|
مناسك نوین
عبدالرحمن انصاری
و
مصطفی آخوندی
پيشگفتار
«مراتب معنوي حجّ، كه سرمايه حيات جاودانه است و انسان را به افق توحيد و تنزيه نزديك مي دانيد، حاصل نخواهد شد مگر آن كه دستورات عبادي حجّ به طور صحيح و شايسته، مو به مو عمل شود.»
امام خميني(رحمه الله)
فروع حجّ به اندازه اي زياد است كه گاهي افراد آگاه را دچار مشكل مي كند و از سويي با توجّه به كثرت مراجع تقليد و عدم دسترسي روحانيون محترم كاروان ها به تمامي فتاواي علما، بر آن شديم تا مسائل مهمّ حجّ و فروع اختلافي را از مراجع بزرگ تقليد جمع آوري كنيم و به نام «مناسك نوين حج»در اختيار روحانيان گرامي كاروان ها و زائران خانه خدا قرار دهيم، از اين رو مناسك حجّ حضرت امام خميني(قدس سره) را به عنوان متن برگزيديم و فتاواي مراجع بزرگوار تقليد را
كه نامشان در ذيل مي آيد به عنوان حاشيه آورديم:
1ـ حضرت آية الله حاج شيخ محمّدعلي اراكي(قدس سره)
2ـ حضرت آية الله حاج سيّد محمّدرضا گلپايگاني(قدس سره)
3ـ حضرت آية الله حاج سيّد ابوالقاسم خوئي(قدس سره)
4ـ حضرت آية الله حاج سيّد علي خامنه اي(دامت بركاته)
5ـ حضرت آية الله حاج شيخ محمّد فاضل لنكراني(دامت بركاته)
6ـ حضرت آية الله حاج شيخ محمّد تقي بهجت(دامت بركاته)
7ـ حضرت آية الله حاج سيّد علي حسيني سيستاني(دامت بركاته)
8ـ حضرت آية الله حاج شيخ ناصر مكارم شيرازي(دامت بركاته)
9ـ حضرت آية الله حاج شيخ ميرزا جواد تبريزي(دامت بركاته)
10ـ حضرت آية الله حاج شيخ حسين وحيد خراساني(دامت بركاته)
11ـ حضرت آية الله حاج سيّد موسي شبيري زنجاني(دامت بركاته)
12ـ حضرت آية الله حاج شيخ لطف الله صافي گلپايگاني(دامت بركاته)
13ـ حضرت آية الله حاج شيخ حسين نوري همداني(دامت بركاته)
14ـ حضرت آية الله حاج شيخ يوسف صانعي(دامت بركاته)
شيوه تنظيم
در تنظيم اين مناسك، نكات ذيل مدّنظر قرار گرفته است:
1ـ مسائل به صورت موضوعي تنظيم شده است.
2ـ مهمترين مسائل مربوط به مناسك حج، آمده است.
3ـ بيشتر، مسائل مورد اختلاف و كاربردي آورده شده است.
4ـ براي دسترسي سريع به فتاوا ابتدا خلاصه آن آمده كه، با علامت دايره (*) مشخص شده است.
5ـ پس از ذكر فتوا، آدرس مسأله در داخل پرانتز ذكر شده است.
6ـ براي بيان فتاواي مراجعي كه موافق همديگرند، يك متن انتخاب شده است.
7ـ سعي شده است عين عبارات مراجع عظام آورده شود،
جز در موارد نادري كه به ناچار اندك تصرّفي صورت گرفته
است.
8ـ در موارد بسيار اندكي، اگر فتواي مرجعي با مناسك محشي منطبق نبود به مناسك خود آن مرجع آدرس داده شده است.
9ـ براي تكميل مباحث كتاب (به عنوان يك مجموعه كامل) برخي مسائل مورد نياز را از توضيح المسائل آورده ايم.
10ـ در مواردي كه فتواي مرجعي به دست نيامده، نام آن مرجع ذكر نشده است.
منابع مورد استفاده:
منابعي كه در مناسك نوين از آن ها استفاده شده، عبارتند از:
1ـ مهم ترين و اصلي ترين منبع، مناسك حجّ محشي (مطابق با
فتاواي 12 تن از مراجع عظام)، چاپ نشر مشعر، حوزه نمايندگي ولي فقه در امور حج و زيارت، (ويرايش جديد، تابستان 1382 مي باشد).
2ـ مناسك حجّ آيات عظام: زنجاني و وحيد.
