بخش 7

* محرمات مخصوص بانوان

ـ پوشيدن صورت با روبند و امثال آن

ـ پوشيدن زيور براي زينت ؛ زيورآلاتي كه قبلاً بر تن داشته لازم نيست بيرون آورد

گره زدن و سنجاق زدن به لباس احرام

مردان براي آن كه لباس احرام از دوششان نيفتد ، مي توانند قسمتي از آن را بر قسمتي ديگر بگذارند و با گذاشتن سنگ يا چيز ديگر و انداختن كِش به دور آن ، لباس احرام را نگه دارند و به فتواي برخي از فقهاء سنجاق زدن و گره زدن آن نيز اشكال ندارد .

جلسه چهارم :

طواف عمره تمتع ( 1 )

پس از احرام و ورود به شهر مكه زائران بايد هفت دور طواف كعبه بجاي آورند كه يكي از مهم ترين اعمال عمره و حج است ، طواف داراي شرايط و واجباتي است كه در اين بخش به آنها اشاره مي شود .

1 ـ شرايط طواف كننده

* طهارت بدن و لباس

طواف از جهات مختلف ، همچون نماز است ؛ از جمله اين كه طواف كننده بايد بدن و لباسش پاك باشد ، افزون بر اين كه ، لباسي كه بر تن دارد بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد .

* طهارت از حدث

طواف كننده بايد باوضو باشد و غسلي برعهده او نباشد ، و چنانچه نتواند وضو بگيرد يا غسل كند بايد تيمم كند . و طواف عمره بدون طهارت صحيح نيست ، خانم هايي كه در ايام عادت ماهيانه به سر مي برند بايد صبر كنند و پس از

پاك شدن ، غسل بجاي آورند و طواف كنند .

* پوشش بدن

طواف كننده بايد در حال طواف به مقداري كه در نماز لازم است بدن خود را بپوشاند .

* ختنه

پسرها و مردها بايد ختنه شده باشند و بدون آن طواف صحيح نيست .

* نيّت

طواف و ساير اعمال عمره ، از عبادات است و بايد با نيت باشد ؛ يعني گشتن به دور كعبه بايد به قصد طواف و براي اطاعت دستور خداوند باشد .

2 ـ واجبات طواف

* شروع از حجرالأسود :

طواف بايد از گوشه اي از كعبه كه حجرالاسود در آن قرار دارد آغاز شود ؛ همان گوشه اي كه نزديك درِ كعبه است .

حجرالاسود ، سنگ مقدسي است كه با ارتفاع حدود 5/1 متر از زمين در يكي از گوشه هاي كعبه كار گذاشته شده است و اكنون با يك قاب نقره اي محافظت مي شود . به هريك از گوشه هاي كعبه ، ركن و مجموع آنها را اركان كعبه مي نامند كه به ترتيب براساس دور طواف ، چنين نامگذاري شده اند : ركن حجرالأسود ، ركن عراقي ، ركن شامي ، ركن يماني .

* ختم كردن به حجرالأسود

نقطه آغاز و پايان طواف حجرالأسود است ، يعني هفت دور طواف مقابل حجرالأسود به پايان مي رسد و طواف ، كمتر يا بيشتر از اين مقدار صحيح نيست ، امّا دقت در اين امر لازم نيست و همين مقدار كه عرفاً بگويند روبه روي

حجرالأسود است كافي است . و ايستادن مقابل حَجر در آغاز طواف و در پايان آن و در پايان هر شوط از طواف لازم نيست ، ولي مستحب است با دست خود به سمت حَجر اشاره كند و دست خود را ببوسد .

* هفت دور طواف كردن

طواف كعبه هفت دور است نه كمتر نه زيادتر و به هر دور آن « شوط » گفته مي شود .

