بخش 9

طهارت بدن و لباس

مسأله 546 ـ بدن و لباس در طواف بايد پاك باشد ، و ظاهر آن است كه حتي نجاساتي كه در نماز معفو است در لباس و بدن او نباشد .

مسأله 547 ـ اگر در اثناء طواف احتمال قوي بدهد لباس يا بدن او نجس شده ولي اعتنا نكند ، و بعد از طواف يقين كند كه در اثناء طواف بدن و لباس او نجس شده ، طوافش صحيح است .

مسأله 548 ـ اگر فراموش كند كه لباس يا بدن او نجس

184

است و طواف كند و بعد از طواف يا در بين نماز يادش بيايد طواف او صحيح است ، ولي نماز را بايد با تطهير لباس و بدن بخواند ، هر چند مستحب است طواف و نماز آن را اعاده كند . و اگر بعد از نماز طواف يادش بيايد تنها اعاده نماز كافي است .

مسأله 549 ـ اگر شك داشته باشد كه لباس يا بدن او نجس است چنانچه بداند قبلا پاك بوده يا حالت سابقه آن را نداند محكوم به طهارت است و مي تواند با آن طواف كند ، اما اگر بداند كه قبلا نجس بوده نمي تواند طواف كند مگر اينكه آن را تطهير كند .

مسأله 550 ـ اگر در حين طواف بدن يا لباس شخص نجس شود بايد بعد از تطهير بدن و تطهير يا تعويض لباس طواف را از همان جا ادامه دهد .

مسأله 551 ـ اگر در حين طواف متوجه شود كه بدن يا لباس او نجس است و نداند كه آيا نجاست حادث شده يا در اول طواف وجود داشته حكم مسأله قبل را دارد . و همين طور اگر بداند كه از اول طواف وجود داشته ، و در اين فرض بنابر احتياط مستحب طواف و نماز آن را

185

اعاده كند .

مسأله 552 ـ اگر بعد از طواف متوجه شد كه در حال طواف بدن يا لباس او نجس بوده است طوافش بنابر اظهر صحيح است .

مسأله 553 ـ تطهير بدن و تعويض لباس در خون قروح و جروح لازم است ، بلي اگر تطهير خون قروح و جروح براي فرد مشقت داشته باشد و امكان تأخير انداختن طواف تا رفع مشقت و تطهير نباشد . لازم نيست بدن را تطهير كند .

ستر عورت

مسأله 554 ـ در طواف ستر عورت واجب است ، و اگر بدون ستر عورت طواف كند باطل است .

مسأله 555 ـ ساتر در طواف بنابر احتياط مستحب بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد ، و بنابر احتياط واجب بايد مباح باشد . ولي لباسهاي ديگر ( غيرساتر ) اگر غصبي باشد مضربه طواف نيست .

مسأله 556 ـ در طواف عمره تمتع و عمره مفرده لازم

186

نيست حتماً با لباس احرام طواف كند و اگر با لباس دوخته نيز طواف كند طواف او صحيح است .

مسأله 557 ـ زن در طواف بايد بدن خود را از نامحرم بپوشاند ، و حتي روي پا تا مچ پا بايد پوشيده شود ، ولي اگر پوشيده نشود ضرري براي طواف ندارد .

مسأله 558 ـ اگر در طواف مقداري از مو يا بدن زن ظاهر باشد طواف صحيح است ، هر چند به جهت عدم حفظ از نامحرم گناهكار است .

مختون بودن

مسأله 559 ـ طواف افراد ذكور اگر ختنه نشده باشند باطل است ، حتي اگر بالغ نباشند . بنابراين طواف كودكان مميز ختنه نشده باطل ، و طواف كودكان غير مميز ختنه نشده احتياطاً باطل است .

مسأله 560 ـ اگر كودك ختنه شده به دنيا آيد ، لازم نيست ختنه شود ، و طواف او صحيح است .

