بخش 2

26

9 ـ اگر در سالي كه استطاعت مالي دارد از جهت صحّت بدن يا باز بودن راه استطاعت نداردودرسالهاي ديگرازآن جهات استطاعت پيدا مي كند، مي تواند(1) در مال تصرف كند و خود را از استطاعت خارج نمايد.   (م24)

10 ـ شخص مستطيع اگر پول ندارد لكن ملك دارد(2) بايد بفروشد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي، آية الله سيستاني: تصرّف در مال جايز نيست و واجب است مال را حفظ كند و خود را از استطاعت خارج نكند.

آية الله تبريزي: اگر ضرورت عرفي نداشته باشد بنابر احتياط واجب آن را حفظ كند.

آية الله خامنه اي: پس از فرا رسيدن زماني كه صرف آن براي رسيدن به حج لازم است شخص مستطيع نمي تواند خود را از استطاعت بيندازد و پيش از فرا رسيدن اين زمان نيز احتياط واجب آن است كه خود را از استطاعت خارج نسازد.

آية الله زنجاني: مستطيع مي باشد و اگر براي حج در سال بعد حفظ پول لازم باشد بايد پول را حفظ كند بلي چنانچه ضرورتي پيش آمد مي تواند مال را در آن صرف نمايد پس اگر مصرف كرد از استطاعت مي افتد.

آية الله گلپايگاني: اگر اطمينان دارد كه در سال هاي بعد از آن جهات استطاعت پيدا مي كند نمي تواند در مال خود تصرف نمايد.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر خانه وقفي و يا غير وقفي در اختيار اوست، به طوري كه كسر شأن او نبوده، و بدون سختي و حرج، از داشتن خانه ديگر بي نياز است، و احتمال از دست رفتن آن خانه نيست، اگر خانه ملكي اي دارد كه قيمت آن وافي به مخارج حج ويا تتميم آن باشد، واجب است خانه ملكي خود را فروخته و صرف مخارج حج كند، و همچنين است نسبت به ديگر چيزهايي كه مورد نيازبوده، و از غير راه ملكيّت رفع احتياجش شده باشد.

27

به حج برود اگر چه بواسطه مشتري نداشتن به كمتر از قيمت معمولي(1)بفروشد مگر آنكه(2) فروش به اين نحو موجب حرج و مشقّت براي او شود.   (م27)

11 ـ اگر مالي كه براي حج كفايت مي كند را به او ببخشند براي اينكه حج بجاآورد(3) بايد قبول كند و حج بجا آورد، و همچنين اگر واهب بگويد مخيّري بين اينكه حج بجاآوري يا نه.(4) ولي اگر اسم حج را نياورد و فقط مال را به او ببخشد قبول واجب نيست.(5)   (م34)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: اگر باعث ضرر قابل توجّه شود فروشش واجب نيست.

آية الله بهجت: اگر حرجي يا ضرري نباشد.

آية الله سيستاني: مگر اينكه اجحاف بر او باشد.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اجحاف و ضرر بحدّي باشد كه عرفاً بگويند مستطيع نيست.

آية الله مكارم: بطوري كه در عرف بگويند مستطيع نيست.

3 ـ آية الله بهجت: واجب نيست قبول نمايد و در صورت قبول، استطاعت بذليه محقّق است و استطاعت ماليّه است در دو صورت بعد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: چنانچه مال، كافي براي مؤونه حج باشد، ويا به مقداري است كه به ضميمه اموال خود شخص استطاعت حاصل مي شود، حج بر او واجب، و كافي از حجّة الاسلام است.

آية الله نوري: مگر اينكه در قبول ذلّت و مهانت براي او باشد كه در اين صورت قبول واجب نيست.

4 ـ آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: و اگر واهب ( بخشنده ) اختيار را به انسان بدهد و بگويد مي خواهي با اين مال حج برو و نمي خواهي به حج نرو و يا مالي را ببخشد و نامي از حج نبرد، قبولش واجب نيست.

5 ـ آية الله مكارم: بلكه قبول واجب است بشرط اينكه به هنگام بازگشت، زندگي او تأمين باشد.

آية الله زنجاني: در هر سه صورت با داشتن ساير شرايط مستطيع است مگر آن كه قبول بذل يا تحويل مال موهوب حرجي يا مستلزم هتك حيثيت او باشد و همچنين است در صورتي كه مكمّل هزينه حج را به او ببخشند و در هر حال پول قرباني مانند حج غير بذلي جزء استطاعت نيست پس كسي كه تمكن از قرباني ندارد روزه مي گيرد. بلي اگر روزه گرفتن مشقت شديد يا خوف ضرر داشته باشد حج واجب نمي شود.

28

12 ـ كسي كه براي نيابت از ديگري اجير شد و با اجرت آن مستطيع گشت در صورتي كه استيجار براي سال اول باشد بايد حج نيابي را مقدم بدارد(1) و چنانچه استطاعت او تا سال بعد باقي بماند براي خودش در سال بعد حج بجا آورد.   (م38)

13 ـ شرط است در استطاعت كه مخارج عائله اش را تا برگشت از حج داشته باشد هرچند عائله واجب النفقه او نباشند.(2)   (م39)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: و امّا اگر حج نيابي مقيد به همان سال نباشد، بايد حج خود را مقدّم بدارد، مگر اينكه براي او وثوق حاصل شود كه در سالهاي آينده حج را انجام خواهد داد، كه در اين صورت واجب نيست حج خود را مقدّم بدارد.

آية الله زنجاني: و بعد از آن در اولين سال ممكن براي خودش حج به جا آورد و اگر راه انجام حج خود منحصر به حفظ اين اجرت باشد، نبايد آن را در كار ديگري هزينه كند، مگر آن كه نياز مبرمي پيش بيايد و در اين صورت اگر پول را در آن نياز مصرف كرد از استطاعت مي افتد.

آيات عظام خويي، تبريزي، زنجاني، فاضل: اما اگر مقيّد به همان سال نباشد و براي او محرز است كه مي تواند حج نيابي را در سالهاي بعد بجا آورد، حج خودش را مقدّم كند و الاّ بايد حج نيابي را مقدّم بدارد.

آية الله بهجت: امّا اگر حج نيابتي مقيّد به همان سال نباشد حجّ خود را مقدّم بدارد.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و يا عرفاً ملتزم به پرداخت نفقه آنها شده باشد مثل خواهر و برادر، بايد نفقه آنها را هم داشته باشد.

آية الله خويي، آية الله سيستاني، آية الله تبريزي: داشتن مخارج عائله غير واجب النفقه شرعي، شرط نيست مگر اينكه با ترك انفاق بر آنها خودش به حرج مي افتد.

آية الله بهجت: در عيال غير واجب النفقه و مصارف لازمه براي حفظ شأن احوط رعايت عسر و حرج است يعني نه اقتصار فقط بر مقداري كه بر او واجب شرعي است مي كند و نه انتظار تمكّن از هر چه عرفيت دارد مي كشد. پس تحقق استطاعت منوط به دارا بودن مقداري است كه اگر نباشد لازمه اش عسر و حرج است.

آية الله زنجاني: در استطاعت، شرط است كه حج سبب اختلال در تأمين زندگي كساني كه عرفاً يا شرعاً واجب النفقه او هستند نباشد و لازم نيست كه مخارج آنها را بالفعل داشته باشد بلكه كافي است بتواند با كسب، آن را تأمين كند.

