافري كه قصد ماندن ده روز در جايي داشته باشد و به جهت ندانستن حكم مسأله نماز را شكسته بخواند . ( مسأله 1372 )

آداب سفر

از آنجا كه آشنايي با آداب سفر و عمل به آنها مي تواند سفر زيارتي شما را پربارتر كند ، در اين قسمت به برخي از آنها اشاره مي كنيم :

1 ـ مستحب است انسان هنگام سفر با اهل و عيال و خويشان خود خداحافظي كند .

2 ـ برادران ايماني خود را از سفر مطلع نمايد .

3 ـ هنگام سفر وصيّت كند ، بويژه نسبت به واجبات . ^{( 1 )}

4 ـ با « بسم الله » ، ذكر ، حمد ، شكر خداوند و خواندن برخي از سوره ها و آيات قرآني سفر را آغاز كند . ( از جمله سوره ها و آياتي كه مستحب است ؛ سوره حمد ، توحيد ، قدر و آيه الكرسي مي باشد ) .

5 ـ هنگام سفر چيزي صدقه بدهد .

6 ـ براي سفر ، همسفر انتخاب كند و تنهايي نرود .

7 ـ آنچه را كه در سفر به آنها نياز دارد همراه بردارد .

* و بر ديگران نيز مستحب است كه با وي خداحافظي كرده و او را بدرقه كنند و در شروع سفر ، به وي كمك كنند و براي او دعا كنند .

و در سفر حج مستحب است :

1 ـ به زيارت پيامبر نيز مشرف شود .

2 ـ هنگام بازگشت از سفر و خارج شدن از مكه ، نيّت بازگشت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 براي آشنايي با مسائل وصيّت به ص 215 مراجعه كنيد .

مجدّد داشته باشد .

3 ـ اگر هنگامي كه بازمي گردد ظهر شده است ابتدا نماز ظهر و عصر را بخواند و سپس از مكه يا مدينه خارج شود .

4 ـ اين سفر را سفر سياحتي و تجارتي قرار ندهد ، بلكه آن را جزء سفر آخرت به حساب آورد و در اين سفر به ياد قيامت باشد .

5 ـ هرگز اين سفر را سبب فخرفروشي به ديگران و خود بزرگ بيني قرار ندهد . ^{( 1 )}

يادآوريزائران محترم مي توانند در آغاز سفر يا هنگام رسيدن به مقصد ، از مسؤولان يا روحاني كاروان ، مدت اقامت در آنجا را سؤال كنند ، تا نسبت به نماز مشكلي نداشته باشند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج2 ، كتاب الحج .

نمـاز قضـاپيش از اين گذشت كه « نماز قضا » نمازي را گويند كه بعد از وقت خوانده مي شود . انسان بايد نمازهاي واجب را در وقت خود بخواند و چنانچه بدون عذر نمازي از او قضا شود ، گناهكار است و بايد توبه كرده و قضاي آن را هم بجا آورد . در دو مورد بجا آوردن قضاي نماز ، واجب است : الف : نماز واجب را در وقت آن ، نخوانده باشد . ب : بعد از وقت متوجه شود نمازي كه خوانده است باطل بوده . ^{( 1 )} 1 ـ كسي كه نماز قضا دارد ، نبايد در خواندن آن كوتاهي كند ، ولي واجب نيست فوراً آن را بجا آورد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1370 ـ 1371 . 2 . توضيح المسائل ، م 1372 .

