بخش 9

ب ) پوشاندن سر

1 ـ مردان محرم نبايد در حال احرام ، سر را بپوشانند ، و فرقي در اين مسأله بين گذاشتن كلاه يا عرقچين بر سر يا انداختن چفيه يا حوله بر سر يا فرو بردن سر در آب نمي باشد .

2 ـ گذاشتن دست ها بر سر و گذاشتن سر بر بالش براي خوابيدن اشكال ندارد .

ج ) پوشيدن لباس دوخته

1 ـ مردان بايد براي احرام ، تمام لباس هاي دوخته را از تن بيرون آورند و در طول احرام نيز نبايد لباس دوخته بپوشند .

2 ـ بستن هميان بر كمر ، هرچند دوخته باشد اشكال ندارد .

3 ـ سنجاق زدن به لباس احرام و وصل كردن بخشي از آن با بخشي ديگر به فتواي برخي از فقها اشكال ندارد .

د ) پوشيدن كفش يا چيزي كه تمام روي پا را بگيرد

1 ـ مرد مُحرم نبايد چيزي مانند كفش ، جوراب و هرچيز ديگري كه تمام روي پا را مي گيرد بپوشد . ولي پوشيدن دمپايي بنددار كه تمام روي پا را نگيرد اشكال ندارد .

2 ـ اگر لباس احرام يا چيز ديگري روي پا بيفتد و آن را بپوشاند اشكال ندارد ، چون بين پوشيدن و پوشاندن فرق است .

توضيح محرمات مخصوص بانوان

الف ) پوشاندن صورت

1 ـ زن محرم نبايد تمام يا قسمتي از صورت خود را با نقاب و روبند و حتي

چادر بپوشاند .

2 ـ گذاشتن صورت روي بالش براي خوابيدن و گذاشتن دست ها بر صورت اشكال ندارد .

3 ـ آويزان كردن چادر از جلوي صورت اگر با صورت فاصله داشته باشد اشكال ندارد .

ب ) پوشيدن زيور

1 ـ پوشيدن زيورآلات بر زن محرم ، حرام است ، چه به قصد آراستن خود باشد يا بدون آن .

2 ـ زيورهايي كه پيش از احرام به پوشيدن آنها عادت داشته لازم نيست آنها را براي احرام بيرون آورد ، ولي نبايد آن را به مرد نشان دهد ، حتي به شوهرش .

جلسه نوزدهم :

محرمات مشترك احرام

در حال احرام برخي كارها بر مردان و زنان محرم حرام است كه به اختصار به آنها اشاره مي شود :

1 ـ استفاده از بوي خوش

استفاده از بوي خوش به گونه هاي زير در حال احرام جايز نيست :

* عطر زدن به بدن يا لباس ؛

* پوشيدن لباسي كه بوي عطر مي دهد ؛

* خوردن غذايي كه بوي خوش دارد ؛

* بوييدن گل ها و سبزي هاي خوشبوي غير صحرايي .

خريد و فروش عطريات در حال احرام اشكال ندارد ، ولي آنها را نبويد ، حتي براي امتحان .

2 ـ نگاه در آينه

نگاه در آينه در حال احرام هرچند به قصد ديدن خود يا خودآرايي نباشد

حرام است ، ولي به فتواي برخي از فقها ، نگاه كردن در آينه اگر براي زينت نباشد ، اشكال ندارد .

نگاه كردن در دوربين عكاسي و فيلمبرداري و نيز عكس يا فيلم گرفتن در حال احرام اشكال ندارد .

3 ـ زدودن مو از بدن

ـ در حال احرام ، زدودن مو از بدن خود يا ديگري ، به هر وسيله اي باشد ، هرچند كم ، حرام است .

ـ اگر هنگام وضو يا غسل بدون قصد مويي كنده شود ، اشكال ندارد .

4 ـ كِرِم زدن و روغن ماليدن به بدن

ـ كرم زدن و روغن ماليدن به بدن در حال احرام هرچند خوشبو نباشد ، حرام است .

ـ كرم زدن پيش از احرام اگر بوي خوش نداشته باشد يا بوي خوش آن تا وقت احرام باقي نمي ماند اشكال ندارد .

