بخش 2

2 ـ عقل :

مسأله 63 ـ اگر مجنون را رجاءاً محرم كنند و او را همچون كودك وادار كنند كه اعمال عمره و حج را انجام دهد چنانچه قبل از درك مشعر عاقل شود كفايت از حجة الاسلام مي كند . ولي احتياط مستحب آن است كه در صورت استطاعت در سالهاي بعد حج را اعاده كند .

42

مسأله 64 ـ احتياط آن است كه مجنون را به اذن وليّ شرعي او محرم كنند .

3 ـ حريت و برده نبودن .

4 ـ استطاعت .

43

استطاعت

مسأله 65 ـ كسي كه مستطيع باشد نمي تواند حج خود را به ديگري واگذار كند .

مسأله 66 ـ كسي كه شرايط استطاعت را دارا است اگر چه غافل يا جاهل به وجوب حج باشد ، حج بر او مستقر مي شود . و همچنين است اگر معتقد به عدم حصول شرايط استطاعت باشد و حج نرود سپس كشف خلاف شود .

مسأله 67 ـ اگر رفتن به حج موجب كار حرامي بشود بايد ملاحظه اهميت حج و كار حرام را بكند ، و اگر اهميت حج بيشتر بود بايد به حج برود و الاّ نبايد برود .

مسأله 68 ـ اگر اهميت كار حرام بيشتر بود ولي با انجام آن به حج رفت با اينكه معصيت كرده اما حج او صحيح است .

مسأله 69 ـ مستطيع بايد خودش حج بجا آورد و حج

44

فرد ديگر از طرف او كفايت نمي كند ، مگر در مورد بيمار و پير به شرحي كه مي آيد .

مسأله 70 ـ اگر به گمان اينكه مستطيع بوده حج واجب خود را انجام دهد و بعد معلوم شود كه مستطيع نبوده است ، آن حج كفايت نمي كند و هرگاه استطاعت پيدا كرد بايد حجة الاسلام خود را بجاآورد .

مسأله 71 ـ در فرض سابق اگر در بين اعمال معلوم شود مستطيع نبوده احرام او باطل است و لازم نيست بقيه اعمال را انجام دهد .

مسأله 72 ـ كسي طبق نظر مرجع تقليد سابق خود مستطيع بوده و بنابر همان تقليد حجة الاسلام خود را بجا آورده ، ولي فعلا از كسي تقليد مي كند كه معتقد است آن وقت مستطيع نبوده است ، مي تواند به همان حج اكتفا كند و اعاده لازم نيست .

مسأله 73 ـ كسي كه خيال مي كرده مستطيع نيست و به نيت استحباب براي عمره تمتع محرم شد ، و بعد از اعمال عمره تمتع در مكه متوجه شد كه مستطيع بوده ، بايد حجة الاسلام بجا آورد ، ولي نمي تواند به عمره

45

انجام شده اكتفا كند ، و حكم كسي را دارد كه احرام عمره را از روي فراموشي ترك كرده است .

مسأله 74 ـ در فرض سابق اگر به نيت وظيفه فعليه محرم شده و از باب خطاي در تطبيق فكر مي كرده مستحب است ، كفايت مي كند و مي تواند به همان عمره اكتفا كند و حج تمتع را انجام دهد .

مسأله 75 ـ كسي كه حج بر او مستقر بوده چنانچه بعد از احرام و قبل از دخول در حرم به هر دليل نتواند اعمال خود را بجاآورد و فوت كند و نيز چنانچه بعد از دخول در حرم و قبل از انجام اعمال در خارج حرم فوت كند ظاهراً حج از او ساقط نشده و بايد از تركه او استنابه كنند . و اگر داخل حرم بميرد كفايت از حجة الاسلام مي كند .

مسأله 76 ـ استطاعت به داشتن پنج چيز حاصل مي شود :

1 ـ استطاعت مالي .

2 ـ استطاعت بدني .

3 ـ استطاعت طريقي .

46

4 ـ استطاعت زماني .

5 ـ رجوع به كفايت .