مسأله 561 ـ اگر غير مختون محرم شود ، احرام او صحيح است ، ولي براي طواف بايد ختنه شود ، و اگر

187

قبل از ختنه شدن طواف كند طواف او حتي طواف نساء باطل است ، و نمي تواند با زن نزديكي يا ازدواج كند .

مسأله 562 ـ اگر فرد غير مختون باشد و ختنه شدن براي او ضرر داشته باشد در صورت حصول استطاعت بايد محرم شود و خودش طواف كند و نايب هم بگيرد . و هم خودش نماز طواف بخواند و هم نايب . و چنانچه هر دو با هم طواف كنند فقط خودش نماز طواف بخواند .

انجام هفت دور نه كمتر و نه بيشتر

مسأله 563 ـ همان گونه كه قبلاً بيان شد طواف مشتمل بر هفت دور است ، و اگر عمداً كمتر يا بيشتر شود باطل است .

مسأله 564 ـ اگر عمداً از ابتدا قصد كند كه كمتر از هفت دور يا بيشتر بجاآورد طواف او باطل است ، اگر چه هفت دور انجام دهد . و اگر قصد انجام كمتر يا بيشتر از روي جهل و غفلت و فراموشي نيز باشد به احتياط مستحب طواف را اعاده كند .

مسأله 565 ـ اگر از ابتدا قصد هفت دور داشته ، ولي در

188

اثنا قصد كمتر يا بيشتر كند . از همانجا كه قصد كرده طواف او باطل مي شود . و بايد با قصد هفت دور طواف را از همانجا تكميل كند . و اگر با همين قصد بيشتر از هفت دور بجاآورد طواف باطل است .

مسأله 566 ـ اگر از ابتدا قصد بيش از هفت دور كند اما قصدش اين باشد كه هفت دور را به عنوان واجب و مقدار اضافي را مستحبي يا تبرعي بجاآورد اشكالي ندارد . كمااينكه اگر بعد از انجام هفت دور طواف واجب يك دور يا بيشتر را به گمان استحباب به آن اضافه كند طواف او صحيح است .

مسأله 567 ـ قِران ^{( 1 )} در طوافِ واجب جايز نيست ، و در طوافِ مستحب مكروه است .

مسأله 568 ـ اگر از ابتداي طواف قصد قران داشته باشد احتياط در اعاده طواف است . اما اگر بعد از تمام شدن طواف اول قصد قران كند طواف او صحيح است .

مسأله 569 ـ اگر يك دور يا بيشتر به طواف اضافه كند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ قِران ، يعني دو طواف را بدون انجام نماز طواف پشت سر هم بجاآوردن .

189

به قصد اينكه مابقي را طواف ديگري قرار دهد حكم قران را دارد كه حرام است .

مسأله 570 ـ اگر از ابتدا يا در اثناي طواف قصد بيش از هفت دور كند به نيت اين كه مقدار اضافه طواف مستقلي باشد موجب بطلان طواف او مي شود ، و به احتياط واجب بايد اعاده كند .

مسأله 571 ـ اگر سهواً بيش از يك دور به طواف اضافه كند احتياط آن است كه به قصد قربت و بدون قصد استحباب يا وجوب آن را به هفت دور برساند . و دو ركعت نماز قبل از سعي و دو ركعت بعد از سعي بجا آورد ، و به احتياط مستحب دو ركعت بعد از سعي را براي غير فريضه قرار دهد .

مسأله 572 ـ اگر سهواً كمتر از يك دور به طواف اضافه كرده ، آن را رها كند و طوافش صحيح است .

مسأله 573 ـ اگر عمداً مقداري به طواف اضافه كند ، مثلا پس از پايان دور هفتم از حجرالاسود تا مقام ابراهيم را به قصد طواف برود طوافش باطل است .

مسأله 574 ـ اگر به گمان اينكه مقداري از طواف را

190

اشتباه انجام داده ، همان مقدار را به جاآورد و سپس معلوم شود كه آن مقدار اوليه باطل نبوده طواف او باطل است .

مسأله 575 ـ اگر به گمان اينكه طواف 14 دور است با قصد 14 دور طواف نموده ، طواف او باطل است .

