بخش 2

25

اِحرام

( اولين عمل عمره مفرده )

محل احرام

آن دسته از زائراني كه قبل از اعمال عمره براي زيارت قبر پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) به مدينه مي روند ، آنگاه كه روانه مكه مي شوند ، بايد در « مسجد شجره » كه درچند كيلومتري مدينه و بر سر راه مكّه واقع شده است ، مُحرم شده و براي انجام بقيّه اعمال به سوي مكّه حركت كنندوآنان كه ازجدّه به جُحفَه مي روند و از آنجا عازم مكّه مي شوند ^{( 1 )} بايد در « جُحفه » محرم شوند و كسي كه در شهر مكه و اطراف آن ، يعني در محدوده حرم مي باشد ، بايد به « اَدنَي الحِلّ » برود و از آنجا محرم شود ، و بهتر آن است كه از « تَنْعيم » يا « حُديبيَّه » يا « جِعرانه » ^{( 2 )} محرم شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 حجاج ايراني كه بعد از اعمال حج به مدينه مي روند ، براي احرام به حُحْفَه مي روند .

2 ـ تنعيم ، حُديبيّه ، جعرانه ، نام سه مكان در حوالي مكه است كه با
آنها و دو نقطه ديگر به نامهاي « وادي عُرنه » و « اضاءة لبن » حدود « حَرم » مشخص مي شود ، تنعيم در شمال مكه است كه هم اكنون به سبب توسعه مكّه ، جزء شهر مي باشد و از ساير جاها نزديك تر است ، و جعرانه در شمال
شرقي و حديبيه در شمال غربي مكه قرار دارد . ( مراجعه كنيد به
تصوير ص 20 و 21 )

26

27

 

28

كيفيّت احرام ^{( 1 )}

* مردان ، بايد تمام لباسهاي دوخته را از تن درآورند ( حتي لباسهاي زير و كوچك ) و دو تكّه لباس غير دوخته بر تن كنند كه يكي را مانند لنگ بر كمر مي بندند و ديگري را بر شانه مي اندازند و با نيّت احرامِ عُمره مُفرده بگويند :

« لَبّيكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْكَ »

و احتياط مستحب است ^{( 2 )} پس از آن بگويند :

« اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ لاشريكَ لَكَ لَبَّيْكَ » .

* بانوان ، مي توانند لباس دوخته بپوشند و بيرون آوردن آنها

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني : واجبات احرام پنج امر است : 1 ـ غسل احرام ، 2 ـ لباس احرام ، 3 ـ نماز احرام ، 4 ـ نيّت ، 5 ـ تلبيه .

2 ـ آية الله اراكي : بنابر احتياط واجب جمله دوم را نيز بگويند .

آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : صورت تلبيه چنين است : « لبّيك الّلهُمَّ لبّيكَ ، لَبَّيْكَ لاشريكَ لكَ لبَّيكَ ، و احتياط در اين است كه اين جمله را نيز بگويند : انّ الحَمْدَ والنِّعْمَةَ لَكَ والمُلْكَ لاشريكَ لَكَ » .

آية الله مكارم : احتياط واجب آن است كه جمله دوّم را نيز بگويند امّا لبيك پنجم را نگويند .

آية الله زنجاني : صورت تلبيه واجب چنين است : « لبيك ، اللّهُمَّ لبّيكَ ، لبّيك لا شريك لكَ لبّيك ، إنَّ الحَمدَ والنِعمةَ لك والمُلك ، لا شريكَ لك . »

29

و پوشيدن دو تكه پارچه غير دوخته بر آنان واجب نيست ^{( 1 )} .

* نيّت احرام ، آن است كه هنگام پوشيدن لباس و گفتن لبيك بنا داشته باشد كه براي « عمره مفرده » محرم شود ، و اين عمل و اعمال بعدي را براي اطاعت دستور خداوند انجام دهد ^{( 2 )} ، و لازم نيست به زبان بگويد ، گرچه گفتن آن هم ، مانع ندارد .

دو مسأله :

1 ـ لباس احرام بايد پاك و مباح باشد .

2 ـ بانوان در حال احرام ، بنابر احتياط نبايد لباس حرير بپوشند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني : احتياط واجب آن است كه زنها نيز اين دو جامه را بپوشند ، گرچه كندن لباس دوخته بر آنها واجب نيست ، و جايز است پس از نيت و تلبيه آن دو جامه را بيرون آورند و با همان لباس خودشان باشند .

2 ـ آيات عظام اراكي ، گلپايگاني ، صافي ، بهجت : و لازم است قصد كند ترك محرماتي را كه بر مُحرم حرام است .

