بخش 5

101

حرمت(1) آن در هر دو صورت خالي از وجه نيست.   (م388)

117 ـ اگر قبل از احرام « حنا » ببندد چه بقصد زينت باشد يا نباشد و چه اثرش تا زمان احرام بماند يا نماند مانع ندارد، ولي احتياط خوب است.(2)

* روغن ماليدن به بدن.(3)

118 ـ اگر از روي اضطرار و احتياج روغن بمالند عيبي ندارد.(4)   (م397)

ازاله مو است از بدن خود يا غير خود چه مُحرم باشد چه مُحِلّ.   (ص180)

119 ـ در حرمت ازاله مو فرقي نيست ميان كم و زياد بلكه ازاله يك مو نيز حرام  است.(5)   (م401)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: حرمت محلّ اشكال است.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صورتي كه اثرش تا حال احرام باقي مي ماند بنابر احتياط بايد خودداري كند و در مناسك عربي، مطابق متن فرموده اند: اگر اثرش تا زمان احرام بماند بهتر است قبل از احرام حنا نبندد.

آية الله مكارم: اگر قصدش ادامه زينت براي حال احرام باشد اشكال دارد.

3 ـ آية الله زنجاني: روغن ماليدن به بدن خود

4 ـ آية الله سيستاني: محرم مي تواند روغني كه بوي خوشي ندارد براي مداوا استعمال كند و جايز است در حال ضرورت استعمال روغني كه خوشبو است يا بوي خوش در آن است.

آية الله زنجاني: لكن چنانچه باماليدن روغن غيرمعطر مشكل برطرف شودنبايد روغن معطراستفاده كند.

5 ـ آية الله سيستاني: بلكه حتي جزئي از يك مو.

آية الله زنجاني: لكن موهايي كه هنگام وضو يا غسل (واجب يامستحب) كنده مي شود اشكال ندارد.

102

120 ـ اگر از زير هر دو بغل خود ازاله مو كند بايد يك گوسفند ذبح كند براي كفاره،(1) بلكه احتياط(2) آن است كه اگر از زير يك بغل هم ازاله مو كند يك گوسفند كفاره بدهد.(3)   (م407)

121 ـ اگردست بكشدبه سرياريش خودويك مو يا بيشتر بيفتد احتياط(4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله نوري: اگر از زير هر دو بغل ازاله مو كند احتياط آن است براي هر يك از بغلها يك گوسفند كفّاره بدهد.

2 ـ آية الله مكارم: اين حكم واجب است.

3 ـ آية الله سيستاني: اگر موي زير بغل را بكند حكم همين است و همچنين بنابر احتياط واجب اگربه وسيله ديگري غير از كندن موي آنرا ازاله نمايد و اگر موي ريش يا غير آن بكند كفاره آن يك مشت طعام است و اگر محرم سر ديگري را تراشيد چه محرم باشد چه غير محرم كفّاره ندارد.

آية الله گلپايگاني(رحمه الله) آية الله صافي: كفاره ازاله مو از زير بغل يك گوسفند است.

آية الله بهجت: اگر موي زير هر دو بغل خود را بكند كفاره اش يك گوسفند است بنابر اقوي و در كندن موي يك طرف سه مسكين را طعام بدهد.

آية الله فاضل: سه فقير را اطعام كند.

آية الله زنجاني: اگر موي هر دو زير بغل خود را بكند بايد يك گوسفند يا گاو يا شتر قرباني كند و در ساير موارد ازاله مو از زير بغل كفاره واجب نيست.

4 ـ آية الله بهجت: يك كف از طعام صدقه بدهد و ساقط شدن مو به اين سبب با عدم اطمينان به ساقط شدن غير از ازاله غير عمدّيه است كه فديه ندارد، اگر چه هر دو جايز است.

آية الله خويي، آية الله تبريزي : بايد يك مشت طعام بدهد.

آية الله سيستاني: خاراندن سر و بدن اشكال ندارد اگر مويي را نكند و خون خارج نشود و اگر بي جهت محرم دست به سر و ريش خود بكشد و مويي يا بيشتر بيافتد بايد يك مشت طعام كفاره بدهد ولي اگر در وضو و مانند آن باشد چيزي بر او نيست.

آية الله خامنه اي: احتياط آن است كه به قدر يك مشت گندم و آرد و امثال آن بدهد، اگرچه وجوب اين احتياط معلوم نيست.

آية الله فاضل: در غير وضو و غسل.

آية الله مكارم: مقصود از يك كف طعام، مقداري غذاست.

103

آن است كه يك كف طعام صدقه بدهد.(1)   (م409)

* سرمه كشيدن.

122 ـ سرمه كشيدن به سياهي(2) كه در آن زينت باشدهرچند قصد زينت(3)نكند جايز نيست. و احتياط واجب اجتناب از مطلق سرمه است كه در آن زينت باشد، بلكه اگربوي خوش(4) داشته باشد بنابر اقوي حرام است.   (م359)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: صدقه دادن واجب است و همچنين است حكم كسي كه عضو ديگري از بدن خود را به سر يا صورت بكشد و مو بريزد.

2 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: سرمه سياه بقصد زينت كردن حرام است قطعاً. و بنابر احتياط يك گوسفند كفاره بدهد و از سرمه سياه بدون قصد زينت و غير سياه با قصد زينت بنابر احتياط واجب اجتناب كند. آية الله خويي: و بنابر احتياط مستحب كفاره هم دارد ولي سرمه غير سياه بدون قصد زينت مانع ندارد و كفاره نيز ندارد.

آية الله خامنه اي: كشيدن سرمه به چشم در صورتي كه زينت محسوب شود و همچنين خط بالاي پلك ها كه زنان براي زينت مي كشند در حال احرام جايز نيست و فرقي ميان رنگ سياه و غير آن نيست.

آية الله مكارم: فرقي بين سرمه سياه و غير سياه نيست، ملاك در حرمت زينت و عدم زينت است.

آية الله سيستاني: سرمه سياه و هر سرمه اي كه زينت حساب شود اگر به قصد زينت باشد حرام و اگر به قصد زينت نباشد احتياط واجب در ترك است و امّا سرمه اي كه نه سياه باشد و نه زينت شمرده شود اگر به قصد زينت نباشد جايز و اگر به قصد زينت باشد احتياط واجب در ترك است، بلي در هر صورت براي معالجه در حال اضطرار اشكال ندارد.

آية الله زنجاني: كشيدن سرمه سياه و سرمه معطر و هر سرمه اي كه زينت محسوب شود بر محرم حرام است هرچند قصد زينت نداشته باشد بلي در صورت ضرورت، مانند مواردي كه معالجه متوقف بر سرمه كشيدن باشد، مانعي ندارد.

3 ـ آية الله خويي: اگر قصد زينت نكند بنابر احتياط واجب بايد اجتناب كند.

آية الله بهجت: اگرسرمه سياه بكشدوقصدزينت نداشته باشدبلكه براي علاج مرض باشداشكال ندارد.

4 ـ آية الله بهجت: احوط اجتناب از مطلق سرمه است اگر بقصد زينت باشد يا بوي خوش در آن باشد.

نظر آيات عظام در قسم اوّل از محرمات احرام گذشت.