3ـ اجوبة الاستفتاءات، حضرت آية الله خامنه اي، (دارالحق، بيروت ـ لبنان، چاپ اوّل 1416 هـ ق).
4ـ استفتاءات ويژه حجّ، حضرت آية الله حاج سيّد علي خامنه اي حاوي 72 سؤال، (تكثير از: بعثه مقام معظّم رهبري).
5ـ توضيح المسائل آيات عظام كه در متن با نام «رساله» ذكر شده است.
6- آنجا كه آمده است: امام خميني و ساير آيات عظام ولي در ذيل فقط نام دو يا سه تن پيش نيامده است به اين معني است كه جز اين چند تن بقيه موافق با امام مي باشند. اما به خاطر اختصار از ذكر نام آيات عظام خود داري شده است.
7- در برخي موارد آدرس ها علاوه بر مناسك محشي به مناسك آيات عظام نيز آدرس داده شده است.
8- پس از ديدن خلاصه، متن فتاوا حتماً ديده شود.
بار الها! مهاجران الي الله را از بركات حجّ ابراهيمي بهره مند و از كوثر زلال رسالت و ولايت سيراب نما.
ايزدا! سايه ولايت، اين نعمت بزرگ الهي را بر سر ما مستدام بدار و بر عمر با عزّت مقام معظم رهبري حضرت آية الله خامنه اي بيفزا.
پروردگارا! اين خدمت ناچيز به راهنمايان و زائران خانه ات را قبول فرما و قلب مصلح جهان حضرت بقية الله الاعظم(عج) را از ما خشنود گردان و فرجش را نزديك نما.
تداوم راهنمايي و پيشنهادات شما سروران گرامي موجب پيراستگي و آراستگي كتاب در چاپ هاي بعدي خواهد شد.
آدرس: قم، شهرك امام خميني، شهرك مدرس، بين كوچه 3 و 5، كوچه حسينيه سيدالشهداء، پلاك 3. تلفن: 7736543 ـ 2920238
ماه مبارك رمضان 1423 = آبان 1382
عبدالرحمن انصاري
مصطفي آخوندي
مقدّمه چاپ جديد:
در سال 1378 چاپ دوم مناسك نوين كه حاوي اهمّ مسائل عمره و حج به صورت كاربردي است، همراه با فتاواي مراجع معظّم تقليد، منتشر گرديد، اين كار كه حاصل تلاش حضرات حجج اسلام انصاري و آخوندي و در نوع خود مفيد و سودمند است، مورد استقبال زائران، به خصوص روحانيان معظّم كاروان ها قرار گرفت ولي از آن جا كه نوشته هاي فقهي، به ويژه مسائل حج، دقّت بسيار طلبيده و فتاواي متفاوت كار را بر محقّقان شاق و پرزحمت ساخته است و از سوي ديگر نياز روحانيان معزّز كاروان هاي حج، مؤلفان محترم را بر آن داشت تا كتاب را براي چاپ سوم آماده سازند. لذا زحمت فراواني كشيده شد و نقايص آن تا حدود زيادي برطرف گرديد، مسائلي حذف و مسائل ديگر افزوده شد. از تلاش پديدآورندگان اين اثر تشكر مي كنيم و توفيق همگان را از خداوند خواستاريم و همچنان از نظرات اصلاحي و پيشنهادي خوانندگان استقبال مي كنيم.
معاونت آموزش و تحقيقات
بعثه مقام معظّم رهبري
بخش اول
فصل اول: تقليد
تقليد چيست؟
* امام خميني(رحمه الله): تقليد در احكام، عمل كردن به دستور مجتهد است. (رساله ص 1 م 2)
* نيز آيات عظام سيستاني (رساله ص 6 م 2)+ صانعي (رساله ص 6 م 2) + بهجت (رساله ص 1) + فاضل (رساله ص 5 م 3) + نوري (رساله ص 12 م 2)
+ تبريزي (رساله ص 4 م 2).
* آية الله خامنه اي: بعيد نيست كه صرف التزام به عمل بر فتاواي مجتهد معيّن، كافي در تحقق تقليد باشد. (استفتاء)
* آية الله مكارم: تقليد در احكام، استناد عملي به دستور مجتهد است. (رساله ص 1 م 2).
* آية الله صافي: تقليد در احكام، ياد گرفتن فتواي مجتهد است با التزام به عمل به آن. (رساله ص 6 م 2).
