بخش 8

167

طــواف

مسأله 495 ـ طواف يعني هفت مرتبه دور خانه خدا ( كعبه ) گشتن ، به گونه اي كه شرحش مي آيد . و هر دور را به عربي « شوط » مي گويند .

مسأله 496 ـ طواف از اركان عمره تمتع است ، و اگر كسي عمداً تا وقت باقي است آن را انجام ندهد عمره او باطل مي شود . چه عالم به مسأله باشد يا جاهل .

مسأله 497 ـ كسي كه طواف را عمداً ترك كند و عمره خود را باطل كند به احتياط واجب بايد حج إفراد بجا آورد ، و پس از آن عمره مفرده انجام دهد ، و اگر حج واجب بجا مي آورده در سال بعد نيز حج را اعاده كند .

مسأله 498 ـ وقت طواف در عمره تمتع تا زماني است كه اگر آن را با اعمال بعد از آن انجام دهد بتواند به وقوف ركني عرفات برسد .

مسأله 499 ـ طواف بايد قبل از سعي انجام شود . و اگر

168

اين ترتيب به هر دليل حتي از روي فراموشي مراعات نشود مجزي نبوده و به احتياط واجب بايد سعي و تقصير را بعد از طواف و نماز آن اعاده كند .

مسأله 500 ـ شخص مي تواند قبل از اينكه طواف واجب خود را بجاآورد طواف نيابي انجام دهد و صحيح است ، هر چند بنابر احتياط نمي تواند طواف مستحبي بجاآورد .

مسأله 501 ـ اگر كسي طواف را به هر جهت باطل انجام داده و بدون توجه به بطلان آن ، اعمال بعد از آن را انجام داده و بعد از تقصير متوجه شده ، بايد طواف و نماز آن را اعاده كند ، و به احتياط واجب سعي و تقصير را نيز اعاده كند ، و تا تقصير نكرده محرمات احرام را مراعات كند .

مسأله 502 ـ اگر بعد از طواف شك كند كه شرايط صحت طواف را مراعات كرده يا خير ، طواف او صحيح است . و همين طور اگر در اثناي طواف نسبت به دورهاي انجام شده چنين شكي كند چنانچه غافل از شرايط نبوده طواف صحيح است . و در غير اين صورت

169

بايد طواف را تمام كند .

مسأله 503 ـ كسي كه طواف عمره تمتع را فراموش كند يا باطل انجام دهد هر وقت يادش آمد اگر چه بعد از اعمال مني يا بعد از ماه ذي الحجه باشد بايد آن را بجاآورد ، و بعد از نماز طواف ، سعي و تقصير را بنابر احتياط اعاده كند . و اگر خودش نتواند شخص مورد اطمينان را نايب كند تا برايش انجام دهد .

مسأله 504 ـ كسي كه به خاطر بيماري يا پيري قدرت بر انجام طواف نداشته باشد طواف او به ترتيب ذيل انجام مي شود :

1 ـ او را بر دوش گرفته به گونه اي كه در صورت امكان پاهاي او به زمين كشيده شود طواف دهند .

2 ـ او را با تخت روان ( طبق ) طواف دهند .

3 ـ اگر دو صورت فوق ممكن نباشد نايب بگيرد .

مسأله 505 ـ بيمار يا ناتوان را كه طواف مي دهند بايد شرايط صحت طواف را تا جايي كه ممكن است مراعات كنند .

مسأله 506 ـ كسي كه مقداري از طواف را مي تواند

170

بجاآورد ولي از انجام تمام آن معذور است بايد طبق فرض سابق عمل كند ، و در صورت نيابت بايد براي كل طواف نايب بگيرد نه بعضي از دورهاي آن .

مسأله 507 ـ كسي كه فكر مي كرده مي تواند تمام طواف را انجام دهد اگر بعد از شوط چهارم از انجام بقيه طواف به طور كلي عاجز شد مي تواند براي انجام بقيه آن نايب بگيرد . و در اين فرض هم نايب و هم خودش نماز طواف را بخواند . و اگر قبل از شوط چهارم عاجز شد بايد براي كل طواف نايب بگيرد ، و نيابت براي مقدار باقي مانده در اين فرض صحيح نيست .

مسأله 508 ـ شخص حتي در حال اختيار مي تواند طواف را پياده يا سواره ، يا مقداري از آن را پياده و مقداري را سواره بجاآورد . ولي نمي تواند مقداري را خود بجا آورد و براي باقيمانده آن نايب بگيرد . لذا فرض سابق در موردي است كه خودش نتواند سواره يا بعد از مقداري استراحت طواف را تمام كند .

مسأله 509 ـ شخص مي تواند در حال طواف به هر صورت كه خواست حركت كند ، يعني مي تواند آهسته

171

برود يا تند برود يا حتي بدود . ولي بهتر است به طور متعارف راه برود .