29

14 ـ شرط است در استطاعت رجوع به كفايت،(1) يعني بعد از برگشت از حج، تجارت يا زراعت يا صنعت يا منفعت ملك، مثل باغ و دكان داشته باشد بطوري كه براي زندگاني به شدّت و حرج نيفتد و اگر قدرت بر كسب لايق به حالش هم داشته باشد كافي است،(2) و اگر بعد از مراجعت نياز به مثل زكات و خمس و ساير وجوه شرعيّه داشته باشد،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: اظهر اعتبار رجوع به كفايت است به اين معنا كه به سبب حج از غنا به فقر يا از فقر به اوسع از آن واقع نشود.

آية الله خويي: رجوع به كفايت در تحقق استطاعت دخيل نيست بلي اگر شخصي بداند كه از رفتن به حجّ در آينده به حرج مي افتد حج بر او واجب نيست.

آية الله زنجاني: داشتن شغل مناسب از شرايط وجوب حج نيست. بلي رجوع به كفايت به اين معني در استطاعت شرط است كه حج مستلزم اختلال در زندگي مكلف نباشد. پس چنان چه انجام حج موجب از دست دادن شغلي كه تنها ممرّ زندگي مكلف است گردد، مستطيع نمي باشد.

2 ـ آية الله فاضل: و همچنين اگر از طريق زكات و يا خمس و يا استعطاء، امور خود را اداره كند، كافي است، و همچنين كسي كه آنچه دارد در راه حج خرج كند زندگي او قبل و بعد از حج تفاوتي نكند، حج بر او واجب مي شود و نيز بر طلاب كه با شهريه اداره مي شوند چنانچه هزينه حج و مخارج خانواده خود را داشته باشند يا به عنوان روحاني مشرّف شوند حج واجب است و از حجّة الاسلام كفايت مي كند.

30

كفايت نمي كند،(1) بنابراين بر طلاب و اهل علمي كه در بازگشت از حجّ
نياز به شهريّه حوزه هاي علميه دارند(2) حجّ واجب نيست.(3)   (م40)

 

استطاعت طريقي و بدني و زماني

15 ـ شرط است در وجوب حج، استطاعت بدني و استطاعت از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: اگر بعد از مراجعت زندگي آنها با شهريه اداره مي شود كفايت مي كند و حج واجب است.

آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: كسي كه از وجوه شرعيه مانند خمس و زكات و امثال اينها زندگي خود را اداره مي كند و بر حسب عادت مخارجش بدون مشقت، مضمون و حتمي باشد، در صورتي كه داراي مقداري پول گردد كه وافي به هزينه حج و مخارج عيالش باشد، بعيد نيست حج بر
او واجب باشد، و همچنين است كسي كه شخص ديگر در تمام مدت زندگي او، مخارجش را متكفل باشد و همچنين كسي كه اگر آنچه دارد در راه حج صرف كند زندگي بعد از حجّش با قبل از آن تفاوتي نكند.

آية الله بهجت: عيناً موافق حاشيه قبلي بوده با اين تفاوت كه ايشان صراحت در وجوب حج
دارند.

آية الله زنجاني: نياز به شهريه و وجوه شرعيه مانع استطاعت نيست مگر در مورد كساني كه
انجام حج آنها را مجبور به استفاده از وجوهات گرداند و اين گونه ارتزاق مناسب شأن آنها
نباشد.

2 ـ آية الله بهجت: اگر زندگي آنها با وجوهات بر حسب عادت بدون مشقّت مضمون و حتمي باشد. در صورتي كه داراي مقداري پول گردد كه وافي به هزينه حج و مخارج عيالش باشد حج بر او واجب است.

3 ـ آية الله مكارم: براي طلاب و مانند آنها حج واجب مي شود.

آية الله گلپايگاني: افرادي كه از وجوه خاصّي مثل سهم سادات و وجوهات شرعيه و نذورات استفاده مي كنند، مانند طلاّب و سادات و اشخاص ديگري كه مورد توجّه مردم هستند، در
صورتي كه هزينه حج و مخارج عيالات را تا بازگشت داشته باشند، بعيد نيست كه حج بر آنان واجب باشد.

آية الله صافي: ولي رعايت احتياط به اينكه به نحوي خود را واجد شرط استطاعت نمايد خوب است.

31

جهت باز بودن راه و استطاعت زماني، پس بر مريضي(1) كه قدرت رفتن به
حج ندارد يا بر او حرج و مشقّت زياد دارد واجب نيست(2) و بر كسي كه راه براي او باز نيست يا وقت تنگ است بطوري كه نمي تواند به حج برسد نيز واجب نيست.(3)   (م41)

16 ـ اگر با وجود شرايط استطاعت، حجّ را ترك كرد، حج بر او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي: بر مريض يا شخصي كه استطاعت مالي دارد ولي از تمكن از رفتن به حج نااميد است يا بر او حرجي است واجب است نايب بگيرد.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر از جهت مالي قدرت دارد و از جهت صحّت بدن استطاعت ندارد و اميد خوب شدن ندارد واجب است نايب بگيرد درصورتي كه حج بر او مستقر شده، و اگر حج بر او مستقر نشده باشد، نايب گرفتن مطابق احتياط است اگرچه اميد به زوال عذر هم وجود داشته باشد.

آية الله خويي: در اين فرض گرفتن نايب واجب است و وجوب آن فوري است.

آية الله سيستاني: اگر اميد به تمكّن از حجّ بدون حرج و مشقّت بعد از آن هم نداشته باشد در اين فرض گرفتن نايب واجب است، و وجوب آن فوري است.

آية الله تبريزي: بنابر احتياط بايد نايب بگيرد و وجوب آن فوري است مگر اينكه اطمينان به تمكّن از مباشرت در سالهاي بعد داشته باشد.

آية الله بهجت: در صورت يأس از خوب شدن استنابه مي كند بنحو فوري بنابر اظهر.

3 ـ آية الله زنجاني: كسي كه استطاعت مالي دارد حج بر عهده او واجب مي شود پس اگر از جهات ديگر مانند توانايي بدني و باز بودن راه مستطيع باشد، بايد خودش حج بجا آورد.

و اگر از برخي از اين جهات استطاعت نداشته باشد پس اگر احتمال مي دهد كه در آينده بتواند خودش حج بجا آورد ـ و لو با تحصيل استطاعت ـ فوريت حج از او ساقط مي گردد ولي بايد استطاعت از اين جهات را تحصيل كند و تا ضرورتي پيش نيامده نمي تواند با مصرف مال خود را از رفتن به حج عاجز گرداند و اگر از تحصيل استطاعت مأيوس باشد بايد در اولين سال ممكن با قصد قربت براي حج نايب بگيرد و اگر نگرفت در سال بعد و همين طور... و اين حج كفايت از حجة الاسلام او مي كند هر چند عذر اوبرطرف گردد و در جميع فروض اگر خودش حرج يا بيماري را تحمل كرده حج بجا آورد مجزي است.

32

مستقر مي شود(1) و بايد بعداً به هر نحو مي تواند به حج برود.(2)   (م42)

17 ـ مستطيع بايد خودش به حج برود، و حج ديگري از طرف او كفايت نمي كند،(3) مگر در مورد مريض يا پير به شرحي كه بعداً بيان مي شود.   (م43)

18 ـ كسي كه خودش مستطيع است(4) نمي تواند از طرف ديگري براي حج نايب شود يا حج استحبابي بجا آورد و اگر حج نيابي يا استحبابي بجا آورد باطل است.(5)   (م44)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: مگر اين كه جاهل به حصول استطاعت يا غافل از آن باشد، يا جاهل به وجوب حج يا غافل از آن باشد، و در اين جهل و غفلت معذور باشد.

