بخش 6

* اگر مردم امر به معروف و نهي از منكر را ترك كنند ، بركت گرفته مي شود و دعاها مستجاب نمي گردد .

2ـ تعريف معروف و منكر

در احكام دين ، به تمام واجبات و مستحبات « معروف » و به تمام محرمات و مكروهات « منكر » گفته مي شود . بنابراين واداشتن افراد جامعه به انجام كارهاي واجب و مستحب « امر به معروف » و بازداشتن آنها از كارهاي حرام و مكروه « نهي از منكر » است .

3ـ وجوب امر به معروف و نهي از منكر

امر به معروف و نهي از منكر ، واجب كفايي است كه اگر به قدر كفايت به انجام آن اقدام كنند ، از ديگران ساقط مي شود و اگر همه كس آن را ترك كرده باشند ، چنانچه شرايط آن موجود باشد ، همه آنها ترك واجب كرده اند .

4ـ مراتب امر بمعروف و نهي از منكر

1ـ در مرتبه اول ، با معصيت كار به گونه اي برخورد شود كه بفهمد اين طرز رفتار ، به خاطر انجام گناه است ؛ مثلاً از او روي گرداند يا با چهره عبوس و برافروخته با او برخورد كند ، يا با او رفت و آمد نكند .

2ـ در مرتبه بعد ، او را با زبان ، امر و نهي كند ؛ يعني به او بگويد و دستور دهد .

3ـ مرتبه سوم ، استفاده از زور براي جلوگيري از منكر و برپايي واجب است ؛ يعني زدن گناهكار .

رهبر معظم انقلاب اسلامي ، حضرت آية الله خامنه اي ـ دامت بركاته ـ نسبت

به چگونگي اجراي مرتبه سوم امر به معروف و نهي از منكر چنين نگاشته اند :

« با توجه به اينكه در زمان قدرت حكومت اسلامي ، امكان ارجاع مرتبه سوم از امر به معروف و نهي از منكر به قوه قضائيه و نيروي انتظامي وجود دارد ، بويژه در مواردي كه جلوگيري از منكر ، متوقف بر تصرف در اموال مرتكب شونده مي باشد ، يا لازم است تعزير شود يا او را زنداني كنند ، بر مكلفين واجب است در امر به معروف و نهي از منكر به دو مرتبه اول اكتفا كنند و در صورتي كه اثر نكرد و نياز به توسّل و زور وجود داشت ، مسئله را به نيروهاي انتظامي و قضايي ارجاع دهند .

5ـ شرايط امر بمعروف و نهي از منكر

امر به معروف و نهي از منكر با وجود برخي شرايط ، واجب مي باشد و در صورت نبود آنها ، تكليف ساقط است و آن شرايط عبارت است از :

1ـ كسي كه امر يا نهي مي كند ، بداند آنچه را كه ديگري انجام مي دهد حرام است و آنچه را ترك كرده ، واجب است ، پس هركسي كه نمي داند اين عمل كه او انجام مي دهد حرام است يا نه ؟ جلوگيري واجب نيست .

2ـ احتمال بدهد امر يا نهي او تأثير دارد ، بنابراين مي داند تأثير ندارد ، يا شك دارد ، امر و نهي واجب نيست .

3ـ شخص گناهكار اصرار بر ادامه كار خود داشته باشد ، پس اگر معلوم شود ، گناهكار بناي ترك عمل را دارد و دوباره تكرار نمي كند و يا موفق به تكرار نمي شود ، امر و نهي واجب نيست .

4ـ امر و نهي ، سبب ضرر جاني يا آبرويي يا ضرر مالي قابل توجه ، به خودش يا نزديكان و ياران و همراهان و يا ساير مؤمنان نباشد .

6ـ وظيفه زائران در رابطه با تخلفات رفتاري موسم

سزاوار است ، كسي كه به معروف امر مي كند و از منكر جلوگيري مي كند :

* مانند طبيبي دلسوز و پدري مهربان باشد .

* قصد خود را خالص كند و تنها براي رضاي خداوند اقدام كند ، و عمل خود را از هرگونه برتري جويي پاك كند .