104

* ناخن گرفتن.(1)

123 ـ جايز نيست بعض ناخن را هم بگيرد(2) مگر آنكه موجب آزار شود، مثل آنكه بعض آن افتاده باشد وبعض ديگرموجب آزار شود.(3)   (م454)

124 ـ جايز نيست ناخن پا را هم بگيرد چنانچه جايز نيست ناخن دست را بگيرد.   (م455)

125 ـ اگرتمام ناخن دستها و پاها را در يك مجلس بگيرد يك گوسفند كفاره آن است.   (م459)

* بيرون آوردن خون از بدن خود.(4)

126 ـ بيرون آوردن خون از بدن ديگري مثل حجامت كردن او يا دندان او را كشيدن حرام نيست.(5)   (م450)

127 ـ جايز نيست(6) به مثل خراشيدن بدن خون از آن
بيرون آورد، و همينطور به مسواك(7) نمودن خون از بن دندانها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: ناخن گرفتن از خود

2 ـ آية الله زنجاني: مگر آن كه باقي ماندن ناخن بر او حرجي باشد.

3 ـ آية الله بهجت: لكن محتمل است فديه بعضي از ناخن آزار رساننده قبضه اي از طعام باشد نه مدّ.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: وكفاره آن يك مدّ طعام است.

آية الله تبريزي: دراين صورت گرفتن ناخن جايزاست و از هر ناخني يك مشت طعام كفاره بدهد.

4 ـ آية الله بهجت: به كاري كه بداند موجب آن مي شود، زيرااخراج احتمالي خون محكوم به حرمت نيست.

آية الله خامنه اي، آية الله سيستاني: به احتياط واجب.

5 ـ آية الله سيستاني: اگر آن ديگري محرم باشد احتياط مستحب ترك است و بر خود آن محرم جايز نيست، بنابر احتياط  واجب.

آية الله زنجاني: لكن اگر اين كار باعث نجس شدن بدن يا لباس محرم شود جايز نيست.

6 ـ آية الله مكارم: مكروه است در غير حال احتياج و ضرورت.

7 ـ آية الله تبريزي، آية الله سيستاني: مسواك كردن عيبي ندارد گرچه بداند خون خارج مي شود و كفاره ندارد.

آية الله خويي، آية الله بهجت: بنابر احتياط واجب.

آية الله مكارم: در اين مسأله و مسأله قبل بنابر احتياط مستحب.

105

بيرون آورد.(1)   (م451)

128 ـ تزريق آمپول در حال احرام مانع ندارد ولي اگر موجب بيرون آمدن خون از بدن مي شود تزريق(2) نكند مگر در مورد حاجت و ضرورت.(3)   (م487)

* كندن دندان.(4)

129 ـ كندن دندان بنابر احتياط جايز نيست هر چند خون نيايد،(5) و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني: در غير مواردي كه استثناء شده است، خارج كردن خون از بدن بنابر احتياط واجب يك گوسفند كفاره دارد.

آية الله صافي: بنابر احتياط مستحب يك گوسفند كفاره دارد.

آية الله زنجاني: اگر بتواند با احتياط مسواك كند كه خون بيرون نيايد نبايد در مسواك زدن بي احتياطي كند ولي اگر لثه هاي او طوري است كه معمولا با مسواك زدن خون از آن بيرون مي آيد، مسواك زدن معمولي جايز است هرچند خون بيايد. و در هر حال نبايد از خمير دندان معطر كه بوي آن به مشامش مي رسد استفاده كند.

2 ـ آية الله بهجت: يعني اگر بداند كه چنين مي شود، چنانچه گذشت در ذيل چهاردهم از محرمات احرام.

آية الله سيستاني: بنابر احتياط جايز نيست مگر در حال ضرورت.

آية الله خامنه اي: بنابر احتياط واجب تزريق نكند مگر در صورت نياز.

آية الله مكارم: مكروه است.

3 ـ آية الله فاضل: و در هر صورت كفّاره ندارد.

4 ـ آية الله زنجاني: كندن دندان از خود.

5 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بر محرم حرام است كه دندان خود را بكند هرچند خون نيايد.

آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: جمعي از فقهاء نظرشان اين است كه كندن دندان هرچند خون در نيايد، از محرمات احرام است و كفاره اش را يك گوسفند دانسته اند، ولي دليلش تأمل دارد و بعيد نيست اين عمل جايز باشد.

آية الله بهجت: كندن دندان در صورتي كه موجب خون آمدن شود حرام است ولي كفاره ندارد و اگر موجب خون آمدن نشود و يا كندن دندان ضرورت داشته باشد، مانعي ندارد.

آية الله مكارم: اين احتياط و احتياط بعد مستحب است.

106

احتياط آن است كه يك گوسفند كفاره بدهد.(1)   (م468)

* فسوق

130 ـ فسوق اختصاص به دروغ گفتن ندارد(2) بلكه فحش دادن و فخر(3) به ديگران كردن نيز فسوق است، و از براي فسوق كفاره نيست، فقط بايد استغفار كند، و مستحب است چيزي كفاره بدهد و اگر گاو ذبح كند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: كشيدن دندان بدون خونريزي نه حرام است و نه كفاره دارد و در صورتي كه كشيدن دندان ضرورت پيدا كند و منجر به خونريزي شود، بنابر احتياط واجب ممنوع است مگر در حال ناچاري و نياز.

آية الله صافي: احتياط مستحب است.

آية الله زنجاني: اگر كندن دندان با خونريزي همراه باشد بر محرم جايز نيست ولي كفاره ندارد.

2 ـ آية الله بهجت: اظهرمقيّدبودن دروغ گفتنودشنام دادنومفاخرت است به آنكه برغيرمحرم حرام باشند.

3 ـ آيت الله خويي: مراد از فسوق در آيه مباركه ( فَلا رَفَثَ وَ لا فُسوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ ) دروغ و دشنام است، و فخر كردنِ حرام هم ملحق به فسوق است.

آية الله خويي: فخر در صورتي كه مستلزم اهانت به ديگران نباشد حرام نيست.

آية الله تبريزي: فخر كردن بر ديگران اگر براي اثبات فضيلت و برتري براي خود باشد كه توهين ديگري را در برداشته باشد اين عمل في نفسه حرام است.

آية الله فاضل: خواه موجب نقص ديگران باشد و يا نباشد.

آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب فخر فروشي نيز از فسوق است.

آية الله سيستاني: فخر كردن اگر مستلزم اهانت و تحقير مؤمن باشد هميشه حرام است و در حال احرام حرمتش مؤكّد است و اگر چنين نباشد اشكالي ندارد حتي در حال احرام.

107

بهتر است.   (م372)

* جدال و آن گفتن « لا والله » و « بلي والله » است.(1)   (ص173)

131 ـ گفتن كلمه « لا » و كلمه « بلي » و در ساير لغات مرادف(2) آن مثل « نه » و  « آري » دخالتي(3) در جدال ندارد، بلكه قَسَم خوردن در مقام اثبات مطلب يا ردّ غير، جدال است.   (م373)

132 ـ قَسَم اگر به لفظ « الله » باشد يا مرادف آن مثل « خدا » در زبان فارسي(4) جدال(5) است، و اما قَسَم به غير خدا به هر كس باشد ملحق به جدال نيست.   (م374)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: و آن قسم خوردن به خداوند تبارك و تعالي است هرچند براي اثبات مطلب حقي باشد.

2 ـ آية الله فاضل: درمرادف اشكال است وظاهراً درجدال محرّم خصوص لفظ «لا» و«بلي» دخالت دارد.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بنابر احتياط لازم، گفتن كلمه آري والله و بله والله و نه والله ملحق به آن است.

آية الله تبريزي: و احتياط در اين است كه به غير اين دو كلمه نيز قسم نخورد و همچنين با الفاظي كه مترادف آنهاست از هر لغتي كه باشد.

ظاهر فرمايش آية الله خويي: اين است كه: كلمه لا و بلي دخالت در مطلب دارد.

4 ـ آية الله زنجاني: يا ساير اسماء مخصوص الهي مانند رحمان... .

