بخش 5

احكام نماز آيات1 ـ اگر يكي از سبب هاي نماز آيات در شهري اتفاق بيفتد فقط مردم همان شهر بايد نماز آيات بخوانند و بر مردم جاهاي ديگر واجب نيست . ^{( 1 )} 2 ـ اگر دريك ركعت ازنمازآيات پنج مرتبه حمدوسوره بخواند ودرركعت ديگر يك حمد بخواند و سوره را تقسيم كند صحيح است : ^{( 2 )} 3 ـ مستحب است پيش از ركوع دوّم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت بخواند ، و اگر تنها يك قنوت پيش از ركوع دهم بخواند كافي است . ^{( 3 )} 4 ـ هر يك از ركوع هاي نماز آيات ، ركن است ، كه اگر عمداً يا سهواً كم يا زياد شود ، نماز باطل است . ^{( 4 )} 5 ـ نماز آيات را مي توان به جماعت خواند ، كه در اين صورت حمد و سوره ها را تنها امام جماعت مي خواند . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1494 . 2 . توضيح المسائل ، م 1509 . 3 . توضيح المسائل ، م 1512 . 4 . توضيح المسائل ، م 1515 . 5 . العروة الوثقي ، ج1 ، ص 730 ، م 13 .

151

نمازهاي مستحب

1 ـ نماز مستحب را « نافِلَه » گويند . 2 ـ نمازهاي مستحب بسيار است و اين نوشته گنجايش تمام آنها را ندارد ، امّا برخي از آنها را كه اهميت بيشتري دارد مي آوريم . ^{( 1 )} نماز شبنماز شب 11 ركعت است كه بدين ترتيب خوانده مي شود : دو ركعتربه نيّت نافله شب . دو ركعتربه نيّت نافله شب . دو ركعتربه نيّت نافله شب . دو ركعتربه نيّت نافله شب . دو ركعتربه نيّت نافله شَفع . يك ركعتربه نيّت نافله وَتْر . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 764 . 2 . توضيح المسائل ، م 765 .

152

وقت نماز شب1 ـ وقت نماز شب از نصف شب است تا اذان صبح و بهتر است نزديك اذان صبح خوانده شود . ^{( 1 )} 2 ـ مسافر و كسي كه براي او سخت است نافله شب را بعد از نصف شب بخواند ، مي تواند آن را در اوّل شب بجا آورد . ^{( 2 )} نافله نمازهاي يوميّه17 ركعت نماز واجب كه در شبانه روز خوانده مي شود ، 23 ركعت نافله دارد كه خواندن آنها ، مستحب است . از جمله آنها دو ركعت نافله نماز صبح است كه قبل از نماز صبح خوانده مي شود و ثواب بسياري دارد . ^{( 3 )} نماز غُفيلَهيكي ديگر از نمازهاي مستحبي ، نماز « غُفيلَه » است كه پس از نماز مغرب خوانده مي شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 773 . 2 . توضيح المسائل ، م 774 .

3 جهت آشنائي با كيفيت نافله يوميّه و وقت آنها ، مي توانيد به رساله توضيح المسائل ، مسأله 764 و 768 مراجعه كنيد .

كيفيّت نماز غفيلهنماز غفيله دو ركعت است ، كه در ركعت اوّل ، پس از حمد ، بايد به جاي سوره ، اين آيه خوانده شود : ^{( 1 )} « وَذَا النُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغا ضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَاديَ فِي الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْـتَ سُبْحَانَكَ اِنّي كُنْتُ مِنَ الظَّـالِمِينَ فَاستَجَبْنا لَهُ وَنَجَّيْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذلِك نُنْجِي الْمُؤْمِنينَ » . و در ركعت دوّم ، پس از حمد ، به جاي سوره ، اين آيه خوانده مي شود : « وَعِنْدَهُ مفاتِحُ الْغَيْبِ لايَعْلَمُها اِلاّ هُوَ و يَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ و مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَة اِلاّ يَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّة في ظُلُمـاتِ الاَْرْضِ وَلاَ رَطْب وَلاَ يابِس اِلاَّ فِي كِتاب مُبين » . و در قنوت آن ، اين دعا خوانده مي شود : « اَلّلهُمَّ اِنّي اَسأَلُكَ بِمَفاتِحِ الْغَيْبِ اَلّتِي لا يَعْلَمُهَا اِلاَّ اَنْتَ اَنْ تُصَلِّيَ عَلَي مَحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَاَنْ تَغْفِرَلي ذُنُوبي ^{( 2 )} اَلّلهُمَّ اَنْتَ وَلِيُّ نِعْمَتِي وَالْقادِرُ عَلَي طَلِبَتيِ تَعْلَمُ حاجَتِي فَأسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمّد وَآلِ مُحَمَّد عَلَيْهِ و عَلَيْهِمُ السَّلامُ لَمَّا قَضَيْتَهَا لِي » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 775 .