5 ـ سرمه كشيدن به چشم

سرمه كشيدن به چشم در حال احرام حرام است . برخي از فقها تنها سرمه سياه را حرام مي دانند ، ولي عده اي ديگر غيرسياه آن را نيز حرام مي دانند .

6 ـ انگشتر به دست كردن براي زينت

در حال احرام اگر انگشتري براي زينت به دست كند حرام است ، ولي

انگشتري كه از پيش از احرام به دست داشته لازم نيست بيرون آورد .

7 ـ جدال :

جدال به معناي قسم خوردن به « الله » يا معادل آن به زبان ديگر است ، چه براي اثبات مطلبي يا رد كردن آن .

8 ـ فسوق :

فسوق ، دروغ و فحش و فخرفروشي به ديگران است ، و از محرمات احرام شمرده مي شود .

دستور دادن به ديگران اگر از روي فخرفروشي باشد حرام است وگرنه اشكال ندارد .

9 ـ بيرون آوردن خون از بدن

زخم كردن بدن يا خون گرفتن در حال احرام ، حرام است . ولي خاراندن بدن اگر زخم نشود و خون گرفتن اگر براي تشخيص بيماري باشد اشكال ندارد .

ـ محرم مي تواند از بدن ديگران خون بگيرد ، مثلاً پزشك مُحرم از بدن بيمار خون بگيرد اشكال ندارد .

10 ـ كشتن جانوران بدن

اين نيز يكي ديگر از محرمات احرام است و امروزه چندان مورد ابتلاء نيست .

11 ـ ناخن گرفتن

چيدن و كوتاه كردن ناخن در حال احرام با هر وسيله اي باشد حرام است و فرقي بين ناخن دست يا پا نيست .

12 ـ كشيدن دندان

كشيدن يا كندن دندان در حال احرام حرام است ، ولي به فتواي برخي از فقها ، اگر خون نيايد حرام نيست .

13 ـ كندن درخت و گياه حرم

شهر مكه و اطراف آن تا حدود معيني « حرم » است كه داراي احكام خاصي مي باشد ، از جمله كندن و بريدن درخت و گياه آن حرام است .

اگر در حال راه رفتن به طور متعارف گياه كنده شود اشكال ندارد .

كندن درخت و گياه حرم اختصاص به افراد محرم ندارد ، بلكه به محرم و غيرمحرم حرام است .

14 ـ شكار

افراد محرم بايد از هرگونه شكار حيوان هاي صحرايي پرهيز كنند و نيز نشان دادن حيوان به شكارچي و نگه داشتن حيوان شكار شده نيز حرام است .

كشتن ملخ و امثال آن نيز حرام است ، ولي حيوان هايي كه قصد اذيت دارند ، مثل زنبور و عقرب اشكال ندارد .

15 ـ عقد كردن زن براي خود يا ديگري

عقد كردن زن براي خود يا ديگري در حال احرام حرام است .

16 ـ لذت هاي جنسي

در حال احرام هرگونه لذت شهواني از جنس مخالف حرام است ، بنابراين زن و شوهر هرچند محرميت آنها در حال احرام نيز باقي است ، ولي هيچ گونه لذت جنسي از يكديگر حتي نگاه با شهوت جايز نيست ، امّا نگاه و تماس بدني بدون لذت اشكال ندارد ، ولي بوسيدن يكديگر و آميزش حرام است .

17 ـ استمناء

در غير حال احرام جزء گناهان كبيره است و در حال احرام گناهش افزون تر است .

يادآوري : برخي از محرمات احرام كه براي زائران مبتلاءبه نيست گفتن آنها در جلسات آموزشي نه تنها ضرورت ندارد ، بلكه اتلاف وقت است .

جلسه بيستم :

كفارات محرمات احرام

در حال احرام برخي از كارهاحرام است كه مواردهريكواحكام آنها گذشت .

برخي از اين محرمات كفاره نيز دارد و كفاره محرمات احرام غالباً همان حيوان هايي است كه به عنوان قرباني ذبح مي شود ، يعني گوسفند يا گاو يا شتر و گاهي يك مدّ طعام كه تقريباً 750 گرم است .