5 ـ آية الله خويي، آية الله خامنه اي: بنابر احتياط واجب لفظ مرادف « الله » به هر زباني كه باشد ملحق به جدال است .

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بنابر احتياط واجب مي بايست از مطلق قسم خوردن به خداوند پرهيز شود، بلي در هنگام ضرورت براي... (آداب و احكام ص159).

آية الله بهجت : اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است، و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقق حرام به مجرّد آن است.

آية الله فاضل: ظاهراً لفظ «الله» بدون «لا» و «بلي» جدال محرّم نيست، و مرادف «الله» نيز به هر زباني كه باشد جدال محرّم نمي باشد.

108

* كشتن(1) جانوراني كه در بدن(2) ساكن مي شوند(3) مثل شپش و كَك(4)و كنه كه در بدن حيوان است.(5)   (ص176)

* كندن(6) درخت يا گياهي(7) كه در حرم روئيده باشد.(8)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: بنابر مشهور و موافق با احتياط، و در خصوص شپش حرمت قتل و القاء از جسد يا ثوب خالي از وجه نيست.

2 ـ آية الله فاضل: انسان يا حيوان.

3 ـ آية الله زنجاني: كشتن شپش مطلقاً و كشتن پشه و كك ـ و بنابر احتياط ساير جانوراني كه در بدن ساكن مي شوند ـ در صورتي كه آزار نرسانند، جايز نمي باشد، همچنان كه بر محرم جايز نيست شپش را از بدن يا لباسش بيندازد و انداختن ساير حشرات از بدن و لباس مانعي ندارد.

آية الله خامنه اي: بنابر احتياط واجب.

4 كَك: حشره اي است به اندازه شپش، بال ندارد و چون پاهاي عقب او بلند است به آساني مي جهد، خرطومي دارد كه با آن خون انسان را مي مكد و گاهي باعث سرايت بيماري طاعون مي شود. «فرهنگ عميد».

5 ـ آية الله سيستاني متعرض حكم كنه كه در بدن حيوان است نشده اند و در مورد پشه و كك فرموده اند اگر ضرر ازآنها متوجّه شخص نباشد احتياط واجب اين است كه آنها را نكشد و اما راندن آنها جايز است.

آيات عظام خويي، تبريزي، گلپايگاني، صافي: كشتن شپش و انداختن او از بدن براي محرم جايز نيست اما پشه و كك احتياط در نكشتن آنهاست در صورتي كه ضرري متوجه محرم نشود اما تا راندن آنها ظاهراً جايز است هرچند احوط ترك است.

6 ـ آية الله مكارم، آية الله سيستاني: اين مسأله از محرّمات احرام نيست بلكه بر همه كس حرام است چنانچه خواهد آمد.

آية الله خامنه اي: و بريدن و مانند آن ها.

آيات عظام سيستاني، نوري، فاضل: و بريدن آن.

آية الله بهجت: و بريدن و نحو آنها.

7 ـ آية الله سيستاني: حتي اگر اصل آن در خارج حرم و شاخه آن در حرم يا به عكس باشد.

8 ـ آية الله زنجاني: اين امر از محرمات احرام نيست و بر هر مكلفي حرام است، هرچند محرم نباشد.

109

133 ـ درختهاي ميوه و درخت خرما از اين حكم بيرون است و مي تواند(1) آنها را قطع كند، ودرگياهها ( اذخر ) كه گياه معروفي است از حكم مستثني است و قطع آن مانع ندارد.(2)   (م473)

* سلاح همراه برداشتن.

134 ـ سلاح در برداشتن بنابر احوط(3) مثل شمشير و نيزه و تفنگ و  هرچه از آلات جنگ باشد(4) مگر براي ضرورت، و مكروه(5) است سلاح

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: قطع درختان ميوه اگر خودرو باشد خالي از اشكال نيست.

آية الله فاضل: ميوه هاي آنها و شاخه هايي از آنها را كه در كميت يا كيفيّت ميوه تأثير مي گذارد مي تواند قطع كند اما خود آنها را نبايد قطع كند.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و نيز قطع گياهي كه خود شخص غرس كرده و يا در ملك او پس از آن كه ملك او شده روييده است، جايز است.

3 ـ آيات عظام گلپايگاني، سيستاني، فاضل، صافي: در برداشتن و پوشيدن سلاح حرام است.

آية الله خويي: برداشتن سلاح بر مُحرم حرام است. ( برداشتن اعم از پوشيدن و حمل كردن است ).

آية الله مكارم: بنابر اقوي.

آية الله بهجت: بر محرم حرام است سلاح برداشتن مگر بجهت ضرورت كه در اين صورت كفّاره هم ندارد، و منصوص پوشيدن است يا آنكه صدق كند سلاح بر اوست پس همراه داشتن سلاح حرمت ندارد علي الاظهر.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: حمل سلاح بر محرم حرام است و الحاق آلات تحفظ به سلاح احوط است و كفاره حمل سلاح بنابر احتياط يك گوسفند است، آية الله تبريزي: ولي بودن سلاح نزد محرم اگر حملش نكند مانعي ندارد هر چند احوط ترك آن است.

آية الله خامنه اي: حمل سلاح بر محرم حرام است مگر براي ضرورت.

4 ـ آية الله سيستاني: ولي پوشيدن و حمل وسائل دفاع مانند زره و سپر اشكال ندارد.

آية الله زنجاني: مسلح بودن بر محرم جايز نيست مگر براي ضرورت. و مكروه است...

5 ـ آيات عظام گلپايگاني، صافي: احتياط واجب آن است كه سلاح را حمل نكند.

آية الله مكارم: بنابر احتياط مستحب.

آية الله سيستاني: بنابر احتياط حمل آن هم به طوري كه او را مسلّح بدانند جايز نيست. ولي بودن سلاح نزد محرموحمل آن اگر بطوري باشد كه او را مسلّح ندانند اشكال ندارد، ولي احوط ترك آن است.

110

را همراه بردارد در صورتي كه به تن او نباشد اگر ظاهر(1) باشد و احوط ترك آن است.   (م480)

* شكار حيوان صحرايي بر محرم حرام است.

135 ـ شكارصحراييكه وحشيباشد، مگردرصورتيكه ترس داشتهباشد از آزار آن.(2)   (ص152)

136 ـ شكار دريايي مانع ندارد، و آن حيواني است كه تخم و جوجه، هر دو را در دريا  كند.(3)   (م307)

137 ـ ذبح و خوردن حيوانات اهلي مثل مرغ خانگي و گاو و گوسفند و شتر مانع  ندارد.   (م308)

138 ـ پرندگان، جزء شكار صحرايي مي باشند و ملخ نيز در حكم شكار صحرايي  است.   (م309)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: خواه ظاهر باشد و يا نباشد.

2 ـ آية الله سيستاني: حيواني كه در اصل وحشي باشد هر چند بالعرض اهلي شده باشد، و فرقي نمي كند كه حلال گوشت باشد يا حرام گوشت و علاوه بر شكار كردن، كشتن و مجروح ساختن بلكه هرگونه ايذا آن حرام است.

آية الله زنجاني: و همچنين كمك به شكارچي و نگاه داشتن حيوان شكار شده و خوردن گوشت شكار بر محرم حرام است.

3 ـ آيات عظام گلپايگاني، تبريزي، سيستاني: حيوان دريايي آن است كه فقط در آب زندگي كند.

آية الله مكارم: و زندگي در دريا كند بنابر احتياط واجب.

آية الله نوري: و در آن هم زندگي كند.

آية الله فاضل: زندگي او در دريا باشد به نظر عرف.