* كعبه را در طرف چپ خود قرار دادن

طواف كننده بايد همان گونه كه همه مسلمانان طواف مي كنند به دور كعبه بگردد ، يعني عقب عقب نرود ، برخلاف مسير طواف كنندگان نچرخد ، و در حال طواف رو به كعبه نباشد ، ولي نگاه به سمت راست يا چپ ، حتي پشت سر اگر بدن را نگرداند اشكال ندارد .

* محدوده طواف

به فتواي اكثر مراجع تقليد ، طواف كعبه در مسجدالحرام تا جايي كه مردم طواف مي كنند و عرفاً بگويند دور كعبه مي گردد صحيح است ، ولي به نظر برخي ديگر از مراجع تقليد ، طواف بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم كه حدود 13 متر است باشد . ولي براي مقلدين اين مراجع نيز اگر طواف در آن محدوده مشكل باشد يا ممكن نباشد ، و نتوانند صبر كنند تا در وقت خلوت طواف كنند ، در فاصله دورتر نيز اشكال ندارد .

* بيرون حجر اسماعيل طواف كردن

طواف كننده بايد به دور حجر اسماعيل هم بگردد ، يعني در حال طواف داخلِ حجر نرود . حجر اسماعيل ، فضايي است بين كعبه و ديوار نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از ركن عراقي ( شمالي ) تا ركن شامي ( غربي ) كعبه امتداد دارد ، همان ضلعي كه ناودان كعبه قرار دارد .

جلسه پنجم :

طواف عمره تمتّع ( 2 )

به جز شرايط و واجباتي كه براي طواف گفته شد ، آدابي نيز دارد كه برخي مستحب و برخي مكروه است كه مراعات آنها نيز در طواف بر ثواب آن مي افزايد .

1 ـ مستحبات طواف :

* تلاوت قرآن

* ذكر گفتن

* خواندن دعاهاي واردشده

* به آرامي و آرامش طواف كردن

* استلام حجر

مناسب است زائران در حال طواف ، به ذكر ، دعا و تلاوت قرآن مشغول باشند تا هم از ثواب آن بهره مند باشند و هم از حواس پرتي و شك در تعداد دورهاي طواف جلوگيري شود و نيز از عجله و تند رفتن در حال طواف بپرهيزند

كه گاهي مزاحمت براي ديگران است .

دست زدن و بوسيدن حجرالأسود مستحب است ، ولي به جهت ازدحام زياد و اختلاط زن و مرد در كنار حَجر ، از اين كار در حال طواف بپرهيزند و تنها به اشاره كردن با دست به طرف آن و بوسيدن دست اكتفا كنند .

در حال خواندن ذكر و دعا و قرآن نيز صدا را بلند نكنند و از دعا خواندن و صلوات فرستادن دسته جمعي بپرهيزند تا مزاحمتي براي طواف كنندگان نباشد .

2 ـ مكروهات طواف :

* خنديدن

* سخن گفتن

* شعر خواندن

* خوردن و آشاميدن

* دست كشيدن به ديوار حِجر اسماعيل ( عليه السلام )

هرچند در بسياري از امور ، طواف مانند نماز است ، ولي از جهاتي نيز تفاوت دارد ؛ مثلاً خنديدن و سخن گفتن و خوردن و آشاميدن نماز را باطل مي كند ، ولي طواف را باطل نمي كند ، امّا مكروه است و بهتر است از آنها پرهيز شود . دست كشيدن به ديوار حجرِاسماعيل ( عليه السلام ) به فتواي برخي از فقها جايز نيست ، ولي بسياري از آنان نيز مكروه مي دانند .

3 ـ مراقبت هايي كه در طواف بايد صورت گيرد :

* هنگام شروع طواف از مقابل حجرالاسود وارد جمعيت طواف كنندگان نشويد كه اذيت مي شويد و مزاحمت براي طواف كنندگان نيز هست ، بلكه مقداري جلوتر جايي كه خلوت است وارد جمعيت شويد و بدون نيت طواف به راه خود ادامه دهيد تا مقابل حجرالاسود برسيد و از آن جا به نيت طواف برويد ،

حتي مي توانيد از مقداري پيش از طواف نيت كنيد كه از مقابل حجرالأسود ، طواف باشد كه در اين صورت هرچند مقابل حجر متوجه نباشيد اشكال ندارد .