آية الله فاضل: چنانچه تا پايان اعمال حج شرايط استطاعت باقي باشد، كه در اين صورت بايد حج را انجام دهد مگر اينكه انجام حج حرجي باشد، كه در اين فرض از خودش ساقط است، و در اين صورت بايد از تركه او ـ ولو از ميقات ـ نايب بگيرد، يا شخصي تبرعاً حج او را انجام دهد.

2 ـ آية الله تبريزي، آية الله خويي: چنانچه در زمان استطاعت مالي، معتقد به عدم تحقّق استطاعت بود و در اين اعتقاد معذور بود حجّ بر او مستقر نيست ولي اگر احتمال استطاعت را مداد حج بر او مستقر است و چنانچه حرج نباشد بايد به حجّ برود.

آية الله بهجت: هر وقت قدرت پيدا نمود فوراً بايد بجا آورد ولو استطاعت شرعيه زائل شده باشد.

آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 3 مراجعه شود.

3 ـ آية الله زنجاني: مگر در مورد كساني كه در حاشيه مسأله 15 بيان شد.

4 ـ آية الله زنجاني: مستطيع اگر حج نيابي بجا آورد باطل است، مگر در صورتي كه انجام حجة الاسلام خود در آن سال بر او واجب نباشد به تفصيلي كه در حاشيه مسأله 12 گذشت. و اگر مستطيع حج استحبابي انجام دهد باطل است مگر از باب خطا در تطبيق باشد يعني حجّي را كه بالفعل شارع مقدس از او خواسته نيت كرده لكن به تخيل اين كه مستطيع نيست آن را بر حج مستحب تطبيق نموده باشد، در اين صورت حج او صحيح و حجة الاسلام خواهد بود.

5 ـ آية الله فاضل: اگر حج نيابي انجام داده است، حج او صحيح است اگرچه معصيت كرده است و اگر با غفلت و عدم توجه به وجوب حج، حج مستحبي انجام داده است، حج او صحيح و كفايت از حجة الاسلام مي كند، ولي اگر با توجه به حج واجب، نيت حج مستحبي كرده باشد، حج استحبابي صحيح است، ولي مرتكب فعل حرام شده است، حج هم بر او مستقر شده است.

آية الله مكارم: حج نيابتي او صحيح است هرچند گناه كرده است. و حج استحبابي او حج وجوبي محسوب مي شود.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صحت آن اشكال است و احتياط ترك نشود، عالم باشد و يا جاهل.

آية الله سيستاني: كسي كه ذمّه اش مشغول به حجّ واجب است و بايد در همان سال بجا آورد چنانچه متوجّه آن است جايز نيست در همان سال نيابت بپذيرد ولي اگر حجّ نيابي انجام داد صحيح است و ذمّه منوب عنه فارغ مي شود، امّا اجاره باطل است و مستحقّ اجرت المثل است (و در مورد حجّ استحبابي با علم به استطاعت نظر ايشان در دست نيست).

آية الله بهجت: حجّ نايب، صحيح و ذمّه منوب عنه برئ مي شود.

آية الله خويي: در صورت تنجّز وجوب حج بر نايب اجاره باطل است، مگر اينكه اجاره مطلق باشد كه بتواند اوّل براي خودش حج بجا آورد و بعد از آن حج منوب عنه را و در فرض بطلان اجاره، اجير مستحق اجرة المثل است مگر اينكه اجرة المثل بيشتر از اجرة المسمي باشد و اگر مستطيع حج استحبابي براي خودش انجام دهد، با اينكه مي داند مستطيع است، گرچه حجش صحيح است ولي مجزي از حجة الاسلام نمي باشد.

آية الله تبريزي: اگر حج نيابي بجا آورد، حجش صحيح است و ذمّه منوب عنه بريء مي شود ولي در فرضي كه واقعاً بر او حج واجب بوده ولو نسبت به آن جاهل باشد اجاره باطل است و نايب استحقاق اجرة المثل را دارد مگر بيشتر از اجرة المسمي باشد و اگر حج استحبابي براي خودش انجام دهد در صورت علم به استطاعت خود و عدم صحت حج استحبابي، حج او باطل است و در غير اين صورت حجش صحيح و مجزي از حجة الاسلام مي باشد.

33

19 ـ كسي كه حج بر او مستقر شد و بجا نياورد تا فوت شد، بايد از تركه او براي او حج بدهند و حج ميقاتي كفايت مي كند،(1) و تا حج او را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: و اگر استيجار حج ميقاتي ممكن باشد و از بلد براي او نايب بگيرند، مازاد بر مخارج حج ميقاتي از اصل تركه برداشته نمي شود مگر نسبت به حج بلدي وصيت نافذي كرده باشد و در صورتي كه در تصرف در تركه خطر فوت استيجار حج يا تأخير آن باشد ورثه نمي توانند در تركه تصرف نمايند...

34

ندهند ورثه نمي توانند در تركه تصرف نمايند(1) و لازم است در همان سال فوت، حج را اداء نمايند و تأخير از آن جايز نيست، و چنانچه در آن سال استيجار ممكن نباشد مگر از بلد، لازم است(2) از بلد اجير بگيرند و از اصل تركه خارج مي شود،(3) و همچنين اگر در آن سال از ميقات نتوانند اجير

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: كسي كه مرده و حجة الاسلام بر عهده او بوده، ورثه پيش از استيجار براي حج نمي توانند در تركه تصرف كنند، خواه هزينه حج برابر تركه باشد يا كمتر از آن، بنابر احتياط، بلي اگر تركه خيلي زياد باشد و ورثه ملتزم به اداي حج شوند، مي توانند تصرف كنند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: حتي در صورتي كه تركه بيش از مخارج حج باشد، بنابر احتياط واجب تصرّف در اموال ميّت جايز نيست.

آية الله فاضل: بلي اگر تركه بيشتر از مخارج حج باشد بهتر است تصرّف نكنند.

آية الله بهجت: ورثه پيش از استيجار براي حج مي توانند در تركه تصرف كنند در صورتي كه قصد استيجار داشته باشند.

آية الله سيستاني: براي ورثه جايز نيست تا زماني كه ذمّه او به حج مشغول است به طوري در ميراث تصرّف نمايند كه منافي با قضاء حج ميّت از ميراث باشد.

آية الله مكارم: مگر اينكه بناي قطعي بر اداي حج داشته باشد، در اين صورت تصرف جايز است.

آية الله خامنه اي: در خصوص اختيار ورثه نسبت به تصرف در تركه و عدم آن، نظر ايشان يافت  نشد.

2 ـ آية الله سيستاني: احوط اين است كه فوراً براي فارغ شدن ذمّه او اقدام نمايند هرچند با استيجار از تركه، و اگر در همان سال، استيجار از ميقات ميسّر نشد به احتياط واجب بايد از بلد استيجار كنند و تأخير نيندازند هر چند بدانند در سال بعد، از ميقات ميسّر مي شود، ولي در اين صورت مازاد بر اجرت حج از ميقات را از سهم صغار ورثه به حساب نياورند.

3 ـ آية الله خامنه اي: مگر اينكه وصيّت كرده باشد مخارج حج از ثلث پرداخت شود كه در اين صورت بر وصاياي مستحبّه مقدم است و اگر ثلث وافي نبود كمبود آن از اصل تركه ميّت اخراج مي شود.

آية الله سيستاني، آية الله زنجاني: مگر اين كه وصيّت كند از ثلث خارج شود و ثلث كافي باشد و اگر كافي نباشد از ساير تركه بايد تكميل شود.

آية الله مكارم: مگر اينكه وصيّت كند از ثلث خارج شود.

