بخش 9

226

محله هاي تازه ساز، ولي مستحب است(1) در مقام ابراهيم (عليه السلام) يا حجر اسماعيل (عليه السلام) واقع شود.   (م946)

354 ـ اگر فراموش كند احرام بستن را و بيرون رود به مني و عرفات، واجب(2) است برگردد به مكه و احرام ببندد، و اگر ممكن نشد بواسطه تنگي وقت يا عذر ديگر از همان جا كه هست محرم شود.(3)   (م947)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: مستحب است در مسجدالحرام احرام ببندد.

آية الله خامنه اي: افضل احرام از مسجدالحرام است.

آية الله نوري و آية الله فاضل: در مسجد يا در مقام ابراهيم.

2 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: احتياط آن است كه هر قدر مي تواند برگردد، و اگر نتوانست برگردد واجب است از همان جا كه هست محرم شود.

آية الله مكارم: در عرفات يا مشعر يا مني قبل از رمي جمرات و ذبح ولي اگر بعد از آن متوجه شود وقت احرام گذشته و حجش صحيح است.

3 ـ آية الله زنجاني: و همچنين است اگر برگشتن به مكه برايش مشقت داشته باشد البته اين در صورتي است كه به عرفات نرسيده باشد اما اگر در عرفات يادش بيايد مي تواند از همان جا محرم شود و بايد قبل يا بعد از تلبيه بگويد: «اللهم علي كتابك و سنة نبيك» و احتياط مستحب در اين صورت نيز اين است كه اگر مي تواند به مكه برگردد و از آنجا محرم شود.

227

355 ـ اگر كسي از روي علم و عمد ترك كند احرام را تا زمان فوت وقوف به عرفه و مشعر، حج او باطل است.(1)   (م949)

 

مستحبات احرام حج تا وقوف به عرفات(2)

356 ـ اموري كه در احرام عمره مستحب بود در احرام حج نيز مستحب است و  پس از اينكه شخص، احرام بسته و از مكه بيرون آمد همين كه بر ابطح مشرِف شود به آواز بلند تلبيه بگويد، و چون متوجه مني شود بگويد:

«اَللَّهُمَّ إِيّاكَ أَرْجُو ، وَ إِيّاكَ أَدْعُو ، فَبَلّـِغْنِي أَمَلِي ، وَ أَصْلِحْ لِي عَمَلِي»

 

و با تن و دل آرام با تسبيح و ذكر حق تعالي برود و چون به مني رسيد بگويد:

«اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَقْدَمَنِيها صالِحاً فِي عافِيَة ، وَ بَلَّغَنِي هَذا الْمَكان».

 

پس بگويد:

«اَللَّهُمَّ هَذِهِ مِنًي ، وَ هِيَ مِمّا مَنَنْتَ بِها عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِكِ ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: اگر ترك كند احرام را از روي علم و عمد تا زمان فوت وقوف اختياري عرفات حجّش باطل است و اگر به مقدار ركن درك كند حجّش صحيح است گرچه گناه كرده است.

آية الله زنجاني: اگر از روي علم و عمد احرام حج را ترك كند تا زماني كه نتواند وقوف اختياري عرفات ـ ولو كمي قبل از غروب ـ را درك كند حجش باطل مي شود.

2 ـ آية الله مكارم: اين مستحبات را بقصد رجاء بجا آورد.

228

فَأَسْأَ لُكَ أَنْ تَمُنَّ عَلَيْنا بِما مَنَنْتَ بِهِ عَلي أَنْبِيائِك ، فَإِنَّما أَنَا عَبْدُكَ وَ فِي قَبْضَتِكَ»

 

و مستحب است(1) شب عرفه را در مني بوده و به اطاعت الهي مشغول باشد، و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف بجا آورد، و چون نماز صبح را خواند تا طلوع آفتاب تعقيب گفته پس به عرفات روانه شود، و اگر خواسته باشد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعي ندارد، ولي سنت(2) آن است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي مُحَسَّر رد نشود و روانه شدن پيش از صبح مكروه(3) است و چون به عرفات متوجه شود اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ إِلَيْكَ صَمَدْتُ ، وَ إِيّاكَ اعْتَمَدْتُ ، وَ وَجْهَكَ أَرَدْتُ ، أَسْأَ لُكَ أَنْ تُبارِكَ لِي فِي رِحْلَتِي ، وَ أَنْ تَقْضِيَ لِي حاجَتِي ، وَ أَنْ تَجْعَلَنِي مِمَّنْ تُباهِي بِهِ الْيَوْمَ مَنْ هُوَ أَفْضَلُ مِنّـِي».   (م955)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: انجام بعضي از اين مستحبات در حال حاضر ممكن نيست يا مشكل است بنابراين نبايد اصراري بر آن داشته باشد و دردسر براي خود و ديگران ايجاد كند هرگاه نيّتش انجام آن باشد خداوند به فضل خود به او ثواب مي دهد.

2 ـ آيات عظام گلپايگاني، صافي، بهجت: بلكه احوط.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بلكه خلاف احتياط است مگر از جهت ضرورتي مثل بيمار و يا خائف از ازدحام.

229

 

وقوف به عرفات

 

357 ـ واجب است وقوف به عرفات ـ كه محلي است معروف و محدود است بحدود معروفه ـ بقصد قربت و خالص مثل ساير عبادات.   (م956)

358 ـ مراد از وقوف، بودن در آن مكان است چه سواره و چه پياده يا نشسته يا خوابيده يا در حال راه رفتن، به هر حال كه باشد كافي است.   (م957)

359 ـ به احتياط واجب(1) لازم است در عرفات باشد از بعد از زوال روز نهم(2) تا غروب شرعي كه وقت نماز مغرب است،(3) پس جايز نيست تأخير بيندازد و در وقت عصر بيايد و توقف كند.   (م959)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي: وقوف در عرفات براي شخص مختار بنابر احتياط از اول ظهر روز نهم ذي الحجه تا غروب است، و اظهر اين است كه مي تواند تا يك ساعت بعد از ظهر وقوف را تأخير نمايد.

آية الله خويي: وقوف در عرفات براي شخص مختار بنابر احتياط از اول...

آية الله بهجت: وقوف در عرفات براي شخص مختار بنابر احتياط از اوّل زوال تا غروب است.

آية الله سيستاني: واجب بودن وقوف از اوّل ظهر مبني بر احتياط است و اظهر اين است كه جايز است آنرا از اوّل ظهر به مقدار انجام يك غسل و خواندن نماز ظهر و عصر پشت سرهم به تأخير اندازد.