2 به جاي جمله « ان تَغْفِرَلي ذُنُوبِي » مي تواند حاجت ديگري از خدا بخواهد .

روزهتعريف روزهيكي ديگر از واجبات و برنامه هاي سالانه اسلام براي خودسازي انسانها « روزه » است ، و روزه آن است كه انسان از « اذان صبح » تا « مغرب » براي اطاعت فرمان خداوند از برخي كارها كه شرح آنها خواهد آمد بپرهيزد . براي آشنايي با احكام روزه ابتدا بايد اقسام آن را بشناسيم : 1 ـ واجب2 ـ حرام اقسام روزه3 ـ مستحب4 ـ مكروه

1 ـ روزه ماه مبارك رمضان و روزه قضا و كفاره و روزه نذري از

روزه هاي واجب است . ^{( 1 )} 2 ـ روزه قضاي پدر ^{( 2 )} ، پس از مرگ وي بر پسر بزرگتر او واجب است . ^{( 3 )} 3 ـ روزه عيد فطر و قربان و روزه مستحبي فرزند كه سبب اذيت پدر و مادر شود حرام است . ^{( 4 )} 4 ـ روزه گرفتن در تمام ايام سال ، بجز روزهاي حرام و مكروه ، مستحب است ولي در بعضي از روزها بيشتر سفارش شده است از جمله . ^{( 5 )} * هر پنجشنبه و جمعه . * روز ميلاد و مبعث پيامبر . * روز عرفه ( نهم ذي حجه ) اگر سبب بازماندن از دعاهاي آن روز نشود . * روز هيجدهم ذي حجّه ( روز عرفه و عيد غدير ) . 5 ـ روزه مستحبي فرزند بدون اجازه پدر مكروه است . ^{( 6 )} نيّت روزه1 ـ روزه از عبادات است و بايد براي انجام فرمان خداوند بجا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج2 ، ص240 و توضيح المسائل ، م 1390 .

2 ( اراكي ) و روزه قضاي مادر ( مسأله 1382 ) ؛ ( گلپايگاني ) بنابر احتياط واجب نماز قضاي مادر هم بر او واجب است . ( مسأله 1399 )

3 . همان مدرك . 4 . توضيح المسائل ، م 1739 ـ 1742 . 5 . توضيح المسائل ، م 1748 . 6 . توضيح المسائل ، م 1747 .

آورده شود . ^{( 1 )} 2 ـ انسان مي تواند در هر شب ماه رمضان براي روزه فرداي آن ، نيّت كند ، و بهتر است كه شب اوّل ماه هم روزه همه ماه را نيّت كند . ^{( 2 )} 3 ـ لازم نيست نيّت روزه را به زبان بگويد بلكه ، همين قدر كه براي انجام دستور خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب ، كاري كه روزه را باطل مي كند انجام ندهد كافي است . ^{( 3 )} مُبطلات روزهخوردن و آشاميدن ، رساندن غبار غليظ به حلق ، فرو بردن تمام سر در آب ، قـي كـردن ، آميـزش ، استمنـاء و بـاقي بـودن بـر جنابت تا اذان صبح ، روزه را باطل مي كند . ^{( 4 )}

چند مسأله :

1 ـ فرو بردن آب دهان ، روزه را باطل نمي كند . ^{( 5 )} 2 ـ اگر كسي به سبب فراموشي ، چيزي بخورد يا بياشامد ، روزه اش باطل نيست . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1550 . 2 . توضيح المسائل ، م 1550 . 3 . توضيح المسائل ، م 1550 . 4 . توضيح المسائل ، مبطلات روزه . 5 . توضيح المسائل ، م 1579 . 6 . توضيح المسائل ، م 1575 .