35

بگيرند مگر به زيادتر از اُجرت متعارف، لازم است اجير بگيرند و تأخير نيندازند،(1) و اگر وصي يا وارث اهمال كنند و تأخير بيندازند و تركه از بين برود ضامنند، بلي اگر ميت تركه نداشته باشد، بر وارث، حج او واجب نمي شود.   (م45)

20 ـ زني كه مهريه اش وافي براي مخارج حج هست و آن را از شوهر خود طلبكار است(2) اگر شوهرش تمكّن از اداء آن را ندارد، زن حق مطالبه ندارد(3) و مستطيع نيست و اگر تمكن دارد و مطالبه آن براي زن مفسده اي ندارد با فرض اينكه شوهر نفقه و مخارج زندگي زن را مي دهد لازم است زن، مهريه را مطالبه كند و به حج برود و چنانچه براي او مفسده دارد مثل اينكه ممكن است مطالبه به نزاع(4) و طلاق منجر شود كه براي زن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: بنابراحتياطواجب،ولي مازادبراجرت متعارف را ازسهم صغارورثه به حساب نياورند.

آية الله زنجاني: و اگر كسي كه تركه، در دست اوست اهمال كند و تركه از بين برود ضامن است هر چند وصي يا وارث نباشد.

2 ـ آية الله بهجت: در صورتي كه مطالبه مهر از شوهر ناراحتي و يا مشكلاتي در زندگي ايجاد نكند وي مستطيع است و مطالبه مهر منعي ندارد بلكه لازم است، ولي اگر موجب دردسر و ناراحتي براي وي شود و يا مراجعه به حاكم باعث منقصت شأن او گردد مطالبه لازم نيست.

3 ـ آية الله زنجاني: و در اين صورت و همچنين در صورتي كه گرفتن مهريه براي او مشقت شديد داشته باشد يا با هتك حيثيت او همراه باشد، مستطيع نيست و اگر....

4 ـ آية الله سيستاني: اگر به حدّي باشد كه براي زن تحمّلش مشكل باشد.

آية الله گلپايگاني: مجرّد طلاق باعث عدم وجوب حج نيست. بله اگر صرف مهريه در حج موجب شود كه زندگي او مختلّ شود حج بر او واجب نيست.

آية الله مكارم: حتي اگر منجرّ به طلاق نشود ولي مشكلات مهمّي در زندگي او حاصل گردد حج لازم نيست.

آية الله تبريزي: اگرمطالبه مهريّه موجب ناراحتي هايي شود كه زن در زندگي اش به حرج و مشقّت بيفتد، حج بر او واجب نيست.

آية الله خويي: يعني مطالبه بر او حرجي يا در آن خوف ضرر باشد. حج بر او واجب نيست.

36

مفسده دارد، مستطيع نشده است.   (م47)

21 ـ اگر كسي منزل گران قيمتي دارد و در صورتي كه آن را بفروشد و منزل ارزانتر بخرد و با تفاوت قيمت آن بتواند به حج برود،(1) چنانچه منزلي كه دارد زائد بر شئون او نباشد لازم نيست آن را بفروشد(2) و با اين فرض مستطيع نيست و اگر زائد بر شئون او باشد با وجود ساير شرايط مستطيع است.   (م49)

22 ـ كسي كه در محل خودش مستطيع نيست واجب نيست به حج برود هرچند استطاعت حج ميقاتي را داشته باشد، ولي اگر رفت و وقتي به ميقات(3) رسيد استطاعت حج از آنجا را با همه شرايط ديگر داشت مستطيع مي شود و كفايت از حَجة الاسلام مي كند.   (م54)

23 ـ پزشكان يا كسان ديگري كه با مأموريت به ميقات آمده اند و در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: چنان چه تبديل آن به منزل ارزان تر مستلزم حرج و هتك حيثيت او نباشد، مستطيع مي باشد.

2 ـ آية الله بهجت: اگر استبدال ضرري يا حرجي باشد لازم نيست.

آية الله سيستاني، آية الله خويي: اگر فروش خانه سبب حرج و مشقت او نيست حج بر او واجب است.

3 ـ آية الله زنجاني: به ميقات يا محلي قبل از آن.

37

ميقات جامع شرايط استطاعت هستند، واجب است حجة الاسلام بجاآورند(1) هرچند كه لازم است مأموريت خود را نيز انجام دهند.   (م59)

24 ـ اگر كسي براي حجّ ثبت نام كرد و نوبت او را براي چند سال ديگر اعلام نمودند چنانچه قبل از رسيدن نوبت از راه ديگر وسيله رفتن براي او فراهم شد لكن بايد قرض كند و به مكّه برود، اگر قبلا حجّ بر او مستقر نشده و فعلا هم نمي تواند به حجّ برود مگر با قرض(2) حجّ بر او واجب نشده است(3) و حجّ او حجّة الاسلام نيست.(4)   (س65)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: مگر اينكه مأموريت آنها مشروط به عدم احرام براي حجّ تمتّع باشد، يا عمل به مأموريت مانع از انجام اعمال حج باشد كه در اين دو صورت حج واجب نيست، بلي اگر مخالفت كردند و حج انجام دادند هر چند مرتكب معصيت شده اند ولي حج آنها صحيح است و كفايت از حجّة الاسلام مي كند.

آية الله زنجاني، آية الله بهجت: بايد حجة الاسلام بجا آورند، مگر آنكه مأموريت به گونه اي باشد كه نتوانند به وظائف عمل كنند.

2 ـ آية الله سيستاني: مگر آنكه وقت پرداخت قرض آنقدر دور باشد كه اصلا عقلاء به آن توجه نكنند. كه در اين صورت اگر قرض كرد حجّ بر او واجب خواهد شد.

آية الله بهجت: حكم قرض گرفتن در ذيل مسأله 15 گذشت.

آية الله خامنه اي: حكم قرض گرفتن در حاشيه مسأله 8 گذشت.

3 ـ آية الله زنجاني، آية الله فاضل: ولي اگر قرض كرد چنانچه در پرداخت آن به مشقت شديد نمي افتد مستطيع است.

آية الله خويي: ولي اگر قرض كرد و در وقت اداء مي توانست آن را اداء كند مستطيع مي شود و حج بر او واجب است.

4 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: مگر در صورتي كه ازكسي طلب داشته باشد ويا مالي دارد كه در دسترس او نيست و بعداً به راحتي مي تواند به واسطه آن قرضي را كه گرفته اداء كند، كه در اين صورت با قرض كردن صدق استطاعت مي كند واگر قرض كرد وساير شرايط هم فراهم بود حج واجب مي شود وحجة الاسلام مي باشد.

آية الله مكارم: مگر اينكه نوبت خود را كه براي آن ثبت نام كرده در مقابل آن به وام دهنده واگذار كند.

38

25 ـ شخص مستطيع با بخشش مال خود به ديگري مثل پدر و مادر يا صرف آن در كارهاي خير مثل فرستادن آنها به حجّ از استطاعت خارج نمي شود و بايد حجّ خود را بجا آورد و در صورتي كه با بخشش پول به والدين نتواند حجّ واجب بر خود را بجا آورد بخشش جائز نيست، اگر چه صحيح است.   (س75)

26 ـ اگر در وقت ازدواج يك سفر حجّ به زوجه وعده داده شود چنانچه مجرّدِ وعده بوده است(1) لازم نيست اداي(2) آن و اگر مهر قرار داده شده(3) بايد به آن عمل كند.(4)   (س84)

27 ـ كسي كه به علّت كهولت سن و مرض قادر به انجام فريضه حجّ نباشد اگر قبلا از جميع جهات مستطيع بوده و اقدام بر انجام حجّ نكرده حجّ بر او مستقر شده اگر در اثر پيري يا بيماري كه اميد خوب شدن نباشد تمكّن از سفرندارد واجب است كسي را نايب بگيردتابراي او حجّ بجاآورد(5)و اگر قبلا استطاعت نداشته و فعلا هم نمي تواند به حجّ برود مستطيع

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: به احتياط واجب بايد به آن وفا كند.