129

2 ـ حالتهاي مختلف انسان نسبت به نماز قضا : * مي داند نماز قضا ندارد : چيزي واجب نيست . * شك دارد نماز قضا دارد يا نه : چيزي واجب نيست . * احتمال مي دهد نماز قضايي داشته باشد : مستحب است احتياطاً قضاي آن را به جا آورد . * مي داند نماز قضا دارد ، ولي شماره آنها را نمي داند ؛ مثلاً نمي داند چهار تا بوده يا پنج تا : چنانچه كمتر را بخواند كافي است . * اگر شماره آنها را مي دانسته ولي فراموش كرده است ؛ اگر مقدار كمتر را بخواند كفايت مي كند . * شماره آن را هم مي داند : بايد قضاي آن را بجا آورد . ^{( 1 )} 3 ـ قضاي نمازهاي يوميّه لازم نيست ^{( 2 )} به ترتيب خوانده شود ؛ مثلاً كسي كه يك روز نماز عصر و روز بعد نماز ظهر را نخوانده ، لازم نيست اوّل نماز عصر و بعد از آن نماز ظهر را قضا كند . ^{( 3 )} 4 ـ نماز قضا را با جماعت مي توان خواند ، چه نماز امام جماعت ادا باشد يا قضا ، و لازم نيست هر دو ، يك نماز را بخوانند ؛ مثلاً اگر نماز قضاي صبح را با نماز ظهر يا عصر امام بخواند اشكال ندارد . ^{( 4 )} 5 ـ اگر مسافري كه بايد نماز را شكسته بخواند ، نماز ظهر يا عصر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1374 و 1383 .

2 ( اراكي ) بايد به ترتيب خوانده شود . ( مسأله 1368 )

3 . توضيح المسائل ، م 1375 . 4 . توضيح المسائل ، م 1388 .

يا عشا ، از او قضا شود ، بايد آن را دو ركعتي بجا آورد ، اگر چه در غير سفر بخواهد قضاي آن را بجا آورد . ^{( 1 )} 6 ـ درسفرنمي توان روزه گرفت ، حتي روزه قضا ، ولي نماز قضا مي توان بجا آورد . ^{( 2 )} 7 ـ اگر در سفر بخواهد نمازهايي را كه در غير سفر قضا شده است بجا آورد ، بايد نمازهاي ظهر و عصر و عشا را چهار ركعتي قضا كند . ^{( 3 )} 8 ـ نماز قضا را در هر وقتي مي توان بجا آورد ؛ يعني قضاي نماز صبح را مي توان ظهر يا شب خواند . ^{( 4 )} نماز قضاي پدر1 ـ تا انسان زنده است اگر چه از خواندن نماز خود عاجز باشد ، شخص ديگري نمي تواند نمازهاي او را قضا كند . ^{( 5 )} 2 ـ پس از مرگ پدر ، نماز و روزه هايي را كه بجا نياورده باشد ، بر پسر بزرگتر او واجب است آن نماز و روزه ها را قضا كند ، و احتياط مستحب ^{( 6 )} است نماز و روزه هائي را كه از مادرش قضاء شده است بجا آورد . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1368 . 2 . تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 224 ، م 5 ؛ و العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 734 ، م 10 . 3 . توضيح المسائل ، م 1368 . 4 . تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 293 ، م 1 ؛ العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 734 ، م 10 . 5 . توضيح المسائل ، م 1387 .

6 ( اراكي ) نماز و روزهاي مادر را هم بايد قضا كند . ( مسأله 1382 ) ( گلپايگاني ) احتياط واجب است نماز و روزه هاي مادر را نيز قضا كند . ( مسأله 1399 )

7 . توضيح المسائل ، م 1390 .

3 ـ حالتهاي مختلف پسر بزرگتر نسبت به نماز قضاي پدر : الف : مي داند ، پدر نماز قضا داشته است و : * تعداد آن را هم مي داند : بايد آنها را قضا كند . * تعداد آن را نمي داند : اگر مقدار كمتر را بجا آورد كافي است . * شك دارد كه خودش بجاآورده است يانه : بنابر احتياط واجب بايد قضا كند . ^{( 1 )} ب : شك دارد كه پدر ، نماز قضا داشته است يا نه : چيزي بر او واجب نيست . ^{( 2 )} 4 ـ اگر پسر بخواهد نماز پدر يا مادر را بخواند ، بايد به تكليف خود عمل كند ؛ مثلاً نماز قضاي صبح و مغرب و عشاء را بايد بلند بخواند . ^{( 3 )} 5 ـ اگر پسر بزرگتر ، پيش از آن كه نماز و روزه پدر را قضا كند ، از دنيا برود ، بر پسر دوم چيزي واجب نيست . ^{( 4 ) ( 5 )}

راهنماييآنان كه نماز قضا دارند ، فرصت را از دست ندهند و اوقات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1390 ـ 1392 . 2 . توضيح المسائل ، م 1391 . 3 . توضيح المسائل ، م 1395 . 4 . توضيح المسائل ، م 1398 .