111

139 ـ احتياط واجب آن است كه زنبور(1) را نكشد اگر قصد اذيت او را نداشته(2) باشد.   (م310)

* آميزش يا هرگونه استفاده شهواني.

140 ـ جماع كردن با زن و بوسيدن و دست بازي كردن،(3) و نگاه(4) به شهوت، بلكه هر نحو لذت و تمتّعي بردن.(5)   (ص154)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: زنبور عسل باشد يا زنبورهاي ديگر.

2 ـ آيات عظام متعرض حكم كشتن زنبور نشده اند هرچند آية الله خويي ، در كفارات ، كفاره كشتن زنبور را ذكر كرده اند .

آية الله زنجاني: كشتن زنبور اگر قصد اذيت او را نداشته باشد، بر محرم جايز نيست.

آية الله سيستاني: همان گونه كه شكار حيوانات صحرايي حرام است كشتن همه حيوانات حرام است به جز: 1 ـ حيوانات اهلي هر چند وحشي شده باشند. 2 ـ مرغي كه قادر بر پرواز نيست مانند مرغ خانگي. 3 ـ حيواني كه از آن بر خود مي ترسد يا قصد زدن يا گزيدن انسان را دارد. 4 ـ پرندگان شكاري اگر كبوتران حرم را اذيت كنند. 5 ـ مار بد و عقرب و موش و همچنين تيراندازي و سنگ انداختن به كلاغ و لاشخور جايز است.

3 ـ آية الله سيستاني: و همچنين بلند كردن يا در آغوش گرفتن با شهوت.

4 ـ آية الله بهجت : قيد بودن شهوت براي نظر به اهل مسلّم است.

آية الله سيستاني: در صورتي كه نگاه كردن به همسر از روي شهوت موجب خروج مني شود لازم است از آن پرهيز كند و احتياط مستحب آن است كه اگر موجب خروج مني هم نشود پرهيز كند.

5 ـ آية الله سيستاني: محرم مي توانداز همنشيني و صحبت و مانند آن با عيال خود لذّت ببرد ولي احتياط مستحب ترك استمتاع است مطلقا.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: محرم مي تواند به غير از جماع و بوسيدن و لمس و نگاه به شهوت و ملاعبه از عيال خود لذت برد بنابر اظهر (مانند التذاذ از صدا و يا سخن گفتن با او) گرچه احوط ترك استمتاع است مطلقاً.

آية الله فاضل: مرد نسبت به زوجه خودش.

آية الله مكارم: نگاه و لمس بدون قصد لذت مانعي ندارد، و احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذت را نيز ترك نمايد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: براي زنان همين حكم نسبت به مردان صادق است اگر چه از محارم زن باشند.

آية الله خامنه اي: نگاه زن و شوهر به يكديگر و گرفتن دست يكديگر، اگر از روي شهوت و التذاذ جنسي نباشد، جايز است.

آية الله زنجاني: جماع كردن با زن و بوسيدن او از روي شهوت و ملامسه او در صورتي كه با قصد لذت يا خروج مني همراه باشد و همچنين نگاه كردن به او چنانچه با قصد لذت و خروج مني همراه باشد بر محرم حرام است، و احتياط مستحب ترك مطلق استمتاع است.

آية الله نوري: از زن.

112

141 ـ اگر در عمره تمتع اين عمل را از روي علم و عمد پس از سعي مرتكب شود(1) كفاره بر او واجب مي شود و كفاره(2) بنابر احتياط واجب يك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله نوري و آية الله فاضل: عمره او صحيح است.

2 ـ آية الله گلپايگاني: و كفاره او اگر ثروتمند باشد يك شتر، و اگر فقير باشد يك گوسفند، و در متوسط الحال يك گاو است، و اظهر تخيير بين سه چيز است مطلقاً.

آية الله صافي: كفاره آن اگر متمكّن است يك شتر و إلاّ يك گاو است.

آية الله خويي و آية الله نوري: بنابر احتياط واجب يك شتر است براي كسي كه بتواند شتر تهيه كند، و يك گاو است اگر متوسط باشد و نتواند شتر تهيه كند، و يك گوسفند است اگر مُعْسِر باشد و نتواند گاو تهيه كند.

آية الله سيستاني: كفاره اش بنابر احتياط يك شتر و يا يك گاو است.

آية الله تبريزي: كفاره اش يك گوسفند است و بنابر احتياط يك شتر و يا يك گاو.

آية الله خامنه اي، آية الله بهجت: كفاره اش يك شتر است.

آية الله فاضل: كفاره اش يك شتر و يا يك گاو و يا يك گوسفند است به اختيار خودش اگرچه بهتر آن است كه شتر را كفاره دهد.

آية الله زنجاني: در كفاره بين شتر و گاو و گوسفند مخير است و شتر افضل از گاو و گاو افضل از گوسفند است و اگر قبل از اتمام سعي مرتكب شود، در اين صورت نيز عمره او فاسد نمي شود و كفاره آن يك شتر است.

113

شتر است چه ثروتمند باشد يا نباشد.   (م315)

142 ـ اگر در احرام حج اين عمل را از روي علم و عمد بجا آورد اگر قبل از وقوف به عرفات بوده حج او فاسد است مسلّماً،(1) و اگر بعد از وقوف به عرفات وقبل از وقوف به مشعرالحرام بوده، حج اوفاسد است بنابر اقوي(2)و در هر دو صورت كفاره آن يك شتر(3) است.(4)   (م316)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله نوري: و بايد زن و شوهر با هم خلوت نكنند تا اعمال مناسك خود را تمام كنند، و همچنين در سال بعد در صورتي كه از همان راه قبلي قصد حج كنند، پس از رسيدن به محلّ معصيت بايد از هم جدا شوند تا اتمام مناسك.

آية الله فاضل: ظاهراً حج او در هر دو صورت صحيح است ولي بايد يك شتر و در صورت عجز يك گاو كفّاره بدهد و بايد زن و شوهر با هم خلوت نكنند تا اعمال مناسك خود را تمام كنند و سال بعد بايد حج تمتّع به عنوان عقوبت انجام دهند. و همچنين در سال بعددر صورتي كه از همان راه قبلي قصد حج كنند، پس از رسيدن به محلّ معصيت بايد از هم جدا شوند تا اتمام مناسك. و زن هم اگر در احرام بوده و به عمل راضي شده همين حكم را دارد. و اگر مجبور شده كفّاره اش به عهده شوهر است.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله بهجت: در اين صورت حج او فاسد است علي الاشهر.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: اگر اين عمل قبل از وقوف در مزدلفه صورت گرفته باشد بايد حج در سال آينده اعاده شود.

آية الله سيستاني: اگر اين عمل قبل از وقوف در مزدلفه صورت گرفته باشد بايد حج را تمام كند و در سال آينده نيز اعاده نمايد چه حج واجب باشد چه مستحب.

3 ـ آية الله بهجت: كفاره اين عمل در صورت تمكّن يك شتر و در صورت عجز يك گاو و در صورت عجز يك گوسفند مي باشد.

آية الله خامنه اي: كفّاره آن شتر است و متعرّض صورت عجز نشده اند.

آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: در صورت تمكن يك شتر و در صورت عجز يك گوسفند كفاره بدهد.