مسأله 576 ـ اگر از ابتدا قصد انجام دادن كمتر از هفت دور را داشته باشد طواف او باطل است . و اگر با قصد هفت دور شروع كند ولي كمتر از هفت دور بجا آورد ، اگر موالات عرفيه بهم بخورد حكم قطع طواف را دارد .

مسأله 577 ـ به احتياط واجب در طواف موالات عرفيه بايد رعايت شود . يعني بايد هفت دور عرفاً به صورت متوالي و پي در پي انجام شود ، به طوري كه يك عمل محسوب شود . بنابراين نبايد بين شوطها و اجزاء طواف آنقدر فاصله ايجاد شود كه عرفاً پي در پي شمرده نشود .

مسأله 578 ـ براي رفع خستگي در بين طواف جايز است بنشيند يا دراز بكشد ، مشروط بر اينكه موالات عرفيه بهم نخورد . و اگر استراحت آن قدر طولاني شد

191

كه موالات عرفيه بهم بخورد طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند ، سپس احتياطاً يك طواف ديگر بجاآورد .

مسأله 579 ـ شخص تا مطمئن نشده كه موالات عرفيه بهم خورده نمي تواند طواف را از سربگيرد . و بايد همان طواف را ادامه دهد ، هر چند قبل از سه دور و نيم باشد .

مسأله 580 ـ فاصله انداختن حدود ده تا پانزده دقيقه در طواف براي رفع خستگي و تطهير مخلّ به موالات نيست ، ولي بيش از اين مقدار يا اشتغال به كارهاي خارج از طواف ، مثل خواندن قرآن و نماز مستحبي و امثال آن موجب بهم خوردن موالات است .

مسأله 581 ـ اگر عمداً يك يا چند دور از طواف كم كند واجب است آن را اتمام كند ، و اگر اتمام نكند حكم كسي را دارد كه عمداً طواف را ترك كند . خواه عالم به مسأله باشد يا جاهل .

مسأله 582 ـ احتياط مستحب آن است كه طواف واجب را قطع نكند . و قطع طواف به اين نيست كه قصد قطع طواف را بكند . بلكه به اين است كه موالات را بهم

192

بزند .

مسأله 583 ـ اگر طواف را قطع كند و قبل از فوت موالات عرفيه طواف ديگري را شروع كند طوافش باطل است ، و بايد طواف اول را طبق احكام قطع طواف انجام دهد ، و اعمال پس از آن را بجا آورد .

مسأله 584 ـ اگر فرد به هر علتي طواف خود را قطع كند و دومرتبه شروع به طواف كند ، اگر طواف دوم را به قصد ما في الذمه ـ اعم از اتمام يا اعاده ـ بجا آورد صحيح است . و در غير اين صورت احتياطاً طواف اول را اگر بعد از دور چهارم قطع كرده تكميل كند و نماز آن را بخواند ، و سعي و تقصير را اگر بجا آورده بنابر احتياط واجب اعاده كند .

مسأله 585 ـ اگر سهواً مقداري از طواف را كم كند و قبل از بهم خوردن موالات متوجه شود بايد آن را تكميل كند . و اگر بعد از بهم خوردن موالات متوجه شود بايد طبق احكام قطع طواف عمل كند . واگر اصلا متوجه نشود تا به وطن برگردد در صورت امكان بايد خودش وگرنه نايبش طواف را طبق احكام قطع انجام دهد .

193

مسأله 586 ـ احكام قطع طواف به شرح زير است :

1 ـ بعد از قطع طواف و قبل از بهم خوردن موالات عرفيه مجدداً قصد انجام طواف كند ، در اين صورت بايد طواف را تكميل كند ، و نمي تواند طواف را از سربگيرد .

2 ـ قبل از سه دور و نيم طواف را قطع كند ، و موالات عرفيه بهم بخورد ، در اين صورت طواف قبلي باطل است ، و بايد طواف را اعاده كند .