157

3 ـ تزريق آمپول ، اگر به جاي غذا نباشد ، روزه را باطل نمي كند . ^{( 1 ) ( 2 )} 4 ـ اگر غبار غليظ نباشد و يا به حلق نرسد و يا روزه دار شك كند به حلقش رسيده يا نه ، روزه اش باطل نيست . ^{( 3 )} 5 ـ اگر كسي سهواً سر در آب فرو برد ، يا بي اختيار به آب بيفتد و يا به اجبار او را در آب بيندازند ، روزه اش باطل نيست . ^{( 4 )} 6 ـ اگر روزه دار بي اختيار قي كند و يا نداند روزه است ، رزوه اش باطل نيست . ^{( 5 )} 7 ـ اگر روزه دار در حال خواب جنب شود روزه اش باطل نيست . ^{( 6 )} قضا و كفاره روزه * روزه قضااگر كسي روزه را در وقت آن نگيرد ، بايد روز ديگري ، به جاي آن روزه بگيرد ، پس روزه اي كه بعد از وقت آن بجا آورده مي شود ، « روزه قضا » نام دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1576 .

2 ( گلپايگاني ) اگر لازم شد و تزريق كرد روزه اش باطل نمي شود و فرقي بين آمپولها نيست . ( مسأله 1585 ) ؛

( اراكي ـ خوئي ) تزريق آمپول روزه را باطل نمي كند . ( استفتاء ـ مسأله 1585 ) .

3 . توضيح المسائل ، م 1608 . 4 . العروة الوثقي ، ج 2 ، ص 187 ، م 48 . 5 . توضيح المسائل ، م 1646 . 6 . توضيح المسائل ، م 1589 .

* كفاره روزه كفّاره همان جريمه اي است كه براي باطل كردن روزه ، معين شده است و عبارت است از : * آزاد كردن يك بَرده . * دو ماه روزه گرفتن كه سي و يك روز آن بايد پي درپي باشد . * سير كردن شصت فقير ، يا دادن يك مُدّ ^{( 1 )} طعام به هريك از آنها . كسي كه كفّاره بر او واجب شود ، بايد يكي از اين سه را انجام دهد ، و چون امروزه « برده » به معناي فقهيِ آن يافت نمي شود ، مورد دوّم يا سوّم را انجام مي دهد ، و اگر هيچ يك از اينها برايش مقدور نيست ، هر مقدار كه مي تواندبايد به فقير طعام بدهد و اگر اصلاً نتواند طعام بدهد ، بايد استغفار كند . ^{( 2 )} * در اين موارد بجا آوردن قضاي روزه واجب است ولي كفّاره ندارد1 ـ عمداً قي كند . ^{( 3 )} 2 ـ در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند و با حال جنابت ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 يعني بايد حدود 10 سير گندم يا برنج و مانند آن به فقير بدهد . ( توضيح المسائل ، م 1703 ) 2 . توضيح المسائل ، م 1660 ـ 1661 . 3 ( اراكي ) بنابر احتياط واجب بايد كفاره هم بدهد . ( مسأله 1691 ) ؛ ( خوئي ـ گلپايگاني ) كفاره هم واجب است . ( مسأله 1667 )

يك يا چند روز ، روزه بگيرد . 3 ـ در ماه رمضان بدون اينكه تحقيق كند صبح شده يا نه ؟ كاري كند كه روزه را باطل مي كند ؛ مثلاً آب بخورد ، و بعد معلوم شود صبح بوده است . 4 ـ كسي بگويد صبح نشده و روزه دار به گفته او ، كاري كند كه روزه را باطل مي كند ، و بعد معلوم شود صبح بوده است .