2 ـ آية الله مكارم: ولي بدون شك عمل به آن مستحب مؤكد است.

3 ـ آية الله مكارم: يا شرط ضمن العقد بوده است.

آية الله زنجاني: يا ضمن عقد لازمي تعهد كرده... .

4 ـ آيات عظام خويي، تبريزي، فاضل: و نيز اگر شرط ضمن العقد باشد، وفاء واجب است.

آية الله بهجت: تنها وعده سفر موجب استطاعت نمي شود ولي بر مرد لازم است كه به وعده خود وفا كند اگر هنگام عقد ازدواج به او وعده داده است.

5 ـ تفصيل نظر آيات عظام در اين مسأله در ذيل مسأله 15 گذشت.

آية الله بهجت: بر چنين شخصيواجب نيست به حج برود ولي نايب گرفتن براوواجب است علي الأظهر.

39

نيست و لازم نيست نايب بگيرد.   (س85)

28 ـ در سفر حجّ واجب براي زن اجازه شوهر شرط نيست و اگر زن مستطيعه شده بايد حجّ واجب خود را بجا آورد ولو شوهر او راضي به مسافرت او براي حجّ نباشد.(1)   (س87)

29 ـ اگر شخصي طبق وصيّت پدر كه پول به حساب سازمان حجّ واريز كرده است به نيابت او به مكّه آمده در حالي كه خود فرزند نيز استطاعت مالي داشته چنانچه راه براي پسر باز نبوده و از جهت نوبت پدر و نيابت او راه براي او باز شده است بايد براي پدرش حجّ كند(2) مگر آنكه تبرعاً و بدون اجاره به نيابت پدر آمده باشد، كه در اين صورت مستطيع شده وبايد براي خودش حج بجاآورد،(3) و به مجرد وصيت(4) و قبول فرزند،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: ولي بهتر جلب رضايت اوست.

آية الله زنجاني: بلي اگر مخالفت با شوهر با مشقت شديد يا هتك حيثيت زن همراه باشد، رفتن به حج فعلاً واجب نيست.

2 ـ آيات عظام تبريزي، گلپايگاني، صافي: بايد براي خود حج بجا آورد و براي پدر نايب بگيرد.

3 ـ آية الله سيستاني: در اين صورت نيز بايد براي پدرش حج كند.

آية الله خويي: در صورتيكه وصيت پدر اين بوده كه او خودش حج نيابي را بجاآورد فتواي ايشان معلوم نيست.

آية الله زنجاني: در اين صورت نيز بايد براي پدرش حج بجا آورد بلي در صورتي كه پدر وصيت نكرده كه خصوص اين شخص برايش حج بجا آورد و همچنين وصيت نكرده كه با اين فيش براي او حج بجا آورده شود چنانچه مستطيع بتواند فيش را از ورثه بخرد و براي خودش حج بجا آورد، انجام حج براي او واجب مي گردد و بايد براي حج پدرشان نايب ديگري بگيرند.

آية الله فاضل: در اين صورت نيز بايد براي پدرش حج به جا آورد، هرچند اگر حج را براي خودش انجام دهد، حج او صحيح است.

4 ـ آية الله نوري: اگر در وصيّت قيد مباشرت شده و فرزند وصيت را قبول كرده نيابت واجب مي شود و استيجار لازم نيست.

آية الله مكارم: اگر وصيت را قبول كرده واجب العمل است.

آية الله سيستاني: اگر اجرت معين شده باشد و او در حيات پدر وصيت را قبول كرده باشد، اجاره است و بايد انجام دهد.

40

نيابت واجب نمي شود مگر آنكه قبل از استطاعت اجير شود.   (س88)

30 ـ پول هدي جزء استطاعت نيست(1) و اگر شخص بجز براي هدي استطاعت را داراست مستطيع مي باشد و بايد حجّ بجا آورد.(2)   (س89)

 

عمره و حجّ كودكان

31 ـ اگر غير بالغ حجّ بجا آورد صحيح است هر چنداز حجّة الاسلام كفايت نمي كند.   (م4)

32 ـ مستحب است(3) وليّ طفل غير مميّز(4) محرم كند او را و لباس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي، آية الله فاضل: چنين شخصي مستطيع نيست مگر با تمكّن از جميع مصارف حج و از جمله ثمن هدي.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: مستطيع نمي شود وپول هدي جزء استطاعت است.

آية الله سيستاني: استطاعت حاصل است و به جاي هدي روزه مي گيرد.

آية الله مكارم: زيرا بجاي آن روزه مي گيرد و چنين كسي عرفاً استطاعت براي حج دارد.

آية الله تبريزي: در صورتي كه بتواند بدون حرج و مشقّت بدل هدي روزه بگيرد.

2 ـ آية الله زنجاني: و به جاي قرباني روزه مي گيرد بلي در صورتي كه روزه گرفتن براي او مشقت شديد يا خوف ضرر داشته باشد، مستطيع نمي باشد.

3 ـ آية الله زنجاني: انجام حج و عمره براي طفل مميز مستحب است همچنان كه مستحب است ولي شرعي يا كسي كه از طرف او مأذون در امر حج و عمره صبي است محرم كند طفل غير مميز را و...

4 ـ آية الله بهجت: صحيح است احرام وليّ از طفل غير مميّز و از مجنون، و متولّي نيّت احرام طفل، وليّ حاضر مي شود و تمام اعمال حجّ را آنچه را متمكن است طفل و غير عاقل انجام مي دهد با نيّت وليّ و آنچه را متمكّن نيست ولي از جانب او انجام مي دهد از آن جمله تلبيه احرام است كه اگر متمكن باشد طفل و غير عاقل انجام مي دهد با نيّت وليّ وگرنه ولي نايب مي شود.

41

احرام به او بپوشاند و نيّت كند كه اين طفل را محرم مي كنم براي حجّ يا اين طفل را معتمر مي كنم به عمره تمتّع و اگر مي شود تلبيه را به او تلقين كند و الاّ خودش به عوض او بگويد.   (م8)

33 ـ بعد از آنكه طفل محرم شد يا او را محرم كردند بايد وليّ، او را از محرّمات احرام باز دارد(1) و اگر مميّز نيست خود وليّ حفظ كند او را از محرّمات.   (م10)

34 ـ بر وليّ طفل لازم نيست او را محرم كند يا از طرف او حجّ انجام دهد ولي اگر او را محرم كرد بايد وظائف و اعمال را مطابق وظيفه اي كه در مناسك و در رساله ذكر شده است انجام دهند(2) وگرنه در بعضي صور طفل در احرام باقي مي ماند و تا تدارك نكند نمي تواند ازدواج نمايد.

35 ـ بعد از اينكه طفل محرم شد اگر محرّمات احرام را بجا آورد يا وليّ; او را از آنها باز نداشت كفّاره بر وليّ طفل است نه بر مال طفل، بنابر اقوي در صيد و بنابر احتياط واجب در غير آن.(3)   (م11)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام خويي، سيستاني، بهجت: اين حكم در مورد احجاج صبي غير مميّز است.

آية الله زنجاني: در مورد كودكي كه مستقلاً محرم شده، ولي وظيفه اي ندارد، امّا در مورد كودكي كه ولي او را محرم كرده است، ولي موظف است كه با نهي يا ممانعت عملي كودك را از محرمات احرام بازدارد و در اين امر فرقي بين مميز و غير آن نيست.