3 ـ بعد از سه دور و نيم و قبل از پايان دور چهارم طواف را قطع كند ، و موالات عرفيه بهم بخورد ، در اين صورت بايد طواف ناقص را تكميل كند ، و پس از خواندن نماز آن ، طواف را اعاده كند .

4 ـ بعد از دور چهارم طواف را قطع كند ، و موالات عرفيه بهم بخورد ، در اين صورت بايد طواف را تكميل كند .

مسأله 587 ـ لازم نيست از همان نقطه كه طواف را قطع كرده طواف را تكميل كند . بلكه اگر از محاذات آن ادامه دهد كفايت مي كند و صحيح است . همانطور كه مي تواند قبل از نقطه اي كه قطع شده با نيت اين كه

194

محل قطع طواف ، ابتداي تكميل طواف او باشد مشغول طواف شود .

مسأله 588 ـ قطع طواف به جهت شركت در نماز جماعت يا خواندن نماز در وقت فضيلت آن مانعي ندارد . و اگر وقت نماز تنگ باشد واجب است طواف را قطع كند . و سپس طواف را طبق احكام قطع بجا آورد .

مسأله 589 ـ اگر از ادامه طواف به دليلي معذور شد ـ مثلا محدث يا بيهوش شد ، يا نماز جماعت برقرار شد ، يا مأموران حرم مشغول شستشوي مطاف شدند ـ طبق احكام قطع طواف عمل كند .

مسأله 590 ـ اگر در حال سعي يادش آمد كه طواف را ناقص انجام داده بايد سعي را رها كند و طواف را تكميل كند و پس از نماز آن ، سعي را تكميل كند ، و اگر طواف اول را كمتر از سه دور ونيم بجا آورده ، پس از تكميل طواف به احتياط مستحب طواف را اعاده كند .

مسأله 591 ـ كسي كه در بين سعي متوجه شود طواف را بيش از هفت دور انجام داده است ، بنابر احتياط سعي را رها كند ، سپس طواف و اعمال بعد از آن را اعاده كند .

195

مسأله 592 ـ كسي كه پياده طواف مي كند بايد قدمها را به اختيار خودش بردارد . لذا اگر او را بي اختيار ببرند ـ يعني طوري حركت دهند كه قدم برداشتن به اختيار او نباشد ـ بايد برگردد واز همان جا طواف را به اختيار خود ادامه دهد .

مسأله 593 ـ بنابر آنچه در مسأله قبل ذكر شد اگر ازدحام و فشار جمعيت باعث شود كه به جلو برود يا به چپ و راست متمايل شود ولي قدمها را به اختيار خود بردارد ضرري به طواف نمي زند .

مسأله 594 ـ همان گونه كه گذشت كسي كه مقداري از طواف را بي اختيار انجام داده بايد برگردد و از همانجا طواف را ادامه دهد . و اگر آن دور را رها كند و از حجرالاسود آن دور را شروع كند طواف او اشكال دارد . بلي اگر اعاده از همان مكان مستلزم عسر و حرج باشد و وقت خلوت هم پيدا نكند كه تمام طواف را به اختيار خود بجاآورد مي تواند به همين طواف اكتفا كند و صحيح است .

مسأله 595 ـ كسي كه مي داند در اثناي طواف مقداري

196

از آن بدون اختيار انجام مي شود نمي تواند از ابتدا قصد كند كه آن مقدار را به عنوان سواره طواف كند . بلكه بايد طواف را شروع كند و اگر به كلي سلب اختيار از او نشود طواف صحيح است . و اگر سلب اختيار شد در صورت امكان جبران كند ، و اگر جبران مستلزم عسر و حرج باشد و نتواند در وقت خلوت طواف كند طواف او صحيح است .

مسأله 596 ـ كسي كه مي داند مقداري از طواف را بي اختيار انجام مي دهد نمي تواند نايب بگيرد ، بلكه بايد خودش طبق مسأله قبل انجام دهد .