2 ـ آية الله زنجاني: تأخير وقوف از اول زوال به مقدار اداي نماز ظهر و عصر بلا اشكال جايز است بلكه تأخير آن تا قبل از غروب (= زوال حمره مشرقيه) به مقدار مسماي عرفي وقوف جايز مي باشد هرچند خلاف احتياط استحبابي است.

3 ـ آية الله سيستاني: تا غروب آفتاب.

230

360 ـ بودن در مجموع بعدازظهر تا مغرب گرچه واجب(1) است چنانچه گذشت لكن تمام آن ركن نيست كه حج به ترك آن باطل شود، پس اگر مقدار كمي توقف كند و برود يا طرف عصر بيايد و توقف كند حج او صحيح است اگرچه توقف نكردن از روي عمد و علم باشد.   (م961)

361 ـ آنچه در وقوف ركن است مسمّاي وقوف است به اين معني كه گفته شود قدري در عرفات بوده، هرچند خيلي كم باشد مثل يك دقيقه يا دو دقيقه(2) پس اگر هيچ به عرفات نرود ركن را ترك كرده.   (م962)

362 ـ اگركسي عمداً پيش از غروب شرعي از عرفات كوچ كند و از حدود عرفات بيرون رود(3) و پس از آن نادم شود و برگردد و تا غروب توقف كند چيزي بر او نيست بنابر اقوي،(4) لكن احتياط در كفاره است به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: بنابر احتياط واجب.

آية الله بهجت: به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود.

آية الله زنجاني: گذشت كه مسماي وقوف كافي است لكن بعد از حضور در عرفات نمي تواند بدون عذر قبل از غروب از عرفات كوچ كند و اگر كوچ كرد بايد كفاره بدهد ولي حجش باطل نمي شود.

2 ـ آية الله مكارم: بهتر است به اين مقدار قناعت نكند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بقدري كه عرفاً بگويند در عرفات توقّف كرده است.

3 ـ آية الله زنجاني: و ديگر برنگردد بايد يك شتر كفاره بدهد و اگر نمي توان هيجده روز روزه بگيرد و اگر به خاطر پشيماني يا براي كاري برگردد كفاره ندارد هرچند بعد از برگشتن در وقوفش قصد قربت نكند.

4 ـ آيات عظام گلپايگاني، خامنه اي، خويي، تبريزي،: در صورتي كه پشيمان شده و برگردد چيزي بر او نيست.

آية الله سيستاني: بيرون رفتن از عرفات قبل از غروب آفتاب از روي عمد و با دانستن حكم آن حرام است، ولي حجّ را باطل نمي كند، و در صورتي كه دو باره برگردد به عرفات چيزي بر او واجب نيست.

آية الله نوري: احوط كفاره يك شتر است.

آية الله بهجت: احوط ثبوت كفاره است در صورت برگشتن نيز.

231

يك شتر، و همچنين(1) اگربدون آنكه پشيمان شود از كار خود، براي حاجتي برگردد لكن بعد از رسيدن با قصد قربت توقف كند چيزي بر او نيست.(2)   (م964)

363 ـ حدودي كه براي عرفات و مزدلفه و مني مشخص شده است چنانچه مورد اطمينان يا تصديق اهل محل باشد معتبر است.(3)   (س971)

364 ـ در وقت وقوف به عرفات كراهت دارد كه از جبل الرحمه بالا رود.(4)(س972)

365 ـ وقوف اضطراري عرفه در شب عيد است(5) و شب تا طلوع فجر است.(6)   (س976)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: بيرون رفتن از عرفات قبل از غروب از روي عمد حرام است ولي حج را باطل نمي كند و در صورت مراجعت كفّاره ندارد.

2 ـ آية الله نوري: احوط كفاره يك شتر است.

3 ـ آية الله سيستاني: اگر اين حدود دست به دست از قديم اخذ شده باشد معتبر است، مادام كه اطمينان در خطاي آن پيدا نشود.

آية الله مكارم: معمولا مورد قبول اهل محل است بنابر اين تابلوها يا علاماتي كه گذارده اند معتبر است.

4 ـ آية الله سيستاني: جبل الرحمه جزء موقف است ولي افضل ايستادن در دامنه كوه از طرف چپ آن است.

آية الله زنجاني: بنابر احتياط مستحب در ساعات وقوف روي جبل الرحمة وقوف ننمايد و كراهت آن ثابت نيست.

5 ـ آية الله زنجاني: و شب از زوال حمره مشرقية تا طلوع فجر است.

6 ـ آيات عظام اراكي، نوري، سيستاني، فاضل: و درك مقداري از آن كفايت مي كند چنانچه گذشت.

آية الله مكارم: درك مقداري از آن هرچند كم باشد كافي است.

آية الله خويي: و شب تا طلوع آفتاب است.

آية الله زنجاني: و شب در اين مسأله از زوال حمره مشرقيه تا طلوع فجر است.

232

 

مستحبّات وقوف به عرفات(1)

 

366 ـ در وقوف به عرفات چند چيز مستحب است:

1 ـ با طهارت بودن در حال وقوف.

2 ـ غسل نمودن و بهتر آن است كه نزديك ظهر(2) باشد.

3 ـ آنچه موجب تفرق حواس است از خود دور سازد تا آنكه قلب او متوجه جناب اقدس الهي گردد.

4 ـ نسبت به قافله اي كه از مكه مي آيد وقوف شخص در طرف دست چپ كوه واقع گردد.

5 ـ وقوف او در پائين كوه و در زمين هموار بوده باشد، و بالا رفتن كوه مكروه است.(3)

6 ـ در اول وقت، نماز ظهر و عصر را به يك اذان و دو اقامه بجاآورد.

7 ـ قلب خود را به حضرت حق جلّ و علا متوجه ساخته و حمد الهي و تهليل و تمجيد نموده و ثناي حضرت حق را بجا آورد، پس از آن صد مرتبه: « أللهُ أكْبَرُ » و صد مرتبه: سوره « توحيد » را بخواند و
آنچه خواهد دعا نمايد و از شيطان رجيم به خدا پناه ببرد و اين دعا را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: اين مستحبات را به قصد رجاء انجام دهد.

2 ـ آية الله نوري: هنگام ظهر.

3 ـ آية الله سيستاني: وقوف در پايين كوه افضل است.

آية الله زنجاني: كراهت ثابت نيست.