4 ـ آية الله زنجاني: در هيچ يك از دو صورت حج او فاسد نمي شود، ولي سه امر بر او واجب مي گردد: 1 ـ سال آينده حجي كه از نظر نوع مانند حج امسال باشد بجا آورد هرچند حج اول او استحبابي باشد. 2 ـ يك شتر قرباني كند. 3 ـ از يكديگر جدا شوند يعني در يك مكان (مانند اطاق و خيمه) با يكديگر تنها نباشند پس اگر از همان راه كه به عرفات رفته اند بازگردند تا رسيدن به مكان معصيت و اگر از راه ديگري باز گردند تا انجام طواف نساء بايد از يكديگر جدا باشند و در سال بعد نيز اگر از همان مسير سال گذشته به عرفات مي روند پس از رسيدن به محل معصيت به دستور جدايي سال قبل عمل كنند و زن نيز در صورتي كه محرم بوده و از روي علم و عمد و اختيار اين عمل از او صادر شده باشد بايد سال بعد حج بجا آورده شتر قرباني كند، و اگر شوهرش او را مجبور كرده بايد قرباني زن را نيز بپردازد، در اين صورت حج سال بعد بر زن واجب نيست و در هر حال براي وجوب جدايي كافي است كه اين معصيت از يكي از آنها از روي علم و عمد و اختيار صادر شده باشد و اگر اين عمل بعد از مشعر واقع شود فقط قرباني شتر و جدايي زن و مرد واجب است مگر آن كه بعد از شوط چهارم طواف نساء باشد كه كفاره ندارد.

114

143 ـ اگر زني را از روي شهوت ببوسد كفاره آن يك شتر(1) است، و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي: اگر زنش را با شهوت ببوسد و مني از او خارج شود يك شتر بايد كفاره بدهد و اگر مني از او خارج نشود بنابر احتياط يك شتر بايد بدهد.

آية الله تبريزي: اگر زنش را با شهوت ببوسد و مني خارج شود يك شتر كفاره بدهد و اگر مني خارج نشود و يا از روي شهوت نباشد يك گوسفند كفاره بدهد.

آية الله سيستاني: اگر مرد محرم همسرش را از روي شهوت ببوسد و مني خارج شود لازم است يك شتر كفاره بدهد ولي اگر مني خارج نشود بعيد نيست كه يك گوسفند كفاره دادن كافي باشد و اگر مردي كه محرم نيست همسر محرم خود را ببوسد به احتياط واجب بايد يك گوسفند كفّاره بدهد.

آية الله بهجت: اگر او را از روي شهوت ببوسد بنابر احتياط يك شتر كفاره بدهد چه مني خارج شود و چه نشود.

آية الله فاضل: اگر زنش را با شهوت ببوسد و مني خارج شود كفّاره آن يك شتر است و اگر مني خارج نشود كفّاره آن يك گوسفند است. و بوسيدن بدون شهوت كفّاره ندارد، چون حرام نيست. و زن هم در اين مسأله حكم مرد را دارد.

آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية الله زنجاني: اگر محرم همسرش را با قصد لذت ببوسد كفاره آن يك شتر است مگر در صورتي كه اين عمل بعد از اتمام سعي در عمره يا حج تمتع رخ داده باشد كه مي تواند به ذبح گوسفند اكتفا كند و اگر بدون قصد لذت ببوسد كفاره ندارد مگر مني خارج شود كه بايد يك گوسفند قرباني كند و اگر غير همسر را ببوسد، مَحرم باشد يا نامحرم، كفاره واجب نمي شود.

115

اگر بدون شهوت ببوسد كفاره آن يك گوسفند(1) است. و احتياط مستحب آن(2) است كه يك شتر كفاره بدهد.   (م319)

* عقد كردن.

144 ـ عقد كردن زن از براي خود يا غير،(3) چه آن غير، احرام بسته باشد يا نبسته باشد و محلّ باشد.   (ص161)

* استمناء.

145 ـ استمناء يعني طلب بيرون آمدن مني كردن بدست يا غير آن
هر چند به خيال باشد يا به بازي كردن با زن خود يا كس ديگر به
هر نحو باشد، پس اگر مني خارج شود كفاره آن يك شتر است،(4) و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر زوجه خود را ببوسد، حتي بدون شهوت، يك شتر كفاره دارد.

آية الله سيستاني آية الله بهجت: در اين صورت بنابر احتياط واجب يك گوسفند كفاره بدهد.

آية الله نوري: در اين صورت بنابر احتياط واجب يك شتر بايد كفاره بدهد.

آية الله مكارم: احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذّت را ترك كند و اگر ببوسد يك گوسفند كفّاره بدهد.

آية الله خامنه اي: كفاره بوسيدن همسر اگر با شهوت باشد يك شتر است و اگر بدون شهوت باشد يك گوسفند و ظاهراً بوسيدن غير همسر مانند مادر و فرزند حرام نيست و كفاره هم ندارد.

2 ـ آية الله بهجت: متعرّض استحباب كفاره شتر نشده اند.

3 ـ آية الله زنجاني: ازدواج كردن و صيغه نكاح خواندن و شاهد عقد شدن بر محرم حرام است و اگر ازدواج كند يا صيغه نكاح بخواند باطل است و چنانچه در حال احرام از روي عمد با علم به حرام بودن عقد با زني ازدواج كند، به مجرد عقد آن زن بر او حرام ابدي مي شود.

4 ـ آية الله خامنه اي: و اگر نتواند شتر بدهد قرباني كردن يك گوسفند كافي است و اين در صورت علم به حكم و عمد مي باشد و اگر استمناء با كاري است كه او با خود انجام مي دهد و پيش از مزدلفه است لازم است حج را تمام كند و در سال بعد آن را دوباره بجا آورد و اگر استمناء به وسيله همسرش انجام شده، احتياط واجب آن است كه باز هم اينگونه عمل كند.

آية الله زنجاني: اگر محرم با آلت خود بازي كرده مني از او خارج شود كفاره آن يك شتر و انجام حج در سال آينده است ـ هر چند قصد او خروج مني نباشد ـ و اگر با همسر خود به قصد خروج مني ملاعبه نموده، مني از او خارج شود بايد يك شتر قرباني كند و انجام عملي كه باعث خروج مني شود در غير اين دو صورت كفاره ندارد.

116

احتياط(1) واجب آن است كه در جايي كه جماع موجب بطلان
است استمناء نيز موجب بطلان باشد(2) به نحوي كه در جماع گفته
شد.   (م334)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صورتي كه با آلت خود بازي كند و مني بيرون بيايد كفاره آن يك شتر است و اگر اين عمل قبل از موقفين باشد سال ديگر بايد اعاده حج نمايد.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: اگر محرم با آلت خود بازي كند و مني از آن بيرون بيايد حكم كسي است كه با زن خود نزديكي كرده و مسأله آن گذشت. و اگر بدون بازي با آلت استمناء نمود، كفاره بر او واجب مي شود و بنابر اظهر حج و عمره اش فاسد نخواهد شد. هرچند رعايت احتياط در اعاده آنها بهتر است.

آية الله سيستاني: استمناء با عضو تناسلي چه با دست و غير آن مطلقا حرام است و حكم آن در حج حكم جماع است كه گذشت و همچنين در عمره مفرده به احتياط واجب و استمناء بوسيله بوسيدن زن و يا دست زدن و يا ملاعبه و نگاه حكمش در مسائل قبل گذشت. و استمناء بوسيله شنيدن صحبت زن و يا اوصاف و مشخصات او و يا بوسيله تصوّرات او در خيال و مانند آن بر محرم حرام است ولي موجب كفاره نيست.

آية الله بهجت: و بدان كه انزال مني با استمناء، بعضي او را مفسد حج دانسته اند مثل جماع كردن و اين قول احوط است در استمناء به مثل عبث با آلت خود و مانند آن ها از محرّم بر غير محرم پس ترك نشود احتياط به قضاء حج.