* خود را پاك و منزه نداند ، چه بسا همان شخصي كه اكنون خطايي از او سرزده است ، داراي صفات پسنديده اي باشد كه مورد محبت الهي است ، هرچند اين عمل او هم اكنون ناپسند و مورد غضب الهي باشد .

جلسه بيست و پنجم :

احكام نماز جمعه

1ـ اهميت نماز جمعه

يكي از اجتماعات هفتگي مسلمانان « نماز جمعه » است ، و نمازگزاران در روز جمعه مي توانند به جاي نماز ظهر ، نماز جمعه بخوانند .

امام خميني ( رحمه الله ) در اهميت نماز جمعه چنين نگاشته اند :

« نماز جمعه و دو خطبه آن ، مانند حج و نماز عيد فطر و قربان ، از مراسم بزرگ مسلمانان است ، ولي متأسفانه ، مسلمانان از وظايف مهم سياسي اين عبادت ، غافل و ناآگاهند ، در صورتي كه انساني ، با اندك مطالعه و دقت در احكام كشوري ، سياسي ، اجتماعي و اقتصادي اسلام در مي يابد كه اسلام دين سياست است و كسي كه دين را از سياست جدا مي داند ، ناداني است كه نه اسلام را مي شناسد و نه سياست را . »

2ـ شرايط صحيح بودن نماز جمعه

1ـ تمام شرايطي كه در نماز جماعت بايد رعايت شود ، در نماز جمعه هم

معتبر است .

2ـ بايد به جماعت برگزار شود و فُرادا صحيح نيست .

3ـ حداقل تعداد افراد براي برپايي نماز جمعه ، پنج نفر مي باشد ؛ يعني يك نفر امام ، و چهار نفر مأموم .

4ـ بين دو نماز جمعه ، حداقل بايد يك فرسخ فاصله باشد .

3ـ واجبات نماز جمعه

نماز جمعه دو ركعت است ، مانند نماز صبح ، ولي دو خطبه دارد كه توسط امام جمعه ، قبل از نماز ايراد مي شود .

4ـ مستحبات نماز جمعه

1ـ خواندن حمد و سوره با صداي بلند ( توسط امام جمعه ) .

2ـ خواندن سوره « جمعه » بعد از حمد ، در ركعت اول ( توسط امام جمعه ) .

3ـ خواندن سوره « منافقون » پس از حمد در ركعت دوم ( توسط امام جمعه ) .

4ـ خواندن دو قنوت ، يكي در ركعت اول ، پيش از ركوع ، ديگري در ركعت دوم ، پس از ركوع .

5ـ وظيفه نمازگزاران جمعه

1ـ بنابر احتياط واجب بايد به خطبه ها گوش دهند .

2ـ احتياط مستحب است از سخن گفتن بپرهيزند ، و چنانچه سخن گفتن ، سبب از بين رفتن فايده خطبه ها و يا گوش ندادن به آنها شود ، ترك آن واجب است .

3ـ احتياط مستحب است ، شنوندگان ، هنگام ايراد خطبه ها ، روبه امام جمعه بنشينند ، و بيش از مقداري كه در نماز اجازه داده شده ، به اطراف نگاه نكنند .

6 ـ آداب روز جمعه

شب و روز جمعه داراي اهميت و فضيلت خاصي است ، اعمال خير نيز در اين شب و روز از ثواب بيشتري برخوردار است . علاوه بر آداب كه تحت عنوان « آمادگي براي نماز جمعه » گفته شد موارد ذيل در روز جمعه مستحب است :

1 ـ زيارت امام حسين ( عليه السلام ) ؛

2 ـ زيارت امام زمان ( عج ) كه زيارت نامه خاصي نيز براي اين روز وارد شده است ؛

3 ـ خواندن دعاي ندبه ؛

4 ـ صلوات بر محمّد و آل محمد ؛ هزار مرتبه و در روزهاي ديگر صد مرتبه .

5 ـ صدقه دادن به فقرا ؛

6 ـ هديه دادن به خانواده ؛

7 ـ آموختن مسائل ديني و معارف اسلامي ؛

8 ـ زيارت قبور مؤمنان ؛

9 ـ خوردن انار ؛

10 ـ خواندن دعاي سمات در آخر روز جمعه .

