بخش 10

جهت گردش به دور كعبه

مسأله 623 ـ در حال طواف بايد كعبه در سمت چپ طواف كننده واقع شود . يعني به طور متعارف به سمت چپ دور بزند ، ولي لازم نيست شانه شخص حقيقتاً به سمت كعبه باشد ، لذا اگر در هنگام دور زدن مخصوصاً در حجراسماعيل كعبه مقداري به پشت يا جلو متمايل شود ، اشكال ندارد .

مسأله 624 ـ اگر به هر علتي مقداري از طواف بر خلاف متعارف انجام شد ، مثلا رو به كعبه يا پشت به آن يا عقب عقب طواف كرد ، بايد آن مقدار را جبران كند .

204

مسأله 625 ـ لازم نيست هميشه صورت طواف كننده به طرف جلو باشد ، بلكه جايز است به چپ وراست يا پشت سر نگاه كند ، بطوري كه در حال طواف بدن كاملاً روبه كعبه يا پشت به كعبه نشود .

205

طواف مستحبي

مسأله 626 ـ طواف عملي است مستحب ، و ثواب آن براي غيرمقيم از ثواب نماز مستحبي بيشتر است . و سزاوار است زائران هر چه بيشتر طواف كنند . اما سعي كنند مزاحم افرادي كه مشغول انجام طواف واجب هستند نشوند .

مسأله 627 ـ در مدتي كه حاجي در مكه هست مستحب است 360 طواف بجا آورد . و اگر امكان ندارد 364 شوط طواف كند كه 52 طواف مي شود و اگر نمي تواند هر اندازه كه امكان دارد طواف كند .

مسأله 628 ـ بعد از احرام عمره تا قبل از سعي بنابر احتياط نبايد طواف مستحبي انجام دهد .

مسأله 629 ـ احتياط در ترك طواف مستحبي بعد از احرام حج و قبل از وقوفين است .

مسأله 630 ـ انجام طواف مستحبي بعد از اعمال روز

206

عيد و قبل از انجام اعمال مكه مانعي ندارد .

مسأله 631 ـ همانگونه كه در احكام طواف واجب ذكر شد طواف يعني هفت دور ، دور كعبه گشتن . بنابراين يك دور يا دو دور مستحب نيست .

مسأله 632 ـ فرد نمي تواند هر دور از طواف مستحبي را به نيت يك نفر انجام دهد . بلي مي تواند مجموع دورها را به نيت چندين نفر انجام دهد .

مسأله 633 ـ طواف مستحبي به نيت كسي كه در مكه حاضر است ـ اگرچه خودش از انجام طواف معذور باشد ـ صحيح نيست .

مسأله 634 ـ در طواف مستحبي طهارت از حدث ، محدوده طواف و موالات شرط نيست .

مسأله 635 ـ شك در دورهاي طواف مستحبي موجب بطلان طواف نمي شود ، بلكه بايد بنا را بر اقل بگذارد و طواف را تمام كند .

مسأله 636 ـ قطع طواف مستحبي حتي بدون عذر مانعي ندارد .

مسأله 637 ـ نماز طواف مستحبي را در هر جاي

207

مسجدالحرام مي توان خواند ، بلكه مي توان اصلاً نماز طواف مستحب را ترك كرد .

مسأله 638 ـ قِران در طواف مستحبي مكروه است . بنابراين پس از طواف اول نماز آن را بخواند و سپس طواف دوم را بجا آورد .

208

مستحبات طواف

مسأله 639 ـ در حال طواف ، چند چيز مستحب است :

1 ـ پياده طواف كند .

2 ـ قدم ها را كوتاه بردارد .

3 ـ با آرامش و وقار طواف كند .

4 ـ در حال طواف مشغول به ذكر و دعا و خواندن قرآن باشد .

5 ـ كاملاً متوجه به خداوند بوده ، و از هر چيزي كه ذهن او را مشوّش مي كند ، بپرهيزد .

6 ـ نزديك به كعبه طواف كند .

7 ـ بهتر است محرم براي طواف ، همان جامه احرام را كه با آن احرام بسته بپوشد .

8 ـ دعاهايي را كه از ائمه معصومين ( عليهم السلام ) وارد شده بخواند ، از جمله آنها اين دعا است :

« اَللّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يُمْشي بِهِ

209

عَلي طَلَلِ الْماءِ ، كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدُدِ الاَْرْضِ ، وأسْألُكَ بِاسْمِكَ الّذِي يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ ، وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ ، وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوْسي مِنْ جانِبِ الّطُورِ ، فاسْتَجَبْتَ لَهُ ، وَألْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ ، وَأسْألُكَ بِاسْمِكَ الذَّي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ماتَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَرَ ، وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا و كَذا » .

و به جاي « كذا و كذا » حاجت خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« ألَّلهُمَّ إنِّي إلَيْكَ فَقِيرٌ ، وإنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيرٌ ، فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي ، ولا تُبَدِّلْ اِسْمِي » .

