مؤونه

   احكام خمس

مؤونه‏ 

 س 900: شخصي داراي كتابخانه‏اي شخصي است كه مدتي از آن كتابها استفاده مي‏نموده است، فعلا چند سال است كه از آن استفاده نمي‏كند، ولي احتمال مي‏دهد كه در آينده از آن بهره ببرد، آيا در مدتي كه از كتابها استفاده نمي‏كند، به آن خمس تعلّق مي‏گيرد؟ و آيا در تعلّق خمس، فرقي بين اينكه خودش خريده باشد يا پدرش، وجود دارد؟

 ج: اگر كتابها در زمان خريد آن مورد نياز او براي مراجعه و مطالعه بوده و مقدار آن هم مناسب شأن عرفي او باشد، خمس ندارد، حتي اگر پس از سال اول از آن استفاده نكند. همچنين اگر كتابها به او ارث رسيده و يا از طرف پدر و مادر و يا ديگران به او هديه شده باشد، خمس به آن تعلّق نمي‏گيرد.

 س 901: آيا به طلائي كه شوهر براي همسرش مي‏خرد، خمس تعلّق مي‏گيرد؟

 ج: اگر به مقدار متعارف و مناسب شأن او باشد، از مؤونه سال محسوب مي‏شود و خمس ندارد.

 س 902: آيا به پولي كه براي خريد كتاب از نمايشگاه بين‏المللي كتاب در تهران قبل از تحويل آن پرداخت شده، ولي هنوز كتابها ارسال نشده است، خمس تعلّق مي‏گيرد؟

 ج: اگر كتابهاي مزبور، مورد نياز و به مقدار متناسب با شأن عرفي شخص بوده و تهيه آن متوقف بر پيش پرداخت قيمت آن باشد، خمس ندارد.

 س 903: اگر فردي زمين دومي كه مناسب شأن او و مورد نياز جهت ساختمان مسكن براي عائله اوست داشته باشد، ولي در طول سال خمسي قدرت ساخت آن را ندارد و يا در يك سال نمي‏تواند آن را تكميل كند، آيا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟

 ج: در عدم وجوب خمس، در زميني كه براي ساخت مسكن بدان نياز دارد، فرقي بين اينكه يك قطعه باشد يا چند قطعه، و يا يك مسكن باشد يا چند مسكن، وجود ندارد، بلكه ملاك، صدق عنوان نياز به آن به مقتضاي موقعيت و شأن عرفي وي و همچنين وضع مالي او براي ساخت تدريجي آن است.

 س 904: يك سرويس ظروف منزل وجود دارد، آيا استفاده از بعضي از آنها براي عدم تعلّق خمس به آن كافي است؟

 ج: معيار عدم تعلّق خمس به لوازم منزل، صدق عنوان نياز به آن مطابق با شأن عرفي مناسب با انسان است، هرچند در طول سال از آن استفاده نشود.

 س 905: اگر فرش و ظرفها اتفاقا در طول سال مورد استفاده قرار نگيرد، ولي براي استفاده ميهمان به آنها نياز باشد، آيا خمس در آنها واجب است؟

 ج: در فرض سؤال خمس در آنها واجب نيست.

 س 906: با توجه به فتواي امام خميني «قدس سره» در مسأله جهيزيه عروس كه دختر هنگام ازدواج به خانه شوهر مي‏برد، اگر در منطقه‏اي رسم براين باشد كه خانواده داماد اقدام به تهيه و تأمين اثاثيه و لوازم خانه كنند و به مرور زمان و به تدريج به تهيه آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، چه حكمي دارد؟

 ج: اگر تهيه اساس و لوازم زندگي براي آينده، عرفا جزء مؤونه محسوب شود، خمس ندارد.