نيّت در تقليد
* س ـ آيا با نيّت، تقليد محقّق مي شود؟ و اگر با نيّت تقليد كرد آيا مي تواند به ديگري رجوع كند؟
* آية الله فاضل: بدون عمل ولو في الجمله، تحقّق تقليد مشكل است. (استفتاء)
* آية الله نوري: (اگر با نيت از مجتهدي تقليد كرد) مي تواند به ديگري رجوع كند. (همان)
* آية الله بهجت: مجرّد نيّت تقليد نيست، و تقليد از مجتهد ديگر با وجود شرايط، مانع ندارد. (همان)
* آية الله تبريزي: به نيّت، تقليد محقّق نمي شود، و تقليدي كه با تحقّق آن رجوع به غير جايز نيست، به ياد گرفتن فتوا براي عمل محقّق مي شود ولو هنوز عمل نكرده باشد. (همان)
* آية الله سيستاني: در مسأله بقاء بر تقليد ميّت، التزام به عمل به فتواي مجتهد كافي است. (همان)
* آية الله صافي: تقليد با نيّت محقّق نمي شود، و اگر مجرّد نيّت بوده عدول به مُساوي اشكال ندارد. (همان)
* آية الله صانعي: محض نيّت، تقليد نمي باشد و لذا تقليد از مجتهد ديگر مانعي ندارد. (همان)
بقاء بر تقليد ميّت
* آية الله سيستاني: اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود، اگر اعلم از مجتهد زنده باشد، بايد بر تقليد او باقي بماند و چنانچه مجتهد زنده اعلم باشد، بايد به مجتهد زنده رجوع كند، و اگر اعلميتي ميان آنها معلوم نشود يا مساوي باشند مخيّر است عمل خود را با فتواي هر كدام تطبيق نمايد، مگر در موارد علم اجمالي يا
قيام حجّت اجمالي بر تكليف مانند: اختلاف بر قصر و تمام كه بنابر احتياط واجب بايد رعايت هر دو فتوا را بنمايد و مراد از تقليد در صدر اين مسأله، صرف التزام به متابعت از فتواي مجتهد معيّن است نه عمل كردن به دستور او. (رساله ص 8 م 9)
* آية الله وحيد: اگر مجتهدي كه وظيفه انسان تقليد از او بوده از دنيا برود، در صورتي كه اعلم بودن مجتهد زنده از ميّت برايش ثابت شود، در مسائل مورد ابتلايي كه علم ـ اگر چه اجمالا ـ به اختلاف بين ميّت و حيّ دارد واجب است به حيّ رجوع كند، و در صورتي كه اعلميّت مجتهد ميّت برايش ثابت بوده، مادامي كه اعلم بودن مجتهد زنده برايش ثابت نشود بايد به فتواي مجتهد ميّت عمل كند، چه در زمان حيات او التزام به عمل به فتواي او داشته يا نداشته باشد، و چه عمل به فتواي او كرده يا نكرده باشد، و چه فتواي او را ياد گرفته يا نگرفته باشد. (توضيح المسائل م 9).
* آية الله مكارم: باقي ماندن بر مجتهدي كه از دنيا رفته جايز است، بلكه اگر اعلم باشد واجب است به شرط اينكه عمل به فتواي او كرده باشد و يا حدّاقل فتواي او را براي عمل ياد گرفته باشد. عمل كردن به فتواي مجتهد مرده ابتداءً جايز نيست، هر چند اعلم باشد بنابر احتياط واجب.(رساله ص 11 م 10).
* آية الله صانعي: كسي كه در بعضي مسائل به فتواي مجتهدي عمل كرده، بعد از مردن آن مجتهد مي تواند در همه مسائل حتّي در
مسائلي كه عمل نكرده، از او تقليد كند. (رساله ص 7 م 9)
* آية الله خامنه اي: بقاء بر تقليد ميّت در همه مسائل حتّي در مسائلي كه عمل نكرده جايز است. (اسئله و اجوبه ص 17، س 43)
سزاوار نيست ترك احتياط در بقاء بر تقليد ميّت اعلم.
(همان ص 16، س 37).
* آية الله بهجت: بقاء در مسائلي كه تقليد و عمل كرده، اگر مجتهد ميّت و مجتهد زنده با هم مساوي باشند، جايز است و اگر مجتهدي كه از دنيا رفته اعلم باشد، واجب است و اگر مجتهد زنده بعداً اعلم شد، واجب است در تمامي مسائل به او عدول نمايد. مسائلي كه از مجتهد ميّت ياد گرفته و بنا داشته عمل كند اگر عمل نكرده يا شكّ در آن دارد نمي تواند در آن مسائل بر تقليد ميّت باقي بماند، هر چند مجتهد ميّت اعلم باشد. (رساله ص 10، م 12، 13).