233

نيز بخواند:

«اَللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشاعِرِ كُلّـِها ، فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النّارِ ، وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرّـِزْقِ الْحَلالِ ، وَ  ادْرَأْ عَنّـِي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنّـِ وَ الاِْنْسِ ، اَللَّهُمَّ لا تَمْكُرْ بِي ، وَ لا تَخْدَعْنِي ، وَ لا تَسْتَدْرِجْنِي ، يا أَسْمَعَ السّامِعِينَ ، وَ يا أَبْصَرَ النّاظِرِينَ ، وَ يا أَسْرَعَ الْحاسِبِينَ ، وَ يا أَرْحَمَ الرّاحِمِينَ ، أَسْأَ لُكَ أَنْ تُصَلّـِيَ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَ كَذا».

 

و بجاي كذا و كذا حاجت خود را نام ببرد پس دست به آسمان بردارد و بگويد:

«اَللَّهُمَّ حاجَتِي إِلَيْكَ ، الَّتِي إِنْ أَعْطَيْتَنِيها لَمْ يَضُرَّنِي ما مَنَعْتَنِي ، وَ الَّتِي إِنْ مَنَعْتَنِيها لَمْ  يَنْفَعْنِي ما أَعْطَيْتَنِي ، أَسْأَ لُكَ خَلاصَ رَقَبَتِي مِنَ النّارِ ، اَللَّهُمَّ إِ نّـِي عَبْدُكَ وَ مِلْكُ يَدِكَ ناصِيَتِي بِيَدِكَ ، وَ أَجَلِي بِعِلْمِكَ ، أَسْأَ لُكَ أَنْ تُوَفّـِقَنِي لِما يُرْضِيكَ عَنّـِي ، وَ أَنْ تُسَلّـِمَ مِنّـِي مَناسِكِيَ الَّتِي أَرَيْتَها خَلِيلَكَ إِبْراهِيمَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ ، وَ دَلَلْتَ عَلَيْها نَبِيَّكَ مُحَمَّداً صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَ آلِهِ ، اَللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِمَّنْ رَضِيتَ عَمَلَهُ ، وَ أَطَلْتَ عُمُرَهُ ، وَ أَحْيَيْتَهُ بَعْدَ  الْمَوْت»

 

8 ـ اين دعا را بخواند:

«لا إِلَهَ إِلاّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْد ، يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ حَيٌّ لا يَمُوت ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ ، وَ هُوَ عَلي كُلّـِ

234

شَيْء قَدِيرٌ ، اَللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ كَالَّذِي تَقُولُ وَ خَيْراً مِمّا نَقُولُ وَ فَوْقَ ما يَقُولُ الْقائِلُونَ ، اَللَّهُمَّ لَكَ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي ، وَ لَكَ بَراءَتِي وَ بِكَ حَوْلِي وَ مِنْكَ قُوَّتِي ، اَللَّهُمَّ إِ نّـِي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْر ، وَ مِنْ وَساوِسِ الصُّدُورِ ، وَ مِنْ شَتاتِ الاَْمْرِ ، وَ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ ، اَللَّهُمَّ إِ نّـِي أَسْأَ لُكَ خَيْرَ الرّـِياحِ، وَ  أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرّـِ ما تَجِيءُ بِهِ الرّـِياحُ ، وَ أَسْأَ لُكَ خَيْرَ اللَّيْلِ وَ خَيْرَ النَّهارِ ، اَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوراً ، وَ فِي سَمْعِي وَ بَصَرِي نُوراً ، وَ في لَحْمِي وَ دَمِي وَ عِظامِي وَ عُرُوقِي وَ مَقْعَدِي وَ مَقامِي وَ مَدْخَلِي وَ مَخْرَجِي نُوراً ، وَ أَعْظِمْ لِي نُوراً يا  رَبّـِ يَوْمَ أَ لْقاكَ إِنَّكَ عَلي كُلّـِ شَيْءـ قَدِيرٌ».

 

و در اين روز تا مي تواند از خيرات و صدقات كوتاهي نكند.

9 ـ آنكه كعبه را استقبال نموده و اين اذكار را بگويد:

« سُبْحانَ اللهِ » صد مرتبه « أَللهُ أكْبَرُ » صد مرتبه « ما شاءَ اللهُ لا قُوَّةَ إلاّ بِاللهِ » صد مرتبه «أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاّ اللَّهُ ، وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَه ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ ، يُحْيِي وَ يُمِيت، وَ  يُمِيتُ وَ يُحْيِي ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ ، وَ هُوَ عَلي كُلّـِ شَيْءـ قَدِيرٌ» صد مرتبه.

پس از اول سوره بقره ده آيه بخواند پس سوره توحيد سه مرتبه و آية الكرسي را بخواند تا آخر پس اين آيات را بخواند:

"  إِنَّ رَبَّكُمُ اللهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيّام ، ثُمَّ اسْتَوي عَلَي الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَالشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّرات بِأَمْرِهِ ، أَلا لَهُ الْخَلْقُ

235

وَاْلأَمْرُ ، تَبارَكَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِينَ * ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ * وَ لا تُفْسِدُوا فِي اْلأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَادْعُوهُ خَوْفاًوَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ "

 

پس سوره « قُلْ أعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق » و سوره « قُلْ أعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ » را بخواند.

پس آنچه از نعم الهي بياد داشته باشد يكايك ذكر نموده و حمد الهي نمايد، و همچنين بر اهل و مال و سائر چيزهايي كه حضرت حق به او تفضّل نموده حمد بنمايد و بگويد:

«اَللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلي نَعْمائِكَ ، الَّتِي لا تُحْصي بِعَدَد ، وَ لا تُكافَأُ بِعَمَل».

 

و به آياتي از قرآن كه در آنها ذكر حمد شده است خدا را حمد نمايد و به آياتي كه در آنها ذكر تسبيح شده است خدا را تسبيح نمايد و به آياتي كه در آنها ذكر تكبير شده است خدا را تكبير نمايد و به آياتي كه در آنها ذكر تهليل شده است خدا را تهليل نمايد و بر محمد و آل محمد عليهم الصلاة و السلام زياد صلوات بفرستد و به هر اسمي از اسماء الله كه در قرآن موجود است خدا را بخواند و به آنچه از اسماء الهي كه در ياد دارد خدا را ذكر كند، و به اسماء الهي كه در آخر سوره حشر موجود است خدا را بخواند و آنها عبارتند از:

"  اَللَّهُ عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ ، إِ نّـِي أَنَا اللَّهُ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبّارُ الْمُتَكَبّـِرُ ، إِ نّـِي أَنَا اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوّـِرُ "

236

و اين دعا را بخواند:

«أَسْأَ لُكَ يا اللَّهُ يا رَحْمانُ ، بِكُلّـِ اِسْم هُوَ لَكَ ، وَ أَسْأَ لُكَ بِقُوَّتِكَ وَ قُدْرَتِكَ وَ عِزَّتِكَ ، وَ بِجَمِيعِ ما أَحاطَ بِهِ عِلْمُكُ ، وَ بِجَمْعِكَ وَ بِأَرْكانِكَ كُلّـِها، وَ بِحَقّـِ رَسُولِكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ بِاسْمِكَ الاَْكْبَرِ الاَْكْبَرِ ، وَ بِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الَّذِي مَنْ دَعاكَ بِهِ كانَ حَقّاً عَلَيْكَ أَنْ تُجِيبَهُ، وَ بِاسْمِكَ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَم الَّذِي مَنْ دَعاكَ بِهِ كانَ حَقّاً عَلَيْكَ أَنْ لا تَرُدَّهُ وَ أَنْ تُعْطِيَهُ ما سَأَلَ، أَنْ تَغْفِرَ لِي جَمِيعَ ذُنُوبِي فِي جَمِيعِ عِلْمِكَ فِيَّ».

 

و هر حاجت كه داري بخواه و از حق سبحانه و تعالي طلب كن كه توفيق حج بيابي در سال آينده و هر سال. و هفتاد مرتبه بگو:

« أسْأَ لُكَ الْجَنَّةَ » و هفتاد مرتبه « أسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّي وَأَتُوبُ اِلَيْهِ ».

پس بخوان اين دعا را:

«اَللَّهُمَّ فُكَّنِي مِنَ النّارِ ، وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَّيّـِبِ ، وَ ادْرَأْ عَنّـِي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنّـِ وَ الاِْنْسِ وَ شَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَ الْعَجَمِ».

 

10 ـ آنكه نزديك غروب آفتاب بگويد:

«اَللَّهُمَّ إِ نّـِي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْر ، وَ مِنْ تَشَتُّتِ الاَْمْر ، وَ مِنْ شَرّـِ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ  النَّهارِ ، أَمْسي ظُلْمِي مُسْتَجِيراً بِعَفْوِكَ ، وَ أَمْسي خَوْفِي مُسْتَجِيراً بِأَمانِكَ ، وَ أَمْسي ذُلّـِي مُسْتَجِيراً بِعِزّـِكَ ، وَ أَمْسي وَجْهِيَ الْفانِي مُسْتَجِيراً بِوَجْهِكَ الْباقِي ، يا خَيْرَ مَنْ

237

سُئِلَ ، وَ يا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطي ، جَلّـِلْنِي بِرَحْمَتِكَ ، وَ أَ لْبِسْنِي عافِيَتَكَ ، وَ اصْرِفْ عَنّـِي شَرَّ جَمِيعِ خَلْقِكَ».

 

و بدان كه ادعيه وارده در اين روز شريف بسيار است و هر قدر كه ميسور باشد خواندن دعا مناسب است، و بسيار خوب است كه در اين روز دعاي حضرت سيد الشهداء (عليه السلام) و دعاي حضرت زين العابدين سلام الله عليه را كه در صحيفه كامله است خوانده شود و بعد از غروب آفتاب بگويد:

«اَللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هَذا الْمَوْقِفِ ، وَ ارْزُقْنِيهِ مِنْ قابِل أَبَداً ما أَبْقَيْتَنِي ، وَ  اقْلِبْنِي الْيَوْمَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً لِي ، مَرْحُوماً مَغْفُوراً لِي ، بِأَفْضَلِ ما يَنْقَلِبُ بِهِ الْيَوْمَ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ عَلَيْكَ ، وَ أَعْطِنِي أَفْضَلَ ما أَعْطَيْتَ أَحَداً مِنْهُمْ مِنَ الْخَيْرِ وَ الْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الرّـِضْوانِ وَ الْمَغْفِرَةِ ، وَ بارِكْ لِي فِيما أَرْجِعُ إِلَيْهِ مِنْ أَهْل أَوْ مال أَوْ قَلِيل أَوْ كَثِير ، وَ بارِكْ لَهُمْ فِيَّ».

 

و بسيار بگويد:

« أللَّهُمَّ أعْتِقْنِي مِنَ النَّارِ ».   (م977)

 

وقوف به مشعر الحرام

367 ـ بعد از آنكه از وقوف به عرفات در مغرب شب دهم فراغت حاصل شد، بايد كوچ كند به مشعر الحرام كه محل معروفي است و حدود

238

معيني دارد.   (م978)

368 ـ احتياط واجب(1) آن است كه شب دهم را تا طلوع صبح
در مشعر الحرام بسر ببرد(2) و نيت كند اطاعت خدا را در اين بسر
بردن شب.(3)   (م979)

369 ـ چون صبح طلوع كرد نيت وقوف به مشعر الحرام كند تا طلوع آفتاب(4) ، و  چون اين وقوف ، عبادت خداوند است بايد با نيت خالص از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي: وقت وقوف از طلوع فجر عيد قربان است تا طلوع شمس و احتياط آن است كه از وقت رسيدن به مشعر در شب قصد وقوف كند.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: احتياط اين است كه شب عيد را در مزدلفه بيتوته كند، هرچند وجوب بيتوته ثابت نشده است.

آية الله بهجت: احتياط اين است كه شب عيد را در مزدلفه بيتوته كند.

آية الله سيستاني: واجب است پس از حركت از عرفات مقداري از شب عيد را تا صبح در مشعرالحرام بماند و پس از آن تا طلوع آفتاب نيز بايد بماند گرچه كوچ كردن به طرف وادي محسّر قبل از طلوع آفتاب به اندكي جايز است و جايز نيست از آن تجاوز كند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: واجب است بيتوته در مشعر و احتياط آنست كه در مشعر ذكر خدا را ترك نكند هر چند مختصر و كم باشد.

آية الله زنجاني: بيتوته شب دهم در مشعر الحرام واجب نيست، بلي كسي كه قبل از طلوع
فجر وارد مشعر مي شود بنابر احتياط مستحبّ مؤكّد قصد كند تا طلوع فجر در آنجا مي ماند قربة الي الله.

2 ـ آية الله مكارم: و مقداري ذكر خدا بگويد.

3 ـ آية الله سيستاني: معتبر در عبادات قصد تذلّل و كرنش در پيشگاه حق است.

آية الله فاضل: نيّت اين ماندن كه يك احتياط وجوبي است غير از نيت ماندني است كه به عنوان واجب فتوايي در مسأله بعد مي آيد. بنابر اين دو نيّت جداگانه بايد صورت پذيرد.