مسأله 597 ـ شك در دورهاي طواف موجب بطلان طواف است . بنابراين اگر قبل از رسيدن به حجرالاسود شك كند كه دور ششم است يا هفتم ، و . . . طواف او باطل است .

مسأله 598 ـ ظن و گمان در عدد دورها حكم شك را دارد .

مسأله 599 ـ در فرض سابق براي از سر گرفتن طواف لازم نيست از مطاف خارج شود ، بلكه مي تواند

197

بلافاصله طواف را از نو شروع كند .

مسأله 600 ـ كسي كه در حال طواف در تعداد دورها شك كند نبايد در حال شك طواف را ادامه دهد . بلكه بايد فكر كند و اگر به يك طرف شك اطمينان پيدا كرد طبق آن عمل كند ، و الاّ طواف را از ابتدا شروع كند .

مسأله 601 ـ اگر بعد از انصراف از طواف و داخل شدن در نماز طواف در تعداد دورهاي طواف شك كند به شك خود اعتنا نكند و طواف صحيح است ، بلكه ظاهراً شك بعد از انصراف و قبل از داخل شدن در نماز هم همين حكم را دارد .

مسأله 602 ـ اگر بعد از رسيدن به حجرالاسود شك كند كه هفت دور زده يا بيشتر ، به شك خود اعتنا نكند ، و طوافش صحيح است .

مسأله 603 ـ اگر از گفته ديگري اطمينان پيدا كند كه دور چندم طواف او است مي تواند طبق اطمينان خود عمل كند ، ولي اگر اطمينان پيدا نكرد نمي تواند به گفته او عمل كند .

مسأله 604 ـ شخصي كه در شمارش شوطهاي طواف

198

به گفته همراهش اعتماد كرد چنانچه بعد از انصراف از طواف در عدد شوطها شك كند ، به آن اعتنا نكند و طواف محكوم به صحت است .

مسأله 605 ـ كثيرالشك به شك خود اعتنا نكند ، و طبق حكم كثيرالشك در نماز عمل كند ، و احتياط در اين است كه كسي را بگمارد تا تعداد اشواط را به او بگويد و طبق آن عمل كند .

شروع طواف از حجرالأسود و ختم به آن

مسأله 606 ـ لازم است طواف را عرفاً از حجرالاسود شروع و به آن ختم كند . و با توجه به اينكه محدوده مقابل حجرالاسود نسبتاً وسيع است ، لذا از هر نقطه طواف را شروع كرد صحيح است ، مشروط بر اينكه در محاذات همان نقطه طواف را تمام كند . و براي تعيين محاذات از دقتهاي اهل وسواس اجتناب كند .

مسأله 607 ـ لازم نيست كه در كنار حجرالاسود نيت طواف كند . بلكه اگر قبل از آن قصدش اين باشد كه طواف خود را از مقابل حجرالاسود شروع مي كنم كافي

199

است .

مسأله 608 ـ لازم نيست در بين طواف براي هر دور محاذات حجرالاسود را تعيين كند . بلكه اگر براي تعيين محاذات آنگونه كه اهل سنت و برخي از افراد نادان دقتهاي وسواسي مي كنند عمل كند موجب اشكال مي شود .

مسأله 609 ـ اگر طواف را قبل از حجرالاسود شروع كند و به همانجا ختم كند طواف باطل است . اگر چه در مصداق اشتباه كند . مثلا به گمان اينكه حجرالاسود در ركن يماني است طواف را از آنجا شروع كند .

مسأله 610 ـ در فرض سابق اگر از ركن يماني شروع كند و در حين طواف متوجه شود و طواف را به حجرالاسود نيز ختم كند طوافش باطل است . ولي اگر قصدش اين باشد كه ابتداي طواف او از موضع معتبر شرعي باشد و به حجرالاسود ختم كند طوافش صحيح است . هر چند احتياط در اعاده طواف و نماز آن است .

200

محدوده طواف ( مطاف )

مسأله 611 ـ طواف بايد در محدوده فاصله بين كعبه و مقام ابراهيم كه 5/26 ذراع ^{( 1 )} است انجام شود . و در قسمت حجر اسماعيل مبدأ ديوار حجر است نه كعبه .