11 ـ غسل جمعه . اين غسل ثواب بسيار زيادي دارد و وقت آن تا ظهر روز جمعه است و چنانچه انسان تا ظهر موفق نشد ، بعد از ظهر نيز مي تواند انجام دهد .

جلسه ويژه خواهران :

اقسام غسل

1ـ غسل حيض

غسل حيض ( قاعدگي )

زماني كه خونريزي قاعدگي قطع شود ، زن بايد براي نماز و ساير كارهايي كه نياز به طهارت دارد غسل كند .

نشانه هاي خون حيض

* قبل از بلوغ ديده نمي شود و اگر دختري قبل از بلوغ خوني ببيند حكم حيض ندارد . ^{( 1 )}

* زن هاي سيده پس از 60 سالگي و زن هاي غير سيده پس از 50 سالگي ، ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . ممكن است دختري بالغ باشد ولي خونريزي قاعدگي نداشته باشد چون وراثت و تغذيه و آب و هوا هم در اين مسأله تأثير دارد ، چنانچه امروزه معمولاً نخستين خونريزي دخترها در سنين 12 يا 13 سالگي مي باشد .

2 . به فتواي برخي از فقهاء ، زن هاي سيده و غير سيّده پس از 60 سالگي يائسه مي شوند .

خون حيض نمي بينند و چنانچه پس از آن سنين خوني ببينند حكم حيض ندارد .

* دوره قاعدگي كمتر از سه روز نيست ، پس اگر جريان خون قبل از سه روز قطع شود حكم حيض ندارد .

* دوره قاعدگي بيش از ده روز طول نمي كشد و چنانچه خونريزي بيش از ده روز طول بكشد ، پس از ده روز حكم حيض ندارد .

* خونريزي در سه روز اول به طور مستمر مي باشد ـ هرچند در داخل ، خون باشد و بيرون نيايد ـ پس اگر مثلاً دو روز خون ببيند سپس بطور كامل قطع شود و يك روز ديگر دوباره خون ببيند ، از آغاز ، حيض نبوده است .

* فاصله دو حيض حداقل ده روز مي باشد ، پس اگر بعد از تمام شدن دوره قاعدگي قبل از آنكه ده روز فاصله شود خون ببيند ، خون دوم حكم حيض ندارد .

* خون حيض معمولاً غليظ و گرم و پررنگ است و با فشار و كمي سوزش مي آيد .

احكام دوران قاعدگي

1 ـ در مدت قاعدگي ، اين كارها بر بانوان حرام است :

* نماز و طواف كعبه

* كارهايي كه بر جُنب حرام است ؛ مانند توقف در مسجد .

آميزش با همسر ، براي زن و مرد ، هر دو حرام است .

2ـ در ايام قاعدگي نماز و روزه بر زن واجب نيست ، و نمازها قضا ندارد ولي قضاي روزه هاي واجب را بايد پس از ماه مبارك رمضان بجا آورد .

3 ـ خوردن قرص در ايام حج يا بعضي مواقع كه زن ها ميل دارند عادت ماهيانه نداشته باشند در صورت مضر نبودن اشكال ندارد .

وظيفه زن ، هنگام شروع خونريزي

ش چگونگي جريان خون وظيفه

تاكنون خونريزي قاعدگي نداشته ، مانند دختري كه خونريزيش براي اوّلين مرتبه شروع شده . ( مبتدئه )

اوّلين خونريزي قاعدگي او نيست ولي هنوز عادت منظمي پيدا نكرده است . ( مضطربه )

خونريزي قاعدگي او از نظر تعداد روزها منظم است مثلا هميشه پس از 5 روز خونريزي پاك مي شود ولي از نظر وقت شروع خونريزي منظم نشده است . ( عدديه )

خونريزي قاعدگي از نظر تعداد روزها منظم نيست ؛ مثلا گاهي پس از 5 روز خونريزي پاك مي شود و گاهي پس از 6 روز ، ولي از نظر وقت شروع خونريزي منظم است ؛ مثلا هميشه 25 روز پس از پاك شدن دوباره خونريزي شروع مي شود . ( وقتيّه )

خونريزي قاعدگي او هم از نظر تعداد روزها و هم از نظر وقت شروع خونريزي شروع مي شود و پس از 5 روز قطع مي گردد . ( وقتيّه عدديه )

عادت منظمي در خونريزي داشته است ولي اكنون آن را فراموش كرده است . ( ناسيه )

در اين سه صورت از ابتداي خونريزي اگر نشانه هاي خون قاعدگي را دارد ، يا يقين كند تا سه روز طول مي كشد بايد آن را حيض به حساب آورد و به احكام آن عمل كند .