* هنگام اتمام طواف براي بيرون رفتن از صف طواف كنندگان از مقابل حجرالاسود بيرون نرويد كه موجب زحمت خود و مزاحمت و اذيت ديگران است ، بلكه بدون نيت طواف همراه جمعيت راه برويد تا جايي كه به راحتي از صف خارج شويد .

* در اثناء طواف ، به سراغ بوسيدن كعبه ، پرده كعبه ، حجرالاسود و . . . نرويد تا اشكالي در طواف شما پيش نيايد .

* هنگام طواف عجله نكنيد و از هل دادن و تنه زدن به ديگران بپرهيزيد و چنانچه با آرامش طواف كنيد ، راحت و بهتر مي توانيد ادامه دهيد .

* اگر جمعيت شما را هُل داد و تندتر رفتيد اشكال ندارد ، حتي اگر به قدري زياد بود كه شك كرديد بي اختيار شديد يا نه باز هم اشكال ندارد .

* دور جمعيت حلقه نكشيد ، كه مزاحمت براي ساير طواف كنندگان است .

* افراد مُسن و ناتوان و بانوان معذور در وقت مناسب ديگري براي طواف بروند تا به راحتي بتوانند بهوظيفه خود عمل كنند .

جلسه ششم :

نماز طواف

پس از طواف بايد دو ركعت نماز به نيت نماز طواف بخوانند .

1 ـ كيفيت نماز طواف

نماز طواف مانند نماز صبح است ، ولي اذان و اقامه ندارد و بر مردان واجب نيست حمد و سوره آن را بلند بخوانند .

2 ـ مكان نماز طواف

نماز طواف را بايد در مسجدالحرام ، پشت مقام ابراهيم ( عليه السلام ) بخوانند به طوري كه مقام ابراهيم بين نمازگزار و كعبه واقع شود و چنانچه مسجدالحرام خلوت باشد و مزاحمتي براي ديگران نباشد ، هرچه نزديك تر بايستند بهتر است و به نظر برخي از فقهاء چنان چه دو طرف مقام ( نزديك آن ) بخوانند اشكال ندارد .

مقام ابراهيم ؛ سنگي است كه حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) هنگام ساختن كعبه زير پاي خود مي گذاشت و اثر پاي آن حضرت به معجزه الهي بر سنگ مانده است و

اكنون در مسجدالحرام به فاصله 13 متر با كعبه در يك محفظه بلورين و ضريح كوچك نگهداري مي شود .

3 ـ زمان نماز طواف

نماز طواف بايد پس از طواف و پيش از سعي خوانده شود و با طواف نبايد زياد فاصله داشته باشد ، يعني پس از تمام شدن طواف بايد نماز را بخواند به طوري كه بگويد بعد از طواف نماز طواف را خواند .

4 ـ شك در نماز طواف

شك در نماز طواف حكم شك در نماز واجب دوركعتي ، مثل نماز صبح را دارد ؛ بنابراين :

الف ) اگر در تعداد ركعت هاي نماز طواف شك كند ، نماز باطل است ؛

ب ) اگر در اجزاي نماز ، مثل سجده يا تشهد شك كند ، دو فرض دارد :

1 ـ اگر در انجام دادن آن جزء شك كند ، چنان چه وارد جزء بعدي نشده ( از محل آن نگذشته ) آن جزء را به جا مي آورد ، مثلاً در ركعت دوم پيش از تشهد شك كند يك سجده به جا آورده يا دو سجده كه در اين صورت يك سجده ديگر به جا مي آورد و چنان چه از محل آن گذشته باشد ، به شك خود اعتناء نمي كند و نماز صحيح است .