30

 

 

31

محـرمات احرام

فرد زاير پس از پوشيدن لباس احرام و نيّت و گفتن لبيّك ^{( 1 )} ، مُحرم مي باشد و بايد تا پايان اعمال عمره ، از كارهايي كه بر مُحرم حرام است پرهيز كند . مجموع كارهاي حرام بيست و چهارتاست كه چهارتاي آن فقط بر مردان حرام است و دوتاي آن بر بانوان حرام است و بقيه آنها ، هم بر مرد محرم حرام است و هم بر زن مُحرم .

جهت آشنايي اجمالي ، فهرست آنها را در اينجا مي آوريم و در پايانِ اعمال عمره به بيان مسائل هر يك مي پردازيم :

* محرّمات مشترك بين زن و مرد :

1 ـ شكار حيوان صحرايي ؛

2 ـ آميزش يا هرگونه استفاده شهواني ديگر ؛

3 ـ عقد كردن ؛

4 ـ استمنا ؛

5 ـ استعمال عطريات ؛

6 ـ سرمه كشيدن ؛

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله زنجاني : پس از غسل و پوشيدن لباس و نماز احرام و نيّت و تلبيه .

32

7 ـ نگاه كردن در آينه ؛

8 ـ فُسوق ( دروغ گفتن و فحش دادن و فخر
فروشي ) ؛

9 ـ جِدال ( گفتن « لا والله » و « بلي والله » ) ؛

10 ـ كشتن جانوراني كه در بدن ساكن مي شوند ؛

11 ـ انگشتر به دست كردن براي زينت ؛

12 ـ روغن ماليدن به بدن ؛

13 ـ زدودن مو از بدن ؛

14 ـ بيرون آوردن خون از بدن ؛

15 ـ ناخن گرفتن ؛

16 ـ كندن دندان ؛

17 ـ كندن درخت يا گياهي كه در محدوده حرم ^{( 1 )} روييده باشد ؛

18 ـ سلاح همراه داشتن .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به تصوير ص 20 و 21 نگاه كنيد .

33

* آنچه فقط بر مردان حرام است :

1 ـ پوشيدن جامه دوخته ؛

2 ـ پوشيدن چيزي كه تمام روي پا را بگيرد ؛

3 ـ پوشاندن سر ؛

4 ـ سايه قرار دادن بالاي سر .

* آنچه بر زنان محرم حرام است :

1 ـ پوشيدن زيور براي زينت ؛

2 ـ پوشاندن روي خود با نقاب ^{( 1 )} و روبند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نقاب : روبند ، پارچه اي كه با آن چهره خود را بپوشانند .

34

طـواف

( دومين عملِ عمره مُفرده )

كسي كه براي انجام عمره مفرده محرم شده و وارد مكّه مي شود ، بايد به نيّت طواف ، هفت مرتبه به دور خانه كعبه كه در مسجدالحرام است بگردد .

احكام طواف

1 ـ طواف را بايد از مقابل گوشه اي از كعبه كه حَجرُالاَْسْوَد ^{( 1 )} در آن است آغاز كند و در همان جا به پايان ببرد . ^{( 2 )}

2 ـ خانه كعبه ، در حال طواف بايد در طرف چپ طواف كننده باشد ، بنابراين اگر در حال حركت رو به كعبه باشد و يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سنگي است بيضي شكل و سياه رنگ ، كه در گوشه شرقي ديوار كعبه ، با ارتفاع 5/1 متر از سطح مسجد نصب شده است .

2 ـ هم اكنون از مقابل حجرالاسود تا آخر صحن مسجدالحرام خط سياهي كشيده شده است كه افراد مي توانند هنگام رسيدن به همان خط ، طواف را آغاز و به همانجا ختم كنند . ( نگاه كنيد به تصوير ص40 )

35

عقب عقب برود صحيح نيست .

3 ـ طواف كننده بايد به دور « حِجْرِ اسماعيل » ^{( 1 )} هم بگردد ، يعني در هنگام طواف ، داخل « حِجر » نرود .

4 ـ محدوده طواف در تمام اطراف كعبه ، حدِّ فاصل بين « كعبه » و « مقام ابراهيم » است كه 5/26 ذراع مي باشد ( حدود 13 متر ) . بنابراين از طرف حجر اسماعيل اين فاصله كم مي شود و 5/6 ذراع باقي مي ماند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حجر اسماعيل : فضايي است بين كعبه و ديواري نيم دايره به عرض حدود 10 متر كه از زاويه شمالي تا زاويه غربي كعبه امتداد دارد . هرگاه باران بر بام كعبه ببارد ، از ناودان رحمت در اين فضا مي ريزد ، اينجا مدفن حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) و مادرش هاجر و پيامبران بسياري مي باشد .

2 ـ آية الله گلپايگاني ، آية الله صانعي : تا جايي كه جمعيت طواف كننده متصل به هم مشغول طوافند ، طواف صحيح است ، هر چند خارج از آن محدوده باشد .

آية الله خوئي : ظاهر اين است كه طواف در دورتر از اين مسافت ( 5/26 ذراع ) نيز كافي باشد ، خصوصاً براي كساني كه مشقّت داشته باشد .

آية الله اراكي : احتياط آن است كه بيشتر ازاين مقدار دور نشود .

آية الله تبريزي : در صورت امكان بنابر احتياط طواف بايد در همان محدوده باشد ، ولي در وقت ازدحام طواف در خارج اين محدوده هم كافي است .

آية الله خامنه اي : طواف حدّ معين ندارد .

آية الله فاضل : محدوده طواف در طرف حجر اسماعيل نيز به مقدار 5/26 ذراع مي باشد ولي احتياط مستحب است كه در محدوده 5/6 ذراع طواف كند .

آية الله مكارم ، آية الله نوري : بهتر است طواف در اين محدوده باشد ولي لازم نيست .

آية الله زنجاني : طواف بايد در فاصله اي به مقدار بين كعبه و مقام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) كه حدود 12 متر است انجام مي شود و در طرف حجراسماعيل نيز محدوده طواف از بيرون حجر محاسبه مي شود نه از خانه كعبه .

36

5 ـ اگر انسان بر اثر بيماري يا پيري يا زيادي جمعيّت نتواند دراين محدوده طواف كند ، طواف درخارج اين حدّاشكال ندارد .

6 ـ طواف كننده بايد با طهارت طواف كند يعني با وضو باشد و غسلي برعهده او نباشد و نيز بدن و لباس وي پاك باشد ، همانگونه كه نماز مي خواند .

37

 

38

 

39

نماز طواف

( سوّمين عملِ عُمره )

پس از انجام طواف ، بايد دو ركعت نماز ، به نيّت نماز طواف بخواند .

* كيفيت نماز طواف : مانند نماز صبح است ، ولي حمد و سوره را مي تواند بلند يا آهسته بخواند .

* وقت نماز طواف : بعد از طواف و قبل از سعي است .

* مكان نماز طواف : در مسجدالحرام ، نزد مقام ابراهيم است و بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} بايد پشت مقام بجا آورد به طوري كه سنگي كه مقام است بين او و خانه كعبه واقع شود . و بهتر است هر چه مي تواند نزديكتر بايستد ( نه به طوري كه مزاحم ديگران باشد ) و اگر به واسطه زيادي جمعيت نتواند پشت مقام بخواند ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، صانعي ، فاضل ، زنجاني : واجب است پشت مقام خوانده شود .

آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : واجب است نماز طواف را در صورت امكان پشت مقام بخواند .

40

 

41

در يكي از دو طرف آن ، نزديك مقام بجا آورد . ^{( 1 )}

بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است كه نمازها را به طور صحيح ياد بگيرند تا تكليف الهي را درست انجام دهند ؛ بخصوص كسي كه قصد عمره يا حج دارد بايد نماز خود را تصحيح كند ، تا تمامي نمازها كه از جمله آنها نماز طواف است ، به طور صحيح انجام شود .

 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : اگر به واسطه زيادي جمعيت نتواند پشت مقام ابراهيم نماز بخواند در هر نقطه اي از مسجد الحرام نماز طواف را بخواند صحيح است .

آية الله صانعي : بايد هر كجا از پشت مقام كه مي تواند نماز را بخواند و احتياط آن است كه هر چه مي تواند نزديكتر باشد و نماز خواندن دو طرف مقام هر چند نزد مقام باشد كافي نيست .

آية الله نوري : در صورت ازدحام هر نقطه اي از مسجدالحرام كه ممكن شود مي تواند نماز طواف رابخواند وهر چه به مقام ابراهيم ( عليه السلام ) نزديكتر باشد بهتر است .

آية الله خويي : اگر نتواند نزديك مقام بخواند ، مي تواند دورتر با مراعات نزديكترين مكان پشت مقام بخواند .

آية الله تبريزي : در صورتي كه نتواند نزديك مقام بخواند ، بنابر احتياط در دورتر با مراعات نزديكترين مكان پشت مقام بخواند .

آية الله سيستاني : اگر نتواند پشت مقام و نزديك آن بجا آورد ، احتياط واجب آن است كه در سمت چپ يا راست مقام نزديك آن ، و هم در دورتر ولي پشت مقام به جا آورد .

42

سعي بين صفا و مروه

( چهارمين عمل از اعمالِ عمره )

پس از انجام نماز طواف ، بايد هفت مرتبه فاصله بين « صفا » و « مَروه » را كه امروزه به صورت سالني ساخته شده و كنار مسجدالحرام قرار دارد بپيمايد .

1 ـ سعي بايد از « صفا » آغاز و به « مروه » ختم شود .

2 ـ پيمودن فاصله « صفا » تا « مروه » يك مرتبه و برگشتن از « مروه » به « صفا » مرتبه دوّم به حساب مي آيد ؛ بنابراين هفت شَوْطِ ^{( 1 )} سعي بر « مروه » ختم مي شود .

3 ـ نشستن و استراحت كردن و رفع خستگي بر صفا و مروه و در بين آنها جايز است و اگر در بين سعي باشد ، بايد از همانجا كه سعي را قطع كرده است ، ادامه دهد .

4 ـ سعي بين صفا و مروه لازم نيست با وضو و طهارت انجام شود ، گرچه احتياط مستحب است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ شوط : نهايت دويدن تا هدف و در اينجا به معني يك بار دور زدن اطراف كعبه و يك بار پيمودن فاصله صفا تا مروه ، يا مروه تا صفا مي باشد .

43

5 ـ سعي درطبقه دوّم ، چون بالاتر از دوكوه مي باشد اشكال دارد .

 

44

 

45

 

46

تقصير يا حَلْق

( پنجمين عملِ عمره مفرده )

پس از سعي بايد « تقصير » كند يعني ، قدري از ناخن يا موي سر يا صورت خود را بچيند ، يا « حَلْق » كند ، يعني سر را بتراشد . ^{( 1 )}

 

بعد از تراشيدن سر ، يا تقصير ، هر چه به واسطه احرام بر او حرام شده بود حلال مي شود ، بجز زن بر مرد و مرد بر زن كه پس از انجام طواف نساء و نماز آن حلال خواهد شد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 در عمره تمتع ، كه همراه با حجّ است تراشيدن سر جايز نيست و بايد تقصير كند .

47

* زمان تقصير :

بعد از سعي مي باشد ، گرچه لازم نيست فوراً تقصير كند ، ولي تا وقتي كه تقصير يا حلق نكرده است ، هيچيك از محرّمات احرام بر او حلال نمي شود .

* مكان تقصير :

تقصير مكان معيني ندارد ، گرچه اكنون متعارف است كه بعد از سعي در مكان « مَروَه » تقصير مي كنند .

* كسي كه خودش تقصير نكرده ، نمي تواند موي شخص ديگري را بچيند .

 

48

طواف نساء و نماز آن

( آخرين عمل از اعمال عمره مفرده )

پس از تقصير يا حلق ، بايد هفت دور به نيت طواف نساء به دور كعبه بگردد و پس از آن دو ركعت نماز ، پشت مقام ابراهيم به نيّتِ نمازِ طوافِ نساء به جاي آورد .

1 ـ طواف نساء و نماز آن با طواف عمره و نماز آن تفاوتي ندارد ( بجز نيّت ) ، پس ، اين طواف نيز بايد از حجرالاسود آغاز شود و به همانجا ختم گردد و هنگام طواف ، شانه چپ به سمت كعبه باشد و ساير شرايطي كه براي طواف عمره گفته شد مراعات شود . ^{( 1 )}

2 ـ طواف نساء و نماز آن اختصاص به مردان ندارد ، بلكه بر تمام كساني كه عمره مفرده به جا مي آورند واجب است .

3 ـ پس از انجام طواف نساء و نماز آن ، زن و مرد كه به سبب احرام بر يكديگر حرام شده بودند ، حلال مي شوند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مسائل طواف در ص 39 گذشت .

49

4 ـ پس از تقصير ، لازم نيست فوراً طواف نساء را به جا آورد و تأخير انداختن آن ، حتي تا چند روز بعد هم اشكال ندارد ولي تا زماني كه مرد محرم طواف نساء و نماز آن را انجام نداده ، زن بر او حلال نمي شود و همچنين زن محرم تا وقتي كه طواف نساء و نماز آن را به جا نياورد مرد بر او حلال نمي گردد .