مسأله 510 ـ صحبت كردن ، خوردن و آشاميدن و خواندن شعر در طواف اشكالي ندارد ، هر چند مكروه است . امّا ذكر ، دعا و خواندن قرآن در طواف مستحب است .

مسأله 511 ـ همراه داشتن پول غير مخمس يا اموال غصبي يا پاگذاشتن روي لباس احرام ديگران كه موجب اذيت آنها شود يا روي اشيايي كه در مطاف افتاده موجب بطلان طواف نمي شود .

مسأله 512 ـ در مواردي كه حكم به تكميل و اعاده طواف شده است به احتياط واجب بايد ابتدا طواف سابق تكميل شود و بعد نماز آن خوانده شود ، بعد طواف و نماز آن اعاده شود .

مسأله 513 ـ اگر بعد از تمام شدن اعمال عمره مفرده يا عمره تمتع يا حج تمتع متوجه شده طواف او باطل بوده بايد علاوه بر اعاده طواف و نماز طواف ، به احتياط واجب اعمال مترتبه بر آن را نيز اعاده كند .

172

مسأله 514 ـ پوشيدن لباس هر چند بر محرم حرام است اما براي طواف ضرر ندارد ، و حتي در طواف عمره تمتع يا مفرده هم اگر با لباس طواف كند ، طواف او صحيح است . و همين طور اگر بعداً متوجه شود طواف او باطل بوده ، مي تواند با لباس طواف كند .

شرايط صحت طواف

درصحت طواف رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت

2 ـ طهارت

3 ـ ستر عورت

4 ـ مختون بودن

5 ـ انجام هفت دور نه كمتر و نه بيشتر

6 ـ شروع طواف از حجرالأسود و ختم به آن

7 ـ محدوده طواف

8 ـ جهت گردش به دور كعبه

173

نيت

مسأله 515 ـ شخص بايد قصد طواف معيني را داشته باشد . مثلا بداند طوافي را كه انجام مي دهد طواف عمره مفرده يا عمره تمتع يا حج تمتع يا طواف نساء يا طواف مستحبي است . و لازم نيست نيت را به زبان بياورد يا حتي به قلب خطور دهد .

مسأله 516 ـ طواف نيز مانند ساير عبادات بايد با قصد قربت انجام شود . يعني عمل را براي خدا يا براي اطاعت امر خدا يا براي ترس از جهنم و رسيدن به بهشت و ثواب بجاآورد . و اگر ريا كند يعني براي غير خدا انجام دهد باطل است .

مسأله 517 ـ اگر كسي به قصد طواف مقداري از آن را انجام دهد و فكر كند كه چون مي بايست نيت را به زبان مي گفته و طواف او باطل است طواف را رهاكند ، و بلافاصله با گفتن نيت از نو طواف كند . طواف او اشكال پيدا مي كند .

مسأله 518 ـ ريا در حين عمل گر چه نسبت به بعضي از اشواط يا خصوصيات باعث بطلان عمل مي شود . اما

174

ريا بعد از عمل موجب بطلان آن نمي شود .

مسأله 519 ـ افرادي كه در طواف به ديگران كمك مي كنند يا آنها را طواف مي دهند . اگر خودشان نيز قصد طواف كنند ، طواف هر دو صحيح است . مشروط بر اينكه قصد ارتكازي طواف تا آخر طواف باقي باشد .

مسأله 520 ـ چون طواف از عبادات است بايد نيت و قصد قربت ـ ولو بصورت ارتكازي ـ تا آخر عمل باقي باشد ، لذا اگر در بين طواف بطور كلي غافل شود ، يا اگر سواره او را طواف مي دهند خوابش ببرد ، طواف او اشكال دارد و حكم آن حكم سرزدن حدث در بين طواف است ، كه در مسأله 526 خواهد آمد .

طهارت

طهارت شامل موارد ذيل است :

1 ـ طهارت از حدث اصغر و اكبر .

2 ـ طهارت لباس و بدن .

175

طهارت از حدث اصغر و اكبر

مسأله 521 ـ در طواف واجب ـ حتي در عمره و حج مستحبي ـ طهارت از حدث اصغر و اكبر شرط است . و طواف بدون طهارت باطل است ، اگر چه از روي جهل يا فراموشي باشد .

مسأله 522 ـ اگر اميد برطرف شدن عذر را دارد نمي تواند با تيمم طواف كند . بلكه بايد صبر كند تا وقت تنگ شود ، يا از رفع عذر مأيوس شود .

مسأله 523 ـ اگر از انجام غسل يا وضو معذور باشد بايد تيمم كند . و اگر تيمم بدل از غسل كرد و بعد حدث اصغر عارض شد اگر بتواند بايد وضو بگيرد ، والاّ بدل از وضو تيمم كند .