1 ـ ارتكاب سهوي محرمات احرام

هيچ كدام از محرمات احرام درصورت ارتكاب سهوي كفاره ندارد ، به جز صيد .

يادآوري مي شود غالب محرماتي كه از زائران سر مي زند عمدي نيست ، بلكه به جهت بي توجهي و فراموشي است .

2 ـ برخي از محرماتي كه ممكن است اتفاق بيفتد و كفاره آنها

بيشتر محرمات كفاره دارد از جمله كارهايي كه از زائران سر نمي زند و

چنانچه سر بزند سهوي است كه كفاره ندارد ، ولي برخي از آنها كه ممكن است پيش آيد ، و كفاره آنها يك گوسفند است در اينجا مي آوريم :

1 ـ استعمال بوي خوش

2 ـ پوشيدن لباس دوخته

3 ـ پوشاندن سر

4 ـ زير سايه رفتن

5 ـ قَسَم راست ( سه مرتبه )

6 ـ قَسَم دروغ ( يك مرتبه )

3 ـ سقوط حرمت و وجوب كفاره

حرمت عمل ، حكم تكليفي است و وجوب كفاره ، حكم وضعي است . چنانچه ارتكاب محرمات از روي ناچاري و با عذر باشد ، حكم تكليفي برداشته مي شود ، ولي حكم وضعي همچنان باقي است ، يعني هرچند آن عمل به جهت معذور بودن مكلّف گناه محسوب نمي شود ، ولي وجوب كفاره ساقط نمي شود ؛ مانند :

* زير سايه رفتن يا ماشين سقف دار سوار شدن در حالي كه ماشين ديگري وجود ندارد و براي زائر نيز اين امكان وجود ندارد تا با وسيله اي ديگر برود . در اين جا حركت زير سايه بان حرام نيست ، ولي كفاره يك گوسفند واجب است .

پوشيدن لباس دوخته براي كسي كه به جهت مشكلي ناچار است لباس دوخته بپوشد ، مثل بيماري كه بايد جوراب يا دستكش طبي دوخته بپوشد .

* استفاده از كِرِم معطر براي كسي كه به جهت بيماري پوستي بايد در حال احرام نيز استفاده كند .

4 ـ شرايط حيواني كه به عنوان كفاره ذبح مي شود

حيواني كه به عنوان كفاره ذبح مي شود لازم نيست شرايط حيوان قرباني را داشته باشد . مثلاً اگر حيوان لاغر هم ذبح كند كافي است ، امّا احتياط مستحب است كه آن شرايط را نيز داشته باشد .

5 ـ محل ذبح كفاره

محل ذبح كفاره محرمات احرام عمره مكه است .

و محل ذبح كفاره محرمات احرام حج مني است و چنان چه در آن جا ذبح نكند و در محل خود ذبح كند ، كفايت مي كند .

6 ـ مصرف كفاره

مصرف كفاره محرمات احرام فقراء هستند ، يعني بايد به افراد فقير داده شود . و فقير كسي است كه خرج سال خود را نمي تواند تأمين كند .

جلسه بيست و يكم :

احكام متفرقه عمره و حج

1 ـ وظيفه معذوران

يكي از ويژگي هاي مهم احكام دين ، تناسب آنها با توانايي افراد است ، يعني وظيفه هريك از افراد نسبت به مسائل شرعي متناسب با قدرت و توانايي او مشخص شده است . بنابراين در اعمال عمره و حج ، كساني كه عذري دارند و از به جا آوردن برخي از اعمال معذورند نيز به طور واضح مشخص شده است كه در اين بخش به بيان وظيفه چهار گروه از معذوران يعني بيماران و محصوران و مصدودان و بانوان معذور به عذر شرعي مي پردازيم .

وظيفه بيماران

هرچند بيماراني كه از بجاي آوردن اعمال عمره و حج عاجزند ، مستطيع نيستند و حج بر آنها واجب نيست ، امّا چنانچه به حج رفتند يا در اثناء اعمال بيمار شدند ، وظيفه آنها بدين شرح است :

الف ) احرام و وقوف در عرفات و مشعرالحرام را بايد خودشان بجا آورند ، هرچند با وقوف اضطراري .