4 ـ آية الله سيستاني : وقوف اختياري مشعر مقداري از شب است و وقوف بين الطلوعين .

آية الله زنجاني: به حاشيه مسأله 371 مراجعه شود.

239

رياء و خودنمايي وقوف كند ،(1) والاّ حج او در صورت رياء كردن با عمد و علم باطل خواهد شد(2) .   (م980)

370 ـ اقوي جواز كوچ كردن(3) بلكه استحباب آن است(4) كمي قبل از طلوع آفتاب به نحوي كه قبل از طلوع آفتاب از وادي «محسَّر» تجاوز نكند و اگر تجاوز كرد گناهكار است ولي كفاره بر(5) او نيست و احتياط آن است كه وقتي حركت كند كه قبل از طلوع آفتاب وارد وادي محسّر نشود.   (م981)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: از اينجا تا آخر مسأله ، از مناسك ايشان استفاده نمي شود .

آية الله زنجاني: وقوفي كه خالص براي خدا نباشد خواه به قصد ريا باشد يا قصد حرام يا جايز ديگر، باطل است.

2 ـ آية الله مكارم : ترك عمدي وقوف در مشعر مابين الطلوعين به تنهايي موجب بطلان حج نمي شود ولي گناه كرده و يك گوسفند بايد كفاره بدهد .

3 ـ آية الله خويي: ماندن تا طلوع آفتاب واجب است و در صورت كوچ قبل از طلوع آفتاب گناه كرده و كفاره ندارد.

آية الله بهجت: اشهر و احوط وجوب ماندن است تا طلوع آفتاب پس اگر عمداً پيش از طلوع آفتاب بيرون رود و از وادي محسّر تجاوز كند گناه كار است و بعضي يك گوسفند كفاره واجب دانسته اند.

آية الله زنجاني: چون حاجي وارد مشعر الحرام شد نبايد قبل از آن كه هوا به قدري روشن شود كه عابر جلوي پاي خود را ببيند بلكه بنابر احتياط قبل از طلوع خورشيد، از آنجا كوچ كند. و اگر بدون عذر كوچ كرد و ديگر برنگشت چنانچه قبل از نيمه شب رفته، بايد يك شتر قرباني كند و اگر بعد از آن و قبل از طلوع فجر رفته، يك گوسفند كفاره دارد و چنانچه بعد از طلوع فجر كوچ كرد يا جاهل و ناسي بود يا قبل از طلوع خورشيد بازگشت، كفاره ندارد.

4 ـ آية الله مكارم: ماندن تا طلوع آفتاب در سرزمين مشعر واجب است و اگر قبل از آن عمداً كوچ كند
حج او باطل نيست ولي گناه كرده و يك گوسفند بايد كفاره بدهد.

5 ـ آية الله گلپايگاني: احوط دادن يك گوسفند است ولي اقوي واجب نبودن آن است.

آية الله سيستاني: اگر چه از روي عمد باشد كفاره واجب نيست اگر چه گناه كار است.

240

371 ـ واجب است از طلوع صبح تا كمي قبل(1) از طلوع آفتاب(2)( بطوري كه در مسأله پيش گفته شد ) در مشعر بمانند، لكن تمام آن ركن نيست بلكه ركن وقوف كمي از بين الطلوعين است(3) اگرچه بقدر يك دقيقه باشد، پس اگر كسي وقوف بين الطلوعين را يكسره ترك كند به
تفصيلي كه مي آيد(4) حج او باطل خواهد شد.   (م982)

372 ـ جايز است براي كساني كه عذري دارند قدري كه شب در مشعر توقف كردند كوچ كنند به مني مثل زنها و بچه ها و بيماران و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام گلپايگاني، خويي، مكارم، تبريزي، صافي: وقوف در مزدلفه واجب است از طلوع فجر تا طلوع آفتاب روز عيد قربان.

آية الله بهجت: بنابر احتياط ماندن تا طلوع آفتاب روز عيد واجب است.

آية الله سيستاني: بلكه واجب قسمتي از شب است تا طلوع آفتاب و ركن وقوف في الجمله از آن است پس اگر مقداري از شب را درك كند و قبل از طلوع فجر با علم و عمد كوچ كند حجّش صحيح است ولي گوسفندي را بايد كفاره بدهد و اگر جاهل باشد كفاره ندارد و اگر فقط بخشي از بين الطلوعين بماند و كوچ كند ـ هرچند عمداً ـ باز هم حجش صحيح است و كفاره ندارد گرچه گناه كرده است.

2 ـ آية الله زنجاني: مقدار واجب وقوف اختياري مشعر مسماي بين الطلوعين است و مقدار ركن آن مسماي وقوف بين غروب (= زوال حمره مشرقيه) روز نهم تا طلوع خورشيد روز عيد است پس كسي كه تمام اين مقدار را ترك كند ـ به تفصيلي كه در حاشيه مسأله 273 خواهد آمد ـ حجش باطل مي شود و اگر مقداري از شب عيد را با قصد قربت در مشعر وقوف نموده ركن وقوف را درك كرده پس چنانچه وقوف بين الطلوعين رايكسره ترك كند حجش باطل نمي شود هرچند از روي علم و عمد باشد وعلاوه بر اصل وقوف، گفتن ذكر خداوند متعال نيز از واجبات مشعر است و ذكر قلبي كافي نيست و لازم نيست كه ذكر را به عنوان ذكر مشعر الحرام بگويد و به هر صورت (نماز، دعا، دعاي تهليل، تسبيح و...) ذكر خداوند را به زبان آورد كافي است و ترك ذكر، وقوف را باطل نمي كند.

3 ـ آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: به مقداري كه عرفاً بگويند در آنجا توقّف كرده است.

4 ـ نظر آيات عظام هم در آنجا خواهد آمد.

آية الله مكارم: اگر شب را در مشعر باشد حج او صحيح است.

241

پيرمردان و اشخاص ضعيف و اشخاصي كه براي پرستاري يا راهنمايي آنها لازم است همراه باشند،(1) و احتياط(2) واجب آن است كه پيش از نصف شب حركت نكنند، بنابراين براي اين اشخاص وقوف بين الطلوعين لازم نيست، و احتياط مستحب آن است كه اگر توقف مشكل نباشد تخلف نكنند.(3)   (م983)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت: كسي كه شب را در مشعر به روز آورده بقصد وقوف با قصد قربت بنابر احتياط متقدّم (368) و دشوار باشد براو ماندن بعد از طلوع فجر جايز است كه قبل از طلوع فجر از آنجا بيرون رود بسوي مني مثل زنها و مردهاي پير و بيماران و كسانيكه كار ضروري دارند.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: كساني كه ناچارند همراه معذورين باشند اگر بتوانند ولو يك لحظه قبل از طلوع آفتاب به مشعر برگردند بايد برگردند و در فرض عجز اگر بتوانند قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند بايد برگردند.