2 ـ آية الله فاضل: ظاهراً استمناء موجب بطلان نمي شود و حكم آن مثل جماع است كه گذشت. و ظاهراً زن نيز همين حكم را دارد.

117

محرمات مخصوص مردان

* پوشيدن چيز دوخته(1) مثل پيراهن و زير جامه و قبا و امثال آنها براي مردان محرم، حرام است.   (ص166)

146 ـ چيزهايي كه شبيه به دوخته است مثل پيراهنهايي كه با چرخ يا با دست مي بافند يا چيزهايي را كه با نمد به شكل بالاپوش مي مالند مثل كليجه و پستك و كلاه و غير آن جايز نيست(2) پوشيدن آنها.(3)   (م346)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: براي محرم جايز نيست كه جامه دكمه دار يا آنچه فايده دكمه را داشته باشد بپوشد در صورتي كه دكمه آن را ببندد و همچنين جايز نيست جامه اي بپوشد كه يقه و آستين داشته باشد وسر را از يقه ودستها را از آستين بيرون بياورد و همچنين جايز نيست شلوار و زيرشلواري و آنچه را كه در ستر عورتين مانند آنها باشد مگر اينكه ازار (لنگ) نداشته باشد كه در اين صورت پوشيدن آن جايز است، و بنابر احتياط واجب بايد از پوشيدن لباسهاي متعارف مانند پيراهن و قبا و لبّاده و كت و پيراهن عربي بپرهيزد، هر چند دكمه آنها را نبندد يادست از آستين و سر از يقه بيرون نياورد.

آية الله خويي: پوشيدن پيراهن و قبا و شلوار و زير شلواري و جامه دكمه دار با بستن دكمه آن و درع (زره) و هر جامه اي كه آستين دار باشد كه دست در آن برود بر محرم حرام است.

آية الله زنجاني: دوخته بودن لباس از محرمات احرام نيست ولي پوشيدن لباس هاي معمولي مانند پيراهن و قبا و شلوار و زير پوش و هر لباسي كه مانند آن عرض بدن را مي پوشاند بر مرد محرم جايز نيست و در اين امر فرقي بين لباس دوخته و بافته و غير آن نيست و پوشيدن حوله و لنگ و پتو و مانند آن مانعي ندارد و بنابر احتياط مستحب دوخته نباشد و از اينجا حكم مسأله بعد نيز روشن مي شود.

2 ـ آية الله سيستاني: فرقي نيست در آنچه در حاشيه قبل گفته شد كه لباس دوخته باشد يا بافتني يا نمد مالي يا غير آن.

آية الله خويي، آية الله تبريزي : احوط اجتناب از هر جامه دوخته بلكه شبيه دوخته است، مانند نمدي كه چوپانان آن را مي پوشند.

آية الله مكارم: همچنين لباسهايي كه قطعات آن را بهم مي چسبانند.

3 ـ آية الله خامنه اي: و همچنين لباسهاي دكمه دار گرچه مخيط نباشد، كه پوشيدن آن حرام است ولي ساير استعمالات آن مانند فرش قرار دادن يا به عنوان روانداز استفاده كردن مانعي ندارد.

118

147 ـ احوط(1) اجتناب از مطلق دوخته است هرچند كم باشد، مثل كمربند(2) دوخته و شب كلاه.(3)   (م347)

148 ـ همياني را كه در آن پول مي گذارند اشكال ندارد به كمر ببندد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: پوشيدن مخيط از غير انواع لباس مانند كمربند يا هميان حرام نيست، و كفاره ندارد. و نيز انداختن پتو و امثال آن بر روي دوش، هرچند حاشيه هاي آن دوخته باشد، همچنين دوختن حاشيه پارچه احرام اشكال ندارد و نيز نشستن و خوابيدن بر روي فرش دوخته و لباس هاي ممنوع يا به عنوان روانداز از آن استفاده كردن مانع ندارد.

آية الله فاضل: ظاهراً حرمت و ثبوت كفاره مخصوص به پوشيدن لباس دوخته مانند پيراهن، قبا، شلوار و ساير لباس هاي متعارف است. اما پوشيدن و استفاده از دمپايي و كفش دوخته كه تمام روي پا را نپوشاند و كمربند و هميان و فتق بند و بند ساعت و ساير اشياء دوخته كه به آن لباس گفته نمي شود و همچنين حمل قمقمه دوخته اشكال ندارد و كفاره هم ندارد.

آية الله خويي: احوط اجتناب از مطلق جامه دوخته و شبيه دوخته است ولي انداختن پتوي حاشيه دار كه طرفين آن را با نخ دوخته اند مانع ندارد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: استفاده از اين اشياء براي محرم جايز است هرچند دوخته باشد: 1 ـ هميان و كمربند كه براي حفظ پول به كمر مي بندند. 2 ـ فتق بند. 3 ـ كفشي كه تمام روي پا را نپوشاند.

2 ـ آية الله مكارم: كمربند دوخته اشكالي ندارد.

3 ـ آية الله سيستاني: معلوم شد كه معيار لباس دوخته نيست بلكه انواع خاصي از لباس حرام است و به احتياط واجب لباسهاي متعارف هم حرام است و امّا كمربند و بند ساعت و دمپايي و امثال آن اگر دوخته باشد اشكال ندارد گرچه كمربند مكروه است و همچنين اشكال ندارد اگر حاشيه لباس احرام دوخته باشد يا بر آن ماركي باشد كه دوخته باشند.

آية الله تبريزي: پوشيدن شب كلاه جايز نيست و كمربند مانعي ندارد.

آية الله زنجاني: پوشيدن كلاه و هرچه سر را مي پوشاند و پوشيدن هميان و كمربند و مانند آن جايز نيست مگر در صورت لزوم پس محرمي كه براي حفظ پول يا نگه داشتن لباس احرامش بايد از هميان يا كمربند استفاده كند مي تواند از اينها استفاده نمايد هرچند دوخته باشد و كفاره هم ندارد، و از اين حكم مسأله بعد نيز روشن مي شود.

119

هرچند دوخته باشد، و بهتر آن است كه قسمي كند كه بي گره باشد.(1)   (م348)

149 ـ اگر به لباس دوخته احتياج پيدا كرد جايز است بپوشد، ولي كفاره بايد بدهد.(2)   (م350)

150 ـ جايز است كه لباس احرام را با سوزن يا چيز ديگر بعضي را ببعضي وصل كند گرچه احتياط در ترك است.(3)   (م352)

151 ـ كفاره پوشيدن لباس دوخته، يك گوسفند است.(4)   (م354)

152 ـ احتياط آن است كه محرم قمقمه آبي را كه در محفظه
دوخته نگهداشته مي شود به دوش(5) نيندازد، و دست گرفتن آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: درمناسك ايشان، قسمت اخير آورده نشده است.

2 ـ آية الله بهجت: الاّ در صورتي كه إزار نداشته و شلوار بپوشد كه در وجوب فديه تامّل است.

آيات عظام خامنه اي، خويي، تبريزي، سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند بدهد.

آية الله زنجاني: اگر لنگ نيابد جايز است شلوار بپوشد و كفاره ندارد و در غير اين مورد پوشيدن لباس هايي كه گفته شد كفاره دارد هرچند مضطر باشد.

3 ـ نظر آيات عظام در ذيل مسأله 99 گذشت.

4 ـ آية الله بهجت: براي متعمّد و يا مضطرّ، بخلاف ناسي و ساهي و جاهل كه چيزي بر آنها نيست.

آية الله نوري: هر چند از روي اضطرار پوشيده باشد و با تعدّد لباس يا تكرار در پوشيدن، كفاره نيز تكرار مي شود.