5 ( گلپايگاني ) چنانچه بين مرگ پدر يا مادر و مرگ او به قدري طول كشيده كه مي توانسته قضاي نماز و روزه ها را به جا آورد ، بر پسر دوّم چيزي واجب نيست و اگر اين مقدار طول نكشيده بنابر احتياط واجب پسر دوم بايد قضاي آن را بجا آورد . ( مسأله 1407 )

فراغت خود را بيهوده نگذرانند ، و بيش از مقدار نياز وقت خود را در بازارها و مغازه ها تلف نكنند ، و نمازهاي قضاي خود را بجاي آورند ، كه اين وظيفه واجب آنهاست ، و بايد بدان عمل كنند و چه بهتر كه اين عبادتها در اماكن مقدسي همچون مسجدالحرام و مسجدالنبي انجام شود ، كه افزون بر عمل به واجب شرعي از پاداش بيشتري نيز بهره مند خواهند شد .

نماز جماعتوحدت امّت اسلامي ، از جمله مسائلي است كه اسلام ، به آن اهميّت بسياري داده ، و براي حفظ و ادامه آن ، برنامه هاي ويژه اي دارد ، يكي از آنها نماز جماعت است . در نماز جماعت ، يكي از نمازگزاران كه داراي ويژگي خاصي است پيشاپيش جمعيت مي ايستد و ديگران در صفوفي منظم ، پشت سر او و هماهنگ با او نماز را بجا مي آورند . كسي كه در اين نماز دسته جمعي ، پيشاپيش جمعيت مي ايستد « امام جماعت » است و كسي كه پشت سر او در نماز از او پيروي مي كند « مأموم » است . اهمّيت نماز جماعت گذشته از آنكه در روايات زيادي ، براي نماز جماعت ، اَجر و پاداش بسياري وارد شده است ، با دقّت در برخي از مسائل احكام ، به

اهميّت اين عبادت پي مي بريم ، و در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم ؛ 1 ـ شركت در نماز جماعت براي هر كس مستحب است ، بويژه براي همسايه مسجد . ^{( 1 )} 2 ـ مستحب است ، انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند . 3 ـ نماز جماعت ، هر چند اوّل وقت خوانده نشود ، از نماز فُرادايِ ^{( 2 )} اوّل وقت بهتر است . 4 ـ نماز جماعتي كه مختصر خوانده مي شود ، از نماز فُرادايي كه آن را طول بدهد بهتر است . ^{( 3 )} 5 ـ سزاوار نيست انسان بدون عذر نماز جماعت را ترك كند . 6 ـ حاضر نشدن به نماز جماعت از روي بي اعتنايي به آن ، جايز نيست . ^{( 4 )} شرايط نماز جماعتهنگام برپايي نماز جماعت ، شرايط زير ، بايد مراعات شود : * مأموم از امام ، جلوتر نايستد ، و احتياط واجب آن است كه كمي عقب تر بايستد . * جايگاه امام جماعت از جايگاه مأمومين ، بالاتر نباشد . * فاصله امام و مأموم و فاصله صف ها ، زياد نباشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1399 .

2 نمازي كه به تنهايي خوانده شود و به جماعت نباشد ، « نماز فُرادا » نام دارد .

3 . توضيح المسائل ، م 1402 . 4 . توضيح المسائل ، م 1401 .