اگر عمداً روزه رمضان را نگيرد و يا عمداً آن را باطل كند ، قضا و كفاره واجب مي شود . ^{( 1 )}

روزه قضاي پدر و مادر

پس از مرگ پدر ، پسر بزرگ او بايد نمازها و روزه هاي قضا شده او را بجا آورد و احتياط مستحب ^{( 2 )} است قضاي نماز و روزه هاي مادر را هم بجا آورد . ^{( 3 )} روزه مسافرمسافري كه بايد نمازهاي چهار ركعتي را در سفر ، دو ركعت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 قي كردن و بيدار نشدن جنب براي غسل ، حكم ديگري دارد . ( به توضيح المسائل مسأله 1658 مراجعه كنيد ) .

2 ( اراكي ) قضاي نماز و روزه مادر هم بر او واجب است . ( مسأله 1746 ) ؛ ( گلپايگاني ) بنابر احتياط واجب ، قضاي نماز و روزه مادر را هم بايد بجا آورد . ( مسأله 1721 )

3 . تحريرالوسيله ، ج1 ، ص 227 م 16 ـ توضيح المسائل ، م 1712 و 1390 .

بخواند ، نبايد در آن سفر روزه بگيرد ولي بايد قضاي آن را بجا آورد ، و مسافري كه نمازش را تمام مي خواند ؛ مثل كسي كه شغل او سفر است ، بايد در سفر روزه بگيرد . ^{( 1 )} 1 ـ قبل ازظهر به مسافرت مي رود ر وقتي به حد ترخص ^{( 2 )} رسيد روزه اش باطل مي شود و اگر قبل ازآن روزه را باطل كند ، به احتياط واجب بايد كفاره به سفررفتن بدهد . ^{( 3 )} 2 ـ بعد از ظهر به مسافرت مي رود رروزه اش صحيح است و نبايد آن را باطل كند . 1ـ كاري كه روزه را باطــل حكم روزه مسافر مي كند ، انجام نداده است ، بايد 1 ـ قبل از ظهر بهروزه آن روز راتمام كند و وطن يا جايي كه بنا صحيح است . ازسفربرگشتندارد ده روز بـماند2 ـ روزه را باطل كرده مي رسداست : روزه آن روز براو واجب نيست و بايد قضاي آن را بجا آورد . 2 ـ بعدازظهر برسد رروزه اش باطل است و بايد قضاي آن را بجا آورد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1714 ـ توضيح المسائل ، م 1714 . 2 توضيح « حد ترخص » در ص120 گذشت .

3 ( خويي ) كفاره واجب است . ( مسأله 1730 )

4 . توضيح المسائل . م 1714 ، 1721 ، 1722 و 1723 .

توجه : مسافرت در ماه رمضان اشكال ندارد ، ولي اگر براي فرار از روزه باشد مكروه است . ^{( 1 )} زكات فِطره پس از پايان يافتن ماه مبارك رمضان ؛ يعني در روز عيد فطر ، بايد مقداري از مال خود را به عنوان زكات فطره به فقير بدهد . مقدار زكات فطرهبراي خودش و كساني كه نان خور او هستند ؛ مانند همسر و فرزند ، هر نفر يك صاع كه تقريباً سه كيلوست . ^{( 2 )} جنس زكات فطرهجنس زكات فطره ، گندم ، جو ، خرما ، كشمش ، برنج ، ذرّت و مانند اينهاست ، و نيز اگر پول يكي از اينها را بدهد كافي است . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1715 . 2 . توضيح المسائل ، م 1991 . 3 . همان مدرك .