2 ـ اگر در صحّت آن جزء شك كند ، يعني نمي داند آن چه به جاي آورده صحيح بوده يا نه ، به شك خود اعتناء نمي كند و نماز صحيح است .

ج ) اگر بعد از تمام شدن نماز طواف ، برايش شكي پيش آيد ، هرچه باشد اعتناء نمي شود و نماز خوانده شده كفايت مي كند .

5 ـ وظيفه كساني كه نمازشان صحيح نيست

نماز طواف جزء نمازهاي واجب است و مانند ساير نمازها بايد به طور صحيح خوانده شود و چون جزء مجموعه اعمالي است كه اگر صحيح نباشد ممكن است ، پي آمدهايي داشته باشد ، مثلاً در احرام باقي بماند ، داراي اهميت ويژه اي است ، لذا بر تمام افراد لازم است كه براي تصحيح نماز خود اقدام كنند و چنانچه كسي تلاش كرد و تا وقت اعمال نتوانست تصحيح كند ، بايد خودش نماز طواف را بجا آورد .

6 ـ مستحبات نماز طواف

* خواندن سوره توحيد پس از حمد در ركعت اول

* خواندن سوره كافرون پس از حمد در ركعت دوم

* بجا آوردن حمد و ثناي الهي و صلوات بر محمّد و آل محمد پس از نماز

* طلب قبولي نماز از خداوند

* خواندن دعاهاي واردشده پس از نماز

يادآوري مي شود چون نماز بايد به طور صحيح خوانده شود ، چنانچه سوره كافرون را نمي تواند صحيح بخواند بايد هر سوره اي كه بلد هست بخواند .

جلسه هفتم :

سعي صفا و مروه

يكي ديگر از اعمال عمره تمتّع ، سعي بين صفا و مروه است ؛ يعني هفت مرتبه پيمودن فاصله بين صفا و مروه .

صفا و مروه دو كوه كوچك بوده نزديك مسجدالحرام كه امروزه فاصله بين آن دو را به صورت راهروي سرپوشيده ساخته اند .

1 ـ زمان سعي

سعي بايد پس از نماز طواف و پيش از تقصير انجام شود و فاصله انداختن بين نماز طواف و سعي اشكال ندارد ، ولي نبايد سعي را براي فردا بگذارد .

2 ـ مستحبات بين طواف و سعي

* قدري از آب زمزم بياشامد و بر سر و صورت خود بريزد و بگويد :

« اللهم اجعله عِلماً نافعاً ورزقاً واسعاً وشفاءً من كل داء وسُقم »

* با آرامي دل و جان بالاي صفا رفته و رو به خانه كعبه كرده و حمد و

ثناي الهي را به جا آورد و نعمت هاي الهي را به خاطر بياورد و اين اذكار را بگويد :

الله اكبر ( هفت مرتبه )

الحمد لله ( هفت مرتبه )

لا إله إلاّ الله ( هفت مرتبه )

* سپس دعاهاي ديگري را كه وارد شده بخواند .

3 ـ واجبات سعي

* سعي بايد از صفا آغاز و به مروه ختم شود

يادآوري مي شود ، چون قسمتي از صفا و مروه را برداشته اند ، بخشي از راه شيب دار و محوطه مسطح نيز جزء كوه حساب مي شود ، لذا همين كه از بالاي قسمت شيب دار ، سعي را آغاز كنند صحيح است و رفتن بالاي صخره ها لازم نيست و بر مروه نيز پس از بالا رفتن از قسمت شيب دار و رسيدن به قسمت مُسطح كافي است .

* هفت شوط بودن

سعي نيز مانند طواف هفت شوط است و پيمودن فاصله صفا تا مروه يك مرتبه و برگشتن از مروه به صفا مرتبه دوم به حساب مي آيد ؛ بنابراين هفت شوط سعي بر مروه ختم مي شود .