مسأله 77 ـ اگر كسي يكي از اين شرايط پنجگانه را نداشته باشد حج بر او واجب نيست ، اگر چه احتمال حصول آن را در آينده بدهد . كما اينكه تحصيل شرايط نيز بر او واجب نيست .

مسأله 78 ـ پس از حصول شرايط استطاعت در وجوب حج ، بقاي آن نيز تا آخر اعمال حج لازم است . و اگر قبل از تمام شدن حج شرايط استطاعت از بين رفت كشف از عدم استطاعت مي كند .

استطاعت مالي

مسأله 79 ـ استطاعت مالي به اين است كه مخارج رفت و برگشت حج و وسيله رفت و آمد يا پولي كه بتواند بليط رفت و برگشت را تهيه كند داشته باشد ، و همچنين مخارج خانواده خود را در وطن داشته باشد .

مسأله 80 ـ فردي مستطيع است كه علاوه بر مخارج مذكور در مسأله قبل ، ضروريات زندگي مثل خانه

47

مسكوني و وسائل زندگي را نيز در حد شأن خود داشته باشد .

مسأله 81 ـ اگر كسي وسائل ضروري زندگي خود را فروخته و صرف حج كند كفايت از حجة الاسلام نمي كند .

مسأله 82 ـ كسي كه منزل يا ماشين گرانقيمت دارد چنانچه با فروش آن بتواند منزل يا ماشين ارزانتر و مناسب شأن خود تهيه كند و با بقيه پول آن به حج برود واجب است آن را فروخته و به حج برود .

مسأله 83 ـ كسي كه پول ندارد ولي وسائلي دارد كه جزء ضروريات زندگي نيست مثل زمين ، ساختمان ، كتاب يا اشياء عتيقه ، واجب است آنها را بفروشد و به حج برود .

مسأله 84 ـ اگر بتواند مقداري از سرمايه يا زمين كشاورزي و باغ خود را بفروشد و به حج برود واجب است اين كار را انجام دهد ، مگر اينكه با باقيمانده آن نتواند مخارج زندگي خود را به طور متعارف تأمين كند .

مسأله 85 ـ كسي كه نياز به ازدواج دارد و ترك ازدواج

48

موجب مشقت و حرج براي اوست در صورتي مستطيع مي شود كه علاوه بر مخارج حج ، مخارج ازدواج را نيز داشته باشد .

مسأله 86 ـ كسي كه خودش نياز به ازدواج ندارد ولي فرزند او يا نوه او يا كساني كه عرفاً مخارج ازدواج آنها به عهده اوست نياز به ازدواج دارند ، حكم مسأله قبل را دارد .

مسأله 87 ـ كسي كه مخارج حج را دارد و بدهي نيز دارد در دو صورت واجب است به حج برود :

1 ـ وقت پرداخت بدهي او نرسيده باشد و مطمئن باشد كه در موعد مقرر تمكن از پرداخت دارد .

2 ـ وقت پرداخت بدهي رسيده است ولي طلبكار راضي به تأخير پرداخت باشد و بدهكار نيز بداند كه در وقت مطالبه مي تواند آن را بپردازد . در غير اين صورت حج واجب نيست . ولي اگر بدهي را نداد و به حج رفت كفايت از حجة الاسلام مي كند .

مسأله 88 ـ كسي كه طلبكار است و طلب او براي حج كافي است در موارد زير واجب است طلب خود را وصول

49

كرده و به حج برود :

1 ـ وقت طلب او رسيده باشد و بدهكار توانايي پرداخت داشته باشد .

2 ـ وقت طلب نرسيده باشد اما بدهكار راضي به پرداخت باشد ، گرچه با كم كردن مقداري از طلب ، مشروط بر اينكه موجب عسر و حرج نباشد .

مسأله 89 ـ زني كه بتواند بدون مشكل مهريه خود را از شوهر دريافت كند چنانچه شوهر توان پرداخت داشته باشد واجب است دريافت كرده و به حج برود .