در اين دو صورت ، چون وقت شروع خونريزي مشخص است ، از ابتداي شروع بايد آن را حيض به حساب آورد و به احكام آن عمل كند .

اگر نشانه هاي خون قاعدگي را دارد يا يقين كند كه 3 روز طول مي كشد ، بايد آن را حيض به حساب آورد و به احكام آن عمل كند .

1 2 3

4 5

6

2ـ غسل استحاضه و اقسام آن ـ قليله ـ متوسطه ـ كثيره

استحاضه

يكي ديگر از خون هايي كه گاهي اوقات از رحم دختر يا زن بيرون مي آيد « استحاضه » است . خون استحاضه معمولاً زرد رنگ و سرد است و بدون فشار و سوزش بيرون مي آيد و غليظ نيست ولي ممكن است گاهي ، پررنگ و گرم و غليظ باشد و با فشار بيرون آيد .

« به زني كه خونريزي استحاضه دارد ، مُستحاضه گويند . »

اقسام استحاضه

خون استحاضه براساس كمي و زيادي آن ، به سه دسته تقسيم مي شود : قليله ، متوسطه و كثيره . بر پايه اين تقسيم ، وظيفه زن نيز متفاوت است .

3ـ وظايف مستحاضه نسبت به نماز و طواف

وظيفه مستحاضه قليله

اگر جريان خون تنها يك طرفِ پنبه را آلوده كرده باشد و به درون آن نفود كرده ولي از طرف ديگر ظاهر نشده ، قليله است و زن بايد براي نماز بدن را تطهير كرده و بنابر احتياط واجب پنبه را عوض كند و وضو بگيرد . بنابراين استحاضه قليله غسل ندارد .

وظيفه مستحاضه متوسطه

اگر خونريزي به قدري است كه به درون پنبه نفوذ كرده و از طرف ديگر آن ظاهر شده ولي لباس يا پارچه روي پنبه را آلوده نكرده باشد ، استحاضه متوسطه است و زن بايد براي نماز افزون بر وظايفي كه براي قليله گفته شد ، براي آن نمازي كه قبل از آن يا در بين آن مستحاضه شده است غسل كند و تا زماني كه

خونريزي مستحاضه متوسطه ادامه دارد هر روز قبل از نماز صبح غسل كند . بنابراين ، در استحاضه متوسطه در هر شبانه روز يك غسل كافي است ، اما پس از قطع خونريزي نيز بايد غسل كند .

وظيفه مستحاضه كثيره

اگر خونريزي به قدري است كه به پنبه نفوذ كرده و از طرف ديگر آن ظاهر شده و لباس يا پارچه روي پنبه را آلوده كرده ، استحاضه كثيره است و زن بايد براي هر نماز علاوه بر وظايفي كه براي قليله گفته شد ، دستمال را عوض كند يا آب بكشد و غسلي هم انجام دهد ولي اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخواند و فاصله نيندازد ، يك غسل براي هر دو كافي است و همچنين براي نماز مغرب و عشا .

چند مسأله :

1ـ مستحاضه متوسطه و كثيره نيز بايد پس از قطع خونريزي غسل كنند .

2ـ غسل استحاضه با ساير غسل ها تفاوتي ندارد مگر در نيت .

3ـ با غسل استحاضه نمي توان نماز خواند ، بلكه بايد به علاوه غسل وضو هم بگيرد .

4ـ وظايف بانوان هنگام حيض و نفاس در رابطه با نماز ـ روزه و طواف

اگر زن در ايام عادت ماهانه ، طواف بجا آورد باطل است .

طهارت از حدث شرط طواف مستحبي نيست ، ولي زن حايض و نفساء چون نبايد به مسجدالحرام وارد شوند ، نمي توانند طواف مستحبي بجا آورند .