* روبه مروه و رو به صفا حركت كردن

در حال سعي ، وقتي كه از صفا به مروه مي رود بايد رو به مروه باشد و نيز وقتي به طرف صفا برمي گردد بايد رو به صفا باشد و عقب عقب يا كج كج حركت كردن صحيح نيست .

4 ـ احكام سعي

* براي سعي طهارت شرط نيست ، بنابراين سعي بدون وضو و با بدن و لباس نجس نيز صحيح است .

* نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر صفا و مروه و در بين آنها جايز نيست و اگر در بين سعي باشد ، بايد از همان جا كه سعي را قطع كرده است ادامه دهد .

* سعي در طبقه دوم چون بالاتر از دو كوه است اشكال دارد .

5 ـ مستحبات سعي

* پياده به جا آورد نه سواره ، هرچند سواره هم ـ حتي براي توانمند ـ صحيح است .

* دعاها و اذكاري كه وارد شده است را بخواند كه از جمله آنهاست :

الله اكبر ( 100 مرتبه )

لا اله إلاّ الله ( 100 مرتبه )

الحمد لله ( 100 مرتبه )

سبحان الله ( 100مرتبه )

* براي مردان مستحب است ، فاصله اي كه با خط و چراغ سبزرنگ مشخص شده است هَروَله كند ، يعني كمي تندتر بروند و در وقت برگشتن نيز به همان ترتيب برگردند ، ولي براي زنها هروله كردن مستحب نيست .

جلسه هشتم :

تقصير ـ از تقصير تا احرام حج

آخرين عمل از اعمال عمره تمتّع تقصير است ، يعني چيدن مقداري از ناخن و موي سر يا صورت .

1 ـ زمان تقصير

تقصير بايد پس از سعي باشد ، هرچند لازم نيست فوراً تقصير كند ، ولي تا وقتي كه تقصير نكرده است ، هيچ كدام از محرمات احرام بر او حلال نمي شود .

2 ـ مكان تقصير

تقصير ، مكان معيني ندارد ، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعي بر مروه تقصير مي كنند .

يادآوري مي شود كه به تازگي در كنار مروه محوطه اي مسقف اضافه كرده اند براي افرادي كه سعيشان به پايان مي رسد و براي تقصير توقف مي كنند ، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد .

3 ـ احكام تقصير

* با تقصير ، اعمال عمره تمتّع به پايان مي رسد و كارهايي كه به سبب احرام حرام شده بود حلال مي شود .

* تقصير نيز جزء اعمال عمره و از عبادات است و بايد به قصد قربت و به نيت يكي از اعمال عمره انجام داده شود .

* كسي كه خودش تقصير نكرده ، نبايد موي شخص ديگري را بچيند ، چون هنوز محرم است و در حال احرام زدودن مو ، حتي از بدن ديگران نيز حرام است ، لذا افرادي كه خودشان تقصير نكرده اند نمي توانند براي ديگران تقصير كنند ، ولي چيدن ناخنِ شخص ديگر اشكال ندارد .

* لازم نيست انسان خودش مو يا ناخن را بچيند ، پس ديگران هم مي توانند برايش تقصير كنند ، ولي خودش بايد نيت كند .

* چون معمولاً محل توقف مردم براي تقصير شلوغ است ، بانوان مواظب باشند براي تقصير ، موهاي سرشان را مرد نامحرم نبيند .

4 ـ از تقصير عمره تمتّع تا احرام حج

در فاصله بين تقصير عمره تمتّع تا احرام حج برخي كارها بر حاجيان حرام است كه بايد از آنها بپرهيزند و بسياري كارها مستحب است كه مي توانند آنها را انجام دهند .

* محرمات :

ـ به جاي آوردن عمره مفرده

ـ تراشيدن سر

ـ بيرون رفتن از شهر مكه ، به فتواي عده اي از مراجع تقليد ، هرچند عده اي

ديگر بيرون رفتن را به شرط آن كه مطمئن است براي اعمال حج مي تواند بازگردد جايز مي دانند .

