بخش 4

وثوق و اطمينان به انجام حج

مسأله 214 ـ به مجرد گرفتن نيابت ذمه منوب عنه بري نمي شود ، بلكه بايد حج انجام شود . بنابراين اگر اجير به هر علتي حج را انجام نداد ، بايد دوباره براي او نيابت بگيرند .

84

شرايط منوب عنه

مسأله 215 ـ شرايطي كه در منوب عنه معتبر است عبارتند از :

1 ـ ايمان .

2 ـ عقل .

3 ـ بلوغ .

4 ـ عدم قدرت بر انجام مناسك .

ايمان

مسأله 216 ـ نيابت از كافر و مسلمان غيرشيعه صحيح نيست . بلي چنانچه غرض عقلايي در بين باشد مي تواند حج را به نيت خود انجام داده و ثواب آن را به او هديه كند .

عقل

مسأله 217 ـ نيابت از مجنون در حج واجب صحيح نيست . بلي اگر قبل از جنون حج بر او مستقر شده باشد .

85

در صورت يأس از بهبودي وليّ او از مال او براي او نيابت بگيرد .

مسأله 218 ـ كسي كه حج بر او مستقر شده و سپس ديوانه شده اگر در زمان حيات براي او نيابت نگرفته باشند واجب است بعد از فوتش از تركه او استنابه كنند ، ولو به حج ميقاتي .

بلوغ

مسأله 219 ـ منوب عنه بايد بالغ باشد ، بنابر اين نيابت از غيربالغ حتي اگر وليّ شرعي او نايب بگيرد ، صحيح نيست .

عدم قدرت بر انجام مناسك

مسأله 220 ـ كسي كه حج بر او مستقر شده اگر تمكن از مباشرت در حج را نداشته باشد چه به خاطر بيماري كه اميد بهبودي آن را ندارد ، يا به خاطر زنداني بودن ، يا پيري و ناتواني يا حرجي بودن اعمال حج براي او نايب گرفتن براي انجام حج بر او واجب است .

86

مسأله 221 ـ نيابت از حي در حج واجب در صورتي صحيح است كه فردي كه حج بر او مستقر شده به جهت بيماري يا پيري قدرت انجام مناسك حج را نداشته باشد ، يا انجام حج براي او مشقت و حرج داشته باشد و اميد بهبودي و رفع حرج نيز نداشته باشد .

مسأله 222 ـ در فرض سابق وجوب نيابت فوري است . اما اگر حج بر او مستقر نشده باشد اقوي عدم وجوب استنابه است .

مسأله 223 ـ كسي كه به جهت عدم وجود نايب يا گران بودن اجرت آن نتواند نايب بگيرد وجوب استنابه از او برداشته مي شود ، ولي بعد از مرگ واجب است از تركه او برايش استنابه كنند . و همچنين است اگر تمكن از استنابه داشته و عصياناً ترك كرده است .

مسأله 224 ـ نيابت مجاني و تبرعي از ميت صحيح و مجزي است . اما نيابت تبرعي از شخص زنده چه در تمام اعمال حج يا بعضي از اعمال حج صحيح و مجزي نيست . مگر در رمي جمره كه در مسأله 844 خواهد آمد .

87

مسأله 225 ـ اگر كسي در حين انجام مناسك بيهوش يا ديوانه شد فرد ديگري نمي تواند تبرعاً اعمال او را تمام كند ، بجز رمي بيهوش كه تفصيل آن در احكام رمي خواهد آمد ، ولي اگر به علت بيماري از انجام بقيه مناسك معذور شد مي تـواند استنابه كند تا بقيه اعمـال را طبق تفصيلي كه در جاي خود مي آيد انجام دهد .

مسأله 226 ـ شخص مي تواند به ديگري وكالت دهد كه قرباني او را ذبح كند يا اگر عذري براي او پيش آمد مثلا بيهوش شد بقيه اعمال را به نيابت از او بجاآورد . ولي احوط اين است كه او را وكيل كند تا قرباني را خريده و ذبح كند و در صورت پيش آمدن عذر تتمه اعمال را به نيابت از او بجاآورد .

مسأله 227 ـ سه شرط اخير مربوط به حج واجب است . لذا در نيابت از حج مستحبي غير از شرط اول بقيه شروط در منوب عنه لازم نيست .

88

حج تمتع

حج تمتع مركب از دو قسمت است :

1 ـ عمره تمتع .