آية الله فاضل: بلي لازم است همراهان معذورين و كساني كه عذر آنها برطرف شد. در صورت امكان براي درك وقوف اختياري به مشعر برگردند.

2 ـ آية الله مكارم: اين احتياط مستحب است.

آية الله سيستاني: جايز است به توقّف قسمتي از شب عيد در آنجا و حركت كردن قبل از طلوع فجر به طرف مني اكتفا كنند.

ساير آيات عظام نظرشان اين است: همين كه مقداري از شب را در مشعر ماندند مي توانند تا قبل از طلوع فجر از آنجا بروند.

3 ـ آية الله زنجاني: چند دسته اند كه مي توانند مقداري از شب عيد را در مشعر وقوف كرده به مني كوچ كنند ـ ولو قبل از نيمه شب ـ : 1 و 2 ـ بانوان و كودكان، هر چند وقوف بين الطلوعين براي آنها مشقت نداشته باشد. 3 ـ افراد ضعيف (مانند كهنسالان); در صورتي كه وقوف بين الطلوعين بر آنها مشقت ـ هر چند شديد نباشد ـ داشته باشد. 4 ـ كساني كه مي ترسند در وقوف بين الطلوعين خطري به آنها متوجه شود. 5 ـ كساني كه وقوف بين الطلوعين بر آنها حرجي است. 6 ـ بدهكاري كه قدرت اداي بدهي ندارد و مي ترسد با طلبكار مواجه شود. 7 ـ همراهان گروه هاي پيشين مانند همراهان بانوان به شرط آن كه همراهي آنها ضروري باشد. 8 ـ چوپان و هيزم كش و مانند آن. 9 ـ مأمورين تداركات حجاج كه موظفند براي تأمين احتياجات حجاج زودتر به مني بروند هرچند احتياط استحبابي مؤكد آن است كه اين گروه ها قبل از نيمه شب از مشعر كوچ نكنند.

242

373 ـ كسي كه درك نكند وقوف بين الطلوعين را يا وقوف شب را در صورتي كه صاحب عذر باشد(1) اگر مقداري از طلوع آفتاب تا ظهر در مشعر توقف كند اگرچه كم باشد حج او صحيح است.(2)   (م985)

374 ـ از آنچه گذشت معلوم شد كه براي وقوف به مشعر سه وقت است:

اول ـ شب عيد براي كساني كه عذري دارند.

دوم ـ بين طلوع صبح و طلوع آفتاب.(3)

سوم ـ از طلوع آفتاب تا ظهر روز دهم كه اضطراريِ مشعر است، چنانچه قسم اول نيز اضطراري است.(4)   (م986)

375 ـ خدمه اي كه نايب شده اند و با زنها قبل از طلوع فجر به مني مي روند ولي خود را قبل از طلوع آفتاب به مشعر مي رسانند وقوف ركني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: اگر وقوف در عرفات را درك كرده باشد.

2 ـ آيات عظام گلپايگاني، صافي، مكارم، زنجاني، سيستاني: حج او صحيح نيست مگر اينكه وقوف اختياري يا لااقل اضطراري عرفات را نيز درك كرده باشد كه حج او صحيح است.

3 ـ آية الله سيستاني: قسمتي از شب تا طلوع آفتاب.

آية الله فاضل: براي افراد عادي يعني افرادي كه عذري براي ترك وقوفين ندارند.

4 ـ آية الله سيستاني: و گذشت كه قسم اوّل اختياري است.

آية الله زنجاني: گذشت كه وقوف ليلي براي بانوان و كودكان وقوف اختياري است و اگر حج آنها نيابي باشد، ضرري به نيابتشان نمي زند.

243

مشعر را درك مي كنند(1) چنانچه از ذوي الاعذار نبوده اند(2) كه نيابت آنها(3)صحيح است در فرض مرقوم حجشان نيابتاً صحيح است.(4) هرچند مرتكب حرام شده اند.(5)   (س992)

مستحبات وقوف به مشعر الحرام(6)

376 ـ بدان كه مستحب است با تن و دلي آرام از عرفات بسوي مشعر الحرام متوجه شده و استغفار نمايد، و همين كه از طرف دست راست به تلّ سرخ رسيد بگويد:

« اللَّهُمَّ ارْحَمْ(7) تَوَقُّفِي، وَزِدْهُ في عَمَلي ، وَسَلِّمْ لِي دِيني ، وَتَقَبَّلْ مَناسِكي ».

و در راه رفتن ميانه روي نمايد و كسي را آزار ندهد، و مستحب است نماز شام و  خفتن را تا مزدلفه بتأخير اندازد اگرچه ثلث شب نيز بگذرد، و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني: و همچنين اگر نتوانند قبل از طلوع آفتاب به مشعر برگردند و در هر دو صورت حج و نيابتشان صحيح بوده، مرتكب معصيت نيز نشده اند.

2 ـ آية الله بهجت: و عذر طاري است.

3 ـ آية الله صانعي: در زمان استنابه.

4 ـ آية الله نوري: با فرض ترك عمدي، نيابت محلّ اشكال است.

آية الله مكارم: اگر لازم بوده است با زنها به مني بروند گناهي نكرده اند.

5 ـ مراجعه شود به شرط هفتم نايب.

آية الله سيستاني: نيابت آنها بهر حال صحيح است.

6 ـ آية الله مكارم: اين مستحبّات را به قصد رجاء بجاء بياورند.

7 ـ آية الله نوري: «أَللّهُمَّ ارْحَمْ مَوْقِفِي وَزِدْ فِي عَمَلِي».

آية الله بهجت: «أَللّهُمَّ ارْحَمْ مَوْقِفِي وَزِدْ فِي عَمَلِي».