162

خُمـسيكي از تكاليف اقتصادي مسلمانان ، پرداختن « خُمس » است ، بدين معنا كه در برخي موارد ، بايد 5 1 مال خود را براي مصارف مشخصي به حاكم اسلامي بپردازند . * در هفت چيز ، خُمس واجب است : * منفعت كسب ( آنچه از خرج سال زياد بيايد ) . * معدن . * گنج . * غنايم جنگي . * جواهري كه بواسطه فرو روفتن در دريا به دست آيد . * مال حلال مخلوط به حرام . * زميني كه كافر ذِمّي ^{( 1 )} از مسلماني بخرد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ذِمِّه = عهد و پيمان ؛ غير مسلماناني كه در ممالك اسلامي زندگي مي كنند و با آنان پيمان بسته اند كه مقرّرات اجتماعي مسلمانان را مراعات كنند و ماليات معيني هم بپردازند و در عوض جان و مال آنها در امان باشد ، كفّار ذمي هستند .

2 . توضيح المسائل ، م 1751 .

پرداخت خمس نيز مانند نماز و روزه از واجبات است و تمام افراد بالغ و عاقل كه يكي از موارد هفتگانه را داشته باشند بايد به آن عمل كنند . همچنان كه در آغاز تكليف ، هر كس به فكر انجام نماز و روزه خود است بايد به فكر پرداخت خمس و زكات و عمل به ساير واجبات هم باشد ، لذا آشنايي با مسائل و موارد آن در حدّ نياز لازم است ، ما ، در اين نوشته به مسائل يكي از موارد هفتگانه خمس كه اكثر افراد جامعه را دربر مي گيرد مي پردازيم و آن « خمسِ چيزي است كه از خرج سال انسان و خانواده اش زياد بيايد . » براي روشن شدن اين مسأله بايد به پاسخ دو سؤال بپردازيم : 1 ـ مراد از خرج سال چيست ؟ 2 ـ آيا يك سال ، با ماههاي قمري محاسبه مي شود يا شمسي و آغاز آن چه وقت است . * مخارج سالاسلام به كسب و كار افراد احترام گذاشته و تأمين نياز خودشان را بر پرداخت خمس مقدم داشته است ، بنابراين هر كس در طول سال مي تواند تمام مخارج مورد نياز خود را از درآمدش تأمين كند و در پايان سال ، اگر چيزي اضافه نيامد ، پرداخت خمس واجب نيست ، ولي پس از آنكه بطور متعارف و در حدّ نياز خود زندگي را گذراند ، ـ نه در مصرف

زياده روي كرد و نه بر خود تنگ گرفت ، اگر در پايان هـم چيـزي اضافـه آمــد ، 5 1 ، آنچه را كه اضافه آمده است بايد براي مصارف مشخصي بپردازد و 5 4 آن را براي خود پس انداز مي كند . پس ، مراد از مخارج ، تمام چيزهايي است كه در زندگي خود و خانواده اش بدان نياز دارد كه به نمونه هايي از آن اشاره مي كنيم : * خوراك وپوشاك . * اثاثيه منزل مانند ظرف ، فرش و . . . * وسيله نقليه اي كه تنها براي كسب و كار نيست . * مخارج مهماني . * مخارج ازدواج . * كتاب هاي مورد نياز . * آنچه در راه زيارت مصرف مي كند . * جوايز و هدايايي كه به كسي مي دهد . * صدقه و نذر و يا كفّاره اي كه پرداخت مي كند . ^{( 1 )} * سال خمسيانسان از اوّلين روز بلوغ خود بايد نماز بخواند و در اوّلين ماه رمضان روزه بگيرد و پس از گذشت يكسال از اوّلين درآمدي كه به دست آورده است ، خمس مازاد بر مخارج سال گذشته را بپردازد ، بنابراين در محاسبه خمس ، ابتداي سال ، اوّلين درآمد و پايان آن گذشتن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج 2 ، ص 394 .

