بخش 6

ستر عورت

مسأله 239 : در طواف ستر
عورت واجب است ، و اگر بدون ستر عورت طواف كند باطل است .

مسأله 240 : زن در طواف بايد بدن خود را از نامحرم بپوشاند ، و حتي روي پا تا مچ پا
بايد پوشيده شود ، ولي اگر پوشيده نشود ضرري براي طواف ندارد .

مسأله 241 : اگر در طواف مقداري از مو يا بدن زن ظاهر باشد طواف
صحيح است ، هر چند به جهت عدم حفظ از نامحرم گناهكار است .

مختون بودن

مسأله 242 : طواف افراد
ذكور اگر ختنه نشده باشند

103

باطل است ، حتي اگر بالغ نباشند . بنابراين طواف كودكان مميز ختنه نشده باطل ، و
طواف كودكان غير مميز ختنه نشده احتياطاً باطل است .

مسأله 243 : اگر كودك ختنه شده به دنيا آيد ، لازم نيست ختنه شود ، و طواف او صحيح
است .

انجام هفت دور متوالي و پي در
پي

مسأله 244 : همان گونه كه قبلاً بيان شد
طواف مشتمل بر هفت دور است ، و اگر عمداً كمتر يا بيشتر شود باطل است .

مسأله 245 : اگر عمداً از ابتدا قصد كند كه كمتر از هفت دور يا
بيشتر بجاآورد طواف او باطل است ، اگر چه هفت دور انجام دهد . و اگر قصد انجام كمتر
يا بيشتر از روي جهل و غفلت و فراموشي نيز باشد به احتياط مستحب طواف را اعاده
كند .

104

مسأله 246 : قِران ^{( 1 )} در طوافِ واجب جايز نيست ،
و در طوافِ مستحب مكروه است .

مسأله 247 : اگر از ابتداي
طواف قصد قران داشته باشد احتياط در اعاده طواف است . اما اگر بعد از تمام شدن طواف
اول قصد قران كند طواف او صحيح است .

مسأله 248 : اگر سهواً
كمتر از يك دور به طواف اضافه كرده ، آن را رها كند و طوافش صحيح است .

مسأله 249 : به احتياط واجب در طواف موالات عرفيه بايد رعايت شود . يعني بايد هفت دور عرفاً به صورت متوالي و پي در پي انجام شود ، به طوري كه يك عمل
محسوب شود . بنابراين نبايد بين شوطها و اجزاء طواف آنقدر فاصله ايجاد شود كه عرفاً
پي در پي شمرده نشود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قِران ، يعني دو طواف را بدون فاصله نماز طواف پشت سر هم
بجاآوردن .

105

مسأله 250 : براي رفع خستگي در بين طواف جايز است بنشيند
يا دراز بكشد ، مشروط بر اينكه موالات عرفيه بهم نخورد . و اگر استراحت آن قدر طولاني
شد كه موالات عرفيه بهم بخورد طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند ، سپس احتياطاً
يك طواف ديگر بجاآورد .

مسأله 251 : اگر طواف را قطع كرد
مي تواند قبل از اينكه موالات عرفيه بهم بخورد طواف را از سربگيرد .

مسأله 252 : احتياط مستحب آن است كه طواف واجب را قطع نكند . و قطع
طواف به اين است كه قصد قطع طواف را بكند . ولو اين كه موالات را بهم نزند .

مسأله 253 : اگر طواف را قطع كند و قبل از فوت موالات عرفيه طواف
ديگري را شروع كند طوافش صحيح است .

مسأله 254 : اگر سهواً
مقداري از طواف را كم كند و قبل از بهم خوردن موالات متوجه شود بايد آن را تكميل
كند . و

106

اگر بعد از بهم خوردن موالات متوجه شود بايد طبق احكام قطع طواف عمل كند . واگر
اصلا متوجه نشود تا به وطن برگردد در صورت امكان بايد خودش وگرنه نايبش طواف را طبق
احكام قطع انجام دهد .

مسأله 255 : احكام قطع طواف به شرح
زير است :

1 ـ بعد از قطع طواف و قبل از بهم خوردن موالات
عرفيه مجدداً قصد انجام طواف كند ، در اين صورت بايد طواف را تكميل كند ، يا طواف را
از سربگيرد .