مسأله 90 ـ اگر به كسي ارث برسد كه به مقدار مخارج حج باشد چنانچه ساير شرايط را نيز داشته باشد بايد به حج برود .

مسأله 91 ـ اگر بتواند قرض كند و پرداخت آن براي او مشكل نباشد واجب نيست قرض كند ، ولي اگر قرض كرد و به حج رفت كفايت از حجة الاسلام مي كند .

مسأله 92 ـ كسي كه شك كند استطاعت مالي دارد يا خير ، لازم است تحقيق كند كه چه مقدار پول دارد و هزينه حج او چه مقدار مي شود .

50

مسأله 93 ـ كساني كه با وجوه شرعيه مثل سهم امام و وجوهاتي كه از سوي مرجع و حاكم شرع به عنوان مصرف و به لحاظ تحصيل و تدريس و خدمات ديني به آنان تمليك مي شود استطاعت مالي پيدا مي كنند . چنانچه ساير شرايط وجود داشته باشد مستطيع هستند و حج آنها كفايت از حجة الاسلام مي كند . ولي ساداتي كه مستحق سهم سادات هستند بنابر احتياط واجب جايز نيست بيش از مخارج سالشان خمس بگيرند و با سهم سادات مستطيع نمي شوند چون حج از مؤونه نيست و نمي توانند براي انجام آن سهم سادات بگيرند .

مسأله 94 ـ پول قرباني هم جزء مخارج حج است و كسي كه آن را نداشته باشد مستطيع نيست ، اگر چه ساير مخارج را داشته باشد .

مسأله 95 ـ زن اگر علاوه بر مخارج متعارف خود مخارج حج را نيز داشته باشد مستطيع مي شود و بايد به حج برود .

مسأله 96 ـ رضايت شوهر براي رفتن به حج واجب لازم نيست .

51

مسأله 97 ـ اگر كسي قبل از ايام حج استطاعت پيدا كرد نمي تواند پول خود را در راه ديگري مصرف كند ، يا آن را به ديگران حتي والدين و زن و فرزند خود ببخشد . بلكه اگر چنين كرد و حج بجا نياورد حج بر او مستقر مي شود .

مسأله 98 ـ كساني كه براي خدمت در راه حج اجير مي شوند يا عوامل خدماتي حج مانند خدمه كاروانها ، هيأت پزشكي ، روحانيون و اعضاي ستادهاي مختلف حج كه به حج اعزام مي شوند اگر هزينه زندگي خانواده خود را در مدت سفر ـ ولو از همين راه ـ داشته باشند مستطيع بوده و واجب است حج خود را انجام دهند .

مسأله 99 ـ مستطيع نمي تواند اجير شود . اما اگر به واسطه اجرت حج استطاعت حاصل شود چنانچه اجاره براي سال اول باشد حج نيابي مقدم است . و اگر استطاعت او تا سال بعد باقي بود ، سال بعد براي خود حج بجاآورد . ولي اگر اجاره براي سالهاي آينده يا مطلق بود بايد سال اول براي خودش حج بجا آورد ، مگر اينكه مطمئن باشد در سال بعد نمي تواند حج

52

نيابي را بجاآورد .

مسأله 100 ـ اگر با مال غصبي حج انجام شود صحيح است . مگر اينكه با لباس غصبي محرم شود يا با آن نماز بخواند ، يا محل نماز و وقوف در عرفات و مشعر غصبي باشد .

مسأله 101 ـ اگر براي رفتن به حج لازم باشد به افراد ظالم پول بدهند يا ماليات به دولتهاي حاكم غيرمسلمان بدهند بايد اقدام كنند ، مگر اينكه موجب عسر و حرج شود .

53

حج بذلي

مسأله 102 ـ كسي كه هزينه حج را ندارد اگر كسي متكفل حج او شد ، يعني به او گفت به حج برو ، و مخارج سفر حج و عائله تو را تا بازگشت تأمين مي كنم ، چنانچه اطمينان به او داشته باشد بر او واجب است كه قبول كند و به حج برود . اين حج را « حج بذلي » گويند .