165

يك سال شمسي از آن تاريخ است . پس ؛ ابتداي سال براي : * كشاورزراوّلين محصولي است كه برداشت مي كند . * و براي كارمندراوّلين حقوقي است كه دريافت مي كند . * و براي كارگرراولين مزدي است كه مي گيرد . * و براي مغازه دارراوّلين معامله اي است كه انجام مي دهد . ^{( 1 )} * مالي كه از راههاي زير به دست بيايد ، خمس ندارد : 1 ـ از راه ارث به دست آيد . 2 ـ چيزي كه به انسان بخشيده اند . 3 ـ جايزه هايي كه دريافت كرده است . 4 ـ آنچه به عنوان عيدي به انسان داده اند . ^{( 2 )} 5 ـ مالي كه به عنوان خمس يا زكات يا صدقه به كسي داده اند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . العروة الوثقي ، ج 2 ، ص 394 ، م 6 .

2 ( ساير مراجع ) شماره هاي 2 ـ 4 ، اگر از مخارج سالش زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد . ( مسأله 1762 )

3 . العروة الوثقي ، ج 2 ـ ص 389 ـ السابع ص 390 ، م 51 .

* پي آمدهاي ندادن خمس1 ـ تا خمس مال را ندهد نمي تواند در آن تصرف كند ؛ يعني غذايي كه در آن خمـس باشـد نمي توانـد بخـورد و با پولي كه خمس آن را نداده ، نمي تواند چيزي بخــرد . ^{( 1 )} 2 ـ اگر با پول خمس نداده ، خريد و فروش كند ( بدون اجازه حاكم شرع ) 5 1 آن معامله باطل ^{( 2 )} است . ^{( 3 )} 3 ـ اگر بخواهد پول خمس نداده به صاحب حمّام بدهد و در حمام غسل كند ، غسل او باطل ^{( 4 )} است . ^{( 5 )} 4 ـ اگر با پولي كه خمس آن را نداده است ، خانه بخرد ، نماز خواندن در آن خانه باطل است . ^{( 6 )} احكام خمس1 ـ اگر به واسطه قناعت كردن ، چيزي از مخارج سالش زياد بيايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1790 .

2 ( اراكي ـ خوئي ) معامله صحيح است ولي بايد خمس آن را بپردازد . ( مسأله 1794 و 1795 ) .

3 . توضيح المسائل ، م 1760 .

4 ( خوئي ) گرچه كار حرامي كرده است ، ولي غسل او باطل نيست . ( گلپايگاني ) اگر مي داند كه حمامي با اين وصف ، راضي به غسل است يا با غفلت از رضايت حمامي غسل كند غسلش صحيح است . ( مسأله 389 )

5 . توضيح المسائل ، م 383 . 6 . توضيح المسائل ، م 873 .

بايد خمس آن را بدهد . ^{( 1 )} 2 ـ اگر اثاثيه اي كه براي منزل خريده ، نيازش از آن برطرف شود ، بنابر احتياط واجب ^{( 2 )} بايد خمس آن را بدهد ، مثل آنكه يخچال بزرگتري بخرد ، و به يخچال قبلي نياز نداشته باشد . ^{( 3 )} 3 ـ آذوقه اي كه از درآمد سال براي مصرف سالش خريده ؛ مانند برنج ، روغن و چاي ، اگر در آخر سال زياد بيايد ، بايد خمس آن را بدهد . ^{( 4 )} 4 ـ اگر كودكِ غير بالغ سرمايه اي داشته باشد و از آن سودي به دست آيد ، بنابر احتياط واجب ^{( 5 )} بايد پس از بلوغ ، خمس آن را بـدهد . ^{( 6 ) ( 7 )} مصرف خمسخمس مال را بايد دو قسمت كرد ، نصف آن كه سهم امام زمان ـ عليه السلام ـ است به مجتهد جامع الشرايطي كه از او تقليد مي كند ، يا نماينده او مي پردازد . و نصف ديگر را بايد ، يا به مجتهد جامع الشرائط بدهد و يا با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1756 .

2 ( خويي ) احتياط مستحب است .

3 . توضيح المسائل ، م 1781 . 4 . توضيح المسائل ، م 1780 . 5 ( گلپايگاني ) بايد پس از بلوغ خمس آن را بدهد . ( مسأله 1803 ) . 6 . توضيح المسائل ، م 1794 .