اگر سهواً يا از روي غفلت و يا به جهت ندانستن مسأله ، طواف را بيوضو يا با

حال جنابت يا حيض يا نفاس بجا آورد ، باطل است .

اگر زني قبل از احرام يا هنگام احرام و در بين اعمال عمره يا حج حايض شود ، وظايف خاصي دارد ، كه در مناسك حج آمده است ، به آنها مراجعه كند و يا از روحاني كاروان سئوال نمايد .

مستحاضه قليله براي انجام طواف واجب و نماز آن ، بايد مانند نمازهاي يوميه ، بدن و لباس را تطهير كند و وضو هم بگيرد .

مستحاضه متوسطه ، به علاوه كارهاي قليله ، بايد براي طواف و نماز طواف ، غسل استحاضه انجام دهد ، و بنابر احتياط واجب ، به غسلي كه براي انجام نمازهاي يوميه بجا آورده اكتفا نكند .

مستحاضه كثيره بايد تمام وظايفي كه براي نماز يوميه انجام مي دهد ، براي طواف واجب و نماز آن نيز جداگانه انجام دهد ، و احتياط واجب آن است به وظايفي كه براي نمازهاي يوميه انجام داده اكتفا نكند .

بخش دوّم :

مناسك عمره و حج

جلسه اول :

آمادگي براي سفر

سفر به مكه مكرمه براي عمره و حج اهميت بسيار زيادي دارد كه بدون آمادگي لازم اقدام به آن شايسته نيست . آمادگي و توانايي مالي و بدني و باز بودن راه جزو شرايط شرعي و استطاعت لازم براي اين سفر است . افزون بر آن ، شناخت وظايفي كه بايد به آن عمل كنند و محرماتي كه از آن بپرهيزند و معرفتي كه پيدا كنند و كمالي كه به دست آورند نيز لازم است . گذشته از اين امور برخي از آمادگي ها كه جنبه فقهي و شرعي دارد و پيش از سفر بايد به آنها اقدام كرد ، در اين مقال آورده مي شود .

1 ـ لوازم مورد نياز براي احرام

* لباس احرام

تهيه لباس احرام بهويژه براي كساني كه در بدو ورود براي اعمال به ميقات مي روند يا به اصطلاح « مدينه بعد » هستند ، از جمله اموري است كه پيش از سفر بايد اقدام كرد . در اين امر ، هرچند وظيفه مردان و زنان با هم تفاوت دارد ، ولي

شرايط عمومي لباس احرام براي هردو گروه داشتن شرايط لباس نماز است ، يعني همان ويژگي ها كه لباس نماز دارد ، لباس احرام نيز بايد داشته باشد ؛ يعني : مباح باشد ، پاك باشد ، از اجزاء مردار و حيوان حرام گوشت نباشد ، به مقدار لازم بدن را بپوشاند ، نازك و بدن نما نباشد و . . .

علاوه بر اين شرايط ، لباس احرام مردان نبايد دوخته باشد ، حتي به شكل لباس هاي معمولي نيز نباشد ، بلكه به صورت دو تكه پارچه ندوخته يا حوله است كه يكي را به كمر مي بندند و ديگري را بر دوش مي افكنند .

چون در حال احرام ، استفاده از هرگونه عطر و بوي خوش حرام است ، لباس احرام نيز نبايد خوشبو باشد ، لذا پيش از سفر اين لباس را جايي كه معطر است نگذارند تا هنگام احرام بوي خوش نداشته باشد .

* دمپايي و كفش بانوان

مردان در حال احرام نبايد كفش بپوشند ، بلكه پوشيدن هرچيزي كه تمام روي پا را بگيرد جايز نيست ، لذا براي حال احرام بايد دمپايي مناسبي كه تمام روي پا را نمي پوشاند تهيه كنند و اين نيز چون در حال احرام پوشيده مي شود ، بايد برخي از شرايط لباس احرام را داشته باشد ، يعني پاك و مباح باشد و از چرم حيوان حرام گوشت يا مردار تهيه نشده باشد .

كفش بانوان در حال احرام نيز بايد اين شرايط را داشته باشد .