2 ـ آية الله مكارم: همان وظيفه اي كه در مسأله بالا گفته شد.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: كفاره صيد بر وليّ طفل است، و اما در وجوب ساير كفارات بر وليّ اشكال است اگرچه احوط اين است كه بر عهده وليّ است.

آيات عظام خامنه اي، خويي، تبريزي: ظاهراً كفارات ديگر در غير صيد نه بر وليّ واجب است و نه در مال طفل، ولي كفاره صيد بر وليّ واجب است.

آية الله مكارم: اين احتياط مستحب است.

آية الله سيستاني: كفاره صيد غير مميز بر وليّ اوست و در غير آن بر نابالغ كفاره نيست نه در مال او و نه در مال وليّش.

آية الله بهجت: فداء صيد موليّ عليه بر وليّ است (كه با مباشرت او عمل موليّ عليه صحيح است) و كفاره موجب هدي بر وليّ است در آنچه عمد و خطاء كفّاره دارد بلكه در آنچه عمد فقط كفّاره دارد و صبي عمداً مرتكب شد ثبوت كفاره بر ولي كه سبب است خالي از وجه نيست.

آية الله زنجاني: در غير صيد كفاره ندارد و در صيد بر عهده خود اوست، مگر آن كه پدر كودك او را محرم كرده باشد، كه در اين صورت كفاره صيد بر عهده پدر اوست.

42

36 ـ قرباني حجّ بر عهده وليّ طفل است.(1)   (م12)

37 ـ تمام اعمال حج و عمره را بايد وليّ، طفل را وادار كند كه بجا آورد(2) و اگر نمي تواند، وليّ او به نيابت طفل بجا آورد.(3)   (م13)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: قرباني بچه غير مميز بر وليّ او است كه او را به حج برده و چنانچه پول آن را نداشت و خود بچه مالي داشت از مال او قرباني تهيه مي كند وگر نه وليّ روزه مي گيرد.

آية الله سيستاني: پول قرباني بچه غير مميّز بر وليّ اوست.

آية الله فاضل، زنجاني: و اگر تمكن نداشت از طرف طفل روزه بگيرد، و چنانچه خود وليّ نيز حجّ تمتع انجام داده وفقط تمكّن از يك قرباني دارد آن رابراي طفل قرباني كند و براي خودش روزه بگيرد.

2 ـ آية الله زنجاني: و اگر كودك نمي تواند، چنانچه عمل قابل نيابت باشد ولي به نيابت او بجا مي آورد و اگر انجام عملي بر ولي مشقت دارد مي تواند نايب بگيرد و در مورد طواف اگر كودك مميز باشد خود طواف مي كند و در طواف بايد طهارت از حدث داشته، بدن و لباسش پاك باشد و اگر پسر است بايد ختنه كرده باشد، ولي اگر مميز نيست او را طواف مي دهند و طواف كننده نيت مي كند و در اين صورت لازم نيست كودك با وضو و ختنه كرده بوده، بدن و لباسش پاك باشد.

3 ـ آية الله تبريزي: در وقتي كه مي خواهد طفل را طواف دهد واجب است او را وضو دهد اگرچه بصورت وضو باشد.

آية الله فاضل: در اعمالي كه نياز به وضو دارد احتياطاً طفل را وضو بدهد، و خودش هم وضو بگيرد.

آية الله بهجت: در صورت تمكن، احوط آن است كه در حال طواف هر دو طاهر باشند و نماز طواف را هر دو بخوانند و سنگ ريزه را در دست طفل يا مجنون بگذارد و ولي با آن كيفيت رمي و نيّت نمايد و در تمام افعال آنچه در غير نيّت مي تواند انجام دهد وليّ متصدّي نيّت مي شود.

43

 

نيابت در حجّ

38 ـ در نايب اموري شرط است:

1 ـ بلوغ،(1) بنابر احتياط واجب.(2) 2 ـ عقل. 3 ـ ايمان. 4 ـ وثوق واطمينان(3) به انجام دادن او،(4) و اما بعد از اجراي عمل نايب، لازم نيست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: مميز بودن نايب كافي است.

2 ـ آية الله تبريزي: نايب بايد بالغ باشد، پس حج بچه نابالغ به جاي ديگري كفايت نمي كند، البته در حجة الاسلام و حجّهاي واجب ديگر، هرچند آن بچه مميّز باشد كه خوب و بد را تشخيص دهد. بلي بعيد نيست كه نيابت وي در حج مستحبي با اذن ولي صحيح باشد.

آية الله سيستاني: بلوغ شرط است و بنابر احتياط بچه مميّز نمي تواند نايب شود، مگر در حج مندوب به اذن ولي.

آية الله خويي: در حج واجب بلوغ نايب شرط است ولي در حج مستحبي بعيد نيست كه نيابت غير بالغ با اذن وليّ صحيح باشد.

آية الله بهجت: نيابت طفل غير مميز صحيح نيست، و اگر بچه مميّز باشد و قائل به مشروعيّت عبادت صبيّ مميز باشيم، خالي از رجحان نيست كه نيابت وي صحيح باشد.

آية الله مكارم: بلكه بنابر اقوي در حج واجب.

آية الله خامنه اي: بنابر احتياط واجب.

3 ـ آية الله فاضل: اين شرط در استنابه معتبر است نه در اصل نيابت.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: و اگر نايب ثقه باشد إخبار او كافيست.

آية الله سيستاني: اگر خبر داد كه از طرف او انجام داده و از خبرش وثوق و اطمينان حاصل نشد در اين صورت اكتفا به خبر دادن او اشكال دارد.

4 ـ آية الله خامنه اي: از اينجا تا آخر اين فرع را متعرض نشده اند.

آية الله زنجاني: وثوق به انجام نايب شرط واقعي صحت نيابت نيست، لكن براي امتثال واجب نمي توان به مجرد نايب گرفتن بدون داشتن حجت شرعي بر انجام دادن عمل اكتفا كرد.

44

اطمينان به صحت آن، و در صورت شك در صحت،(1) حكم به صحت مي شود(2) و استنابه صحيح است هرچند قبل از عمل شك داشته
باشد.(3) 5 ـ معرفت نايب به افعال و احكام حج(4) ولو با ارشاد كسي
در حال عمل. 6 ـ ذمّه نايب، مشغول به حج واجبي(5) در آن سال نباشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: وقتي ذمّه منوب عنه فارغ و بريء مي شود كه يقين حاصل شود كه نايب عمل را بطور صحيح بجا آورده يا آنكه اماره معتبره باشد بر بجا آوردن.

2 ـ آية الله زنجاني: اگر احتمال بدهيم كه نايب به رعايت شرايط عمل توجه داشته و همچنين لاابالي نيست حكم به صحت عمل او مي شود.

3 ـ آية الله مكارم: احتياط واجب عدم استنابه در اين دو مورد است.

4 ـ آية الله زنجاني: آن چه در نيابت معتبر است، اين است كه نايب عمل را به شكل صحيح انجام دهد، لذا اگر نايب به بعضي از مناسك حج معرفت نداشته باشد، ولي آن را احتياطاً به جا آورد كافي است.

5 ـ آية الله سيستاني، آية الله بهجت: ( با اختلاف تعابير ): مگر در صورتي كه جاهل به وجوب باشد يعني نداند كه حج بر خودش واجب است يا مي دانسته ولي غافل است و فراموش كرده، كه در اين دو صورت نيابت وي عيبي ندارد. و اين شرط شرط صحت اجاره است نه شرط صحت حج نايب.

آية الله بهجت: اضافه مي فرمايد : پس هرگاه در حاليكه حج بر خودش واجب بوده و از قبل ديگري و به نيابت او حجّ نمايد اظهر آن است كه حج او صحيح است و ذمّه منوب عنه بريء شده است ولي نايب اجرتي را كه قرار داده شده مستحقّ نخواهد شد بلكه مستحقّ اجرة المثل خواهد بود ( اجرة المثل يعني نرخ متعارف ).