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد ؛ بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد . و اين دعا را بخواند :

210

« سائِلُكَ فَقِيرُكَ مِسْكينُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، اَلَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهذا مَقامُ الْعائِذِبِكَ المُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ ، فَأعْتِقْنِي وَوالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلدي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِيْنَ مِنَ النَّارِ ، يا جَوادُ يا كَريمُ » .

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان سر را بلند كند و بگويد :

« اَللَّهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ ، وَأجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ ، وَعافِنِي مِنَ الْسُّقْمِ ، وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ ، وَادْرَأ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالاْنْسِ ، وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ، يا ذَا الجُودِ وَالْكَرَمِ ، إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ، وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي ، إنَّكَ أنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ » .

211

و چون به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :

« يا اَللهُ ياوَليَّ الْعافِيَةِ ، و خَالِقَ الْعافِيَةِ ، ورَازِقَ الْعافِيَةِ ، وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ ، وَالْمَنّانُ بِالْعافِيَةِ ، والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيع خَلْقِكَ ، يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحِيمَهُما ، صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ ، وَتَمامَ الْعافِيَةِ ، وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدُّنْيا وَالآخِرَةِ ، يا أرْحَمَ الرَّاحِمِينَ » .

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُللهِ الَّذِي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُلِلّهِ الْذَّي بَعَثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً ، وَجَعَلَ عَلِيّاً اِماماً ، اَللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ ، وَجَنِّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجر الاسود برسد بگويد :

212

« رَبَّنا آتِنا فِي الْدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

و در شوط هفتم وقتي كه به مستجار ^{( 1 )} رسيد مستحب است دو دست خود را بر ديوار خانه بگشايد و شكم و روي خود را به ديوار كعبه بچسباند و بگويد :

« اَللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ ، وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ ، وَهذا مَقامُ الْعائِذِبِكَ مِنَ النَّارِ » .

پس به گناهان خود اعتراف كرده ، و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد ، كه إن شاءالله تعالي مستجاب خواهد شد ، بعد بگويد :

« اَللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِكَ الرَّوْحُ وَالْفَرَجُ وَالْعافِيَةُ اَللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي ، وَاغْفِرْلِي مَااطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي وَخَفِيَ عَلي خَلْقِكَ ، أسْتَجِيرُ بِاللهِ مِنَ النَّارِ » .

و آنچه خواهد دعا كند ، و ركن يماني را استلام كند ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستجار در پشت كعبه ، نزديك ركن يماني برابر درب خانه كعبه قرار دارد .

213

و به نزد حجرالأسود آمده و طواف خود را تمام كرده ، و بگويد :

« اَللَّهُمَّ قَنِّعْنِي بِما رَزَقْتَنِيْ ، وَبارِكْ لِي فِيْما آتَيْتَنِي » .

و براي طواف كننده مستحب است در هر شوط أركان خانه كعبه و حجرالاسود را استلام كند ، و در وقت استلام حجر بگويد :

« أمانَتِي أدَّيتُها ، وَمِيثاقِي تَعاهَدْتُهُ ، لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُؤافاةِ » .

214

نماز طواف

مسأله 640 ـ بعد از تمام شدن طواف واجب است نماز طواف بخواند .

مسأله 641 ـ كسي كه نماز طواف را عمداً ترك كند حكم كسي را دارد كه طواف را عمداً ترك كرده است .

مسأله 642 ـ اگر كسي نماز طواف را فراموش كند هر وقت يادش آمد بايد آن را پشت مقام ابراهيم بجا آورد . و اگر اعمال بعد را انجام داده لازم نيست آنها را اعاده كند . هر چند احتياط مستحب در اعاده آنها است .

مسأله 643 ـ اگر پس از مراجعت از مكه در وطنش يا در مدينه منوره يا شهرهاي ديگر يادش آمد كه نماز طواف را نخوانده در همانجا نماز طواف را بخواند . و برگشتن به مكه حتي اگر برايش مشكل نباشد لازم نيست ، هر چند مطابق احتياط است . و در اين فرض جواز استنابه بعيد نيست .

215

مسأله 644 ـ اگر در بين سعي يادش آمد كه نماز طواف را نخوانده ، بايد سعي را رها كند و بعد از خواندن نماز طواف ، سعي را طبق احكام قطع سعي بجا آورد .

مسأله 645 ـ كسي كه نمي داند نماز طواف واجب است لذا آن را بجا نياورده مانند كسي است كه نماز طواف را فراموش كرده است . و بايد طبق احكام سابق عمل كند .

مسأله 646 ـ كسي كه نماز طواف را بجا نياورده اگر فوت كند بر پسر بزرگتر او واجب است كه آن را بخواند .

مسأله 647 ـ كسي كه نماز طواف را باطل بجا آورد ، بايد نماز را به صورت صحيح اعاده كند ، و بنابر احتياط سعي و تقصير را هم اعاده كند .

216

شرايط صحت نماز طواف

در صحت نماز طواف رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ كيفيت نماز طواف .

3 ـ وقت نماز طواف .

4 ـ شرايط نماز طواف .