ـ كندن و بريدن درخت و گياه حرم

ـ شكار ، حتي كشتن ملخ و امثال آن .

يادآوري : كندن و بريدن درخت و گياه و نيز شكار از محرّمات مخصوص حرم است و بر كساني كه عمره تمتع بجاي نياورده باشند نيز حرام است و اختصاص به اين زمان ـ فاصله تقصير تا احرام حج نيز ندارد .

* مستحبات :

ـ تلاوت قرآن و چنانچه بتوانند يك دور كامل قرآن را در مكه بخوانند ، ثواب بسيار زيادي دارد .

ـ طواف مستحب

ـ نماز در مسجدالحرام و ساير مساجد معتبر مكه .

در برخي روايات آمده است كه ثواب يك ركعت نماز در مسجدالحرام معادل صدهزار ركعت نماز در جاي ديگر است و چه به جا و مناسب است زائران محترم از اين فرصت به خوبي استفاده كنند و چنانچه نماز واجب از آنها قضا شده است ، آنها را در مسجدالحرام در مكه يا مسجدالنبي در مدينه منوره بجاي آورند تا افزون بر بجاي آوردن وظيفه شرعي خود از پاداش بسيار زياد آن هم بهره مند شوند .

ـ زيارت قبور اولياء مدفون در قبرستان ابوطالب .

جلسه نهم :

احرام حج تمتع

اعمال حج نيز مانند عمره با احرام آغاز مي شود . حجاج پس از اتمام اعمال عمره تمتّع و فرارسيدن وقت احرام حج ، براي رفتن به عرفات و مشعر و مني و بجاي آوردن مناسك حج آماده مي شوند .

1 ـ واجبات احرام

احرام حج با عمره جز در نيت تفاوتي ندارد بنابراين واجبات احرام حج نيز عبارت است از :

* پوشيدن لباس احرام

* نيت

* لبّيك

پس مردان بايد همان دو تكه لباس احرام را با شرايطي كه در اعمال عمره گفته شد بپوشند ، ولي لازم نيست حتماً همان لباس احرام عمره باشد ، بلكه عوض كردن آن نيز اشكال ندارد و بانوان نيز لباسي كه پاك و مباح باشد و شرايط

لباس نمازگزار را داشته باشد و حرير نيز نباشد مي پوشند .

پوشيدن لباس احرام و گفتن لبيك بايد به نيت يكي از اعمال حج ؛ يعني احرام و به قصد طاعت الهي باشد ، و تفاوت آن با عمره در اين است كه در آن جا به قصد عمره تمتّع محرم مي شدند و اين جا به قصد حج تمتّع .

كساني كه حج واجب خود را بجا آورده اند ، به قصد استحباب و كساني كه از طرف ديگران آمده اند به قصد نيابت از او محرم مي شوند .

يادآوري : اعمال عمره و حج به هر نيتي شروع شود ، يعني به هر نيتي محرم شود بايد به همان نيت به پايان ببرد .

2 ـ زمان احرام

احرام حج بايد در ماه هاي حج باشد ؛ يعني شوال ، ذي القعدة و ذي الحجّة ، ولي در حج تمتّع بايد پس از اتمام اعمال عمره تمتّع باشد و نيز از نظر پايان وقت بايد زماني محرم شود كه پيش از ظهر روز نهم ذي الحجة به صحراي عرفات برسد تا وقوف در عرفات را كه از ظهر روز عرفه است آغاز كند .

3 ـ مكان احرام

مكان احرام حج ، شهر مكه است و به فتواي بسياري از مراجع تقليد احرام در قسمت هاي جديد و توسعه يافته شهر مكه نيز صحيح است ، هرچند برخي نيز احتياط لازم مي دانند كه در مكه قديم كه حوالي مسجدالحرام است محرم شوند .