 س 907: آيا استفاده از يك جلد از دوره كتابي كه از چندين جلد تشكيل شده (مانند وسائل الشيعه) باعث ساقط شدن خمس تمام آن‏دوره مي‏شود يا اينكه بايد از هر جلد كتاب يك صفحه خوانده شود؟

 ج: اگر مجموع آن دوره مورد نياز باشد و يا خريد جلدي كه به آن احتياج است متوقف بر خريد دوره كامل آن باشد، خمس ندارد، در غير اين صورت بايد خمس مجلّداتي كه الآن مورد نياز نيست، پرداخت شود، و مجرد خواندن يك صفحه از هر جلد كتاب، براي ساقط شدن خمس كافي نيست.

 س 908: داروهايي كه از درآمد وسط سال خريده شده و پول آن توسط سازمان تأمين اجتماعي پرداخت مي‏شود، اگر بدون فاسد شدن تا سر سال خمسي باقي بماند، خمس به آن تعلّق مي‏گيرد يا خير؟

 ج: اگر خريد داروها جهت استفاده از آن در مواقع نياز باشد و در معرض احتياج هم باشد، خمس ندارد.

 س 909: شخصي خانه‏اي براي سكونت ندارد و براي خريد مسكن يا تهيه مايحتاج زندگي، مالي را پس‏انداز كرده است، آيا اين مبلغ خمس دارد؟

 ج: مال پس انداز شده از منفعت كسب اگر براي تأمين هزينه‏هاي زندگي باشد، سر سال خمسي، خمس دارد مگر اين كه پس انداز براي تهيّه لوازم ضروري زندگي و يا تأمين هزينه‏هاي لازم باشد كه در اين صورت اگر بعد از سال خمسي در آينده نزديك (مثلا دو سه ماه پس از سال خمسي) در راه‏هاي مذكور مصرف شود، خمس ندارد.

 س 910: همسر من قالي مي‏بافد كه سرمايه آن متعلّق به خود ماست و براي تهيه آن قرض گرفته‏ايم، در حال حاضر قسمتي از فرش بافته شده است و از آنجا كه سال خمسي من به پايان رسيده، آيا پس از تمام شدن فرش و فروش آن براي تهيه احتياجات خانه، به مقدار بافته شده خمس تعلق مي‏گيرد يا خير؟ سرمايه ما از جهت خمس چه وضعيتي دارد؟

 ج: پس از استثناي سرمايه كه قرض است از قيمت فروش قالي، باقيمانده جزء سود سال فروش محسوب مي‏شود، بنابراين اگر در سالي كه بافت قالي تمام و فروخته شده، در مخارج زندگي مصرف شود، خمس ندارد.

 س 911: تمام دارائي من ساختمان سه طبقه‏اي است كه هر طبقه آن دو اتاق دارد. در يك طبقه من زندگي مي‏كنم و در دو طبقه ديگر فرزندانم سكونت دارند، آيا به اين خانه در حال حيات من خمس تعلّق مي‏گيرد يا اينكه بعد از وفات من خمس دارد تا به ورثه‏ام وصيت كنم كه بعد از مردنم خمس آن را بپردازند؟

 ج: ساختمان مورد سؤال خمس ندارد، البته كسي كه حساب سال نداشته‏است بايد به‏نحوي مصالحه‏نمايد.

 س 912: خمس لوازم منزل چگونه محاسبه مي‏شود؟

 ج: لوازمي كه با استفاده از آنها عين آن باقي مي‏ماند مثل فرش و غير آن، خمس ندارد. ولي از نيازهاي مصرفي روزمره مانند برنج و روغن و غير آنها، آنچه اضافه بيايد و تا سر سال خمسي باقي بماند، خمس دارد.

 س 913: شخصي خانه ملكي براي سكونت ندارد، لذا زميني خريده تا در آن خانه‏اي براي خودش بسازد، ولي چون پول كافي براي ساخت نداشته، سال بر آن گذشته و آن را به فروش هم نرسانده است، آيا خمس آن واجب است؟ بر فرض وجوب، آيا خمس پول خريد را بايد بپردازد يا قيمت فعلي زمين را؟

 ج: اگر زمين را از منفعت كسب سال، براي ساخت مسكن مورد نياز، خريده باشد، خمس ندارد.