آية الله زنجاني: اگر مرد محرم پيراهن يا شلوار يا قبا يا زيرپوش و مانند آن يا جوراب يا عمامه و كلاه و مانند آن بپوشد بايد يك گوسفند كفاره بدهد هرچند دوخته نباشد همچنان كه زن محرم نيز اگر دستكش بپوشد يا با نقاب و پوشيه و مانند آن تمام يا قسمتي از صورت خود را بپوشاند بايد يك گوسفند قرباني كند.

5 ـ آية الله مكارم، زنجاني: حمل كيفها وساكهاي دوخته هر چند به شانه وگردن بيندازد مانعي ندارد.

آية الله فاضل: احتياط مستحب است.

آية الله سيستاني، آية الله تبريزي: مانعي ندارد.

آية الله بهجت: اگر مثل هميان باشد و صدق لبس نكند اشكال ندارد.

120

مانع ندارد.(1)   (س496)

* پوشيدن چيزي كه تمام روي پا را بگيرد.

153 ـ پوشيدن موزه و چكمه و گيوه و جوراب و هرچه تمام روي پا را مي گيرد(2) بر مردان محرم، حرام است.(3)   (ص172)

* پوشانيدن سر با هرچه آن را بپوشاند.

154 ـ بر مردان محرم پوشانيدن سر با هر چيزي كه آن را بپوشاند حرام است و احتياط واجب(4) آن است كه چيزي بر سر نگذارند مثل بار براي حمل كه سر به آن پوشيده شود.   (م411)

155 ـ جايز است(5) ببعض بدن خود، سر را بپوشاند، مثل آنكه دستها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: پوشيدن هميان و كمربند و ديگر دوخته هاي كوچك كه به آن لباس گفته نمي شود اشكال ندارد.

2 ـ آية الله خامنه اي: مرد محرم نبايد چكمه و جوراب بپوشد و احتياط واجب آن است كه از پوشيدن هر چيزي كه تمام روي پا را مي پوشاند، مانند كفش و گيوه و امثال آن اجتناب كند، لكن اگر لباس احرام يا پتو و امثال آن روي پا بيندازد، اشكال ندارد.

3 ـ آية الله تبريزي: احوط نپوشيدن هر چيزي است كه تمام پشت پا را بپوشاند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: و احتياط آنست كه از پوشيدن چيزي كه قسمتي از روي پا را هم بپوشاند نيز خودداري كند ولي بند نعلين اشكال ندارد.

آية الله بهجت: و مانند چكمه و جوراب است بلكه مطلقا با صدق لبس و پوشيدن علي الاحوط.

آية الله زنجاني: و بنابر احتياط از پوشيدن كفشي كه تمام پشت پا را مي پوشاند نيز اجتناب نمايد.

4 ـ آية الله زنجاني: بلكه حرام است.

5 ـ آية الله بهجت: احوط و اولي ترك پوشانيدن سر به قسمتي از بدن مثل دست است در غير موارد ضرورت عرفيّه يا شرعيّه. اگرچه جواز خالي از وجه نيست.

آية الله زنجاني: جايز است به جهت آزار آفتاب.

121

را روي سر بگذارد، لكن(1) احتياط در ترك آن است.   (م412)

156 ـ جايز نيست سر را زير آب كند(2) و در حكم سر است بعض(3)سر، پس نبايد بعض سر را هم بپوشاند و نه زير آب يا مايع ديگري كند.   (م414)

157 ـ گوشها ظاهراً(4) از سر محسوب است پس نبايد آنها را
پوشانيد.   (م415)

158 ـ دستمالي را كه براي سردرد بسر مي بندد عيب ندارد.(5)
(م418)

159 ـ گذاشتن سر روي بالش براي خوابيدن مانع ندارد.   (م419)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله نوري: از لكن احتياط... در مناسك ايشان نيامده است.

2 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: محرم نبايستي در آب فرو رود كه سرش زير آب برود.

آية الله خامنه اي: فرو بردن سر در آب براي مرد و زن محرم جايز نيست، ولي كفاره ندارد.

آية الله فاضل: محرم (چه زن و چه مرد) نبايستي سرش را در آب فرو ببرد.

3 ـ آية الله خامنه اي: جايز نيست تمام سر را زير آب كند، ولي حرمت آن نسبت به بعض سر معلوم نيست.

آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب ولي ريختن آب بر سر مانعي ندارد.

آية الله خويي: بردن بعض سر در آب مانعي ندارد.

آية الله فاضل: بنابر اقوي در تغطيه، لكن در حمل، بنابر احتياط.

آية الله سيستاني: پوشيدن بعض سر جايز نيست ولي زير آب بردن بعض سر جايز است.

4 ـ آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية الله تبريزي: گوشها در اين حكم ملحق به سر است.

آية الله فاضل: ولي پوشاندن مقداري از گوش مانعي ندارد.

آية الله نوري: گوشها از سر محسوب است پس نبايد آنها را پوشاند.

5 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: گناه ندارد ولكن كفّاره دارد.

آية الله زنجاني: كفاره هم ندارد.

122

160 ـ اگر سر را شست نبايد(1) با حوله و دستمال خشك كند و بعض سر هم در حكم همه است.   (م422)

161 ـ در وقت خوابيدن مرد نبايد سر خود را بپوشاند،(2) و اگر بدون التفات پوشانيد بايد فوراً آن را باز كند، و همينطور اگر از روي فراموشي پوشانيد واجب است فوراً سر را باز كند،(3) و مستحب است تلبيه بگويد بلكه احوط است گفتن آن.(4)   (م423)

162 ـ اگر سر را بپوشاند به نحوي از انحاء، كفاره(5) آن يك گوسفند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: خشك نمودن سر به وسيله حوله و دستمال مانع ندارد ولي بايد طوري خشك كند كه سر پوشيده نشود.

آية الله بهجت: مرد مي تواند سر خود را با حوله خشك كند و زن صورتش را در صورتي كه اين كار بتدريج انجام گيرد.

آية الله سيستاني، آية الله فاضل: هرچند به نحو كشيدن پارچه بر سر باشد بنابر احتياط واجب و اگر وقت نماز تنگ است گوشه حوله يا پارچه را بگيرد و به مقداري كه در مسح سر واجب است خشك كند.

آية الله خامنه اي: خشك كردن سر با حوله اشكال ندارد مگر در صورتي كه حوله را بر روي تمام سر بيندازد و سر را با آن خشك كند.

آية الله مكارم: خشك كردن مانع ندارد به شرط اينكه سر را با آن نپوشاند.

آية الله زنجاني: خشك كردن سر با حوله و هر چيز غير مستقري مانع ندارد.

2 ـ آية الله زنجاني: مرد محرم مي تواند موقعي كه مي خواهد بخوابد رو انداز را روي سر خود بكشد هرچند مكروه بوده و احتياط استحبابي در ترك آن است.

3 ـ آية الله زنجاني: و واجب است تلبيه بگويد و گفتن «لبيّك» كافي است.

4 ـ آيات عظام گلپايگاني، صافي، بهجت، متعرض اين مسأله نشده اند.

آية الله نوري: از ـ مستحب است تلبيه... ـ در مناسك ايشان نيامده است.

5 ـ آيات عظام خويي، تبريزي، فاضل، سيستاني، مكارم: بنابر احتياط واجب كفاره اش يك گوسفند است.