2 ـ حج تمتع .

مسأله 228 ـ اين دو قسمت را بايد يك نفر و به نيت يك فرد و در يك سال در ماههاي حج ( شوال ، ذي القعده ، ذي الحجه ) به دنبال هم بجا آورد ، و الاّ صحيح نيست .

مسأله 229 ـ عمره تمتع مركب از پنج جزء است :

1 ـ احرام .

2 ـ طواف .

3 ـ نماز طواف .

4 ـ سعي بين صفا و مروه .

5 ـ تقصير .

89

و حج تمتّع مركب از سيزده جزء است :

1 ـ احرام .

2 ـ وقوف در عرفات .

3 ـ وقوف در مشعرالحرام .

4 ـ رمي جمره عقبه .

5 ـ قرباني .

6 ـ حلق يا تقصير .

7 ـ طواف .

8 ـ نماز طواف .

9 ـ سعي .

10 ـ طواف نساء .

11 ـ نماز طواف نساء .

12 ـ ماندن در مني .

13 ـ رمي جمرات سه گانه .

90

بخش اول : عمره تمتع

احـــرام

مسأله 230 ـ هنگام احرام مراعات چهار چيز واجب است :

1 ـ ميقات .

2 ـ نيت .

3 ـ لباس احرام .

4 ـ تلبيه .

91

ميقات

مسأله 231 ـ احرام عمره تمتع بايد در محل خاصي كه « ميقات » ناميده مي شود انجام شود .

مسأله 232 ـ در راههايي كه به مكه منتهي مي شود پنج ميقات به نامهاي زير وجود دارد :

1 ـ مسجد شجره ( ذوالحليفه ) . 2 ـ وادي عتيق . 3 ـ قرن المنازل . 4 ـ يلملم . 5 ـ جحفه .

مسأله 233 ـ اين پنج ميقات محل احرام عمره تمتع است ، و در حال اختيار احرام از غير اين مواقيت صحيح نيست . اما محل احرام عمره مفرده علاوه بر اين موارد ادني الحل نيز مي باشد . و ميقات احرام حج قران و إفراد علاوه بر اين موارد منزل فرد هم مي باشد ( اگر منزل وي بين ميقات و مكه ، يا خود مكه باشد ) و ميقات حج تمتع فقط مكه مي باشد .

مسأله 234 ـ كسي كه در مكه باشد و بخواهد عمره تمتع انجام دهد در حال اختيار بايد به يكي از مواقيت مذكوره برود ، و نمي تواند از تنعيم محرم شود .

مسأله 235 ـ اگر اين فرد از رفتن به ميقات معذور باشد

92

لازم است به خارج از حرم برود و از ادني الحل ( تنعيم ) محرم شود . و در اين فرض احرام و عمره تمتع او صحيح است .

مسأله 236 ـ كسي كه وارد مكه شده ، ولي منزل او مكه يا در محدوده شانزده فرسخي مكه نيست ، اگر بخواهد حج إفراد انجام دهد ، بايد به يكي از مواقيت معروفه برود ، و از آنجا محرم شود ، و اگر از رفتن به ميقات معذور است احتياط اين است كه از جعرانه ، و اگر نتواند از ادني الحل محرم شود .

مسأله 237 ـ وادي عقيق ميقات كساني است كه از راه عراق و نجد به مكه مي روند .

مسأله 238 ـ قرن المنازل ميقات كساني است كه از راه طائف به مكه مي روند .

مسأله 239 ـ يلملم ميقات كساني است كه از راه يمن به مكه مي روند .

مسأله 240 ـ جحفه ميقات كساني است كه از راه شام به مكه مي روند .

مسأله 241 ـ كساني كه از يك راه قصد رفتن به مكه را

93

دارند اگر به هر دليلي قبل از رسيدن به ميقات از راه ديگري ادامه مسير دادند . در ميقات كساني كه از آن راه به مكه مي روند محرم شوند .

مسأله 242 ـ در ذوالحليفه « مسجد شجره » ميقات خصوص مسجد است . ولي در بقيه ميقاتها محل مورد نظر طبق تشخيص عرف ميقات است . و لازم نيست در مسجد باشد .

مسأله 243 ـ مسجد شجره ميقات كساني است كه از مدينه منوره به مكه مي روند .

مسأله 244 ـ احتياط واجب آن است كه داخل مسجد شجره محرم شوند . نه خارج آن هرچند كنار مسجد باشد .