* بين امام و مأموم و همچنين بين صف ها چيزي مانند ديوار يا پرده مانع نباشد ، ولي نصب پرده بين صفِ مردها و زنها اشكال ندارد . ^{( 1 )}

امام جماعت بايد بالغ و عادل باشد و نماز را بطور صحيح بخواند . ^{( 2 )} پيوستن به نماز جماعت ( اقتدا كردن ) در هر ركعت ، تنها در بين قرائت ^{( 3 )} و در ركوع مي توان به « امام » اقتدا كرد ، پس اگر به ركوع امام جماعت نرسد ، بايد در ركعت بعد اقتدا كند ، و اگر تنها به ركوع امام جماعت هم برسد ، يك ركعت به حساب مي آيد . حالتهاي مختلف براي پيوستن به نماز جماعت * ركعت اوّل 1 ـ دربين قرائترمأموم حمد و سوره را نمي خواند و بقيّه اعمال را با امام جماعت بجا مي آورد . 2 ـ در ركوعرركوع و بقيه اعمال را با امام جماعت بجا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 777 . 2 . توضيح المسائل ، م 1453 .

3 در قنوت ركعت دوّم هم مي تواند اقتدا كند و قنوت را با امام بخواند و همانند آنچه براي اقتدا در بين قرائت گفته مي شود عمل كند .

مي آورد . ^{( 1 )} * ركعت دوّم 1 ـ دربين قرائترمأموم حمد و سوره را نمي خواند و با امام ، قنوت و ركوع و سجده را بجا مي آورد و آنگاه كه امام جماعت تشهد مي خواند ، بنا بر احتياط واجب بايد به صورت نيم خيز ، بنشيندو اگر نماز دو ركعتي است يك ركعت ديگر به تنهائي بخواند و نماز را تمام كند و اگر سه يا چهار ركعتي است ، در ركعت دوّم كه امام جماعت در ركعت سوّم مي باشد ، حمد و سوره بخواند ( هر چند امام جماعت تسبيحات بخواند ) و آنگاه كه امام جماعت ركعت سوّم را تمام كرد ، و براي ركعت چهارم برمي خيزد ، مأموم بايد پس از دو سجده ، تشهد بخواند ، و برخيزد و قرائت ركعت سوّم را بجا آورد و در ركعت آخر نماز كه امام جماعت با تشهد و سلام ، نماز را به پايان مي برد يك ركعت ديگر مي خواند . ^{( 2 )} 2 ـ در ركوع : رركوع را با امام جماعت بجا مي آورد و بقيّه نماز را همانگونه كه گفته شد ، انجام مي دهد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1427 . 2 . توضيح المسائل ، م 1439 و 1440 .

137

* ركعت سوّم 1 ـ دربين قرائترچنانچه مي داند كه اگر اقتدا كند براي خواندن حمد و سوره و يا حمد تنها وقت دارد ، مي تواند اقتدا كند و بايد حمد و سوره يا حمد را بخواند ، و اگر مي داند فرصت ندارد ، بنا بر احتياط واجب بايد صبر كند تا امام جماعت به ركوع رود ، سپس به او اقتدا كند . 2 ـ در ركوعرچنانچه در ركوع اقتدا كند ، ركوع را با امام بجا مي آورد و حمد و سوره براي آن ركعت ساقط است ، و بقيه نماز را همانگونه كه قبلاً بيان شد بجا مي آورد . ^{( 1 )} * ركعت چهارم 1 ـ دربين قرائترحكم اقتدا در ركعت سوّم را دارد ، و آنگاه كه امام جماعت در ركعت آخر نماز براي تشهد و سلام مي نشيند ، مأموم مي تواند برخيزد و نمازش را به تنهايي ادامه دهد ، و مي تواند ، بطور نيم خيز بنشيند تا تشهد و سلام امام جماعت تمام شود و سپس برخيزد . 2 ـ در ركوعرركوع و سجده ها را با امام بجا مي آورد ، ( اكنون ركعت چهارم امام و ركعت اوّل مأموم است ) و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1443 ـ 1442 و تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 271 و 272 ، م5 ، 6و 8 .