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صحت حجّ غافل و جاهل اشكال است و احوط عدم اكتفاء به حج آن دو است.

آية الله خويي: ذمّه نايب مشغول به حج واجب منجّز نباشد و اين شرط صحّت اجاره است.

آية الله تبريزي: ذمّه نايب مشغول به حج واجب نباشد و اين شرط صحّت اجاره است، پس اگر غافل از استطاعت بود اجاره او صحيح است.

آية الله فاضل: اين شرط معتبر نيست.

آية الله مكارم: اگر ذمه او مشغول باشد نيابت او صحيح است هرچند گناه كرده است.

آية الله زنجاني: در سال نيابت انجام حجة الاسلام خودش، بر او واجب نباشد و اگر غير حجة الاسلام خودش حج ديگري بر او واجب بود، نيابت باطل نمي شود.

45

7 ـ  معذور(1) در ترك بعض افعال حج نباشد.   (م107)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: نيابت معذور فقط براي حج واجب صحيح نيست، ولي براي حج مستحبي و عمره مستحبي مانعي ندارد، هرچند بهتر است حج را براي خودش انجام دهد و ثواب آن را اهداء كند.

آية الله گلپايگاني: بنابر احتياط نيابت معذور صحيح نيست.

آية الله خويي: اجاره كردن معذور براي حج جايز نيست بلكه اگر خودش تبرعاً حج نيابي بجا آورد اجزاء آن از منوب عنه مشكل است ولي كساني كه جايز است در شب عيد قبل از طلوع فجر به مني بروند و در شب رمي كنند و يا كساني كه ناچار به ارتكاب محرّمات احرام هستند نيابتشان مانعي ندارد و ايشان نيابت معذور بعذر طاري را مجزي مي دانند.

آية الله سيستاني: بنابر احتياط واجب نمي شود كسي را كه از پيش عجز او از عمل اختياري معلوم است اجير كرد، بلكه اكتفا به تبرّع او در نيابت نيز محلّ اشكال است و در مورد عذرهايي كه بعداً عارض مي شود حكم نايب همان حكم منوب عنه است كه در بعضي موارد حج صحيح است و گاهي باطل است و استيجار و نيابت كسي كه در انجام بعضي واجبات حج كه ترك عمدي آنها هم موجب بطلان نيست، مانند طواف نساء و بيتوته و رمي روز يازده و دوازده اشكال ندارد.

آية الله بهجت: بنابر احتياط با تمكّن از استيجار غير معذور، نمي توان معذور را اجير نمود، بلكه اگر چنين شخصي تبرّعاً به نيابت ديگري حج نمود اكتفا كردن به عملش مشكل است ]بلي اگر در بجا آوردن كارهايي كه بر محرم حرام است معذور باشد مثل اينكه مضطرّ به تظليل (زير سايه رفتن) باشد اجير گرفتن يا نايب گرفتن چنين شخص عيبي ندارد[.

آية الله مكارم: ولي عذرهايي كه در خود حج پيش مي آيد مانعي ندارد.

آية الله تبريزي: نيابت كسي كه از ابتدا مي داند از اتيان به حج اختياري عاجز است در حج واجب اشكال دارد.

آية الله صافي: نيابت كسي كه از اتيان بعض اعمال عمره و حج معذور است اگر ترك عمدي آن عمل از غير معذور موجب بطلان حج يا عمره نباشند به اينكه ترك آن عمل يا فقط حرمت تكليفي دارد و يا علاوه بر آن موجب كفّاره هم هست ولي ترك آن موجب بطلان عمل عمره يا حج نيست، اشكال ندارد و حتي اگر مي داند كه اجير بعضي از اعمالي كه ترك آن موجب بطلان حج و عمره نيست عمدا بدون عذر ترك مي كند استيجار او مانعي ندارد و مبرءذمّه منوب عنه مي باشد بلي نسبت به استحقاق اجرت اگر موقع عقد اجاره، مستأجر اطّلاع از معذور بودن اجير در امور مذكوره نداشته باشد اجير استحقاق اجرت ندارد ولو اينكه عمل او مبرءذمّه منوب عنه است.

آية الله زنجاني: كافي است بتواند به شكل صحيح محرم شود و هنگام محرم شدن گمان داشته باشد كه از انجام مناسك اختياري معذور نيست، در اين صورت اگر در طول اعمال براي او عذري پيش آيد ضرري به نيابت او نمي زند و همچنين معذور بودن نسبت به محرمات احرام، نيابت را باطل نمي كند و در بطلان نيابت معذور فرقي نيست كه عمل نايب تبرعي باشد يا بالاجاره، نيابت در حج واجب باشد يا مستحب.

46

 

شرايط منوب عنه

39 ـ در منوب عنه اموري شرط است:

1 ـ اسلام.(1)

2 ـ در حج واجب شرط است كه منوب عنه فوت شده باشد يا اگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: در منوب عنه اسلام وايمان شرط است، پس حج به نيابت كافر ومخالف صحيح نيست.

آية الله بهجت: نيابت از كافر به احتمال حصول تخفيف عذاب محلّ تأمّل است.

آية الله زنجاني: در منوب عنه علاوه بر اسلام اموري معتبر است:

1 ـ بلوغ. 2 ـ عقل مگر در مورد ديوانه اي كه قبلاً حج بر عهده او مستقر شده است. 3 ـ منوب عنه ناصبي نباشد بلي در صورتي كه منوب عنه پدر نايب باشد مسلمان بودن كافي است. 4 ـ در حجة الاسلام شرط است كه منوب عنه فوت شده باشد يا اگر زنده است استطاعت مالي پيدا كرده و به تفصيلي كه در حاشيه مسأله 15 گذشت از برخي از جهات ديگر مانند توانايي بدني يا باز بودن راه مستطيع نباشد. در حج كفاره اي نيابت صحيح نيست، و صحت نيابت در حجي كه با نذر يا قسم يا شرط ضمن عقد و مانند آن واجب شده بستگي به كيفيت التزام آنها دارد.

47

زنده است حج بر او مستقر شده(1) و خودش از جهت مرضي كه اميد خوب
شدن آن نيست يا از جهت پيري نتواند به حج برود و در حج استحبابي اين
شرط نيست و در منوب عنه بلوغ و عقل شرط نيست(2) و مماثله بين نايب و منوب عنه نيز شرط نيست(3) و جايز است كسي كه تاكنون به حج نرفته و مستطيع نيست براي ديگري نايب شود.(4)   (م108)

40 ـ نايب بايد در عمل قصد نيابت نمايد و منوب عنه را در نيت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: در صورت استقرار حجّ با فرض يأس از زوال عذر، واجب است استنابه نمايد و با
اميد زوال عذر احوط جمع بين استنابه فوري و لوازم مناسب با احتياط در آن است، و با زوال عذر احوط اعاده با مباشرت است و با تبديل اميد زوال عذر به يأس از آن احوط تجديد استنابه است و با استمرار عذر تا وقت وفات احوط براي غير مأيوس قضاء از او با تكرار استنابه است. و اما صورت عدم استقرار حج پس با فرض يأس از زوال عذر اظهر وجوب فوري استنابه است و با اميد زوال عذر احتياط مستحب اين است كه فوراً استنابه كند كه با زوال عذر اعاده با مباشرت مي نمايد و احتياط در بقيه بر همان نحو است كه ذكر شد (كتاب حج ص19 ـ 18).

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در نيابت از مجنون اشكال است مگر آنكه بقصد رجاء آورده شود.