7 ( خوئي ) واجب نيست خمس آن را بدهد . ( مسأله 1802 )

اجازه او به سادات داراي شرايط بپردازد . ^{( 1 ) ( 2 )} شرايط سيدي كه مي توان به او خمس داد : * فقيرباشد ، ويا درسفرمانده باشد ، هرچند درشهرخودفقير نباشد . * شيعه دوازده امامي باشد . * آشكارا معصيت نكند ( بنابر احتياط واجب ) و دادن خمس ، كمك بر گناه او نباشد . * از افرادي كه مخارج آنان برعهده اوست ؛ مانند همسر و فرزند نباشد ( بنابر احتياط واجب ) ^{( 3 )} يادآورياز جمله شرايط لباس احرام ، مباح بودن آن است ، و برخي از مخارج حج نيز ، اگر از مال خمس نداده باشد اعمال و مناسك دچار اشكال خواهد شد ، بنابر اين به حجاج عزيز توصيه مي شود ، چنانچه تاكنون ، در زندگي حسابرسي خمسي نداشته اند ، به مرجع تقليد خود يا يكي از نمايندگان ايشان مراجعه كرده و نسبت به حسابرسي آن اقدام نمايند ، و اگر از اين بابت بدهي دارند ، بپردازند و يا اجازه بگيرند ، تا خداي ناكرده اعمالشان دچار اشكال نشود كه سبب زحمت در دنيا و عذاب در آخرت خواهد شد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1834 .

2 ( گلپايگاني ـ اراكي ) صاحب مال هم مي تواند به سادات داراي شرايط بدهد . ( مسأله 1843 )

3 . توضيح المسائل ، م 1835 تا 1841 .

زكـاتيكي ديگر از وظايف مهم اقتصادي مسلمانان ، پرداخت زكات است . از اهميت زكات همين بس كه در قرآن مجيد ، پس از نماز آمده و نشانه ايمان و عامل رستگاري شمرده شده است . در روايات متعددي كه از معصومين ـ عليهم السلام ـ نقل شده آمده است : « كسي كه از پرداخت زكات جلوگيري كند ، از دين خارج است » . زكات هم مانند خمس موارد معيني دارد ، يك قسم از آن ماليات بدن و حيات است كه هر سال يك مرتبه در روز عيد فطر پرداخت مي شود و تنها بر كساني كه قدرت مالي پرداخت آن را دارند واجب است ، كه براي هر فرد ، 3 كيلو گندم ، برنج و مانند آن پرداخت مي شود . قسم ديگر ، زكات اموال است ، ولي چنين نيست كه تمام اموال مردم مشمول اين قانون باشد ، و تنها نُه چيز است كه زكات دارد و مي توان

آنها را به سه دسته تقسيم كرد : گندمجو1 ـ غَلاّتخرماكشمششترموارد وجوب زكات ^{( 1 )} 2 ـ دام هاگاوگوسفندطلا3 ـ سكّه هانقرهزكات در صورتي واجب مي شود كه مورد زكات به حدّ نصاب برسد كه نصاب هر يك و مقدار زكات آنها به قرار زير مي باشد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1853 .

171

شمارهنوع مالنصابمقدار زكات * 101 ــ درصورتي كه با بارانو آب 1گندمرودخانه آبياري شده است2جـو207/847 * 201 ــ درصورتي كه با آب دستيو 3خرماكيلوگرمدلو و موتور پمپ آبياري شده است . 4كشمش * 403 ــ در صورتي كه با هردو

آبياري شده است . اولين نصاب5شتريك گوسفند5شترتا 25 شترهر 5 شتر يك گوسفند26 شتريك شتر6گاو30گاويك گوساله يكساله7گوسفند40گوسفنديك گوسفند8طلا15 مثقال4019نقره105 مثقال401

يادآوري :

براي شتر ، گاو و گوسفند نصابهاي ديگري نيز هست كه براي آشنايي با آنها مي توانيد به رساله توضيح المسائل مراجعه كنيد .