138

بقيه نماز را همانگونه كه گذشت انجام مي دهد . ^{( 1 )} احكام نماز جماعت1 ـ اگر امام جماعت يكي از نمازهاي يوميّه را مي خواند ، هر كدام از نمازهاي يوميّه را مي توان به او اقتدا كرد ، بنابراين اگر امام ، نماز عصر را مي خواند ، مأموم مي تواند ، نماز ظهر را به او اقتدا كند ، و يا اگر مأموم پس از آنكه نماز ظهر را خواند ، جماعت برپا شود ، مي تواند نماز عصر را به ظهر او اقتدا كند . ^{( 2 )} 2 ـ مأموم مي تواند نماز قضاي خود را به نماز اداي امام ، اقتدا كند ، هر چند قضاي ديگر نمازهاي يوميّه باشد ؛ مثلاً امام جماعت نماز ظهر را مي خواند و او قضاي نماز صبح را . ^{( 3 )} 3 ـ نماز جماعت ، حدّاقل با دو نفر برپا مي شود ، يك نفر امام و يك نفر هم مأموم ، مگر در نماز جمعه و عيد فطر و قربان . ^{( 4 )} 4 ـ نمازهاي مستحبي را نمي توان به جماعت خواند ، مگر نماز طلب باران . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان مدرك . 2 . توضيح المسائل ، م 1408 . 3 . تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 265 ، م 1 ؛ العروة الوثقي ، ج 1 ص 765 م 3 . 4 . العروة الوثقي ، ص 766 ، م 8 . 5 . العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 764 ، م 2 .

139

وظيفه مأموم در نماز جماعت1 ـ مأموم نبايد تكبيرة الاحرام را پيش از امام بگويد ، بلكه احتياط واجب آن است كه تا تكبير امام تمام نشده ، تكبير نگويد . ^{( 1 )} 2 ـ مأموم ، بايد غير از حمد و سوره همه چيز نماز را خودش بخواند ، ولي اگر ركعت اوّل يا دوّم او ، و ركعت سوّم يا چهارم امام باشد ، بايد حمد و سوره را بخواند . ^{( 2 )} چگونگي پيروي مأموم ، از امام جماعتالف ) : در خواندني ها ؛ مانند حمد ، سوره ، ذكر و تشهد ، جلو افتادن از امام يا عقب افتادن از او اشكال ندارد ، مگر در تكبيرة الاحرام . ب ) : در اعمال ؛ مانند ركوع ، سر برداشتن از ركوع و سجده ، پيش افتادن جايز نيست ؛ يعني نبايد قبل از امام به ركوع برود و يا از ركوع برخيزد ، يا به سجده برود ، ولي عقب افتادن اگر زياد نباشد اشكال ندارد . ^{( 3 )} مسأله : اگر موقعي كه امام جماعت در ركوع است اقتدا كند ، ممكن است ، يكي از اين حالت ها را داشته باشد : * قبـل از تمـام شـدن ذكـر ركـوعِ امام جماعت به ركـوع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1467 . 2 . توضيح المسائل ، م 1461 . 3 . توضيح المسائل ، م 1469 ـ 1467 و 1470 ؛ العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 785 .

140

مي رسـد رنمازش به جماعت صحيح است . * وقتي به حدّ ركوع مي رسد ، ذكرِ ركوعِ امام جماعت تمام شده ولي هنوز ، امام در ركوع است ر نمازش به جماعت صحيح است . * به ركوع رود ولي به ركوع امام هم نرسد ر نمازش بطور فُرادا صحيح است و بايد آن را تمام كند . ^{( 1 )}

1ـ به ركوع رود ر واجب است برخيزد و باامام جماعت به ركوع برود . ^{( 2 )} 2ـ ازركوع برخيزد ربايد به ركوع برگرددوبا امام سر از ركوع بردارد ، و در اين اگرمأموم سهواًصورت زياد شدن ركوع كه ركن پيـش از امـام : است ، نماز را باطل نمي كند . 3ـ به سجده رود رواجب است ، سر از سجده بردارد و با امام به سجده رود . 4ـ سرازسجده بردارد ربايدبه سجده برگردد . ^{( 3 )} اگر جاي مأموم بلندتر از امام باشد ، در صورتي كه بلندي آن به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ( خوئي ـ اراكي ) نمازش باطل است . ( مسأله 1436 ) ؛ ( گلپايگاني ) جماعت باطل است ولي نمازش صحيح است . ( مسأله 1436 )

2 ( گلپايگاني ) بنا براحتياط ، بايد برخيزد و با امام جماعت به ركوع رود . ( العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 786 )

3 . العروة الوثقي ، ج 1 ، ص 786 ، م 12 .