ب ) بقيه اعمال را به كمك ديگران انجام دهند .

ج ) چنانچه نتوانند با كمك ديگران اعمال را بجا آورند ، نايب بگيرند .

وظيفه محصورشدگان

محصور ، بيماري است كه نتواند به مكه برود يا نتواند اعمال عمره يا حج را بجا آورد . كسي كه محصور شده وظيفه اش بدين شرح است :

* اگر براي عمره محرم شده و نتواند به مكه برود ، بايد قرباني يا پول آن را بهوسيله شخص اميني به مكه بفرستد تا در آن جا ذبح كنند .

* اگر براي حج محرم شده و نتواند به عرفات برود ، بايد قرباني يا پول آن را به مني بفرستد تا در آن جا ذبح كنند .

* در هر دو صورت با آن شخص قرار بگذارد كه در روز خاص و ساعت معيني آن حيوان را ذبح كند ؛ در حج روز عيد قربان را قرار بگذارد و در عمره تمتع پيش از رفتن حجاج به عرفات .

* در روز قرار ، پس از وقت معين شده كه حيوان را ذبح كرده اند ، تقصير كند و از احرام خارج شود .

* و تنها براي طواف نساء نايب بگيرد تا برايش به جا آورند .

وظيفه مصدودها

مصدود كسي است كه دشمن يا شخص ديگري او را از بجا آوردن عمره يا حج باز داشته است . شخص مصدود بايد براي بيرون رفتن از احرام :

* در محلي كه مصدود شده يك شتر يا گاو يا گوسفندي را به قصد بيرون رفتن از احرام ذبح كند .

* پس از آن تقصير كند و با اين دو عمل از احرام خارج مي شود و طواف نساء نيز لازم نيست .

بانوان معذور به عذر شرعي

اگر براي بانوان عذر شرعي پيش آيد يعني حائض شوند ، دو مشكل براي اعمال عمره و حجشان پيش مي آيد :

الف ) وارد شدن به مسجدالحرام و توقف در مسجد شجره براي احرام .

ب ) به جاي آوردن طواف و نماز طواف .

بنابراين نسبت به ساير اعمال هيچ مشكلي از اين جهت ندارند ، چون در آنها طهارت شرط نيست و امّا وظيفه آنها نسبت به توقف در مسجد شجره براي احرام :

* چنانچه بتوانند در حال عبور محرم شوند ، همين گونه عمل كنند .

* اگر نتوانند در حال عبور محرم شوند ، در بيرون مسجد ، محاذي مسجد يعني دو سمت راست يا چپ آن محرم مي شوند .

* و نيز مي توانند با نذر پيش از ميقات ، مثلاً در مدينه محرم شوند .

و وظيفه آنان نسبت به طواف و نماز طواف نيز بدين شرح است :

* اگر بتوانند بايد صبر كنند تا پاك شوند و اين اعمال را بجا آورند .

* و اگر نتوانند صبر كنند بايد براي اين اعمال نايب بگيرند و در برخي از موارد نيز وظيفه آنها از حج تمتع به حج افراد مبدّل مي شود كه تفصيل آنها در كتاب هاي فقهي آمده است .

2 ـ فراموشي برخي از اعمال و حكم اعاده يا قضاي آنها

چنانچه عملي از اعمال عمره يا حج فراموش شود ، اعمال بعدي بجاي آورده شود ، در برخي از موارد اعاده يا قضاي همان عمل كافي است ، ولي در برخي از موارد ، اعمال مترتبه نيز بايد اعاده شود . لذا به زائران توصيه شود

چنانچه عملي را فراموش كردند يا متوجه شدند باطل بجا آوردند ، حكم آن را جويا شوند و به وظيفه خود عمل كنند .

3 ـ مستحبات مكه

ايام اقامت در مكه از فرصت هاي طلايي و ارزشمند عمر انسان محسوب مي شود كه نبايد اين فرصت را بيهوده گذراند يا به كارهاي بي ارزش يا كم ارزش مصروف داشت .