123

است،(1) و  احتياط(2) واجب كفاره است براي پوشاندن بعض سر.   (م424)

163 ـ كسي كه موي مصنوعي دارد و با همين حال براي عمره و حجّ محرم شده و اعمال خود را انجام داده است ضرر به عمره و حجّ او ندارد ولي چنانچه مرد آن را بر سر گذاشته است بايد كفّاره بدهد.(3)   (س504)

164 ـ اگر محرم سر خود را با چيز دوخته بپوشاند بايد دو كفاره بدهد(4) مگر در صورت جهل و نسيان.   (س526)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: اگر مرد محرم عمداً با پوشيدن كلاه يا عمامه يا دستار و مانند آنها تمام يا مقداري از سر را بپوشاند بايد يك گوسفند كفاره بدهد و اگر با گذاشتن غير لباس مانند بادبزن و حنا و بار سر را بپوشاند كفاره ندارد.

2 ـ آية الله فاضل: احتياط مستحب.

آية الله خامنه اي: كفاره پوشاندن سر بنابر احتياط يك گوسفند قرباني كردن است و بعض سر حكم تمام سر را ندارد مگر عرفاً برآن صدق كند كه سر را پوشانده است مثل اينكه كلاه كوچكي كه فقط قسمت وسط سر را مي پوشاند بر سر بگذارد.

آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: متعرض اين فرع نشده اند.

3 ـ آية الله خامنه اي: بنابر احتياط كفّاره بدهد.

آيات عظام خويي، آية الله تبريزي، زنجاني: اگر از روي اضطرار باشد ظاهراً كفاره ندارد.

آية الله سيستاني: اگر از روي ضرورت باشد كفاره ندارد و در غير اين صورت بنابر احتياط يك گوسفند كفاره دارد.

آية الله فاضل: در صورتي كه تمام سر را پوشانده باشد، اما اگر قسمتي از سر را پوشانده است كفاره ندارد.

4 ـ آية الله بهجت: احتياطاً.

آية الله مكارم: در مثل پارچه دوخته شده يك كفاره دارد ولي كلاه دوخته و مانند آن بنابر احتياط واجب دو كفاره دارد.

آية الله تبريزي، آية الله زنجاني: يك كفاره كافي است.

آية الله خويي: حرمت لبس اينگونه مخيط به نظر ايشان مبني بر احتياط است و لذا احتياط در دو كفاره است.

124

* سايه قرار دادن بالاي سر خود براي مردان.(1)

165 ـ حرام بودن سايه قرار دادن بالاي سر مختص بحال منزل طيّ كردن است و اما در حالي كه در محلي منزل كرد در مني باشد يا غير آن(2)زير سايه رفتن مانع ندارد، و با چتر و مثل آن سايه بر سر قرار دادن مانع(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: بنابراحتياط واجب سايه قراردادن براي بدن نيز در حال سير و پيمودن راه جايز نيست. بنابراين نشستن در ماشين و بيرون نگهداشتن سر از شيشه يا سقف آن خلاف احتياط وجوبي است.

آية الله نوري: در حال سير و راه پيمودن.

آية الله زنجاني: مرد محرم نمي تواند با وسيله نقليه مسقف مانند ماشين مسقف حركت كند ـ هرچند شب يا هوا ابري باشد ـ همچنان كه نمي تواند در حال حركت با وسيله اي مانند چتر از تابش خورشيد يا باريدن باران بر سر يا بدن خود جلوگيري كند، ولي اگر در حال حركت در سايه ماشيني كه از كنار او مي گذرد قرار گيرد يا سايه صندلي ها يا ديوارهاي ماشيني كه خود بر آن سوار است بر وي بيفتد، اشكال ندارد.

2 ـ آية الله زنجاني: مي تواند زير سايه ديوار و خانه و خيمه برود ولي نمي تواند با وسيله نقليه مسقف يا با چتر و مانند آن به جايي مثلاً جمرات و قربانگاه برود.

3 ـ آية الله سيستاني: امّا پس از پياده شدن و جايي را منزل خود قرار دادن، اگر محرم بخواهد جهت انجام كارهايش به اين جا و آنجا برود، مانند اينكه در مكه منزل كند و بخواهد جهت انجام طواف و سعي به مسجد الحرام برود، و يا به منزل خود در مني وارد شود و بخواهد به قربانگاه يا جمرات برود، حكم به جواز سايه قرار دادن بالاي سر خود، چه بوسيله چتر و چه سوار شدن ماشين سقف دار خيلي مشكل است، و احتياط نبايد ترك شود.

آية الله بهجت: احتياط واجب ترك سايه انداختن است در وقت تردّد براي حوائج غير خانه و خيمه و نحو آنها، چه در مكه و چه در عرفات و مني.

آية الله تبريزي، آية الله خامنه اي: رفتن زير سايه ثابت مانعي ندارد ولي بنابر احتياط نمي تواند در حال حركت براي خود سايه بان درست كند مثل آنكه چتر بردارد و يا سوار ماشين سقف دار شود.

آية الله نوري: حرمت سايه بر سر قرار دادن اختصاص به سايه اي دارد كه با شخص حركت مي كند مثل چتر و ماشين مسقّف و هواپيما وامّا سايه ثابت مثل پل و تونل هر قدر طولاني باشد جواز عبور از زير آنها بدون اشكال است.

125

ندارد اگرچه در حال راه رفتن باشد پس مانع ندارد كه در مني از چادر خود تا محلي كه ذبح مي كنند يا محلي كه رمي جمرات مي كنند با چتر برود(1)گرچه احتياط مستحب(2) ترك است در حال راه رفتن.   (م438)

166 ـ نشستن در زير سقف در حال طي منزل در شب(3) خلاف احتياط است گرچه جايز بودن آن بنظر بعيد(4) نيست، بنابراين بعيد نيست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله نوري: اشكال ندارد.

2 ـ آية الله خويي: و در قسمت جديد شهر مكه بنابر احتياط، سوار ماشين سقف دار نشوند.

3 ـ آية الله بهجت: استظلال در شب نيست و مانع ندارد و ظاهر مجموع روايات و مقتضاي اصل اختصاص ممنوعيت به سايه انداختن از آفتاب است.

آية الله نوري: جايز است بنابر اين نشستن محرم در هواپيمايي كه در شب حركت مي كند و همچنين ماشين و كشتي جائز است.

4 ـ آية الله سيستاني: سوار شدن در ماشين سقف دار و مانند آن در شب و بين الطلوعين و روزهايي كه ابر غليظ مانع تابش خورشيد باشد، در صورتي كه باراني نباشد اشكال ندارد. و اگر باراني باشد كفّاره دارد و به احتياط واجب جايز نيست.

آية الله مكارم: جايز است مگر در شبهاي سرد و باراني كه بايد كفاره بدهد و در روزهاي كاملا ابري و بين الطلوعين نيز استفاده از ماشين سرپوشيده مانعي ندارد.

آية الله خويي: مراد از استظلال تحفظ از آفتاب و سرما و گرما و باران و باد و مانند آنها است پس اگر هيچكدام از آنها نباشد به نحوي كه وجود و عدمِ سايبان يكسان باشد اشكال ندارد، و در اين حكم بين شب و روز فرقي نيست. و در فرض شك در اين كه آيا مظلّه وجود و عدمش يكسان است يا نه، استظلال جايز است.

آية الله خامنه اي: ولي احتياط به ترك تظليل درشبهاي باراني وسرد ترك نشود مگر اينكه اين احتياط موجب حرج شود.

آية الله تبريزي: بنابر احتياط در حرمت استظلال فرقي بين شب و روز نيست.

آية الله زنجاني: در حرمت تظليل و كفاره آن فرقي بين شب و روز نيست، بلي اگر حركت با ماشين مسقف موجب تحفظ از تابش آفتاب يا بارش باران هم نباشد هرچند جايز نيست لكن كفاره ندارد.