احكام زكات1 ـ مخارجي را كه براي گندم ، جو ، خرما و انگور كرده است ، مانند قيمت بذر ، مزد كارگر ، و مزد تراكتور و . . . مي تواند از حاصل كسر كند ، ولي مقدار نصاب قبل از كم كردن اين مخارج محاسبه مي شود ^{( 1 )} و اگر قبل از كسر مخارج به حدّ نصاب برسد ، پرداخت زكات واجب شده است ولي زكات باقيمانده را مي پردازد . ^{( 2 )} 2 ـ زكات دام ها در صورتي واجب مي شود كه : * يك سال مالك آنها باشد ؛ ^{( 3 )} بنابراين اگر مثلاً 100 عدد گاو را خريداري كند و پس از 9 ماه بفروشد ، زكات واجب نيست . ^{( 4 )} * حيوان در تمام سال بيكار باشد ، بنابراين گاو يا شتري كه در كار مزرعه يا حمل بار از آن استفاده مي شود زكات ندارد . ^{( 5 )} * حيوان در تمام سال از علف بيابان بچرد ، پس اگر در تمام سال يا مقداري از آن ، از علف چيده شده يا كاشته شده بخورد ، زكات ندارد . ^{( 6 )} 3 ـ زكات طلا و نقره در صورتي واجب است كه به صورت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ( گلپايگاني ـ اراكي ) پس از كم كردن مخارج محاسبه مي شود . ( مسأله 1909 ) ؛ ( خوئي ) نمي تواند آن مخارج را كم كند . ( مسأله 1889 )

2 . توضيح المسائل ، م 1880 .

3 ( ساير مراجع ) اگر يازده ماه مالك گاو و گوسفند و شتر و طلا و نقره باشد ، اوّل ماه دوازدهم بايد زكات آن را بدهد ، ولي اوّل سال بعد را بايد بعد از تمام شدن ماه دوازدهم حساب كند . ( مسأله 1886 ) .

4 . توضيح المسائل ، م 1856 . 5 . توضيح المسائل ، م 1908 . 6 . همان مدرك .

سكّه اي باشد كه معامله با آن رواج دارد ، بنابراين آنچه امروزه بانوان به عنوان زيور استفاده مي كنند ، زكات ندارد . ^{( 1 )} 4 ـ پرداخت زكات از عبادات است و بايد آنچه مي پردازد به نيّت زكات و با قصد قربت باشد . ^{( 2 )} مصرف زكاتمصرف زكات هشت مورد است كه مي توان آن را در تمام يا برخي از اين موارد مصرف كرد : 1 ـ فقير ، و آن كسي است كه درآمد يا موجودي وي كمتر از خرج سالانه خود و خانواده اش باشد . 2 ـ مسكين ، آنكه بكلّي درمانده و بينواست . 3 ـ كسي كه از طرف امام ( ع ) يا نايب او مأمور جمع آوري و نگهداري و توزيع زكات است . 4 ـ براي الفت دادن دلها به اسلام و مسلمانان ؛ مانند غير مسلمانان كه اگر به آنها كمكي بشود ، به دين اسلام مايل مي شوند يا در جنگ به مسلمانان كمك مي كنند . ^{( 3 )} 5 ـ آزاد كردن بردگان . 6 ـ بدهكاري كه نمي تواند قرض خود را بدهد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1899 . 2 . توضيح المسائل ، م 1957 .

3 ( گلپايگاني ) بعيد نيست كه اين مورد مخصوص امام معصوم ـ عليه السلام ـ باشد . ( مسأله 1933 )

7 ـ در راه خدا ؛ يعني در كارهايي كه نفع آن به عموم مي رسد و مورد رضايت خداست ؛ مانند ساختن جاده ، پل ، مسجد و . . . 8 ـ مسافري كه در سفر درمانده است و خرج برگشت به وطن را ندارد ، هر چند در وطن خود فقير نباشد . ^{( 1 )} يادآوريگرچه زكات بر تمام افراد جامعه واجب نمي شود ولي افرادي كه زكات بدهكارند ، لازم است قبل از سفر نسبت به پرداخت آن اقدام كنند ، تا اعمال عمره و حجشان دچار اشكال نشود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توضيح المسائل ، م 1925 .