مسأله 245 ـ احرام از قسمت توسعه يافته مسجد شجره هم صحيح است و لازم نيست حتماً از مسجد اصلي محرم شوند هر چند مستحب است .

مسأله 246 ـ احرام در خارج مسجد شجره منعقد نمي شود . لذا چنانچه درب مسجد شجره بسته باشد صبر كند تا باز شود و اگر صبر كردن مقدور نيست يا

94

مستلزم عسر و حرج است مي تواند از ميقات بگذرد و در جحفه يا محاذي آن محرم شود و براي عمره مفرده احرام از ادني الحل نيز كفايت مي كند . همچنين مي تواند از مسجد شجره مقداري به طرف مدينه برگردد بطوري كه قبل از ميقات صدق كند و با نذر از آنجا محرم شود .

مسأله 247 ـ شخص جنب و حائض مي تواند در حال عبور از مسجد بدون توقف در آن محرم شود .

مسأله 248 ـ اگر جنب و حائض و نفساء عصياناً وارد مسجد شجره شده و در حال توقف محرم شود هر چند عصيان كرده است ولي احرام او صحيح است .

مسأله 249 ـ جنب يا حائض بعد از پاك شدن اگر نتواند غسل كند و احرام در حال عبور از مسجد هم برايش ممكن نباشد بايد تيمم كند و داخل مسجد محرم شود .

مسأله 250 ـ حائض و نفساء كه هنوز پاك نشده اند اگر نتوانند در حال عبور از داخل مسجد محرم شوند بايد كنار مسجد محرم شوند .

مسأله 251 ـ تقديم و تأخير احرام از ميقات جايز

95

نيست و حتماً بايد از ميقات محرم شوند .

مسأله 252 ـ تأخير احرام براي كسي از مسجد شجره عبور مي كند جايز نيست . مگر در موارد اضطرار كه مي تواند احرام را تا « جحفه » تأخير بيندازد .

مسأله 253 ـ گذشتن از مسجد شجره بدون احرام براي كسي كه قصد دارد از مدينه به جده و از آنجا به مكه برود مانعي ندارد . بلي براي سفر از جده به مكه براي عمره تمتع به جحفه رفته و از آنجا محرم شود ، و براي عمره مفرده مي تواند از جحفه يا ادني الحلّ محرم شود .

مسأله 254 ـ احرام قبل از ميقات با نذر صحيح است . بنابراين هر كس مي تواند نذر كند در مدينه يا شهرستان خود محرم شود ، و در حال احرام از ميقات يا محاذات ميقات عبور كند .

مسأله 255 ـ اگر محرم شدن قبل از ميقات مستلزم انجام عملي حرام باشد ، مثلا نتواند محرمات احرام را رعايت كند ، نذر نسبت به آن صحيح نيست ، و در اين فرض احرام قبل از ميقات نيز محل اشكال است .

96

مسأله 256 ـ نذر زن بدون اذن شوهر صحيح نيست ، و اگر با همين نذر قبل از ميقات محرم شود احرام او باطل است . بلي اگر زن با اجازه شوهر به حج مشرف شده و شوهر همراه او نيست اگر از اجازه به اصل سفر فهميده شود كه ملحقات و لوازم آن هم مورد اجازه است ، چنانچه بر زن لازم باشد نذر كند ، نذر او در اين فرض صحيح است .

مسأله 257 ـ مادامي كه شخص علم يا اطمينان پيدا نكرده كه فلان محل ميقات است يا دو شاهد عادل شهادت نداده باشند نمي تواند محرم شود .

مسأله 258 ـ كسي كه محل ميقات را نمي شناسد نمي تواند به گفته راهنما كه مي گويد فلان محل ميقات است ، محرم شود ، مگر اينكه از گفته او اطمينان حاصل كند .

مسأله 259 ـ چنانچه از راهي به مكه برود كه از هيچ يك از ميقاتها عبور نمي كند بايد از محاذات ميقات احرام ببندد . و همان طور كه عبور از ميقات بدون احرام جايز نيست ، عبور از محاذات ميقات هم بدون احرام

97

جايز نيست .

مسأله 260 ـ اگر از مسيري برود كه محاذات دو ميقات قرار گيرد احتياط واجب است از محاذات اولين ميقات محرم شود .

مسأله 261 ـ مراد از محاذات جايي است كه كسي كه به طرف مكه مي رود . ميقات در دست راست يا چپ او واقع شود ، به طوري كه اگر از آنجا بگذرد ميقات متمايل به پشت او شود .