مسأله 524 ـ اگر محدث فراموش كند كه غسل بر گردن اوست اگر غسل واجب ديگري قبل از طواف انجام داده باشد كفايت كرده و عملش صحيح است . و الاّ طواف باطل است .

مسأله 525 ـ اگر در بين طواف شك كند كه طهارت داشته يا خير ، مسأله سه صورت دارد :

176

اول ـ حالت سابق خود را بداند كه طاهر بوده ، در اين فرض جايز است طواف را تمام كند ، و براي اتمام آن وضو واجب نيست ، و اعاده طواف نيز لازم نيست . و در اين صورت فرقي نيست كه شك بعد از دور چهارم عارض شده باشد يا قبل از آن .

دوم ـ حالت سابق خود را بداند كه محدثي بوده . در اين فرض ظاهراً هر مقدار از طواف را كه انجام داده محكوم به بطلان است ، چه شك بعد از دور چهارم عارض شده باشد يا قبل از آن ، و بايد بعد از وضو از نو طواف كند .

سوم ـ حالت سابق خود را نداند ، كه در اين صورت به احتياط واجب پس از وضو طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند ، و پس از آن طواف و نماز آن را اعاده كند . و در اين صورت فرقي نيست كه شك بعد از دور چهارم باشد يا قبل از آن عارض شده باشد .

مسأله 526 ـ اگر در بين طواف حدث عارض شود مسأله چهار صورت دارد :

اول ـ حدث قبل از رسيدن به نصف طواف باشد ،

177

كه در اين صورت طواف باطل مي شود ، و بايد بعد از تحصيل طهارت آن را از سر بگيرد . خواه محدث شدن اختياري باشد يا بدون اختيار .

دوم ـ پس از رسيدن به نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم باشد ، كه در اين صورت بنابر احتياط واجب پس از وضو طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند ، و دوباره طواف ديگر كند و نماز آن را نيز بخواند ، خواه حدث با اختيار باشد يا بدون اختيار .

سوم ـ بعد از تمام شدن دور چهارم اختياراً خود را محدث كند ، كه در اين صورت نيز مثل صورت دوم احتياط كند .

چهارم ـ پس از تمام شدن دور چهارم بي اختيار محدث شود . كه در اين صورت پس از تحصيل طهارت طواف را از آنجايي كه محدث شده تمام كند و صحيح است .

و در اين مسأله فرقي بين حدث اصغر و اكبر نيست .

مسأله 527 ـ كسي كه سواره او را طواف مي دهند بايد توجه داشته باشد كه در حال طواف خوابش نرود ، و اگر

178

خوابيد حكم مسأله قبل را دارد .

مسأله 528 ـ اگر بعد از طواف يقين كند كه در بين طواف محدث شده ، ولي نداند دور چندم بوده طواف او باطل است ، و بايد پس از تحصيل طهارت طواف را اعاده كند .

مسأله 529 ـ بيماري كه پي در پي حدث از او سر مي زند اگر بين دو حدث به مقداري وقت دارد كه بتواند با بدن و لباس پاك طواف كند بايد در آن وقت طواف را انجام دهد . و الاّ چنانچه مشقت نداشته باشد براي هر بار كه حدث از او سرمي زند خود را تطهير كند و وضو بگيرد ، و براي نماز هم وضو بگيرد ، و بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد .

مسأله 530 ـ اگر قبل از طواف شك كند كه طاهر است يا خير ، چنانچه قبلا طاهر بوده محكوم به طهارت است ، و لازم نيست وضو بگيرد يا غسل كند . و اگر قبلا محدث بوده بايد بعد از تحصيل طهارت طواف كند .

مسأله 531 ـ اگر بعد از تمام شدن طواف شك كند كه طاهر است يا خير ، طواف او صحيح است . ولي براي

179

اعمال بعد طبق مسأله قبل عمل كند .

مسأله 532 ـ كسي كه از انجام وضو يا غسل و تيمم معذور است بايد نايب بگيرد . ولي زن حائض و نفساء احكام جداگانه اي دارد كه بيان مي شود .

مسأله 533 ـ زن حائض و نفساء نمي تواند طواف كند يا نايب بگيرد . بلكه اگر فرصت انجام طواف را بعد از پاك شدن تا قبل از وقوف ركني عرفات نداشت حج او تبديل به إفراد مي شود . كه احكام آن قبلا بيان شد .

مسأله 534 ـ اگر زن به گمان پاك شدن غسل كرد و طواف انجام داد . و بعد خوني ديد كه محكوم به حيض بود و معلوم شد كه طواف انجام شده در حال حيض صورت گرفته طواف او باطل است . و اگر امكان تدارك آن بعد از پاك شدن و قبل از وقوف ركني عرفات نباشد حج او بدل به إفراد مي شود .