 س 914: در سؤال قبلي، اگر آن شخص شروع به ساختن خانه كند، ولي قبل از اتمام آن، سال خمسي برسد، آيا خمس آنچه در مصالح ساختمان مصرف كرده، واجب است؟

 ج: در فرض سؤال، خمس ندارد.

 س 915: اگر شخصي براي آينده فرزندانش، با اينكه خودش در طبقه اول زندگي مي‏كند، اقدام به ساختن طبقه دوم كند، آيا با وجود عدم نياز به آن تا چند سال ديگر پرداخت خمس آنچه در آن خرج كرده، واجب است؟

 ج: اگر ساختن طبقه دوم براي آينده فرزندانش در حال حاضر از مخارج مناسب با شأن عرفي وي محسوب شود، آنچه به مصرف رسانده است، خمس ندارد و در صورتي كه اين چنين نباشد و در حال حاضر هم، نه خودش و نه فرزندانش به آن نياز ندارند، پرداخت خمس آن واجب است.

 س 916: شما مي‏فرماييد آنچه از مخارج سال محسوب مي‏شود، خمس ندارد، پس شخصي كه خانه‏اي براي سكونت ندارد، ولي مالك قطعه زميني است كه يك سال يا بيشتر بر آن گذشته و او نمي‏تواند آن را بسازد، پس چرا اين از مخارج او محسوب نمي‏شود؟ اميدواريم توضيح بفرماييد.

 ج: اگر زمين را براي ساخت مسكن مورد نياز، در آن، از درآمد بين سال خريده باشد، جزء مخارج كنوني وي محسوب مي‏شود و خمس آن واجب نيست، ولي اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و مصرف پول آن براي ساخت خانه خريده باشد، پرداخت خمس آن واجب‏است.

 س 917: سر سال خمسي من اول شهريور است، معمولا امتحانات دانشگاهها و مدارس در ارديبهشت و خرداد برگزار مي‏شود و بعد از شش ماه، اجرت اضافه‏كاري ما در ايام امتحانات پرداخت مي‏شود، خواهشمندم توضيح فرماييد كه اگر اجرت كاري را كه قبل از پايان سال خمسي انجام داده‏ام، بعد از پايان سال دريافت كنم، آيا خمس به آن تعلق مي‏گيرد؟

 ج: حقوق معوّقه جزئي از درآمدهاي سال دريافت آن محسوب مي‏شود نه سال اضافه كاري، و اگر در هزينه‏هاي سال دريافت مصرف شود، خمس ندارد.

 س 918: گاهي لوازم منزل مثل يخچال به قيمتي كمتر از قيمت بازار به ما فروخته مي‏شود، اين لوازم در آينده يعني پس از ازدواج مورد نياز ماست، با توجه به اينكه بعد از ازدواج بايد آنها را به چند برابر قيمت فعلي تهيه كنيم، آيا به آنها كه در حال حاضر بدون استفاده در خانه مانده است، خمس تعلق مي‏گيرد؟

 ج: اگر آنها را با منفعت كسب سال براي استفاده در آينده خريده‏ايد و در سال خريد مورد نياز شما نبوده، بايد خمس قيمت عادلانه آن را در سر سال خمسي بپردازيد، مگر آنكه به علت عدم توانايي از تهيه يك باره آن هنگام نياز، ناگزير از تهيه تدريجي و نگهداري آن براي زمان احتياج باشيد، و مقدار آن هم به اندازه شأن عرفي شما باشد، كه در اين صورت جزء مؤونه محسوب مي‏شود و خمس ندارد.

 س 919: مبالغي را كه انسان براي امور خيريه مانند كمك به مدارس، آسيب‏ديدگان از سيل و ملت فلسطين و بوسني، انفاق مي‏كند، آيا از مؤونه سال محسوب مي‏شود و خمس ندارد؟

 ج: اين چنين انفاقها از مخارج سال انفاق محسوب مي‏شود و خمس ندارد.