مسأله 262 ـ در تشخيص محاذات ميقات هم مثل محل ميقات بايد از روي علم و اطمينان يا شهادت دو نفر عادل عمل كند ، و نمي تواند طبق قول يك نفر يا از روي ظن عمل كند .

مسأله 263 ـ كساني كه با هواپيما به جده مي روند يا در جده كار مي كنند نمي توانند براي عمره تمتع از جده يا حديبيه محرم شوند ، بلكه بايد به يكي از مواقيت ( مثل جحفه يا مسجد شجره ) رفته از آنجا محرم شوند . ولي در عمره مفرده لازم نيست به ميقاتهاي پنجگانه بروند ، و مي توانند از ادني الحل محرم شوند .

98

مسأله 264 ـ اگر احرام را از روي علم و عمد و بدون عذر از ميقات تأخير انداخت اگر نتواند براي احرام به ميقات بازگردد حج او باطل است .

مسأله 265 ـ كسي كه از روي جهل يا فراموشي يا عذر ديگر بدون احرام از ميقات عبور كند ، در صورت امكان هر جا كه يادش آمد بايد به ميقات برگشته و از آنجا محرم شود .

مسأله 266 ـ در فرض سابق اگر امكان رجوع به ميقات نباشد . اگر داخل حرم نشده از هر جا يادش آمد محرم شود ، هر چند مستحب است تا مي تواند به طرف ميقات برگشته و دورتر از حرم محرم شود .

مسأله 267 ـ در فرض سابق اگر بعد از دخول به حرم يادش آمد و امكان و فرصت برگشت به خارج از حرم را دارد بايد خارج شده از ادني الحل محرم شود . و احتياط مستحب آن است كه تا مي تواند به طرف ميقات برگردد ، و اگر امكان ندارد از داخل حرم محرم شود .

مسأله 268 ـ كسي كه در ميقات لباس احرام و تلبيه را فراموش كرد و تا آخر اعمال عمره و حج متوجه نشد ، و

99

در عين حال عمداً مرتكب محرمات احرام شد عمره و حج او صحيح است ، و كفارات احرام نيز بر او واجب نيست .

مسأله 269 ـ كسي كه در ميقات محرم مي شود . لازم نيست مستقيماً وارد حرم شود ، بلكه مي تواند به جاهاي ديگر برود ، مثلا به مدينه برگردد و چند روز در آنجا بماند .

نيت

مسأله 270 ـ نيت يعني قصد انجام اعمال عمره يا حج . و لازم نيست قصد كند محرمات احرام را انجام ندهد ، بلكه اگر قصد انجام محرمات احرام را هم داشته باشد چنانچه محرماتي باشد كه به صحت حج ضرر نزند ، اشكالي ندارد .

مسأله 271 ـ لازم نيست نيت را به زبان بگويد يا حتي به قلب خطور دهد ، بلكه انگيزه و داعي در انجام عمل مثل ساير عبادات كافي است .

مسأله 272 ـ احرام عمره يا حج همچون ساير اعمال

100

آن از عبادات است ، و بايد با نيت خالص براي اطاعت خداي سبحان ( قربة الي الله ) انجام شود ، و اگر با ريا انجام شود موجب بطلان احرام مي شود .

مسأله 273 ـ در نيت احرام بايد خصوصيات عمل معلوم باشد ، يعني مشخص باشد كه مي خواهد عمره مفرده انجام دهد ، يا عمره تمتع ، يا حج تمتع ، يا حج إفراد يا قران ، يا حج واجب يا مستحب ، و اگر واجب است حجة الاسلام است يا حج نذري .

مسأله 274 ـ اگر در اثر ندانستن مسأله يا غفلت به جاي عمره تمتع نيت حج تمتع كرد يا برعكس . اگر نظرش اين باشد كه وظيفه خود را انجام دهد و عملي را كه خدا از او مي خواهد بجا آورد ، و گمان مي كرد كه نام جزء اول حج است . ظاهراً عمل او صحيح و عمره تمتع محسوب مي شود .

مسأله 275 ـ اگر به هر علتي گمان كند كه حج تمتع مقدم است ـ با عنايت به اينكه حج تمتع چيست ، يعني قصد كند بعد از احرام به عرفات و مشعر برود و بقيه اعمال حج را انجام دهد ـ و نيت حج تمتع كند ، احرام او

101

باطل است .