مسأله 103 ـ در حج بذلي رجوع به كفايت شرط نيست ، ولي اگر رفت و آمد موجب اخلال در زندگي او شود واجب نيست قبول كند .

مسأله 104 ـ كسي كه مقداري از هزينه حج را دارد و بقيه را به او بذل مي كنند واجب است قبول كند و به حج برود . در اين فرض رجوع به كفايت شرط است و حج او كفايت از حجة الاسلام مي كند .

مسأله 105 ـ پول قرباني به عهده باذل ^{( 1 )} است ، ولي اگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ باذل : كسي كه متكفل هزينه حج ديگري است .

54

كاري كرد كه موجب كفاره شد ، كفاره به عهده خود اوست .

مسأله 106 ـ كسي كه استطاعت مالي در وطن خود ندارد يا شك و شبهه در استطاعت خود دارد مي تواند پول همراه خود را به فردي ببخشد تا او آن پول را به عنوان حج بذلي به وي بدهد . در اين صورت حج وي كفايت از حجة الاسلام مي كند .

مسأله 107 ـ اگر بدون ذكر حج ، پولي به كسي هديه شود كه به مقدار هزينه حج باشد واجب نيست قبول كند . ولي اگر قبول كرد چنانچه ساير شرايط را داشته باشد . بايد به حج برود .

مسأله 108 ـ باذل مي تواند از بذل رجوع كند ، و اگر در بين راه پشيمان شود بايد هزينه برگشت او را بدهد .

مسأله 109 ـ اگر باذل در بين راه از بذل خود رجوع كند يا مال بذل شده تلف شود وجوب حج ساقط مي شود ، مگر آنكه شخص از همان مكان براي حج مستطيع باشد .

55

استطاعت بدني

مسأله 110 ـ بر كسي كه قدرت بدني براي انجام مناسك حج را ندارد يا حج گزاردن براي او زحمت و مشقت زياد دارد حج واجب نيست ، اگرچه استطاعت مالي داشته باشد .

مسأله 111 ـ بر اين فرد واجب نيست نيابت براي حج بگيرد ، و اگر گرفت حج مستحبي مي باشد .

مسأله 112 ـ بيماران يا سالمنداني كه به تنهايي قدرت انجام مناسك حج را ندارند و نياز به همراه دارند در صورتي حج بر آنها واجب مي شود كه علاوه بر هزينه حج خود هزينه مسافرت همراه را نيز داشته باشند . يا كسي از همراهان تبرعاً او را كمك كند .

مسأله 113 ـ شخصي كه در مدينه در اثر تصادف يا بيماري يقين دارد از انجام طواف و سعي مطلقاً ـ حتي با تخت ـ عاجز است شرايط استطاعت را ندارد و تكليف ساقط است . بلي اگر قبلا حج بر او مستقر بوده ، يا در سالهاي بعد شرايط حاصل شد بايد حج بجا آورد .

مسأله 114 ـ كسي كه از ديدن جمعيت وحشت مي كند

56

و اضطراب غيرقابل تحملي به او دست مي دهد ، حكم فرض سابق را دارد .

مسأله 115 ـ اگر نذر كند كه مثلا روز عرفه در كربلاي معلّي يا يكي از مشاهد مشرفه ديگر زيارت كند نذرش صحيح است . اما اگر مستطيع بوده يا در آن سال مستطيع شده بايد به حج برود و نبايد به نذر عمل كند ، و در اين فرض كفاره ندارد .

مسأله 116 ـ اگر در فرض سابق به حج نرفت حج بر اومستقرمي شود ، ولي بايد به نذر عمل كند و چنانچه به نذر هم عمل نكرد بايد كفاره بدهد .

استطاعت طريقي

مسأله 117 ـ يكي از شرايط استطاعت باز بودن راه است و اگر راه بسته باشد حج واجب نيست .

مسأله 118 ـ باز بودن راه در سال استطاعت معتبر است . بنابراين اگر در آن سال راه باز نبود حج واجب نيست ، هر چند بداند در سال آينده راه برايش باز مي شود .