244

ميان هر دو نماز به يك اذان و  دو اقامه جمع كند،(1) و نوافل مغرب را بعد از نماز عشا بجا آورد و در صورتي كه از رسيدن به مزدلفه پيش از نصف شب مانعي رسيد، بايد نماز مغرب و عشا را بتأخير نيندازد و در ميان راه بخواند و مستحب است كه در وسط وادي از طرف راست راه، نزول نمايد، و اگر حاجي صروره باشد مستحب است كه در مشعر الحرام قدم بگذارد(2) و مستحب است كه آن شب را به هر مقدار كه ميسور باشد به عبادت و اطاعت الهي بسر برد و اين دعا را بخواند:

«اَللَّهُمَّ هَذِهِ جَمْعٌ ، اَللَّهُمَّ إِ نّـِي أَسْأَ لُكَ أَنْ تَجْمَعَ لِي فِيها جَوامِعَ الْخَيْرِ ، اَللَّهُمَّ لا تُؤْيِسْنِي مِنَ الْخَيْرِ الَّذِي سَأَلْتُكَ أَنْ تَجْمَعَهُ لِي فِي قَلْبِي ، وَ أَطْلُبُ إِلَيْكَ أَنْ تُعَرّـِفَنِي مَا عَرَّفْتَ أَوْلِيَاءَكَ فِي مَنْزِلِي هَذا ، وَ أَنْ تَقِيَنِي جَوامِعَ الشَّرّـِ».

 

و مستحب است بعد از نماز صبح با طهارت حمد و ثناي الهي را بجا آورد، و به هر مقداري كه ميسور باشد از نعم و تفضّلات حضرت حق ذكر كند و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد آنگاه دعاء نمايد و اين دعا را نيز بخواند:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: يعني براي نماز مغرب اذان و اقامه مي گويد و براي عشا فقط اقامه.

2 ـ آية الله مكارم: اين حكم در روايات متعددي آمده است و احتمالاً منظور از آن با پاي برهنه قدم گذاشتن در سرزمين مشعر است.

آية الله زنجاني: واژه «مشعر» گاه به معناي سرزمين مزدلفه به كار مي رود و گاه به معناي كوهي كه در آن سرزمين قرار دارد و نام ديگر آن «قزح» است، منظور از مشعر در اين حكم، همين كوه است يعني اگر حاجي صروره باشد مستحب است در اين كوه قدم بگذارد.

245

«اَللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ ، فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النّارِ ، وَ أَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ ، وَ ادْرَأْ عَنّـِي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنّـِ وَالاِْنْسِ ، اَللَّهُمَّ أَ نْتَ خَيْرُ مَطْلُوب إِلَيْهِ ، وَ خَيْرُ مَدْعُوّـ وَخَيْرُ مَسْؤُول ، وَ لِكُلّـِ وافِد جائِزَةٌ ، فَاجْعَلْ جائِزَتِي فِي مَوْطِنِي هَذا ، أَنْ تُقِيلَنِي عَثْرَتِي ، وَ تَقْبَلَ مَعْذِرَتِي ، وَ أَنْ تَجاوَزَ عَنْ خَطِيئَتِي ، ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوي مِنَ الدُّنْيا زادِي».

 

و مستحب است سنگ ريزه هايي را كه در مني رمي خواهد نمود از مزدلفه بردارد و  مجموع آنها هفتاد دانه است(1) و مستحب است وقتي كه از مزدلفه بسوي مني رفته و به وادي محسَّر رسيد به مقدار صد قدم مانند شتر تند رود و اگر سواره است سواري خود را حركت دهد و بگويد:

«اَللَّهُمَّ سَلّـِمْ لِي عَهْدِي ، وَاقْبَلْ تَوْبَتِي، وَأَجِبْ دَعْوَتِي، وَاخْلُفْنِي فِيمَنْ تَرَكْتُ بَعْدِي».   (م995)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: ولي از آنجا كه در شلوغي جمعيت غالباً بعضي از سنگها اصابت نمي كند بهتر است بيشتر جمع آوري كند.

247

واجبات مني

 

رمي جمره عقبه

377 ـ شرط است(1) در سنگي كه مي خواهد بيندازد به آن ( حصي ) يعني ريگ گفته شود، پس اگر آنقدر ريز باشد كه ريگ به آن گفته نشود مثل ( شن ) كافي نيست، و اگر خيلي بزرگ باشد نيز كافي نيست، چنانچه بغير ريگ مثل كلوخ و خزف و اقسام جواهرات نيز جايز نيست، و اما اقسام سنگها حتي سنگ مرمر مانع ندارد.   (م996)

378 ـ شرط است كه سنگها از حرم باشد،(2) و سنگ خارج حرم كافي نيست، و  در حرم از هر موضعي كه مباح باشد(3) مي تواند بردارد مگر مسجدالحرام و مسجد خيف بلكه ساير مساجد بنابر احوط(4) و مستحب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: و مستحب است ريگها رنگين و نقطه دار و سست و باندازه سر انگشت باشند.

آية الله بهجت: بايد صدق اسم سنگ و سنگ ريزه بر آنها بكند.

2 ـ آية الله زنجاني: كافي است كه سنگ ها از حرم برداشته شود، هرچند در اصل خلقت در حرم آفريده نشده باشد و بدانيم از خارج حرم آورده شده است.

3 ـ آية الله سيستاني: بنابر احتياط واجب نسبت به حكم وضعي.

آية الله زنجاني: بايد استفاده از سنگ ها مباح باشد و اگر مباح نباشد در فرض عدم عذر، معصيت كرده و اكتفا به آن خلاف احتياط استحبابي مؤكد است مانند برداشتن سنگ هايي كه جزء مسجد الحرام يا مسجد خيف يا ساير مساجد است.

4 ـ آيات عظام خويي، تبريزي، سيستاني: بنابر احتياط بايد بكر باشد.

248

است از مشعر بردارد.   (م997)

379 ـ شرط است كه سنگها بكر(1) باشند، يعني آنها را خودش يا كس(2)ديگري به وجه صحيح(3) نينداخته باشد اگرچه در سالهاي قبل.   (م998)

380 ـ شرط است كه مباح باشد پس با سنگ غصبي يا آنچه كه ديگري براي خودش حيازت كرده كافي نيست.(4)   (م999)

381 ـ وقت انداختن سنگ(5) از طلوع آفتاب روز عيد است تا غروب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: اين احتياط را در حكم وضعي ذكر نفرموده اند ولي برداشتن سنگ از مساجد اگر جزء آنها باشد مطلقاً جايز نيست.

آية الله زنجاني: اگراز پاي جمرات ريگ ها رابردارد كافي نيست وچنانچه ازجاهاي ديگر حرم بردارد كافي است هرچند بكر نباشد و بنابر احتياط مستحب از سنگ هايي كه قبلاً در رمي جمرات به كار رفته استفاده نكند.

2 ـ آيات عظام گلپايگاني، مكارم، صافي: خودش ياكس ديگري از آن براي رمي استفاده نكرده باشد....

3 ـ آية الله خويي، آية الله مكارم: بايد قبلاً در رمي استعمال نشده باشد.