مسأله 276 ـ در فرض سابق اگر با همان حال از ميقات عبور كرده است ، حكم كسي را دارد كه بدون احرام از ميقات گذشته است .

مسأله 277 ـ كسي كه وظيفه فعلي او عمره تمتع است ، ولي مي داند كه نمي تواند اعمال عمره تمتع را قبل از حج تمتع انجام دهد ، و حج او بدل به إفراد مي شود نبايد نيت حج إفراد كند ، بلكه بايد نيت عمره تمتع كند و در ضيق وقت عدول به حج إفراد كند .

مسأله 278 ـ كسي كه مي خواهد حجة الاسلام بجا آورد ، ولي در ميقات مي داند اگر بخواهد عمره تمتع بجا آورد به علت تنگي وقت ، وقوف ركني عرفات از او فوت مي شود ، در اين صورت به نيت حج إفراد محرم شود .

مسأله 279 ـ در فرض سابق اگر تأخير در ميقات از روي عذر بوده ، پس از حج إفراد بايد عمره مفرده بجا آورد ، و كفايت از حجة الاسلام مي كند . و اگر حج او مستحبي است ، انجام عمره مفرده لازم نيست .

مسأله 280 ـ كسي كه حج واجب خود را انجام داده و دو

102

مرتبه مشرف شده اگر از روي جهل يا فراموشي نيت حجة الاسلام كند ، اشكال دارد ، مگر اين كه قصد او انجام وظيفه بوده ، ولي در اسم اشتباه كرده است .

مسأله 281 ـ نايب اگر به جهت فراموشي يا علت ديگري براي عمره تمتع يا عمره مفرده به نيت خود محرم شد ، نمي تواند دوباره به نيت منوب عنه محرم شود . بلكه بايد آن عمل را تمام كرده ، و بعد براي انجام عمره تمتع به نيت منوب عنه از يكي از مواقيت معروفه محرم شود .

مسأله 282 ـ اگر بعد از محرم شدن شك كند كه نيت حج تمتع كرده يا عمره تمتع ، بنابگذارد كه نيت عمره تمتع كرده ، و عمره او صحيح است .

مسأله 283 ـ قصد ابطال عمره يا حج يا بعضي از اعمال آن موجب بطلان آن عمل نمي شود .

مسأله 284 ـ اگر بعد از احرام در ميقات مجدداً براي عمل ديگري نيت احرام كند چون احرام اول منعقد شده است احرام دوم باطل است .

مسأله 285 ـ اگر با احرام صحيح عمره مفرده انجام

103

دهد ، و بعداً براي عمره تمتع محرم شود ، و پس از آن متوجه شود كه اعمال عمره مفرده سابق باطل يا ناقص بوده ، بطوري كه از احرام خارج نشده ، احرام دوم باطل است ، و بايد عمره مفرده را تكميل كند .

مسأله 286 ـ اگر در ميقات به قصد حج إفراد محرم شود و بعد متوجه شود كه وظيفه اش حج تمتع بوده است ، احرامش باطل است ، لذا نمي تواند نيت خود رابه عمره تمتع يا حتي عمره مفرده تغيير دهد . بلكه بايد براي انجام وظيفه اش مجدداً محرم شود .

مسأله 287 ـ اگر شخص در ميقات محرم شد و بعد از ورود به مكه پشيمان شد نمي تواند احرام خود را به هم بزند ، و قصد محل شدن ، او را از احرام خارج نمي كند ، و اگر كاري كه موجب كفاره است بجاآورد بايد كفاره بدهد ، و تا وقتي اعمال عمره يا حج را انجام ندهد . محل نمي شود .

مسأله 288 ـ كسي كه قبل از ميقات يا در ميقات بيهوش شده است وظيفه اي ندارد . بلي اگر ممكن است صبر كنند تا بهبودي حاصل شود ، والاّ مي توانند او را

104

بدون احرام وارد مكه كنند . اما اگر قبل از تنگي وقت اعمال بهبود يافت بايد به يكي از مواقيت معروفه برگردد و محرم شود ، و اگر امكان برگشت نبود تكليفي ندارد . و معلوم مي شود در اين سال حج بر او واجب نشده است . و الحاق بيهوش به جاهل و ناسي مشكل است . بلي چنانچه قبلاً حج بر او مستقر بوده ، يا بعداً استطاعت پيدا كرد ، بايد حج بجا آورد .