ـ شخصي مقلد مرجعي بوده و بعد از وفات او بر طبق نظر مرجعي ديگر بر تقليد باقي مانده ولي در بعضي از فتاوي به مرجع دوّم عدول كرده (مثل بلاد كبيره) بعد از وفات مرجع دوّم، نمي تواند در اين مسائل به مرجع اوّل برگردد ولي مي تواند به تقليد مرجع دوّم باقي باشد. (رساله ص 10 م 14).
* آية الله فاضل: باقي ماندن بر تقليد ميّت جايز است در صورتي كه (مجتهد حيّ و ميّت) مساوي در علم باشند و اگر يكي از آن دو اعلم باشد تقليد از او لازم است، و فرقي بين مسائلي كه عمل نموده و
مسائلي كه عمل ننموده وجود ندارد. (رساله ص 7 م 10).
* آية الله نوري: كسي كه در بعضي مسائل به فتواي مجتهدي عمل كرده، بعد از مردن آن مجتهد مي تواند در همه مسائل از او تقليد كند مگر اينكه مجتهد زنده اعلم از ميّت باشد كه در اين صورت رجوع به زنده واجب است. (رساله ص 14 م 9).
* آية الله صافي: كسي كه در مسأله اي به فتواي مجتهدي عمل كرده يا آن را ياد گرفته و ملتزم به عمل به آن شده باشد، اگر بعد از مردن آن مجتهد در آن مسأله، به فتواي مجتهد زنده رفتار نكرده باشد مي تواند در آن مسأله به فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته باقي باشد، بلكه جواز بقاء بر تقليد او در ساير مسائل نيز بعيد نيست، ولي اگر مجتهدِ ميّتي كه از او تقليد مي كرده اعلم از حيّ باشد بقاء بر تقليد او بنابر احتياط واجب است، چنانكه اگر مجتهد حيّ از ميّت اعلم باشد، عدول به حيّ واجب است. (رساله ص 8 م 9).
* آية الله تبريزي: اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود، در صورتي كه فتواي او در نظر مقلّد بوده و فراموش نكرده باشد، حكم بعد از فوت او، حكم زنده بودنش هست، و اگر فتواي او را ياد نگرفته، لازم است به مجتهد زنده رجوع كند و بعيد نيست در صورتي كه فراموش كرده، باز بتواند به فتواي او عمل كند. (رساله ص 5
م 9)، و اگر در مسأله اي از مجتهد زنده تقليد نمايد دوباره نمي تواند به مجتهدي كه از دنيا رفته رجوع كند. (رساله ص 6 م 10).
* آية الله زنجاني: اگر انسان مجتهدي را در زماني كه مي توانسته از او تقليد كند ـ يعني هنگامي كه مميز بوده و خوب و بد را مي فهميده(هر چند بالغ نشده) ـ درك كند، مي تواند پس از مرگ آن مجتهد از او تقليد كند. خواه در زمان زنده بودنش از او تقليد كرده باشد يا نه، در غير اين صورت بنابر احتياط عمل كردن به فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته جايز نيست.
و چنانچه مجتهدي كه از او تقليد مي كرده از دنيا برود... در صورتي كه اعلم باشد يا در صورت تساوي به فتواي او عمل كرده باشد، لازم است بر فتواي او باقي بماند. و اگر مجتهد زنده اعلم شده باشد، بايد به او مراجعه شود. و اگر به فتواي مجتهد متوفّي كه با مجتهد زنده مساوي است عمل نكرده باشد، از هر يك از آنها كه بخواهد مي تواند تقليد كند(مناسب محشي، ص 569).
شكّ در اعليمت
* س ـ چنانچه مجتهد حيّ، قائل بر وجوب بقاء بر تقليد ميّت اعلم باشد و مقلّد شكّ دارد كه مجتهد حيّ اعلم است يا مجتهد ميّت، وظيفه اش چيست؟
* آية الله فاضل: در فرض شكّ مي توان از هر كدام خواست تقليد كند. (استفتاء)
* آية الله مكارم شيرازي: در مسائلي كه به فتواي او عمل كرده
باقي مي ماند و در بقيه به فتواي مجتهد زنده عمل مي كند. (استفتاء)
* آية الله سيستاني: اگر اعلميّت مجتهد ميّت در زماني معلوم باشد، اكنون هم اعلم به حساب مي آيد تا حجّت شرعي بر خلاف آن قائم شود، و اگر معلوم نباشد و از نظر ورع در فتوا دادن هم مساوي باشند مي تواند به فتواي هر كدام عمل كند مگر موارد علم اجمالي كه احتياطاً بايد ملاحظه هر دو فتوا را بكند. (استفتاء)
* آية الله تبريزي: چنانچه اعلميّت ميّت را احراز كرده در مسائلي كه از ميّت در زمان حيات او ياد گرفته بايد باقي بماند و در بقيّه مسائل بايد به حيّ رجوع كند، و چنانچه اعلميّت ميّت را احراز نكرده در مسائلي كه از ميّت ياد گرفته مي تواند باقي باشد و مي تواند رجوع به حيّ كند و در بقيّه مسائل بايد به حيّ رجوع كند. (استفتاء)
عدول و تبعيض در تقليد
* آية الله مكارم: هرگاه دو مجتهد مساوي باشند مي توان بعضي مسائل را از يكي و بعضي را از ديگري تقليد كرد. (رساله ص 12 م 19).
- عدول بنابر احتياط واجب جايز نيست مگر آنكه مجتهد دوّم اعلم باشد و اگر بدون تحقيق عدول كرده بايد بازگردد.
(رساله ص 12 م 16).
* آية الله بهجت: در صورت مساوي بودن دو مجتهد جايز است انسان در مسائلي كه ارتباط با هم ندارند بعضي را از يكي و بعضي ديگر را از مجتهد ديگر تقليد نمايد. (رساله ص 9 م 5).
ـ عدول از مجتهد زنده به مجتهد ديگر در صورت تساوي آن دو، جايز است ولي احوط ترك عدول است مگر به اعلم و حكم اَورعيّت نيز مانند اعلميّت است. (رساله ص 9 م 6).
* آية الله فاضل: عدول (از مجتهد زنده به ديگري) جايز نيست مگر آنكه ديگري اعلم باشد كه در اين صورت رجوع به آن واجب است. (رساله ص 7 م 11).
ـ اگر مجتهدي در احكام عبادات اعلم باشد و مجتهد ديگري در احكام معاملات، احياط آن است كه مكلّف تقليد را تقسيم نمايد، يعني در عبادات از اوّلي و در معاملات از دوّمي تقليد نمايد.
(رساله ص 8 م 15).
* آية الله خامنه اي: تا هنگامي كه مرجع تقليد زنده است، احتياط واجب آن است كه مقلدين او مرجع تقليد خود را عوض نكنند، مگر اين كه وي فاقد يكي از شرايط مرجعيت شود. (منتخبي از استفتائات مقام معظم رهبري تهيه شده توسط ارتباطات حوزه اي دفتر معظم له).
* آية الله صافي: (عدول) در مسائلي كه هنوز عمل نكرده مانعي ندارد و در آن ها كه عمل كرده محلّ اشكال است و (تبعيض) در مسائلي كه عمل كرده محلّ اشكال است.(استفتاء).
* آية الله سيستاني: اگر در اعلميت و ورع در افتا مساوي هستند، مي تواند عمل خود را با فتواي هر كدام تطبيق كند، بجز موارد علم اجمالي به تكليف، مانند: قصر و تمام كه موارد اختلاف بايد به
احتياط واجب جمع كند. (از اين مسأله استفاده مي شود كه تبعيض نيز جايز است). (همان).
* آية الله تبريزي: در فرض تساوي دو مجتهد در مسائلي كه از مجتهد اوّل ياد نگرفته مي تواند به مجتهد دوّم رجوع كند مگر اين كه علم اجمالي به بطلان عمل پيدا كند كه در اين صورت رجوع به مجتهد دوّم جايز نيست. (تبعيض نيز از اين مسأله روشن مي شود).
(همان).
* آية الله نوري: در مسائلي كه اوّلي فتوا دارد و به آن عمل كرده است (عدول) جايز نيست و (در مورد تبعيض) در مسأله اي كه عمل كرده نمي تواند به مساوي رجوع كند. (همان).
* آية الله صانعي: تخيير در متساويين ابتدايي است نه استمراري. (پس جايز است). (همان).
* آية الله زنجاني: اگر انسان به فتواي مجتهدي عمل كرد نمي تواند از مجتهد ديگر تقليد كند، مگر مجتهد ديگر اعلم از مجتهد اوّل شده باشد كه لازم است به فتواي مجتهد ديگر عدول كند(رساله محشي، ص 571).
|