مسأله 535 ـ اگر زن در طواف عمره تمتع قبل از سه دور و نيم حائض شد و امكان تدارك آن بعد از پاك شدن و قبل از وقوف ركني عرفات نباشد حج او بدل به إفراد مي شود .

180

مسأله 536 ـ اگر بعد از سه شوط و نيم و قبل از پايان دور چهارم حائض شد بايد طواف را رها كند ، و احتياطاً و رجاءاً سعي و تقصير را انجام دهد ، و احتياطاً محرمات احرام را رعايت كند ، و وقت رفتن به عرفات احتياطاً و رجاءاً به نيت حج تمتع محرم شود ، و اعمال حج را به قصد ما في الذمه ـ اعم از حج إفراد يا تمتع ـ انجام دهد . و پس از پاك شدن بنابر احتياط ابتدا طواف ناقص را تمام و نماز آن را بخواند ، و سعي و تقصير را نيز احتياطاً اعاده كند ، و بعد طواف و نماز طواف آن را بخواند ، و سعي و تقصير را نيز احتياطاً اعاده كند ، و بعد طواف و نماز طواف و سعي حج را و طواف و نماز طواف نساء را انجام دهد ، و احتياطاً يك عمره مفرده انجام دهد .

مسأله 537 ـ اگر بعد از شوط چهارم حائض شد و امكان تدارك آن را بعد از پاك شدن و قبل از وقوف ركني عرفات نداشت سعي و تقصير عمره تمتع را انجام دهد . و بعد براي حج تمتع محرم شود ، و بعد از پاك شدن اول تتمه طواف سابق و نماز آن را بجا آورد ، و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده كند ، و سپس طواف

181

حج و نماز و اعمال بعد از آن را بجاآورد .

مسأله 538 ـ زني كه مسأله حيض را نمي داند و بعد از پاك شدن از حيض به خيال اين كه جنب است نيت غسل جنابت بكند چون اشتباه در تطبيق داشته و مي خواسته وظيفه فعليه خود را انجام دهد ، طاهر و اعمالش صحيح است .

مسأله 539 ـ كسي كه در حين طواف محدث شود و به طواف خود ادامه بدهد اگر جاهل قاصر بوده حج او صحيح است ، ولي بايد طواف و نماز طواف و بنابر احتياط سعي را اعاده كند ، و اگر طواف عمره بوده تقصير را هم اعاده كند . و در مورد كيفيت جبران عمل ، طبق مسأله 526 عمل كند .

مسأله 540 ـ در فرض سابق چنانچه با ترديد نسبت به صحت عمل يا از روي جهل تقصيري طواف را ادامه داده ، در برخي از موارد به طوري كه در مسأله 526 گذشت طواف باطل است و بايد اعاده شود ، و اگر اعاده نكرد حج او باطل است . و اگر در طواف نساء بوده حج مطلقاً صحيح است ، ولي بايد طواف نساء را طبق مسأله

182

526 خودش يا نايبش انجام دهد ، و تا طواف نساء انجام نشده از همسر اجتناب كند .

مسأله 541 ـ خوني كه محكوم به حيض و نفاس نباشد استحاضه است ، و بايد طبق احكام استحاضه عمل شود ، و براي طواف و نماز طواف هم اعمال مربوط به نمازهاي خود را تكرار كند . مثلا در استحاضه كثيره علاوه بر سه غسل براي نمازهاي يوميه ، يك غسل براي طواف ، و يك غسل براي نماز طواف انجام دهد .

مسأله 542 ـ اگر مستحاضه به وظيفه خود عمل كند و مشغول طواف شود و دو مرتبه خون خارج شود چنانچه خون وي استمرار داشته و زن مسائل شرعي عدم سرايت خون را رعايت كند وظيفه اي ندارد ، ولي اگر خون قطع بوده و بعد دو مرتبه خارج شده احكام حدث در حين طواف را دارد . كه در مسأله 526 گذشت .

مسأله 543 ـ مستحاضه اگر براي نماز يوميه يا طواف طبق وظيفه اش غسل كرده يا وضو گرفته و بعد از آن خون وي قطع شده ، مي تواند با همان غسل يا وضو طواف و نماز آن را بجا آورد .

183

مسأله 544 ـ اگر خون مستحاضه قطع نمي شود بايد بلافاصله بعد از غسل طواف را شروع كند ، بنابراين لازم است در نزديكيهاي مسجدالحرام غسل كند بطوري كه بلافاصله بعد از غسل مشغول طواف شود .

مسأله 545 ـ براي مستحاضه يك غسل در طواف و نماز آن كفايت نمي كند ، مگر اينكه بعد از غسلي كه براي طواف انجام مي دهد تا زمان نماز طواف خون قطع شده باشد .