2 ـ قبل از سه دور و نيم طواف را قطع كند ، و
موالات عرفيه بهم بخورد ، در اين صورت طواف قبلي باطل است ، و بايد طواف را اعاده
كند .

3 ـ بعد از سه دور و نيم و قبل از پايان دور چهارم
طواف را قطع كند ، و موالات عرفيه بهم بخورد ، در اين صورت مي تواند طواف ناقص
را تكميل كند ، و پس از خواندن نماز آن ، طواف و نماز آن را اعاده كند يا طواف را

107

قطع نموده و طواف جديدي را شروع كند .

4 ـ بعد از دور
چهارم طواف را قطع كند ، در اين صورت بايد طواف را تكميل كند چه موالات عرفيه به هم
خورده باشد يا نخورده باشد .

مسأله 256 : لازم نيست از همان
نقطه كه طواف را قطع كرده طواف را تكميل كند . بلكه اگر از محاذات آن ادامه دهد
كفايت مي كند و صحيح است . همانطور كه مي تواند قبل از نقطه اي كه
قطع شده با نيت اين كه محل قطع طواف ، ابتداي تكميل طواف او باشد مشغول طواف
شود .

مسأله 257 : قطع طواف به جهت شركت در نماز جماعت يا
خواندن نماز در وقت فضيلت آن مانعي ندارد . و اگر وقت نماز تنگ باشد واجب است طواف
را قطع كند . و سپس طواف را طبق احكام قطع بجا آورد .

مسأله 258 : اگر از ادامه طواف به دليلي معذور شد ـ مثلا محدث يا بيهوش شد ، يا نماز
جماعت برقرار شد ، يا

108

مأموران حرم مشغول شستشوي مطاف شدند ـ طبق احكام قطع طواف عمل كند .

مسأله 259 : اگر در حال سعي يادش آمد كه طواف را ناقص انجام داده
بايد سعي را رها كند و طواف را تكميل كند و پس از نماز آن ، سعي را تكميل كند ، و اگر
طواف اول را كمتر از سه دور ونيم بجا آورده ، پس از تكميل طواف به احتياط مستحب
طواف را اعاده كند .

مسأله 260 : كسي كه در بين سعي متوجه
شود طواف را بيش از هفت دور انجام داده است ، بنابر احتياط سعي را رها كند ، سپس طواف
و اعمال بعد از آن را اعاده كند .

مسأله 261 : كسي كه پياده
طواف مي كند بايد قدمها را به اختيار خودش بردارد . لذا اگر او را
بي اختيار ببرند ـ يعني طوري حركت دهند كه قدم برداشتن به اختيار او نباشد ـ
بايد برگردد واز همان جا طواف را به اختيار خود ادامه دهد .

مسأله 262 : شك در دورهاي طواف موجب بطلان

109

طواف است . بنابراين اگر قبل از رسيدن به حجرالاسود شك كند كه دور ششم است يا
هفتم ، يا دور هفتم است يا هشتم و . . . طواف او باطل است .

مسأله 263 : ظنوگمان در عدد دورها حكم شك را دارد .

مسأله 264 : كسي كه در حال طواف در تعداد دورها شك كند نبايد در حال شك طواف را ادامه
دهد . بلكه بايد فكر كند و اگر به يك طرف شك اطمينان پيدا كرد طبق آن عمل كند ، و
الاّ طواف را از ابتدا شروع كند .

مسأله 265 : اگر بعد از
انصراف از طواف و داخل شدن در نماز طواف در تعداد دورهاي طواف شك كند به شك خود
اعتنا نكند و طواف صحيح است ، بلكه ظاهراً شك بعد از انصراف و قبل از داخل شدن در
نماز هم همين حكم را دارد .

مسأله 266 : اگر بعد از رسيدن
به حجرالاسود شك كند كه هفت دور زده يا بيشتر ، به شك خود اعتنا نكند ، و

110

طوافش صحيح است .

مسأله 267 : اگر از گفته ديگري اطمينان
پيدا كند كه دور چندم طواف او است مي تواند طبق اطمينان خود عمل كند ، ولي اگر
اطمينان پيدا نكرد نمي تواند به گفته او عمل كند .

مسأله 268 : كثيرالشك به شك خود اعتنا نكند ، و طبق حكم كثيرالشك در نماز عمل كند ، و
احتياط در اين است كه كسي را بگمارد تا تعداد اشواط را به او بگويد و طبق آن عمل
كند .