4 ـ آية الله خويي، آية الله تبريزي: اگر اعتقاد داشت سنگها غصبي نيست و يا غصبي بودن آنها را فراموش كرد و خودش غاصب نبود رمي صحيح است و در غير آن بايد اعاده شود.

آية الله سيستاني: مشكل است اكتفا به آن مگر آنكه نداند غصبي است يا فراموش كرده باشد و خود غاصب نباشد يا حرمت را فراموش كرده باشد يا جاهل قاصر باشد.

آية الله زنجاني: تصرف در سنگ غصبي جايز نيست و رمي با آن در صورت عدم عذر بنا بر احتياط استحبابي اكيد كافي نيست.

5 ـ آية الله بهجت: وقت رمي بعد از طلوع آفتاب روز عيد است تا غروب آن، و اگر فراموش كرد يا ترك كردعمداً علي الاحوط، تا روز سيزدهم، در روزي كه متذكّر شود بجا آورد با تقديم قضاء بر اداء، و احتياط در رعايت طلوع آفتاب است در قضاء ايضاً با عدم عذر مسوّغ رمي در شب در اداء مانند خوف و مرض، و اگر متذكّر نشد يا متذكّر شد بعد از انقضاء ايّام تشريق يا ترك كرد عمداً تا آنوقت علي الاحوط، درسال آينده خود يا نايب او، با ترتب نيابت بر عدم حج در سال آينده يا عدم امكان مباشرت، بجا آورند.

آية الله فاضل: براي غير معذورين.

249

آن(1) و اگر فراموش كرد تا روز سيزدهم(2) مي تواند بجا آورد، و اگر تا آن وقت متذكر نشد احتياطاً(3) در سال ديگر خودش يا نايبش بيندازد.   (م1000)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيةالله زنجاني: بلي گروه هايي كه در حاشيه مسأله 391 مي آيد مي توانند در شب عيد جمره
عقبهرا رمي كنند و كسي كه رمي روز عيد را فراموش كرده بايد تا روز سيزدهم هر وقت متوجه شد قبل از رمي آن روز، رمي روز عيد را قضا كند و بنابر احتياط بين رمي ادا و قضا به مقدار 121 همان روز فاصله بيندازد و اگر تا روز سيزدهم متذكر نشد چنانچه در مكه يادش آمده بنابر احتياط تا ذي حجه منقضي نشده قضا كند و در عيد قربان سال بعد نيز اگر خودش به حج مي رود خودش والا نايبش مجدداً قضا كند و اگر بعد از خروج از مكه متوجه شده قضاي آن واجب نيست هرچند مطابق احتياط استحبابي است و همچنين است حكم كسي كه بر اثر ندانستن مسأله رمي روز عيد را ترك كرده است.

2 ـ آية الله فاضل: ... تا روز سيزدهم مي تواند به نيّت قضا بجا آورد و واجب است قضا را قبل از رمي آن روز انجام دهد.

آيات عظام خويي، گلپايگاني، صافي: يا مسأله را نمي دانست.

آية الله خامنه اي: احتياط واجب آن است كه خودش يا نايبش انجام دهند و در سال ديگر نيز خودش يا نايبش قضاي آن را بجا آورند.

3 ـ آية الله خامنه اي: اگر از مكّه بيرون نرفته احتياط واجب آن است كه به مني رفته رمي نمايد و در سال ديگر نيز خودش يا نائبش قضا كند و اگر از مكّه خارج شده احتياط واجب آن است كه در سال بعد خود يا نائبش رمي كند.

آية الله گلپايگاني: در سال بعد خودش يا نائبش بايد رمي نمايد.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: احتياط اين است كه به مني رفته و رمي نموده و در سال بعد رمي را شخصاً خودش و يا نائبش بجا آورد، و اگر بعد از خروج از مكه يادش آمد واجب نيست برگردد بلكه سال ديگر خودش يا نايبش بنابر احتياط رمي مي كنند.

آية الله سيستاني: اگر در روز عيد رمي نكرد از روي جهل يا فراموشي يا هر عذر ديگر هرگاه رفع مانع شد بايد جبران كند در مني باشد و يا در مكّه حتي اگر بعد از روز سيزدهم ماه باشد، ولي در شب رمي نكند و اگر پس از خروج از مكه مانع برطرف شود لازم نيست برگردد و احتياط مستحب است كه در سال بعد خود يا نايبش رمي كنند.

آية الله مكارم: اگربتواند بايد خودش در سال آينده درهمان موقع قضاكند واگر نمي تواند نايب بگيرد.

250

واجبات رمي جمره

382 ـ واجب است در انداختن سنگها چند امر:

اول ـ نيت، با قصد خالص(1) بدون رياء و نمايش دادن عمل بغير كه موجب بطلان مي شود.

دوم ـ آنكه آنها را بيندازد،(2) پس اگر برود نزديك و با دست بگذارد به جمره، كافي نيست.

سوم ـ آنكه به انداختن،(3) به جمره برسد.(4) پس اگر سنگ را انداخت و سنگ ديگران به آن خورد و بواسطه آن يا كمك آن به جمره رسيد كافي نيست، لكن اگر سنگ بجايي بخورد و كمانه كند و به جمره برسد كافي است ظاهراً.(5)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: به اين صورت نيّت كند: هفت سنگ به جمره عقبه در حج تمتع براي وجوب آن مي اندازم با قصد خالص.

2 ـ آية الله بهجت: بلكه پراندن آنها به سمت خاص.

3 ـ آية الله فاضل: انداختن خودش.

4 ـ آية الله خامنه اي، اين توضيح را متعرض نشده اند.

آية الله مكارم: بايد توجه داشت كه منظور از جمره همان حوضچه اي است كه در اطراف ستون ها قرار دارد و ستون ها به عنوان نشانه است، بنابراين هرگاه سنگ را به داخل حوضچه ها پرتاب كنند كافي است، هرچند به ستون ها نخورد.

5 ـ آية الله نوري: كافي نيست ظاهراً مگر آنكه، در حال عبور با چيز ديگر ملاقات كند.

آيات عظام گلپايگاني، خويي، تبريزي، صافي: اگر سنگريزه در راه به چيز بسيار سفتي مانند سنگ بخورد و در اثر آن جَسته و به جمره برسد كافي نخواهد بود.

آية الله بهجت: ظاهر اين است كه اگر سنگريزه در راه به چيزي برخورد نموده و سپس به جمره برسد كافي باشد با بقاء صدق رمي در ابتداء و انتهاي آن.

آية الله فاضل: محلّ اشكال است.

آية الله زنجاني: و همچنين اگر پرتاب كرد ولي به جمره برخورد نكرد كافي نيست.