به جز اعمالي كه جزو واجبات عمره و حج شمرده مي شود ، برخي از كارها در مكه مكرمه مستحب است كه به برخي از آنها اشاره مي شود :

الف ) تلاوت قرآن كه تأكيد بسيار شده و ختم قرآن در مكه فضيلت بسيار دارد .

ب ) طواف مستحب ، با همان شرايطي كه در طواف واجب گفته شد با اين تفاوت كه نماز اين طواف لازم نيست پشت مقام بجا آورده شود .

طواف مستحب را مي توان براي خود يا به نيابت از شخص ديگر ، اعم از زنده يا مرده ، يك يا چند نفر بجا آورد .

ج ) طواف وداع ؛ در آخرين لحظات اقامت در مكه و پيش از بيرون رفتن از آن مستحب است طواف ودعا بجا آورند .

د ) زيارت قبور اولياء الهي از جمله قبر حضرت ابوطالب و خديجه در قبرستان حجون و مولدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) نزديك مسجدالحرام و نماز در مساجد معروف مكه مثل مسجد جن و مسجدالراية و . . .

جلسه بيست و دوم :

عمره مفرده

گاهي اوقات برخي از زائران پس از اتمام اعمال حج اقدام به انجام عمره مفرده مي كنند ، لذا در پايان اين بحث مختصري از احكام عمره مفرده آورده مي شود .

1 ـ تعريف عمره مفرده

عمره به معناي زيارت است و چون اين نوع از عمره جداي از اعمال حج و خود به تنهايي اعمالي مستقل به شمار مي رود آن را عمره مفرده ناميده اند .

2 ـ زمان عمره مفرده

عمره مفرده زمان خاصي ندارد و در طول سال هر وقت كه انسان به مكه مكرمه مشرف شود مي تواند عمره مفرده بجاي آورد ، ولي در برخي اوقات بجا آوردن عمره مفرده جايز نيست ؛ مثل :

* پس از اعمال عمره تمتع و پيش از احرام حج ، در فاصله تقصير عمره تمتع و احرام حج .

* پس از اعمال مني و پيش از اعمال مكه .

* در فاصله كوتاه با عمره قبلي كه تفصيل آن خواهد آمد .

3 ـ اعمال عمره مفرده

مجموع اعمال عمره مفرده هفت تاست و به اين ترتيب بجا آورده مي شود :

* احرام ؛

* طواف عمره ؛

* نماز طواف عمره ؛

* سعي بين صفا و مروه ؛

* تقصير ؛

* طواف نساء ؛

* نماز طواف نساء .

4 ـ تفاوت هاي عمره تمتع با عمره مفرده

عمره تمتع عمره مفرده

به نيت عمره تمتع بجا آورده مي شود به نيت عمره مفرده بجا آورده مي شود

بايد در يكي از ميقات هاي پنج گانه محرم شود بايد در ميقات يا أدني الحل محرم شود

طواف نساء و نماز آن لازم نيست طواف نساء و نماز آن لازم است

5 ـ استطاعت عمره مفرده ( وجوب يا استحباب )

كسي كه استطاعت حج را ندارد ، ولي استطاعت عمره مفرده را دارد ، بنابر فتواي مشهور فقها بجا آوردن عمره مفرده بر او واجب نيست ، يعني لازم نيست به عمره برود و كسي كه حج واجب بجا نياورده و به نيابت از ديگري به حج رفته ، احتياط مستحب است پس از اعمال حج عمره مفرده بجا آورد .

6 ـ عمره مفرده تكراري و فاصله دو عمره

نسبت به فاصله دو عمره مفرده چند نظر فقهي وجود دارد :

الف ) حداقل يك ماه بايد فاصله باشد و در كمتر از اين فاصله رجاءً مي تواند بجا آورد .

ب ) حداقل بايد ده روز فاصله باشد .

ج ) اگر دو عمره براي يك نفر نباشد ، مثلاً يكي را براي خودش و ديگري را به نيابت شخص ديگري بجا آورد فاصله شرط نيست .

د ) بين دو يا چند عمره فاصله شرط نيست .