شروع طواف از حجرالأسود و ختم به
آن

مسأله 269 : لازم است طواف را عرفاً از
حجرالاسود شروع و به آن ختم كند . و با توجه به اينكه محدوده مقابل حجرالاسود نسبتاً
وسيع است ، لذا از هر نقطه طواف را شروع كرد صحيح است ، مشروط بر اينكه در محاذات

111

همان نقطه طواف را تمام كند . و براي تعيين محاذات از دقتهاي اهل وسواس اجتناب
كند .

مسأله 270 : لازم نيست كه در كنار حجرالاسود نيت طواف
كند . بلكه اگر قبل از آن قصدش اين باشد كه طواف خود را از مقابل حجرالاسود شروع كند
كافي است .

مسأله 271 : اگر طواف را قبل از حجرالاسود شروع
كند و به همانجا ختم كند طواف باطل است . اگر چه در مصداق اشتباه كند . مثلا به گمان
اينكه حجرالاسود در ركن يماني است طواف را از آنجا شروع كند .

محدوده طواف ( مطاف )

مسأله 272 : طواف واجب بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم كه 5/26 ذراع ^{( 1 )} است انجام شود . و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ هر ذراع حدود نيم متر است .

112

چون حجر اسماعيل در حكم كعبه است در آن قسمت مبدأ ديوار حجر است نه
كعبه .

مسأله 273 : اگر از پشت مقام ابراهيم يا روي
شاذروان ^{( 1 )} كه جزء كعبه است طواف كند طواف او باطل است ، و بايد اعاده
كند .

مسأله 274 : اگر بعضي از دورها را خارج از محدوده
مذكور انجام دهد بايد آن دور را اعاده كند ، و الاّ طواف او باطل است .

مسأله 275 : اگر قسمتي از يك دور را خارج از محدوده مطاف يا روي
شاذروان برود بايد برگردد و از همان جا طواف را در محدوده ادامه دهد . اما اگر
داخل حجر اسماعيل برود تدارك آن مقدار كفايت نمي كند ، بلكه بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ پايين اطراف ديوار كعبه برآمدگي شيب داري وجود دارد
كه آن را شاذروان مي نامند .

113

آن دور را از نو شروع كند .

مسأله 276 : اگر از روي جهل
يا غفلت يا فراموشي در خارج از مطاف طواف كند طواف او باطل است ، و حكم كسي را دارد
كه از روي جهل يا غفلت يا فراموشي طواف را انجام نداده باشد .

مسأله 277 : دست گذاشتن به ديوار كعبه و بوسيدن آن و دست گذاشتن روي
ديوار حجراسماعيل در حال حركت هنگام طواف بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد آن
مقدار را اعاده كند .

مسأله 278 : اگر به خاطر ازدحام جمعيت
نتواند در مطاف طواف كند بايد به انتظار خلوت شدن باشد . و چنانچه وقت تنگ شد يا
احتمال خلوت شدن در هيچ يك از ساعات شبانه روز وجود نداشت مي تواند خارج از
محدوده طواف كند . البته با رعايت الاقرب فالاقرب .

مسأله 279 : در مواقعي كه جمعيت زياد است و براي

114

اكثر حجاج طواف در حد مزبور مستلزم عسر و حرج است و گاهي غير قابل تحمل است و از
سويي صبر كردن و شناسايي وقت خلوت و در احرام ماندن مستلزم زحمت و ناراحتي است
مي توان در خارج از حد با رعايت الاقرب فالاقرب طواف كرد .

مسأله 280 : اگر ازدحام جمعيت در محدوده طواف به گونه اي است
كه خانم ها مي دانند مردان نامحرم خواه ناخواه به آنها تنه مي زنند
لازم است طواف را در محدوده انجام دهند ، و حتي الامكان مراقب باشند خود را از
تنه زدن نامحرم دور نگه دارند .

جهت گردش به دور
كعبه

مسأله 281 : در حال طواف بايد كعبه در سمت
چپ طواف كننده واقع شود . يعني به طور متعارف به سمت چپ دور بزند ، ولي لازم نيست
شانه شخص حقيقتاً به سمت

115

كعبه باشد ، لذا اگر در هنگام دور زدن مخصوصاً در حجراسماعيل كعبه مقداري به پشت
يا جلو متمايل شود ، اشكال ندارد .