4 ـ مستحبات احرام

* پاكيزه كردن بدن و چيدن ناخن و شارب .

* غسل احرام .

* محرم شدن پس از نماز ظهر و اگر امكان نداشت ، پس از نماز واجب ديگر و اگر آن هم ممكن نيست ، پس از شش يا دو ركعت نماز مستحب .

* خواندن سوره توحيد پس از حمد در ركعت اول و سوره كافرون در ركعت دوم در نماز پيش از احرام .

* حمد و ثناي الهي و صلوات بر پيامبر ، پس از نماز .

* خواندن دعاهايي كه وارد شده است .

* تكرار تلبيه در موارد ذيل :

ـ وقت برخاستن از خواب

ـ بعد از هر نماز واجب و مستحب

ـ وقت رسيدن به شخص سواره

ـ هنگام بالا رفتن از تل ( تپه ) يا سرازير شدن از آن

ـ وقت سوار يا پياده شدن

ـ آخر شب

ـ وقت سحر

ـ تكرار لبيك ها تا ظهر روز عرفه است ، اما وقتي كه ظهر فرا رسيد بايد تلبيه را قطع كنند .

* و نيز مستحب است در صورت امكان در مسجدالحرام و اگر ممكن بود در حجر اسماعيل يا نزد مقام ابراهيم محرم شوند .

5 ـ محرمات احرام

محرمات احرام حج ، همان محرمات احرام عمره است كه تفصيل آن خواهد آمد ، ولي بايد توجه داشت كه حركت از مكه به عرفات چنانچه در روز باشد ، مردان محرم نبايد ماشين سقف دار سوار شوند .

جلسه دهم :

وقوف در عرفات

دومين عمل از اعمال حج ، وقوف در عرفات است . عرفات صحرايي مقدس است بيرون مكه با فاصله حدود 20 كيلومتر تا مسجدالحرام و چند كيلومتر با شهر مكه ، حجاج پس از احرام در مكه روانه اين صحرا مي شوند تا يكي ديگر از وظايف واجب خود در حج را بجاي آورند .

1 ـ معناي وقوف

وقوف در لغت به معناي ايستادن است ، ولي در اصطلاح فقهي « حضور در مكاني خاص » است ، بنابراين در روز عرفه حجاج بايد در عرفات حاضر شوند و در آن جا بمانند و لازم نيست ايستاده باشند ، بلكه نشسته و خوابيده و در حال حركت نيز اشكال ندارد .

2 ـ زمان وقوف

زمان وقوف به عرفات از ظهر روز نهم ذي الحجة ( عرفه ) تا غروب است كه

اين مدت را به طور كامل بايد در آن جا بمانند ، لذا لحظه اي پيش از ظهر شرعي تا لحظه اي پس از غروب بايد باشند تا يقين كنند تمام وقت را در عرفات بوده اند و چنانچه كسي عمداً ديرتر به عرفات وارد شود گناه كرده و چنانچه زودتر برود ، علاوه بر آن كه گناه كرده و يك شتر كفاره هم بر او واجب مي شود .

3 ـ مكان وقوف

مكان وقوف ، صحراي عرفات است ، هرجاي آن كه باشد و امروزه حدود عرفات با تابلوهاي زردرنگ مشخص شده كه سمت بيروني آن نوشته شده : « بداية عرفات » و سمت دروني آن نوشته شده : « نهاية عرفات » . زائران نبايد از اين حدود بگذرند ، ولي اگر كسي بخشي از وقت را بيرون عرفات باشد و دوباره به عرفات برگردد ، هرچند گناه كرده ، ولي وقوف او اشكال ندارد .

4 ـ اقسام وقوف

وقوف در عرفات دو قسم است : اختياري و اضطراري .

