بخش 7

125

نماز طواف

مسأله 296 : بعد از تمام شدن طواف واجب است نماز
طواف بخواند .

مسأله 297 : كسي كه نماز طواف را عمداً ترك
كند حكم كسي را دارد كه طواف را عمداً ترك كرده است .

مسأله 298 : اگر كسي نماز طواف را فراموش كند هر وقت يادش آمد بايد آن را پشت مقام
ابراهيم بجا آورد . و اگر اعمال بعد را انجام داده لازم نيست آنها را اعاده كند . هر
چند احتياط مستحب در اعاده آنها است .

مسأله 299 : اگر پس
از مراجعت از مكه در وطنش يا در مدينه منوره يا شهرهاي ديگر يادش آمد كه نماز

126

طواف را نخوانده در همانجا نماز طواف را بخواند .

و برگشتن به مكه حتي اگر
برايش مشكل نباشد لازم نيست ، هر چند مطابق احتياط است . و در اين فرض جواز استنابه
بعيد نيست .

مسأله 300 : اگر در بين سعي يادش آمد كه نماز
طواف را نخوانده ، بايد سعي را رها كند و بعد از خواندن نماز طواف ، سعي را طبق احكام
قطع سعي بجا آورد .

مسأله 301 : كسي كه نمي داند نماز
طواف واجب است لذا آن را بجا نياورده مانند كسي است كه نماز طواف را فراموش كرده
است ، و بايد طبق احكام سابق عمل كند .

مسأله 302 : كسي كه
نماز طواف را باطل بجا آورد ، بايد نماز را به صورت صحيح اعاده كند واعمال بعدرا
اگربااعتقاد به صحت انجام داده است صحيح است و نياز به اعاده ندارد .

127

شرايط صحت نماز طواف

در صحت نماز طواف رعايت اين
موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ كيفيت نماز طواف .

3 ـ وقت نماز طواف .

4 ـ
شرايط نماز طواف .

5 ـ محل نماز طواف .

نيت

مسأله 303 : شخص بايد قصد نماز طواف معيني را داشته باشد . مثلاً
بداند نمازي را كه مي خواند نماز طواف عمره مفرده ، يا طواف نساء ، يا طواف
مستحبي است . و لازم نيست نيت را به زبان بياورد ، يا حتي به قلب
خطور دهد .

مسأله 304 : بايد نماز طواف را به قصد قربت
انجام

128

دهد ، و ريا موجب بطلان آن مي شود .

كيفيت نماز
طواف

مسأله 305 : نماز طواف مانند نماز صبح دو
ركعت است .

مسأله 306 : در اين نماز مي تواند غير از
سور عزائم ^{( 1 )} هر سوره اي كه خواست بخواند ، و بلند خواندن يا آهسته
خواندن در آن شرط نيست .

وقت نماز طواف

مسأله 307 : اقوي اين است كه نماز طواف را فوراً بعد از طواف بجا
آورد و تأخير نيندازد . بنابراين خواندن نماز مستحبي يا عبادات ديگر بين طواف و نماز
آن مخل به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سور عزائم چهار سوره اي هستند كه سجده واجب
دارند :

الف ـ سوره سجده : 32 ؛ ب ـ سوره فصلت : 41 ؛
ج ـ سوره نجم : 53 ؛ د ـ سوره علق : 96

129

موالات عرفيه است . و اگر عمداً موالات را به هم زد احتياطاً طواف و نماز آن را
اعاده كند .

مسأله 308 : بنابر فرض سابق كسي كه هنوز نماز
طواف خود را نخوانده نبايد بعد از طواف به نيابت از ديگران نماز طواف آنها را
بخواند .

مسأله 309 : مقدار فاصله بين طواف و نماز آن كه
مخل به موالات عرفيه است نسبت به افراد و هنگام ازدحام و غير آن فرق مي كند . و
بطور كلي فاصله حدود 10 تا 15 دقيقه براي استراحت و رفع خستگي و تطهير مخلّ
نيست .

مسأله 310 : همانگونه كه گذشت نماز طواف بايد فوراً
بعد از طواف انجام شود . لذا وقت خاصي ندارد . بلي اگر خواندن نماز طواف موجب فوت
نماز يوميه شود ، بايد اول نماز يوميه را بخواند و بعد نماز طواف را
بخواند .

مسأله 311 : اگر زن پس از طواف و قبل از خواندن
نماز

130

آن حيض شد بايد پس از پاكي و غسل نماز را بخواند و اعمال بعد از آن را بجا
آورد .

شرايط نماز طواف

مسأله 312 : نماز طواف احكام نمازهاي يوميه را دارد ، لذا بايد شرايط آن را مثل صحت
قرائت ، استقرار در هنگام ذكر ، پاك بودن بدن و لباس ، قرار نداشتن زن در جلوي مرد
و . . . مراعات كند .

مسأله 313 : شخصي كه نماز خود را غلط
مي خواند اگر مي تواند قرائتش را تصحيح كند بايد طواف را تا ضيق وقت
تأخير بيندازد . مگر اينكه بقاي در احرام موجب عسر و حرج شود .