5 ـ محل نماز طواف .

نيت

مسأله 648 ـ شخص بايد قصد نماز طواف معيني را داشته باشد . مثلاً بداند نمازي را كه مي خواند نماز طواف عمره مفرده ، يا عمره تمتع ، يا حج تمتع ، يا طواف نساء ، يا طواف مستحبي است . و لازم نيست نيت را به زبان بياورد ، يا حتي به قلب خطور دهد .

مسأله 649 ـ بايد نماز طواف را به قصد قربت انجام

217

دهد ، و ريا موجب بطلان آن مي شود .

كيفيت نماز طواف

مسأله 650 ـ نماز طواف مانند نماز صبح دو ركعت است .

مسأله 651 ـ در اين نماز مي تواند غير از سور عزائم ^{( 1 )} هر سوره اي كه خواست بخواند ، و بلند خواندن يا آهسته خواندن در آن شرط نيست .

مسأله 652 ـ مستحب است در ركعت اول بعد از حمد سوره توحيد و در ركعت دوم بعد از حمد سوره كافرون را بخواند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سور عزائم چهار سوره اي هستند كه سجده واجب دارند : 1ـ سوره سجده : 32 . 2 ـ سوره فصلت : 41 . 3 ـ سوره نجم : 53 . 4 ـ سوره علق : 96 .

218

وقت نماز طواف

مسأله 653 ـ اقوي اين است كه نماز طواف را فوراً بعد از طواف بجا آورد و تأخير نيندازد . بنابراين خواندن نماز مستحبي يا عبادات ديگر بين طواف و نماز آن مخل به موالات عرفيه است . و اگر عمداً موالات را به هم زد احتياطاً طواف و نماز آن را اعاده كند .

مسأله 654 ـ بنابر فرض سابق كسي كه هنوز نماز طواف خود را نخوانده نبايد بعد از طواف به نيابت از ديگران نماز طواف آنها را بخواند .

مسأله 655 ـ مقدار فاصله بين طواف و نماز آن كه مخل به موالات عرفيه است نسبت به افراد و هنگام ازدحام و غير آن فرق مي كند . و بطور كلي فاصله حدود 10 تا 15 دقيقه براي استراحت و رفع خستگي و تطهير مخلّ نيست .

مسأله 656 ـ همانگونه كه گذشت نماز طواف بايد فوراً بعد از طواف انجام شود . لذا وقت خاصي ندارد . بلي اگر خواندن نماز طواف موجب فوت نماز يوميه شود . بايد اول نماز يوميه را بخواند و بعد نماز طواف را بخواند .

219

مسأله 657 ـ اگر زن پس از طواف و قبل از خواندن نماز آن حيض شد چنانچه تا قبل از اعمال حج پاك شود بايد پس از پاكي و غسل نماز را بخواند و اعمال بعد از آن را بجا آورد . والا سعي و تقصير عمره تمتع را انجام دهد ، و براي اعمال حج محرم شود ، و بعد از پاكي و غسل قبل از طواف حج ، نماز طواف عمره تمتع را بخواند ، و سپس طواف حج و اعمال بعد از آن را بجا آورد .

مسأله 658 ـ و اگر اين مشكل در طواف حج براي او پيش آمد و تا زمان پاكي نتوانست در مكه بماند براي نماز نايب بگيرد ، و پس از انجام سعي توسط خودش براي طواف نساء و نماز آن نيز نايب بگيرد .

شرايط نماز طواف

مسأله 659 ـ نماز طواف احكام نمازهاي يوميه را دارد ، لذا بايد شرايط آن را مثل صحت قرائت ، استقرار در هنگام ذكر ، پاك بودن بدن و لباس ، قرار نداشتن زن در جلوي مرد و . . . مراعات كند .

220

مسأله 660 ـ شخصي كه نماز خود را غلط مي خواند اگر مي تواند قرائتش را تصحيح كند بايد طواف را تا ضيق وقت تأخير بيندازد . مگر اينكه بقاي در احرام موجب عسر و حرج شود . و ملاك در ضيق وقت همانگونه كه گذشت هنگامي است كه به وقوف ركني عرفات نرسد .

مسأله 661 ـ اگر در ياد گرفتن قرائت و اذكار واجب مسامحه كرد تا وقت تنگ شد نماز را به هر نحو كه مي تواند بخواند و صحيح است ، هر چند معصيت كرده است . و احتياط آن است كه طبق مسأله بعد عمل كند .

مسأله 662 ـ اگر نتواند قرائت و اذكار واجب نماز را ياد بگيرد بايد خودش هرگونه كه مي تواند بجا آورد و كافي است . و اگر ممكن است كسي به او تلقين كند . و احتياط آن است كه در مقام ابراهيم به شخص عادلي اقتدا كند ، يا نايب بگيرد . ولي نمي تواند به نماز جماعت يا نايب اكتفا كند .

مسأله 663 ـ نماز طواف را نمي توان به جماعت يوميه اقتدا كرد . لذا كسي كه قرائتش درست نيست و مي خواهد طبق مسأله قبل پس از اينكه خودش