مسأله 282 : اگر به هر
علتي مقداري از طواف بر خلاف متعارف انجام شد ، مثلا رو به كعبه يا پشت به آن يا عقب
عقب طواف كرد ، بايد آن مقدار را جبران كند .

مسأله 283 : لازم نيست هميشه صورت طواف كننده به طرف جلو باشد ، بلكه جايز است به چپ وراست يا
پشت سر نگاه كند ، بطوري كه در حال طواف بدن كاملاً روبه كعبه يا پشت به
كعبه نشود .

طواف مستحبي

مسأله 284 : طواف عملي است مستحب ، و ثواب آن براي غيرمقيم از ثواب
نماز مستحبي بيشتر است . و سزاوار است زائران هر چه بيشتر طواف كنند . اما سعي كنند

116

مزاحم افرادي كه مشغول انجام طواف واجب هستند نشوند .

مسأله 285 : در مدتي كه حاجي در مكه هست مستحب است 360 طواف بجا آورد . و اگر امكان
ندارد 364 شوط طواف كند كه 52 طواف مي شود و اگر نمي تواند هر اندازه كه
امكان دارد طواف كند .

مسأله 286 : بعد از احرام عمره تا
قبل از سعي بنابر احتياط نبايد طواف مستحبي انجام دهد .

مسأله 287 : همانگونه كه در احكام طواف واجب ذكر شد طواف يعني هفت دور ، دور كعبه گشتن . بنابراين يك دور يا دو دور مستحب نيست .

مسأله 288 : فرد
نمي تواند هر دور از طواف مستحبي را به نيت يك نفر انجام دهد . بلي
مي تواند مجموع دورها را به نيت چندين نفر انجام دهد .

مسأله 289 : طواف مستحبي به نيت كسي كه در مكه

117

حاضر است ـ اگرچه خودش از انجام طواف معذور باشد ـ صحيح نيست .

مسأله 290 : در طواف مستحبي طهارت از حدث ، محدوده طواف و موالات شرط
نيست .

مسأله 291 : شك در دورهاي طواف مستحبي موجب بطلان
طواف نمي شود ، بلكه بايد بنا را بر اقل بگذارد و طواف را تمام كند .

مسأله 292 : قطع طواف مستحبي حتي بدون عذر مانعي ندارد .

مسأله 293 : نماز طواف مستحبي را در هر جاي مسجدالحرام مي توان
خواند ، بلكه مي توان اصلاً نماز طواف مستحب را ترك كرد .

مسأله 294 : قران ( يعني دو طواف را بلافاصله پشت سر هم بجا آوردن ) در طواف مستحبي مكروه است . بنابراين خوب است پس از طواف اول نماز آن را بخواند و
سپس

118

طواف دوم را بجا آورد . ولي اگر چند طواف مستحب به جا آورد و بعد از آن نمازهاي
آن را بخواند صحيح است .

مستحبات طواف

مسأله 295 : در حال طواف ، چند چيز مستحب است :

1 ـ پياده طواف
كند .

2 ـ قدم ها را كوتاه بردارد .

3 ـ با آرامش و وقار طواف كند .

4 ـ
در حال طواف مشغول به ذكر و دعا و خواندن قرآن باشد .

5 ـ كاملاً متوجه به
خداوند بوده ، و از هر چيزي كه ذهن او را مشوّش مي كند ، بپرهيزد .

6 ـ نزديك
به كعبه طواف كند .

7 ـ بهتر است محرم براي طواف ، همان جامه احرام را كه با آن
احرام بسته بپوشد .

119

8 ـ دعاهايي را كه از ائمه معصومين ( عليهم السلام ) وارد شده بخواند ، از جمله
آنها اين دعا است :

« اَللّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ بِاسْمِكَ
الَّذِي يُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْمَاءِ ، كَمَا يُمْشي بِهِ عَلي جُدُدِ
الاَْرْضِ ، وأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ ، وَأسْألُكَ
بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ ، وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ
الَّذِي دَعَاكَ بِهِ مُوْسي مِنْ جَانِبِ الطُورِ ، فاسْتَجَبْتَ لَهُ ، وَألْقَيْتَ
عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ ، وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد
صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ مَاتَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَرَ ،
وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا و كَذا » .