مسأله 314 : اگر در ياد گرفتن قرائت و اذكار واجب مسامحه كرد تا وقت
تنگ شد نماز را به هر نحو كه مي تواند بخواند و صحيح است ، هر چند معصيت كرده

131

است . و احتياط آن است كه طبق مسأله بعد عمل كند .

مسأله 315 : اگر نتواند قرائت و اذكار واجب نماز را ياد بگيرد بايد خودش هرگونه كه
مي تواند بجا آورد و كافي است . و اگر ممكن است كسي به او تلقين كند . و احتياط
آن است كه در مقام ابراهيم به شخص عادلي اقتدا كند ، يا نايب بگيرد . ولي
نمي تواند به نماز جماعت يا نايب اكتفا كند .

مسأله 316 : نماز طواف را نمي توان به جماعت يوميه اقتدا كرد . لذا كسي كه قرائتش
درست نيست و مي خواهد طبق مسأله قبل پس از اينكه خودش نمازش را خواند احتياطاً
آن را به جماعت نيز بخواند بايد به كسي اقتدا كند كه نماز طواف واجب خود را
مي خواند ، و فرقي نمي كند كه نماز طواف را به نماز طواف نساء يا بالعكس ،
يا كسي كه نايب است به كسي كه نايب نيست يا بالعكس اقتدا كند .

مسأله 317 : كسي كه مطمئن است نماز او صحيح است

132

اگر نماز طواف عمره يا طواف نساء خود را بخواند و بعد معلوم شود نماز او اشتباه
بوده است ، اعمالش صحيح است .

مسأله 318 : كسي كه نماز او
غلط است مي تواند براي خودش عمره مفرده استحبابي بجا آورد ، و به همان نماز خود
اكتفا كند .

مسأله 319 : لباس نمازگزار و تمام اشيايي كه
همراه او است بايد پاك باشد حتي اگر نتواند با آن ستر عورت كند .

مسأله 320 : در نماز بايد تقدم مرد بر زن رعايت شود . لذا مرد
نمي تواند محاذي يا پشت سر زن نماز بخواند . بلي اگر رعايت اين شرط موجب تأخير
نماز طواف و به هم خوردن موالات عرفيه بين طواف و نماز آن شود يا مستلزم عسر و حرج
باشد مراعات آن لازم نيست ، و همچنين تقدم زنان اهل سنت اشكالي ندارد .

مسأله 321 : شك در ركعات نماز طواف مثل شك در ركعات ساير نمازهاي دو
ركعتي موجب بطلان نماز

133

مي شود . ولي ظن در ركعات يا افعال نماز حكم شك را ندارد و مي تواند
طبق آن عمل كند .

مسأله 322 : قرائت و اذكار نماز را بايد
در حال آرامش بدن بگويد . و اگر مي داند كه نمي تواند در حال آرامش بدن
اذكار را بگويد مي تواند به قصد رجاء نماز را شروع كند ، و اگر در حال آرامش
نماز را بجا آورد نمازش صحيح است .

مسأله 323 : اگر در حال
نماز او را حركت دهند به طوري كه از حالت نمازگزار خارج نشود بايد دقت كند كه هنگام
حركت ساكت باشد و ذكر نگويد . و اگر در حال حركت ذكر گفته پس از آرامش بدن آن را
اعاده كند ، در اين صورت نماز او صحيح است .

محل نماز
طواف

مسأله 324 : اظهر آن است كه نماز طواف را
در جايي كه عرفاً پشت مقام ابراهيم محسوب مي شود بجا آورد و هر

134

چه به مقام نزديكتر باشد بهتر است .

مسأله 325 : اگر به
جهت ازدحام جمعيت نتواند پشت مقام نماز بخواند در سمت راست يا چپ مقام بطوري كه
عرفاً نزد مقام محسوب شود نماز بخواند .

مسأله 326 : اگر
نماز را در جاهاي ديگر مسجدالحرام مثلاً داخل حجر اسماعيل بجا آورد ، حتي اگر به
اعتقاد اينكه آنجا مقام ابراهيم است نماز او باطل است ، و بايد آن را پشت مقام اعاده
كند .

مستحبات نماز طواف

مسأله 327 : در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره
توحيد و در ركعت دوم سوره جحد را بخواند ، و پس از نماز ، حمد و ثناي الهي را بجا
آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد ، و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و اين كه
اين حج را آخرين حج او قرار

135

ندهد و بگويد :

« اَلْحَمْدُللهِ بِمَحَامِدِهِ كُلِّهَا
عَلي نَعْمَائِهِ كُلِّهَا ، حَتي يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إلي مايُحِبُّ رَبِّي وَ
يَرْضي ، اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَتَقَبَّلْ مِنِّي ، وَ
طَهِّرْ قَلْبِي ، وَزَكِّ عَمَلِي » .

و در روايت ديگر
است :

« اَللَّهُمَّ ارْحَمْنِي بِطَوَاعِيتِي إيَّاكَ ، وَ
طَوَاعِيتِي رَسُولَكَ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ ، اَللَّهُمَّ
جَنِّبْنِي أنْ أتَعَدَّي حُدُودَكَ ، وَاجْعَلْنِي مِمَّنْ يُحِبُّكَ وَيُحِبُّ
رَسُولَكَ وَمَلائِكَتَكَ وَعِبادَكَ الصّالِحينَ » .