* هميان

هميان ، كمربند پهني است كه مردان در حال احرام بر كمر مي بندند ، كه براي نگه داشتن حوله احرامي و نگهداري پول و لوازم ديگر از آن استفاده مي شود . دوخته بودن هميان ، حتي براي مردان اشكال ندارد .

* لوازم متفرقه

داشتن ناخن گير يا قيچي براي تقصير ، تسبيح براي گفتن ذكر ( چون در بسياري از اعمال عمره و حج اذكار مكرّر وجود دارد ) و نيز كتاب مختصر مناسك و دعا نيز مناسب است .

2 ـ تصحيح نماز

هرچند نماز را هميشه بايد صحيح خواند و تصحيح نماز از وظايف هميشگي نمازگزار است ، ولي از آن جا كه در مجموعه اعمال عمره و حج سه نماز واجب وجود دارد و اين نمازها نيز مانند ساير نمازهاي واجب داراي اهميت زيادي است ، افزون بر اين كه غلط خواندن آنها ممكن است موجب بطلان اعمال عمره و حج بشود و پيامدهايي نيز به دنبال خواهد داشت ، بنابراين ضرورت تصحيح نماز پيش از سفر دوچندان خواهد بود . لذا بر زائران عزيز لازم است كه نماز خود را بر عالم محل ، يا روحاني كاروان عرضه كنند و چنان چه اشكالي داشت ، برطرف گردد .

نمازهاي واجب اين سفر عبارتند از :

ـ نماز طواف عمره تمتع ؛

ـ نماز طواف حج ؛

ـ نماز طواف نساء ؛

و چنان چه عمره مفرده نيز به جا آورد ، آن هم دو نماز دارد ؛ يكي نماز طواف عمره مفرده و دوم نماز طواف نساء .

3 ـ حسابرسي اموال

همان گونه كه پيشتر گفته شد ، لباس احرام بايد مباح باشد و قرباني نيز اين چنين است ، بلكه هرچه در اين سفر خرج مي شود از مال حلال باشد ، هرچند زائران خانه خدا ، به طور غالب افراد تلاش گري هستند و با كار و دريافت مزد حلال و پس انداز مازاد بر مخارج سال براي اين سفر ثبت نام كرده اند و هرگز مالي كه غصبي باشد ندارند ، ولي گاهي براثر برخي كوتاهي ها وجوه شرعي واجب مثل خمس و زكات را نپرداخته اند كه لازم است پيش از سفر به اين امر مهم توجه داشته باشند و چنان چه تاكنون حسابرسي اموال نداشته اند با مراجعه به دفتر مرجع تقليد خود يا نماينده وي يا لااقل به روحاني كاروان مراجعه و نسبت به اين مسأله اقدام كنند و چنان چه چيزي باعث خمس يا زكات يا ساير وجوه شرعي بدهكار شدند بپردازند و با خيالي آسوده به اين سفر اقدام كنند . و چنان چه بدهي آنها زياد باشد ، كه اكنون قدرت پرداخت همه آن را نداشته باشند ، مي توانند مهلت بگيرند و در آينده بپردازند .

يادآوري مي شود كساني كه حساب خمس دارند و از درآمد بين سال پول ثبت نامي را پرداخته اند ، به فتواي بسياري از مراجع معظم تقليد ، پول ثبت نامي نيز مشمول خمس است .

4 ـ شرايط استطاعت

يكي از سؤالات مهم درباره حج ، آن است كه برچه كساني حج واجب است و يكي از مسائل مهم در اين اعمال ، نيت است . براي روشن شدن پاسخ اين دو سؤال بحث استطاعت بايد تبيين شود ، يعني اگر شرايط استطاعت موجود باشد ، حج بر آنها واجب است و بايد به نيت حج واجب يا « حجة الاسلام » به جا آورند

و چنان چه آن شرايط موجود نباشد ، واجب نيست و به نيت مستحب به جا مي آورند و مي توانند به نيابت ديگري انجام دهند .