محدوده طواف را « مطاف » نيز مي گويند .

مسأله 612 ـ اگر از پشت مقام ابراهيم يا روي شاذروان ^{( 2 )} كه جزء كعبه است طواف كند طواف او باطل است ، و بايد اعاده كند .

مسأله 613 ـ اگر بعضي از دورها را خارج از محدوده مذكور انجام دهد بايد آن دور را اعاده كند ، و الاّ طواف او باطل است .

مسأله 614 ـ اگر قسمتي از يك دور را خارج از محدوده مطاف يا روي شاذروان برود بايد برگردد و از همان جا طواف را در محدوده ادامه دهد . اما اگر داخل حجر اسماعيل يا روي ديوار حجر برود تدارك آن مقدار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ هر ذراع حدود نيم متر است .

2 ـ پايين اطراف ديوار كعبه برآمدگي شيب داري وجود دارد كه آن را شاذروان مي نامند .

201

كفايت نمي كند . بلكه بايد آن دور را از نو شروع كند .

مسأله 615 ـ بنابر آنچه گذشت اگر چه محدوده طواف در قسمت حجر اسماعيل نيز 5/26 ذراع است و طواف در آن محدوده صحيح است . ولي با توجه به فاصله بين ديوار حجر تا ديوار كعبه كه حدود 5/20 ذراع است . احتياط مستحب آن است كه طواف در شش ذراع باقيمانده انجام شود .

مسأله 616 ـ اگر از روي جهل يا غفلت يا فراموشي در خارج از مطاف طواف كند طواف او باطل است ، و حكم كسي را دارد كه از روي جهل يا غفلت يا فراموشي طواف را انجام نداده باشد .

مسأله 617 ـ اگر سهواً بعضي از دورها را از داخل حجراسماعيل برود و بعد از تمام شدن اعمال حج تمتع متوجه شود ، بنابر احتياط آن دورها را اعاده كند و نماز طواف را بخواند ، و مجدداً طواف و نماز آن را اعاده كند ، و بنابر احتياط سعي را هم اعاده كند . و اگر طواف عمره بوده تقصير را نيز احتياطاً اعاده كند .

مسأله 618 ـ دست گذاشتن به ديوار كعبه و بوسيدن آن

202

و دست گذاشتن روي ديوار حجراسماعيل در حال حركت هنگام طواف بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد آن مقدار را اعاده كند .

مسأله 619 ـ اگر به خاطر ازدحام جمعيت نتواند در مطاف طواف كند بايد به انتظار خلوت شدن باشد . و چنانچه وقت تنگ شد يا احتمال خلوت شدن در هيچ يك از ساعات شبانه روز وجود نداشت مي تواند خارج از محدوده طواف كند . البته با رعايت الاقرب فالاقرب .

مسأله 620 ـ كسي كه به محدوده مطاف آگاهي ندارد اگر از اول وارد مطاف شود و طواف را شروع كند و پس از پايان طواف شك كند كه از مطاف خارج شده يا خير ، طوافش صحيح است . اما اگر شك دارد كه از اول وارد مطاف شده يا خير ، نمي تواند به آن اكتفا كند ، و بايد طواف را اعاده كند .

مسأله 621 ـ اگر ازدحام جمعيت در محدوده طواف به گونه اي است كه خانم ها مي دانند مردان نامحرم خواه ناخواه به آنها تنه مي زنند لازم است طواف را در محدوده انجام دهند ، و حتي الامكان مراقب باشند خود

203

را از تنه زدن نامحرم دور نگه دارند .

مسأله 622 ـ نظافت مسجدالحرام يا تشكيل صفوف جماعت مجوز خروج از محدوده طواف نمي شود ، و بايد در فرصت مناسب در محدوده طواف كند . و اگر امور مذكور باعث قطع طواف شود بايد طبق احكام قطع طواف عمل شود .