آية الله مكارم: نيابت از بچه و ديوانه اي كه حج بر او مستقر نشده خالي از اشكال نيست.

آية الله فاضل: شرط هست ولي اگر حج قبل از جنون بر او مستقر شده عقل شرط نيست و در صورت يأس از بهبودي يا بعد از فوت او بايد از مالش ـ ولو از ميقات ـ براي او استنابه كنند.

آية الله بهجت: در غير صبي مميّز مشكل است.

3 ـ آية الله بهجت: اگر چه نيابت زن از مرد مرجوح است.

4 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: بلكه اگر منوب عنه مرد و زنده باشد كه بخاطر عدم تمكن نمي تواند حجة الاسلام را بجاي آورد احتياط لزومي آن است كه مردي را كه تاكنون به حج نرفته، به نيابت خود به حج بفرستد.

آية الله بهجت: بلي نايب گرفتن صروره مكروه است به خصوص در صورتي كه نايب زن و منوب عنه مرد باشد، اگر چه با داشتن بعض مرجّحات ديگر از قبيل فقاهت و تقوي و كمالات ديگر جانب رجحان تقويت مي يابد و از مرجوحيّت بيرون مي آيد.

48

تعيين كند(1) و لو اجمالا و شرط نيست اسم او را ذكر كند، گرچه مستحب است.(2)   (م109)

41 ـ لباس احرام و پول قرباني در حج نيابي بر اجير است مگر
در صورتي كه شرط شده باشد كه مستأجر بدهد و همچنين اگر اجير
موجبات كفاره را انجام دهد كفاره بر عهده خود او است نه مستأجر.   (م111)

42 ـ نايب در طواف نساء نيز بايد قصد منوب عنه نمايد(3) و احتياط استحبابي(4) آن است كه بقصد ما في الذمه بجا آورد.   (م112)

43 ـ در حج واجب نيابت يك نفر از چند نفر در يكسال جايز نيست(5) و در غير واجب مانع ندارد.   (م115)

44 ـ كسي كه حج بر او مستقر شده يعني سال اول استطاعت،
حج نرفته اگر بواسطه مرض، يا پيري قدرت رفتن ندارد يا رفتن
براي او حرج ومشقت دارد واجب است نايب بگيرد، در صورتي كه
اميد خوب شدن و قدرت پيدا كردن نداشته باشد، و بنابر احتياط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: معتبر است در نيابت قصد آن و تعيين منوب عنه با تعدد، و در صورت اتّحاد كافي است قصد نيابت واجبه مثلا.

2 ـ آية الله زنجاني: پس اگر قصد نيابت نكند براي خودش واقع مي شود و اگر قصد نيابت كرد ولي منوب عنه را حتي به طور اجمال تعيين نكرد، احرامش باطل است.

3 ـ آية الله زنجاني: و با امكان امتثال تفصيلي قصد مافي الذمة مطابق احتياط استحبابي هم نيست.

4 ـ آية الله فاضل، آية الله سيستاني: اين احتياط استحبابي در مناسك ايشان مذكور نيست.

5 ـ آيات عظام خويي، فاضل، تبريزي، سيستاني، بهجت، زنجاني: مگر اينكه به نحو شركت بر آنها واجب شده باشد. مثل اينكه دو نفر يا بيشتر نذر كنند كه با شركت يكديگر كسي را اجير نمايند كه در اينصورت مي توانند يك نفر را براي حج اجير نمايند.

49

واجب(1) بايد فوراً نايب بگيرد(2) و اگر مستقر نشده باشد بر او، اقوي عدم
وجوب است.(3)   (م116)

45 ـ كسي كه حج بر او واجب باشد چه سال استطاعتش باشد و چه حج بر او مستقر شده باشد جايز نيست نيابت كند از غير، و اگر نيابت كند باطل است،(4) چه عالم بحكم باشد يا نباشد.(5)   (م118)

46 ـ كسي كه به عنوان نيابت رفت به مكه، و خودش
حج واجب بجا نياورده(6) احتياط آن است كه بعد از عمل
نيابت،(7) براي خودش عمره مفرده بجا آورد(8) و اين احتياط واجب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: بلكه بايد فوراً نائب بگيرد.

2 ـ آية الله تبريزي: بلكه احتياط واجب در صورت احتمال استمرار عذر اين است كه نائب بگيرد و چنانچه بعداً خوب شد بنابر احتياط واجب آن را اعاده نمايد.

3 ـ آية الله بهجت: به مسأله 39 مراجعه شود.

آية الله خويي، آية الله سيستاني: بلكه واجب است نائب بگيرد.

آية الله تبريزي: احتياط واجب در اين صورت هم اين است كه نائب بگيرد.

آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 3 و مسأله 15 مراجعه شود.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: به حاشيه مسأله 15 مراجعه شود.

4 ـ آية الله فاضل، آية الله مكارم: نيابت او صحيح است هرچند گناه كرده است.

5 ـ تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 38 گذشت.

6 ـ آية الله بهجت: احتياطاً عمره بجا آورد.

آية الله زنجاني: احتياط مستحب آن است كه پيش از محرم شدن به عمره تمتع يا بعد از انجام حجّ و گذشتن ايام تشريق براي خودش عمره مفرده بجا آورد خصوصاً اگر استطاعت انجام عمره مفرده از بلد خود را داشته باشد.

7 ـ آية الله فاضل: يا قبل از آن.

8 ـ آية الله گلپايگاني: رجاءً.

50

نيست(1) لكن خيلي مطلوب است.   (م121)

47 ـ كسي كه خود مستطيع است(2) اگر به نيابت ديگري محرم شود نيابت او صحيح نيست(3) و احرام او باطل است(4) و بايد برگردد به ميقات و از آنجا براي خودش محرم شود.(5)   (م124)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: اين احتياط واجب است.

2 ـ آية الله بهجت: به ذيل مسأله 38 مراجعه شود.

3 ـ آية الله تبريزي: اجاره باطل مي باشد، ولي حج صحيح است و ذمه منوب عنه بريء مي شود گرچه موظّف بوده است به ميقات برگردد و براي خودش محرم شود.

آية الله خويي: در فرض تنجّز وجوب حج بر خود نايب، اجاره باطل است ولي اگر حج نيابي را تمام كند مجزي از منوب عنه است گرچه وظيفه اش اين بود كه هر لحظه حج نيابي را رها كرده و به ميقات برود و براي خودش حج بجا آورد.

آية الله سيستاني: اگر مطمئن باشد در سال بعد حج خود را انجام مي دهد، حج نيابي را تمام
كند و اگر مطمئن نيست بايد به يكي از مواقيت رفته و براي خود احرام ببندد ولي اگر حج
نيابي را تمام كند حجّش صحيح است و اگر استيجاري باشد اجاره باطل است و مستحقّ اجرت المثل است.

آية الله فاضل: نيابت او صحيح است. همچنين احرام او صحيح است و بنابراين
بايد عمره تمتع را تمام كند و از احرام خارج شود و بعد به يكي از مواقيت خمسه
برود و براي خودش محرم شود. عمره تمتع و حج براي خودش به جا آورد و اگر
دوباره معصيت كرد و محرم به حج نيابي شد، حج او صحيح است و از منوب عنه كفايت
مي كند.

4 ـ آية الله نوري: مگر آنكه بنحو خطاء در تطبيق باشد، كه در اين صورت از خودش واقع
مي شود.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: نيابت معذور اشكال دارد.

5 ـ آية الله زنجاني: تفصيل قسمت اوّل اين مسأله در حاشيه مسأله 18 گذشت و تفصيل قسمت دوّم آن در ذيل مسأله 77 و 80 خواهد آمد.