 س 920: مبلغي را در سال گذشته براي خريد فرش پس‏انداز كرديم و در اواخر آن سال به چند فرش فروشي براي خريد آن مراجعه نموديم تا اينكه قرار شد يكي از آنان فرش مناسب با ذوق و سليقه ما را فراهم كند، اين كار تا ماه دوم سال جديد طول كشيد، با توجه به اينكه سر سال خمسي من ابتداي سال هجري شمسي است، آيا به آن مبلغ خمس تعلق مي‏گيرد؟

 ج: مبلغ مذكور و فرش تهيه شده در فرض سؤال خمس ندارد.

 س 921: تعدادي از اشخاص اقدام به تأسيس مدرسه خصوصي (غيرانتفاعي) كرده‏اند و بعد از استفاده از سرمايه كمي كه اعضا داشتند، هيئت مؤسسّ تصميم گرفت براي تأمين مخارج آن از بانك وام بگيرد و همچنين مقرر نمود كه براي تكميل سرمايه و پرداخت اقساط بانك، هريك از اعضا مبلغي را به طور ماهيانه بپردازد. اين مؤسسه هنوز به مرحله سوددهي نرسيده است، آيا به مبلغي كه اعضا ماهيانه مي‏پردازند، خمس تعلق مي‏گيرد؟ آيا مجموع سرمايه كه همان قيمت مؤسسه است، خمس دارد؟

 ج: بر هر يك از اعضا واجب است خمس سهم ماهانه خود را كه به عنوان سرمايه شركت مي‏پردازند، و همچنين خمس آنچه را كه در ابتدا به عنوان سهم مشاركت در تأسيس مدرسه داده‏اند، پرداخت نمايند، و پس از آنكه هر يك از اعضا خمس سهم خود از سرمايه شركت را پرداخت نمود، ديگر مجموع سرمايه دوباره خمس ندارد.

 س 922: جايي كه در آن كار مي‏كنم، چند سال است مبلغي به من بدهكار است كه تاكنون آن را نپرداخته است، آيا به اين مبلغ به مجرّد دريافت آن خمس تعلق مي‏گيرد يا اينكه بايد يك سال بر آن بگذرد؟

 ج: مبالغي كه طلب داريد اگر بابت اجرت كار باشد و سر سال خمسي قابل دريافت نباشد، جزء درآمد سالِ دريافت آن محسوب مي‏شود، كه اگر در همان سالِ دريافت در مؤونه مصرف شود، خمس ندارد.

 س 923: آيا ملاك عدم وجوب خمس در مؤونه استفاده از آن در طول سال است يا اينكه نياز به آن در طي سال كافي است، هر چند موردي براي استفاده از آن پيش نيايد؟

 ج: ملاك در امثال لباس و فرش و مانند آن از چيزهايي كه هنگام استفاده، عين آنها باقي مي‏ماند، نياز به آنها است. ولي معيار در احتياجات مصرفي روزانه زندگي مانند برنج و روغن و غيره، مصرف است كه هر چه از مصرف سالانه آنها زياد بيايد، خمس دارد.

 س 924: شخصي براي آسايش و رفع نيازهاي خانواده‏اش اقدام به خريد ماشيني با مال غير مخمّس و سودي كه در وسط سال به دست آمده، نموده است، آيا پرداخت خمس آن بر او واجب است؟ در صورتي كه ماشين را براي انجام امور مربوط به كارش و يا به هر دو منظور خريده باشد، چه حكمي دارد؟

 ج: ماشين اگر براي انجام امور مربوط به كار و كسب او باشد، حكم ابزار كار را در وجوب خمس دارد، ولي اگر براي رفع نيازهاي زندگي و جزء احتياجات مناسب با شأن عرفي او باشد، خمس ندارد. البته اگر به پول خريد آن خمس تعلق گرفته بايد پرداخت شود.