و در بعضي روايات
است كه حضرت صادق ( عليه السلام ) بعد از نماز طواف به سجده رفته و چنين
مي گفت :

136

« سَجَدَ وَجْهِي لَكَ تَعَبُّداً وَرِقّاً ، لاإلهَ إلاّ أنْتَ
حَقّاً حَقّاً ، اَلأوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيء ، وَالاْخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَيء ، وَها
أنَاذا بَيْنَ يَدَيْكَ ، ناصِيَتِي بَيَدِكَ ، فاغْفِرْلِي إنَّهُ لاَيَغْفِرُ
الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ ، فَاغْفِرْ لِي فَإنِّي مُقِرٌّ بذُنُوبِي عَلي
نَفْسِي ، وَلا يَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ » .

137

سـعي

مسأله 328 : بعد از طواف و نماز طواف واجب است هفت
مرتبه از كوه صفا به مروه برود و بازگردد ، كه به آن « سعي » مي گويند .

مسأله 329 : سعي ركن است و ترك آن حكم ترك طواف را دارد .

مسأله 330 : كسي كه از روي جهل سعي را ترك كند چه جهل نسبت به حكم
باشد يا موضوع ، اگر زمان تدارك آن گذشته باشد ، عمره او باطل است .

مسأله 331 : اگر سعي را فراموش كرد و تقصير كرد ، هر وقت متذكر شد
سعي را انجام دهد ، و بنابر احتياط

138

مستحب تقصير و طواف نساء و نماز آن را بعد از سعي اعاده كند .

مسأله 332 : اگر خودش نتواند سعي كند ، و كسي هم نباشد كه او را با
چرخ سعي دهد ، و به جهت گراني هم نتواند چرخ بگيرد ، يا تهيه آن برايش مشقت داشته
باشد ، مي تواند استنابه كند .

مسأله 333 : طهارت از
حدث و خبث در سعي معتبر نيست . هر چند احتياط اين است كه محدث نباشد . و همچنين ستر
عورت در سعي شرط نيست .

مسأله 334 : اگر زن در حال
سعي حجاب خود را رعايت نكند يا مرد به زن نگاه كند ، هر چند گناه كرده اند
ولي سعي آنها اشكال ندارد .

مسأله 335 : چون طهارت در
سعي معتبر نيست و محل سعي مسجد نيست ؛ لذا زني كه به جهت عادت ماهانه براي طواف و
نماز آن نايب مي گيرد نمي تواند براي سعي

139

نيز نايب بگيرد ، بلكه پس از انجام آن توسط نايب ، سعي را بايد خودش بجا
آورد .

مسأله 336 : سعي را مي تواند سواره يا پياده ،
يا با ويلچر و چرخي كه خود او آن را حركت بدهد انجام دهد . هر چند راه رفتن به صورت
متعارف افضل است . بلي در قسمتي از محل سعي كه ابتدا و انتهاي آن با چراغ سبز مشخص
شده ، مستحب است مردان با شتاب حركت كنند ، كه آن را « هروله » گويند .

مسأله 337 : شخص مي تواند هنگام سعيِ خويش ، بيمار يا سالمندي
را نيز با چرخ سعي دهد .

مسأله 338 : سعي مستحبي مشروع
نيست ، چه يك شوط باشد يا هفت شوط .

شرايط صحت
سعي

درصحت سعي رعايت اين موارد لازم است :

140

1 ـ نيت .

2 ـ محل شروع و پايان و مسير سعي .

3 ـ توجه به صفا و مروه در حال
سعي .

4 ـ وقت انجام سعي .

5 ـ انجام هفت شوط متوالي و پي در پي .

نيت

مسأله 339 : شخص بايد بداند
اين سعي را كه مي خواهد انجام دهد سعي عمره مفرده است ، و لازم نيست آن را به
زبان بياورد يا حتي به قلب خطور دهد .

مسأله 340 : سعي نيز
مانند ساير عبادات بايد با قصد قربت و براي اطاعت از خداي متعال انجام شود ، و ريا
آن را باطل مي كند .

مسأله 341 : اگر از روي ريا سعي
خود را باطل كند حكم ترك عمدي سعي را دارد .

141

مسأله 342 : چون سعي از عبادات است و صحت آن منوط
به اين است كه نيت و قصد قربت ـ ولو بصورت ارتكازي ـ تا آخر عمل باقي باشد ، لذا اگر
در بين سعي بطور كلي غافل شود ، يا اگر به وسيله چرخ او را سعي مي دهند در حال
سعي خوابش ببرد ، سعي او اشكال دارد .

مسأله 343 : در فرض
سابق اگر قبل از شوط چهارم به خواب رفت به احتياط واجب سعي را از اول اعاده كند ، و
اگر بعد از شوط چهارم به خواب رفت پس از بيدار شدن و توجه و التفات بايد از آنجا كه
به خواب رفته سعي را ادامه دهد .