 

50

كودكان و اعمال عُمره مفرده

كودكان دو دسته اند :

1 ـ « مُميِّز » ، و آن كودكي است كه خوب و بد را تشخيص مي دهد و خودش مي تواند اعمال را به طور صحيح انجام دهد .

2 ـ « غير مُميِّز » ، كه به آن حدّ نرسيده است .

كودك مُميِّز ، خودش مُحرم مي شود و اعمال را بجا مي آورد ، و در مواردي كه خودش نتواند انجام دهد ، سرپرست وي ( مثلاً پدر ) او را در انجام اعمال ياري مي دهد .

و كودك غير مُميِّز ، كيفيّت اعمال او بدين گونه است :

1 ـ احرام : سرپرست وي لباس احرام بر او مي پوشاند و از طرف او نيّت احرام مي كند ، و اگر مي تواند لبيّك ها را بطور صحيح پاسخ دهد ، برايش مي گويد تا او هم بگويد ، و اگر نمي تواند به طور صحيح پاسخ دهد ، خودش از طرف او « لبيك ها » را مي گويد .

51

 

52

2 ـ طواف : بايد او را طواف دهد ، اگر كودك بتواند ، بايد خودش راه برود ، وگرنه او را حمل كرده و طواف مي دهند .

3 ـ نماز طواف : سرپرست وي او را به انجام نماز وادار كند و اگر خودش نمي تواند بخواند ، نماز را از طرف او بجا مي آورد .

4 ـ سعي : مانند طواف او را به سعي مي برند .

5 ـ تقصير : قدري از مو يا ناخن او را كوتاه مي كنند ، و يا سرش را مي تراشند .

6 ـ طواف نساء و نماز آن : مانند طواف عمره و نماز آن انجام مي شود .

يـادآوري

1 ـ محرم كردن طفل و بردن او براي اعمال عمره ، مستحب است ولي واجب نمي باشد . بنابراين ، افرادي كه كودكان خود را براي زيارت همراه مي برند ، اگر بخواهند آنها را مُحرم كنند ، بايد كمال دقت را داشته باشند تا تمامي اعمالشان به طور صحيح انجام شود و با ناقص بودن اعمال ، مشكلي براي آنها پيش نيايد .

2 ـ كودكي كه براي عمره مفرده محرم شده است ، بايد طواف و نماز آن را با طهارت انجام دهد . بنابراين اگر كودك مميّز است و مي تواند بطور صحيح وضو بگيرد ، خودش

53

وضو بگيرد وگرنه بايد وضو را به او ياد دهند تا وضو بگيرد و اگر نمي تواند خودش وضو بگيرد ، او را وضو دهند يا او را در وضو كمك كنند .

3 ـ كودكي كه براي عمره مفرده محرم شده است ، بايد طواف نساء و نماز آن را نيز بجا آورد ، و چنانچه انجام ندهد ، نمي تواند ازدواج كند .

4 ـ پسربچه يا مردي كه خَتنه نشده است ، طوافش صحيح نيست ، بنابراين بر اولياء كودكان است كه پسر بچه ختنه نشده را محرم نكنند . هر چند غير مميّز باشد .

5 ـ سرپرست طفل ، بايد در مدّت احرام ، او را از كارهائي كه بر مُحرم حرام است ، باز دارد ولي زير سايه رفتن كه بر مردان مُحرم حرام است بر پسر بچه ها جايز است .

6 ـ در حال طواف و سعي شرايط اين اعمال بايد مراعات شود ، مثلا در حال طواف بايد بدن و لباس كودك پاك باشد و شانه چپ او به طرف كعبه باشد و در حال طواف و سعي بيدار باشد . لذا توصيه مي شود كساني كه نمي توانند نظارت كامل بر اعمال كودك داشته باشند ، آن عزيزان را محرم نكنند .

54

طواف مُستحب

1 ـ يكي از اعمال مستحب در مكّه مُعَظّمه ، طواف است .

2 ـ طواف مستحب با طواف واجب فرقي ندارد و بجا آوردن نماز آن نيز مستحب است .

3 ـ نماز طواف مستحب ، لازم نيست نزد مقام ابراهيم خوانده شود ، بلكه در هر جاي مسجدالحرام جايز است ، بخصوص در موقع ازدحام ، مناسب است مراعات ديگران را بنمايند .

طـواف وِداع

1 ـ براي كسي كه مي خواهد از مكّه بيرون رود مستحب است طواف وداع انجام دهد .

2 ـ طواف وداع نيز هفت شوط است و مانند طواف عمره انجام شود و خواندن نماز آن هم مستحب است .

3 ـ مستحب است كه ازخداوندمتعال توفيق مراجعت را بطلبد .