مقدار متعارفِ زمان قديم باشد ، اشكال ندارد ، مثل آنكه امام در صحن مسجد و مأموم در پشت بام به نماز بايستد ولي اگر مثل ساختمانهاي چند طبقه اين زمان باشد ، جماعت اشكال دارد . ^{( 1 ) ( 2 )} شركت در نماز جماعت اهل سنتدر ايامي كه زائران محترم در دو شهر مكه و مدينه هستند ، از فرصت استفاده كرده و در نماز جماعت مساجد اين دو شهر بويژه مسجدالحرام و مسجدالنبي كه با جمعيت زيادي برگزار مي شود شركت كنند ، تا از ثواب بسيار زياد نماز جماعت و نماز خواندن در اين اماكن مقدس بهره مند شوند ، و هم از كارهايي كه سبب توهين به مذهب تشيع و انگشت نما شدن شيعيان مي گردد ، بويژه برگشت به منازل ، نزديك وقت نماز يا هنگام برپايي نماز و يا تماشاي نماز جماعت جداً بپرهيزند .

جهت آشنايي اهميت اين موضوع برخي از مسائل شرعي را در اينجا مي آوريم : 1 ـ خارج شدن از مسجدالحرام و مسجد مدينه هنگام شروع نماز جماعت جايز نيست و بر شيعيان واجب است كه با آنان نماز جماعت بخوانند . 2 ـ شركت در نماز جماعت اهل سنت ، اختصاص به مسجد الحرام و مسجد النبي ندارد و در ديگر مساجد هم از نماز واجب كفايت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1416 .

2 ( گلپايگاني ـ خوئي ) اگر جاي مأموم بلندتر از جاي امام باشد اشكال ندارد ولي اگر به قدري بلند باشد كه نگويند اجتماع كرده اند ، جماعت صحيح نيست . ( مسأله 1425 )

مي كند . ^{( 1 )} استفتاءس : گاهي مشاهده مي شود كه هنگام برپايي نماز جماعت در مسجدالنبي و مسجدالحرام ، بعضي از حجاج از مسجد خارج مي شوند و يا كناري ايستاده و تماشا مي كنند ، لطفاً نظر مبارك را در اين باره مرقوم فرماييد : ( امام خميني ) : وقتي كه در « مسجدالحرام » يا « مسجدالنبي » نماز جماعت منعقد شد ، مؤمنين نبايد از آنجا خارج شوند و بايد از جماعت تخلّف نكنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند . ( گلپايگاني ) : اين عمل خوبي نيست و حجاج محترم شيعه بايد از اينگونه اعمال بپرهيزند و كاري نكنند كه انگشت نما و مورد اعتراض واقع شوند ـ والله العالم ـ . ( اراكي ) : احتياط واجب آن است كه در نماز جماعت شركت كنند و از آنچه موجب تفرقه مي شود جداً پرهيز كنند . ^{( 2 )} س : كسي كه نماز را در مسجدالحرام به نحو استداره ( به دور كعبه ) خوانده است بطوري كه رو در روي امام جماعت و يا طرفين او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ( گلپايگاني ) اختصاص به اين دو مسجد ندارد بلكه در تمام مساجد ، مستحب و مورد ترغيب و رجحان است ، لكن اگر امكان دارد ، نماز را اعاده كنند . ( خوئي ) در صورتي كه قرائت حمد و سوره را خود براي خود آهسته بخواند ، كفايت مي كند و در نماز جمعه ، بعد از نماز جمعه ، نماز ظهر را اعاده كند .

2 . استفتاآت ويژه حج ، س 33 .

ايستاده بوده است ، آيا اين نماز احتياج به اعاده دارد ؟ ( امام خميني ) : با وضع فعلي نياز به اعاده ندارد . ( گلپايگاني ) : نماز به نحو استداره مانعي ندارد ، ولي بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد ، و همچنين بنابر احتياط با مراعات قيد قبلي نزديكتر از امام به كعبه نباشد . ( اراكي ) : اگر مأموم در مواضع سجده و نزديك نبودن به كعبه از امام عقب تر باشد اشكال ندارد . ( خوئي ) : نماز به نحو استداره ، اطراف كعبه اشكال ندارد . ^{( 1 )} برخي از مستحبات و مكروهات نماز جماعت : 1 ـ مستحب است امام در وسط صف بايستد و اهل علم و كمال و تقوا در صف اوّل بايستند . 2 ـ مستحب است صفهاي جماعت منظم باشد و بين كساني كه در يك صف ايستاده اند فاصله نباشد . 3 ـ اگر در صف هاي جماعت جا باشد ، مكروه است انسان تنها بايستد . 4 ـ مكروه است مأموم ذكرهاي نماز را طوري بگويد كه امام بشنود . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ مناسك حج ( محشي ) ، مسائل متفرقه . 2 . توضيح المسائل ، ص 198 ـ 197 .

نماز جمعهنماز جمعه ^{( 1 )} يكي از اجتماعات هفتگي مسلمانان « نماز جمعه » است ، و نمازگزاران در روز جمعه مي توانند به جاي نماز ظهر ، نماز جمعه بخوانند . ^{( 2 ) ( 3 )} اهميّت نماز جمعه امام خميني ( ره ) در اهمّيت نماز جمعه چنين نگاشته اند : « نماز جمعه و دو خطبه آن ، مانند حج و نماز عيد فطر و قربان ، از مراسم بزرگ مسلمانان است ، ولي متأسفانه ، مسلمانان از وظايف مهم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحث نماز جمعه در رساله آية الله گلپايگاني و حاشيه وسيلة النجاة نيامده ولي با مجمع المسائل مطابقت شد .

2 . تحريرالوسيله ، ص 231 ، م 1 .

3 ( گلپايگاني ) بنابر احتياط واجب بايد نماز ظهر را نيز بخوانند . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص251 )

سياسي اين عبادت ، غافل و ناآگاهند ، در صورتي كه انساني ، با اندك مطالعه و دقت در احكام كشوري ، سياسي ، اجتماعي و اقتصادي اسلام درمي يابد كه اسلام دين سياست است و كسي كه دين را از سياست جدا مي داند ، ناداني است كه نه اسلام را مي شناسد و نه سياست را . » ^{( 1 )} چگونگي نماز جمعه * واجبات : نماز جمعه دو ركعت است ، مانند نماز صبح ، ولي دو خطبه دارد كه توسط امام جمعه ، قبل از نماز ايراد مي شود . * مستحبات : 1 ـ خواندن حمد و سوره با صداي بلند ( توسط امام جمعه ) . ^{( 2 )} 2 ـ خواندن سوره « جمعه » بعد از حمد ، در ركعت اوّل ( توسط امام جمعه ) . 3 ـ خواندن سوره « منافقون » پس از حمد در ركعت دوّم ( توسط امام جمعه ) . 4 ـ خواندن دو قنوت ، يكي در ركعت اوّل ، پيش از ركوع ، ديگري در ركعت دوّم ، پس از ركوع . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 234 ، م 9 .

2 ( گلپايگاني ـ اراكي ) احتياط واجب آن است كه حمد و سوره نماز جمعه را بلند بخواند . ( مسأله 1484 )

3 . تحريرالوسيله ، ج1 ، ص 232 ، الثاني .

شرايط نماز جمعه1 ـ تمام شرايطي كه در نماز جماعت بايد رعايت شود ، در نماز جمعه هم معتبر است . ^{( 1 )} 2 ـ بايد به جماعت برگزار شود و فُرادا صحيح نيست . 3 ـ حداقل تعداد افراد براي برپائي نماز جمعه ، پنج نفر مي باشد ؛ يعني يك نفر امام ، و چهار نفر مأموم . 4 ـ بين دو نماز جمعه ، حداقل بايد يك فرسخ فاصله باشد . ^{( 2 )} وظيفه امام جمعه هنگام ايراد خطبه ها1 ـ حمد و ثناي الهي را بجا آورد . 2 ـ بر پيامبر اكرم ـ ص ـ و ائمه مسلمين ـ ع ـ درود بفرستد . 3 ـ مردم را به تقواي الهي و پرهيز از گناهان سفارش كند . 4 ـ سوره كوتاهي از قرآن بخواند . 5 ـ براي مردان و زنان با ايمان طلب آمرزش كند . ^{( 3 )} و سزاوار است اين مطالب را نيز بگويد : ^{( 4 )} 1 ـ آنچه مسلمانان در زندگي دنيا و آخرت به آن نياز دارند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 شرايط نماز جماعت در ص گذشت .