اقسام استطاعت

ـ مالي

ـ بدني ( صحت و توانايي )

ـ طريقي ( باز بودن و امنيت راه )

ـ زماني ( داشتن وقت كافي )

استطاعت مالي نيز به امور ذيل حاصل مي شود :

ـ داشتن مخارج حج ( رفت و برگشت و مخارج ديگر )

ـ داشتن ضروريات زندگي ، مانند خانه مسكوني ، وسيله سواري ، لوازم منزل ، پوشاك ، ابزار و ساير نيازمندي ها

ـ داشتن شغل يا ملك يا راه درآمد ديگري كه پس از برگشت مجبور نشود به سختي زندگي كند .

5 ـ نيابت

مسائل مربوط به نيابت پيش از سفر بايد مراعات شود ، چون كسي كه شرايط نداشته باشد ، از آغاز نمي تواند و نبايد نيابت ديگري را در عمره و حج بپذيرد .

شرايط نيابت

ـ حج واجب برعهده نايب نباشد ؛

ـ عذري از انجام اعمال عمره و حج نداشته باشد ، مثلاً نمازش غلط نباشد به طوري كه نتواند تصحيح كند ؛

ـ با مناسك حج آشنايي داشته باشد .

جلسه دوم :

عمره و حج تمتع

1 ـ معناي حج و عمره

حج به معناي قصد و عمره به معناي زيارت است ، ولي در اصطلاح فقه ، بجاي آوردن اعمال خاصي در مكه و اطراف آن است كه در جلسات آينده تفصيل آنها خواهد آمد .

2 ـ چرا حج تمتّع به اين نام ناميده مي شود ؟

حج تمتع نوعي از حج است كه وظيفه افراد بيرون از مكه كه از فاصله 16 فرسخ يا بيشتر مي آيند مي باشد و علت نامگذاري آن اين است كه تمتع به معناي لذت بردن ، بهره مند شدن است و چون در اين نوع از عمره و حج در مدتي كه انسان از احرام عمره خارج مي شود تا زماني كه بار ديگر براي حج محرم مي شود كارهايي كه به سبب احرام حرام شده بود از جمله زن و مرد بر يكديگر حلال مي شود .

3 ـ فهرست اعمال عمره و حج

آن چه زائران ايراني و كساني كه از بيرون مكّه مي آيند در ماه هاي حج انجام مي دهند دو بخش است :

ـ عمره تمتع

ـ حج تمتع

فهرست اعمال عمره تمتع بدين شرح است :

ـ احرام ؛ در ميقات ؛ مثلاً مسجد شجره يا جحفه

ـ طواف ؛ در مسجدالحرام به دور كعبه

ـ نماز طواف ؛ دو ركعت ، در مسجدالحرام ، پشت مقام ابراهيم

ـ سعي ؛ بين صفا و مروه ، پيمودن هفت مرتبه فاصله بين صفا و مروه

ـ تقصير ؛ كوتاه كردن قدري از مو و ناخن

4 ـ فهرست اعمال حج تمتّع

ـ احرام ؛ در شهر مكه ، پيش از ظهر روز نهم ذي حجه

ـ وقوف در عرفات ؛ از ظهر روز نهم ذي حجه تا مغرب آن روز

ـ وقوف در مشعرالحرام ؛ شب عيد قربان ( دهم ذي حجه )

ـ رمي جمره عقبه ؛ سنگ زدن به آخرين جمره در منا ، روز عيد قربان

ـ قرباني ؛ ذبح يك گوسفند يا گاو يا شتر در روز عيد قربان

ـ حلق ( تراشيدن سر ) يا تقصير ، در روز عيد قربان در مِنا

ـ بيتوته ؛ ماندن شب هاي يازدهم و دوازدهم ذي حجه در مِنا

ـ طواف حج ؛ هفت دور طواف كعبه به نيت طواف حج

ـ نماز طواف حج ؛ دو ركعت نماز پشت مقام ابراهيم ، پس از طواف

ـ سعي ؛ هفت شوط سعي بين صفا و مروه

ـ طواف نساء ؛ هفت دور طواف به گرد كعبه به نيت طواف نساء

ـ نماز طواف نساء ؛ دو ركعت نماز پشت مقام ابراهيم به نيت نماز طواف نساء

اين فهرست اعمالي بود كه زائران بيت الله الحرام به عنوان اعمال عمره تمتّع و حج تمتّع بجا مي آورند كه هريك احكام و آداب خاص دارد كه در درس هاي آينده خواهد آمد .