57

مسأله 119 ـ چون يكي از شرايط استطاعت باز بودن راه است . بنابراين در شرايط فعلي اگر از طريقي كه مخالف مقررات جمهوري اسلامي نباشد بتواند به حج برود بايد اقدام كند .

مسأله 120 ـ كسي كه پول حج را دارد و مي داند كه امسال براي حج ثبت نام نمي شود ، لازم نيست پول را براي سالهاي بعد نگهدارد .

مسأله 121 ـ اگر براي تشرف به حج ثبت نام به عمل آيد كسي كه داراي شرايط ديگر باشد واجب است ثبت نام كند ، و اگر قرعه به نام او در همان سال اصابت نكرد ، و راه ديگري هم براي تشرف وجود نداشت مستطيع نيست و مي تواند پول خود را پس بگيرد . ولي اگر ثبت نام نكرد حج بر او مستقر مي شود .

مسأله 122 ـ اگر ثبت نام حج براي تشرف در سالهاي آينده باشد واجب نيست ثبت نام كند .

مسأله 123 ـ كسي كه شرايط استطاعت را بجز باز بودن راه داراست چنانچه به واسطه اجير شدن يا قبول نيابت راه برايش باز شود حكم مسأله 99 را دارد .

58

مسأله 124 ـ واگذاري و فروش فيش حج براي كسي كه حج بر او مستقر نشده و امسال نوبت حج او نيست ، يا كسي كه حج واجب خود را قبلا انجام داده ، چنانچه خلاف مقررات جمهوري اسلامي ايران نباشد اشكالي ندارد .

مسأله 125 ـ كسي كه براي حج ثبت نام كرده و قبل از رسيدن نوبتش فوت مي كند در صورت عدم استقرار حج بر او ، و عدم وصيت ، فيش حج او مانند ساير تركه ميت بين ورثه طبق احكام ارث تقسيم مي شود .

مسأله 126 ـ كسي كه پولي را براي حج به نام ديگري مثل پدر و مادر و همسر به حساب واريز مي كند اگر به آن افراد بخشيده باشد ملك آنان محسوب مي شود . ولي اگر به آنان نبخشيده ، بلكه قصد كرده كه با پول خود آنان را به حج ببرد پول وديعه مال خودش است .

استطاعت زمانـي

مسأله 127 ـ يكي از شرايط وجوب حج داشتن فرصت كافي براي رسيدن به حج در ايام خاص ( يعني انجام

59

عمره تمتع قبل از نهم ذي الحجه و رسيدن به عرفات در روز نهم ) مي باشد .

مسأله 128 ـ اگر هنگامي ساير شرايط استطاعت براي او حاصل شود كه نتواند در زمان مناسب به مكه برسد . حج بر او واجب نشده و مي تواند پولي را كه دارد صرف امور ديگر كند .

مسأله 129 ـ اگر ساير شرايط استطاعت در اوّل سال ، مثلا در ماه محرم حاصل شد كه مدت زيادي ( حدود ده ماه ) تا ايّام حج باقي مانده حج بر او واجب شده و نمي تواند قبل از رسيدن ايام حج خود را از استطاعت خارج كند .

رجوع به كفايت

مسأله 130 ـ يكي از شرايط وجوب حج رجوع به كفايت است ، يعني از ناحيه حج ، سرمايه ، ملك ، محل كسب يا شغلي كه با آن زندگي او تأمين مي شود از بين نرود . و پس از بازگشت بتواند زندگي خود و عائله خود را تأمين كند .

60

مسأله 131 ـ همان طور كه گذشت در حج بذلي رجوع به كفايت شرط نيست .

مسأله 132 ـ اگر فردي از حقوق باز نشستگي يا وجوهات شرعيه يا اجاره ساختمان مخارج زندگي خود را تأمين كند شرط پنجم استطاعت را دارا است ، و چنانچه ساير شرايط مذكور را داشته باشد حج بر او واجب مي باشد .