2 . تحريرالوسيله ، ج1 ، ص 231 . 3 برخي از اين مسائل فتواست و برخي احتياط واجب و برخي مربوط به هر دو خطبه است و برخي ديگر مربوط به يكي از خطبه ها .

4 اين قسمت از تحريرالوسيله امام خميني ( ره ) آورده شده است .

2 ـ مردم را از آنچه در جهان مي گذرد و به سود و زيان مسلمانان است ، آگاه كند . 3 ـ از مسائل سياسي و اقتصادي كه در استقلال و آزادي آنان دخالت دارد و چگونگي رفتار آنها با ساير ملت ها سخن بگويد . 4 ـ مسلمانان را از دخالت دولت هاي ستمگر و استعمارگر در امور سياسي و اقتصادي كه منجر به بهره كشي از آنان مي شود ، آگاه كند . ^{( 1 )} وظيفه نمازگزاران جمعه1 ـ بنابر احتياط واجب بايد به خطبه ها گوش دهند . 2 ـ احتياط مستحب است از سخن گفتن بپرهيزند ، و چنانچه سخن گفتن ، سبب از بين رفتن فايده خطبه ها و يا گوش ندادن به آنها شود ، ترك آن واجب است . 3 ـ احتياط مستحب است ، شنوندگان ، هنگام ايراد خطبه ها ، رو به امام جمعه بنشينند ، و بيش از مقداري كه در نماز اجازه داده شده ، به اطراف نگاه نكنند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحريرالوسيله ، ج1 ، ص 233و 234 ، م 7 ، 8 و 9 . 2 . تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 235 ، م 14 .

148

نماز آيات

يكي از نمازهاي واجب « نماز آيات » است كه به سبب اين حوادث واجب مي شود : * زلزله * خسوف ( ماه گرفتگي ) * كسوف ( خورشيد گرفتگي ) * و نيز رعد و برق و بادهاي زرد و سرخ و مانند آن ، اگر بيشتر مردم بترسند . ^{( 1 ) ( 2 )} چگونگي نماز آيات1 ـ نماز آيات دو ركعت است و در هر ركعت پنج ركوع دارد . 2 ـ در نماز آيات ، قبل از هر ركوع ، سوره حمد و سوره ديگري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1491 .

2 ( گلپايگاني ) در صورتي كه به آنها آيت صدق كند [ غيرعادي باشد ] اگر چه كسي هم نترسد ، نماز آيات واجب است ( مسأله 1500 ) .

از قرآن خوانده مي شود ، كه در اين صورت ، در دو ركعت ، ده حمد و ده سوره خوانده مي شود ، ولي مي توان يك سوره را پنج قسمت كرده و قبل از هر ركوع يك قسمت از آن را خواند ، كه در اين صورت ، در دو ركعت دو حمد و دو سوره خوانده مي شود . در اينجا با تقسيم سوره « اخلاص » چگونگي نماز آيات را مي آوريم . * ركعت اوّلسوره حمدو « بسم الله الرحمن الرحيم » رركوع . « قل هوالله احد » رركوع . « الله الصمد » رركوع . « لم يلد ولم يولد » رركوع . « ولم يكن له كفواً احد » رركوع . و سپس سجده ها را بجا آورده و براي ركعت دوّم برمي خيزد . * ركعت دوّمركعت دوّم را نيز مانند ركعت اوّل بجا مي آورد و سپس با تشهد و سلام ، نماز را به پايان مي برد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1508 .