يادآوري اين نكته لازم است كه اين اعمال دشوار نيست ، ولي دقيق است و چنان چه احكام و مناسك آن به دقت فرا گرفته شود به راحتي مي توان به آنها عمل كرد ؛ إن شاءالله .

جلسه سوم :

احرام عمره تمتّع

اولين عمل از اعمال عمره و حج ، احرام است . احرام ، مستحبات و واجباتي دارد كه در اين بخش به طور اختصار به آنها مي پردازيم .

1 ـ پيش از احرام

مستحبات :

ـ از اول ماه ذي القعده و اگر از اين تاريخ نتوانست ، از اول ذي الحجه ، موي سر و صورتش را كوتاه نكند .

ـ پيش از احرام بدن خود را پاكيزه كند و ناخن و شارب خود را بگيرد .

ـ پيش از احرام در ميقات غسل كند .

يادآوري : چنان چه نتواند در ميقات غسل كند يا خوف آن داشته باشد كه در آن جا نتواند غسل كند ، مي تواند ، پيش از ميقات ، مثلاً در مدينه غسل كند .

2 ـ هنگام احرام ( واجبات ، مستحبات )

واجبات احرام

ـ پوشيدن لباس احرام

ـ نيت ( محرم مي شوم به احرام عمره تمتّع قربة إلي الله )

ـ لبيك ، لبيك اللهم لبيك ، لبيك لا شريك لك لبيك ، إن الحمد والنعمة لك والملك ، لا شريك لك لبيك .

مستحبات هنگام احرام

در صورت امكان پس از نماز ظهر محرم شود و اگر ممكن نبود ، پس از نماز واجب ديگر ، مثلاً نماز مغرب يا عشاء و اگر آن هم ممكن نبود ، پس از شش يا دو ركعت نماز مستحب احرام و نيز دعاهايي وارد شده كه اگر بتواند بخواند خوب است .

3 ـ مكان احرام

مكان احرام عمره تمتّع ميقات است ، و ميقات مكاني است كه براي احرام معين شده كه عبارت است از : مسجد شجره ، جُحفه ، وادي عقيق ( ذات عرق ) ، قرن المنازل و يَلملم .

كساني كه از مسير مدينه به مكه مي روند بايد در مسجد شجره كه بيرون مدينه و در منطقه ذوالحُليفه است محرم شوند و به فتواي اكثر مراجع تقليد ، بايد داخل مسجد محرم شوند ، ولي در ساير ميقات ها هرچند مسجدي ساخته باشند رفتن داخل مسجد و محرم شدن در آن لازم نيست ، بلكه در بيرون مسجد هم در منطقه اي كه ميقات است اشكال ندارد .

4 ـ محرمات احرام

انسان ، پس از پوشيدن لباس احرام و نيت و گفتن لبيك مُحرم است و بايد تا پايان اعمال عمره از كارهايي كه بر محرم حرام است پرهيز كند .

مجموع كارهايي كه بر محرم حرام است ، بيست و چهارتاست ، ولي بسياري از آن ها مورد ابتلاء نيست كه در اين جا به برخي از موارد مورد ابتلاء اشاره مي شود .

* محرمات مشترك بين مردان و زنان كه بر هر دو گروه حرام است :

ـ استعمال عطريات و بوي خوش

ـ نگاه در آينه

ـ ناخن گرفتن

ـ زدودن مو از بدن

ـ كندن يا كشيدن دندان

ـ روغن ماليدن به بدن

ـ بيرون آوردن خون از بدن ، مثلاً زخم كردن آن

ـ قسم خوردن به الله

ـ فخرفروشي به ديگران

ـ كندن درخت و گياه منطقه حرم

ـ زن و شوهر نيز در حال احرام بر يكديگر حرامند

* محرمات مخصوص مردان

ـ پوشيدن لباس دوخته

ـ پوشيدن چيزي كه تمام روي پا را بگيرد ؛ مثل كفش و جوراب

ـ پوشاندن سر

ـ در حال حركت سايه بان بالاي سر داشتن ، مثل گرفتن چتر روي سر يا در ماشين سقف دار سوار شدن