كساني كه عذري ندارند بايد تمام وقت ( از ظهر تا غروب ) را در عرفات باشند كه وقوف در اين مدت را « وقوف اختياري » مي گويند و كساني كه عذري دارند و نمي توانند روز عرفه به عرفات بروند ، يا به جهتي به وقوف اختياري نرسيدند ، بايد بخشي از شب عيد قربان را در عرفات بمانند كه وقوف در اين مدت را « وقوف اضطراري » مي گويند .

5 ـ ترك وقوف

وقوف در عرفات از اركان حج است و اگر كسي عمداً آن را ترك كند ، يعني

بدون عذر در روز نهم به عرفات نرود ، حج او باطل است . ولي چنانچه با عذر ترك شده ، بايد وقوف اضطراري بجاي آورد و اگر وقوف اضطراري هم نتواند بجاي آورد بايد خود را به وقوف در مشعر برساند .

6 ـ مستحبات وقوف

* با طهارت بودن در حال وقوف .

* غسل و بهتر است نزديك ظهر باشد .

* پرهيز از هرچه موجب حواس پرتي است .

* اگر از سمت مكه مي آيد ، وقوف او سمت چپ جبل الرحمة باشد .

* وقوف در پايين كوه و در زمين هموار باشد ( بالا رفتن از كوه مكروه است ) .

* در اول وقت ، نماز ظهر و عصر را به يك اذان و دو اقامه بجا آورد .

7 ـ آداب روز عرفه

* خواندن دعاهايي كه وارد شده است .

* خواندن دعاي معروف امام حسين ( عليه السلام ) يا دعاي امام سجاد ( عليه السلام ) در روز عرفه .

8 ـ برنامه هاي روز عرفه

اكنون براي بهره مندي بهتر از فرصت طلايي روز عرفه حجاج ايراني برنامه هاي ويژه اي دارند كه افزون بر مستحبات و آدابي كه ذكر شد ، برنامه عمومي صبح و عصر به صورت گروهي و دسته جمعي برگزار مي شود كه بدين شرح است :

الف ) صبح : مراسم برائت از مشركان :

كه يكي از وظايف مهم حجاج در اين ايام است و در عصر پيامبر و به دستور ايشان اجراء شده و سال ها متروك مانده بود . در سال هاي اخير به امر بنيانگذار جمهوري اسلامي ، امام خميني ( قدس سره ) احياء شده و حجاج ايراني و جمع زيادي از حجاج ساير كشورها اين مراسم باشكوه را برگزار مي كنند كه در اين سال ها صبح روز عرفه در عرفات برگزار مي شود .

ب ) عصر : دعاي روز عرفه :

هرچند بسياري از كاروان هاي حج و حجاج محترم در اين روز و در اين مكان مقدس دعاي معروف امام حسين ( عليه السلام ) يا امام سجاد ( عليه السلام ) را مي خوانند ولي هرساله به طور دسته جمعي در خيمه گاه بعثه حج تعداد زيادي از زائران حضور پيدا مي كنند و دعاي عرفه را به صورت دسته جمعي مي خوانند كه از شكوه و جلوه خاصي برخوردار است .

جلسه يازدهم :

وقوف در مشعرالحرام

سومين عمل از اعمال حج ، وقوف در مشعرالحرام است .

مشعرالحرام يكي از اماكن مقدس بيرون شهر مكه است و در كنار وادي مني و با فاصله حدود پنج كيلومتري از عرفات قرار دارد كه اكنون بر اثر توسعه شهر مكه ، فاصله چنداني با شهر ندارد .

نام ديگر مشعرالحرام « مُزدَلِفه » است .

1 ـ زمان وقوف

زمان وقوف در مشعرالحرام از اذان صبح تا طلوع آفتاب روز عيد قربان است . حجاج ، پس از غروب از عرفات بيرون مي آيند و روانه مشعرالحرام مي شوند و شب عيد را در مشعر سپري مي كنند و به فتواي بسياري از فقها شب عيد را نيز بايد به نيت اطاعت الهي در آن جا بمانند و از اذان صبح نيت وقوف داشته باشند .