و به
جاي « كذا و كذا » حاجت خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف
بگويد :

120

« اَللَّهُمَّ إنِّي إلَيْكَ فَقِيرٌ ، وإنِّي خَائِفٌ مُسْتَجِيرٌ ،
فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي ، وَلاَ تُبَدِّلْ اِسْمِي » .

و صلوات بر محمد
و آل محمد بفرستد ؛ بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد . و اين دعا را
بخواند :

« سَائِلُكَ فَقِيرُكَ مِسْكينُكَ بِبابِكَ ،
فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، اَللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْحَرَمُ
حَرَمُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهَذَا مَقَامُ الْعَائِذِبِكَ المُسْتَجِيرِ
بِكَ مِنَ النَّارِ ، فَأعْتِقْنِي وَوالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلدي وَإخْوانِيَ
الْمُؤْمِنِيْنَ مِنَ النَّارِ ، يَا جَوادُ يَا كَريمُ » .

و
وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و
بگويد :

« اَللَّهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ ، وَ
أجِرْنِي بِرَحْمَتِكَ مِنَ النَّارِ ، وَعَافِنِي مِنَ الْسُّقْمِ ، وَأوْسِعْ
عَلَيَّ مِنَ

121

الرِّزْقِ الْحَلالِ ، وَادْرَأ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ
وَالاْنْسِ ، وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر
بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد :

« يَا ذَا الْمَنِّ
وَالطَّوْلِ ، يا ذَا الجُودِ وَالْكَرَمِ ، إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ،
وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي ، إنَّكَ أنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ » .

و چون
به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :

« يَا اَللهُ يَاوَليَّ
الْعَافِيَةِ ، و خَالِقَ الْعَافِيَةِ ، ورَازِقَ الْعَافِيَةِ ، وَالْمُنْعِمُ
بِالْعَافِيَةِ ، وَالْمَنّانُ بِالْعَافِيَةِ ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعَافِيَةِ
عَلَيَّ وَعَلي جَمِيع خَلْقِكَ ، يَا رَحْمنَ الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ وَ
رَحِيمَهُما ، صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَارْزُقْنَا الْعَافِيَةَ ، وَ
تَمَامَ الْعَافِيَةِ ، وَشُكْرَ الْعَافِيَةِ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ ،
يَا أرْحَمَ الرَّاحِمِينَ » .

122

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُللهِ
الَّذِي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُلِلّهِ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً
نَبِيّاً ، وَجَعَلَ عَلِيّاً اِماماً ، اَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيَارَ خَلْقِكَ ،
وَجَنِّبْهُ شِرَارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجر الاسود
برسد بگويد :

« رَبَّنَا آتِنَا فِي الْدُّنيَا حَسَنَةً وَفِي
الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ » .

و در شوط هفتم
وقتي كه به مستجار ^{( 1 )} رسيد مستحب است دو دست خود را بر ديوار خانه
بگشايد و شكم و روي خود را به ديوار كعبه بچسباند و بگويد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستجار در پشت كعبه ، نزديك ركن يماني برابر درب خانه كعبه
قرار دارد .

123

« اَللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهَذَا
مَكَانُ الْعائِذِبِكَ مِنَ النَّارِ » .

پس به گناهان خود اعتراف
كرده ، و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد ، كه إن شاء الله تعالي مستجاب خواهد شد ،
بعد بگويد :

« اَللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِكَ الرَّوْحُ وَالْفَرَجُ
وَالْعافِيَةُ ، اَللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ، وَاغْفِرْلِي
مَااطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي وَخَفِيَ عَلي خَلْقِكَ » .

پس از آتش
دوزخ به خدا پناه ببرد .

و آنچه خواهد دعا كند ، و ركن يماني را استلام كند ، و به
نزد حجرالأسود آمده و طواف خود را تمام كرده ، و بگويد :

« اَللَّهُمَّ قَنِّعْنِي بِمَا رَزَقْتَنِي ، وَبَارِكْ لِي فِيمَا
آتَيْتَنِي » .

124

و براي طواف كننده مستحب است در هر شوط أركان خانه كعبه و حجرالاسود را استلام
كند ، و در وقت استلام حجر بگويد :

« أمَانَتِي أدَّيتُها ، وَ
مِيثَاقِي تَعَاهَدْتُهُ ، لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُؤافَاةِ » .