بخش 11

221

نمازش را خواند احتياطاً آن را به جماعت نيز بخواند بايد به كسي اقتدا كند كه نماز طواف واجب خود را مي خواند ، و فرقي نمي كند كه نماز طواف حج را به نماز طواف نساء يا بالعكس ، يا كسي كه نايب است به كسي كه نايب نيست يا بالعكس اقتدا كند .

مسأله 664 ـ كسي كه مطمئن است نماز او صحيح است اگر نماز طواف عمره يا حج يا طواف نساء خود را بخواند و بعد معلوم شود نماز او اشتباه بوده است ، اعمالش صحيح است .

مسأله 665 ـ كسي كه نماز او غلط است مي تواند براي خودش عمره مفرده استحبابي بجا آورد ، و به همان نماز خود اكتفا كند .

مسأله 666 ـ لباس نمازگزار و اشيايي كه همراه او است بايد پاك باشد . بلي اگر اشياء همراه او به مقداري باشد كه نتواند با آن ستر عورت كند اگر متنجس باشد اشكالي ندارد . اما اگر عين نجس باشد يا به مقداري باشد كه بتوان با آن ستر عورت كند اشكال دارد ، و بايد به احتياط واجب در نماز از آن اجتناب كند .

222

مسأله 667 ـ در نماز بايد تقدم مرد بر زن رعايت شود . لذا مرد نمي تواند محاذي يا پشت سر زن نماز بخواند . بلي اگر رعايت اين شرط موجب تأخير نماز طواف و به هم خوردن موالات عرفيه بين طواف و نماز آن شود يا مستلزم عسر و حرج باشد مراعات آن لازم نيست ، و همچنين تقدم زنان اهل سنت اشكالي ندارد .

مسأله 668 ـ شك در ركعات نماز طواف مثل شك در ركعات ساير نمازهاي دو ركعتي موجب بطلان نماز مي شود . ولي ظن در ركعات يا افعال نماز حكم شك را ندارد و مي تواند طبق آن عمل كند .

مسأله 669 ـ قرائت و اذكار نماز را بايد در حال آرامش بدن بگويد . و اگر مي داند كه نمي تواند در حال آرامش بدن اذكار را بگويد مي تواند به قصد رجاء نماز را شروع كند ، و اگر در حال آرامش نماز را بجا آورد نمازش صحيح است .

مسأله 670 ـ اگر در حال نماز او را حركت دهند به طوري كه از حالت نمازگزار خارج نشود بايد دقت كند كه هنگام حركت ساكت باشد و ذكر نگويد . و اگر در حال

223

حركت ذكر گفته پس از آرامش بدن آن را اعاده كند ، در اين صورت نماز او صحيح است .

محل نماز طواف

مسأله 671 ـ اظهر آن است كه نماز طواف را در جايي كه عرفاً پشت مقام ابراهيم محسوب مي شود بجا آورد و هر چه به مقام نزديكتر باشد بهتر است .

مسأله 672 ـ اگر به جهت ازدحام جمعيت نتواند پشت مقام نماز بخواند در سمت راست يا چپ مقام بطوري كه عرفاً نزد مقام محسوب شود نماز بخواند .

مسأله 673 ـ اگر به علت ازدحام جمعيت در سمت راست يا چپ مقام نتوانست نزديك مقام نماز بخواند در قسمت پشت مقام اگرچه فاصله آن زيادتر از دوطرف مقام باشد نماز بخواند . و به احتياط مستحب قبل از سعي در صورت خلوت شدن پشت مقام نماز را در فاصله نزديكتر اعاده كند .

مسأله 674 ـ اگر نماز را در جاهاي ديگر مسجدالحرام مثلاً داخل حجر اسماعيل بجا آورد . حتي اگر به اعتقاد

224

اينكه آنجا مقام ابراهيم است نماز او باطل است ، و بايد آن را پشت مقام اعاده كند .

مسأله 675 ـ ازدحام جمعيت مجوز خواندن نماز طواف در انتهاي مسجدالحرام نمي شود ، بلكه بايد در جايي نماز بخواند كه عرفاً بگويند پشت مقام است ، اگرچه با كمك ديگران باشد .

مسأله 676 ـ دست به دست هم دادن برخي از حجاج و ايجاد مانع ، براي اينكه ديگري بتواند نماز طواف بخواند ، چنانچه موجب وهن شيعه يا اذيت ساير حجاج شود ، يا مانع طواف ديگران شود ، جايز نيست .

225

مستحبات نماز طواف

مسأله 677 ـ در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره توحيد و در ركعت دوم سوره حجد را بخواند ، و پس از نماز ، حمد و ثناي الهي را بجا آورده و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد ، و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد :

« اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي ، وَلاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي ، اَلْحَمْدُللهِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْماءِهِ كُلِّها ، حَتي يَنْتَهِيَ الْحَمْدُ إلي مايُحِبُّ وَيَرْضي ، اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد ، وَتَقَبَّلْ مِنِّي ، وَطَهِّرْ قَلْبِي ، وَزَكِّ عَمَلِي » .

و در روايت ديگر است :

« اَللَّهُمَّ ارْحَمْنِي بِطاعَتِي إيَّاكَ ، وَطاعَةِ رَسُولِكَ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ ، اَلَّلهُمَّ

226

جَنِّبْنِي أنْ أتَعَدّي حُدُوْدَكَ ، وَاجْعَلْنِي مِمَّنْ يُحِبُّكَ وَيُحِبُّ رَسُولَكَ وَمَلائِكَتَكَ وَعِبادَكَ الصّالِحينَ » .

و در بعضي روايات است كه حضرت صادق ( عليه السلام ) بعد از نماز طواف به سجده رفته و چنين مي گفت :

« سَجَدَ لَكَ وَجْهِي تَعَبُّداً وَرِقّاً ، لاإلهَ إلاّ أنْتَ حَقّاً حَقّاً ، اَلأوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيْء ، وَالاْخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَيْء ، وَها أنَاذا بَيْنَ يَدَيْكَ ، ناصِيَتِي بَيَدِكَ ، فاغْفِرْلِي ، إنَّهُ لايَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ ، فَاغْفِرْ لِي ، فَإنِّي مُقِرٌّ بذُنُوْبِي عَلي نَفْسِي ، وَلا يَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِيْمَ غَيْرُكَ » .

227

سـعي

مسأله 678 ـ بعد از طواف و نماز طواف واجب است هفت مرتبه از كوه صفا به مروه برود و بازگردد . كه به آن « سعي » مي گويند .

مسأله 679 ـ سعي ركن است و ترك آن حكم ترك طواف را دارد .

مسأله 680 ـ كسي كه از روي جهل سعي را ترك كند چه جهل نسبت به حكم باشد يا موضوع ، اگر زمان تدارك آن گذشته باشد ، حج باطل است .

مسأله 681 ـ اگر سعي را فراموش كرد و تقصير كرد ، هر وقت متذكر شد سعي را انجام دهد ، و بنابر احتياط تقصير را بعد از سعي اعاده كند . و تا قبل از اعاده تقصير محرمات احرام را رعايت كند .

مسأله 682 ـ اگر خودش نتواند سعي كند ، و كسي هم نباشد كه او را با چرخ سعي دهد ، و به جهت گراني هم

228

نتواند چرخ بگيرد ، يا تهيه آن برايش مشقت داشته باشد ، مي تواند استنابه كند .

مسأله 683 ـ طهارت از حدث و خبث در سعي معتبر نيست . هر چند احتياط اين است كه محدث نباشد . و همچنين ستر عورت در سعي شرط نيست .

مسأله 684 ـ اگر زن در حال سعي حجاب خود را رعايت نكند يا مرد به زن نگاه كند ، هر چند گناه كرده اند ولي سعي آنها اشكال ندارد .

مسأله 685 ـ چون طهارت در سعي معتبر نيست و محل سعي مسجد نيست ؛ لذا زني كه به جهت عادت ماهانه براي طواف و نماز آن نايب مي گيرد نمي تواند براي سعي نيز نايب بگيرد . بلكه پس از انجام آن توسط نايب ، سعي را بايد خودش بجا آورد .

مسأله 686 ـ سعي را مي تواند پياده يا سواره با ويلچر يا چرخ برود ، بطوري كه خودش آنرا ببرد ، اما اگر در حال اختيار ديگري او را ببرد خلاف احتياط وجوبي است ، هر چند راه رفتن به صورت متعارف افضل است . بلي در قسمتي از محل سعي كه ابتدا و انتهاي آن با چراغ سبز

229

مشخص شده ، مستحب است مردان با شتاب حركت كنند . كه آن را « هروله » گويند .

مسأله 687 ـ صحبت كردن با ديگران در حال سعي يا ساكت بودن اشكالي ندارد ، اگرچه اشتغال به ذكر و دعا مطلوب است .

مسأله 688 ـ شخص مي تواند هنگام سعيِ خويش ، بيمار يا سالمندي را نيز با چرخ سعي دهد .

مسأله 689 ـ سعي مستحبي مشروع نيست ، چه يك شوط باشد يا هفت شوط .

شرايط صحت سعي

درصحت سعي رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ محل شروع و پايان و مسير سعي .

3 ـ توجه به صفا و مروه در حال سعي .

4 ـ وقت انجام سعي .

5 ـ انجام هفت شوط متوالي و پي در پي .

230

نيت

مسأله 690 ـ شخص بايد بداند اين سعي را كه مي خواهد انجام دهد سعي عمره مفرده يا عمره تمتع يا حج تمتع است ، و لازم نيست آن را به زبان بياورد يا حتي به قلب خطور دهد .

مسأله 691 ـ سعي نيز مانند ساير عبادات بايد با قصد قربت و براي اطاعت از خداي متعال انجام شود ، و ريا آن را باطل مي كند .

مسأله 692 ـ اگر از روي ريا سعي خود را باطل كند حكم ترك عمدي سعي را دارد .

مسأله 693 ـ چون سعي از عبادات است و صحت آن منوط به اين است كه نيت و قصد قربت ـ ولو بصورت ارتكازي ـ تا آخر عمل باقي باشد ، لذا اگر در بين سعي بطور كلي غافل شود ، يا اگر به وسيله چرخ او را سعي مي دهند در حال سعي خوابش ببرد ، سعي او اشكال دارد .

مسأله 694 ـ در فرض سابق اگر قبل از شوط چهارم به خواب رفت به احتياط واجب سعي را از اول اعاده كند ، و

231

اگر بعد از شوط چهارم به خواب رفت پس از بيدار شدن و توجه و التفات بايد از آنجا كه به خواب رفته سعي را ادامه دهد .

محل شروع و پايان و مسير سعي

مسأله 695 ـ واجب است سعي را از كوه صفا شروع كرده و به كوه مروه ختم كند . و اگر از مروه شروع كند هر وقت متوجه شد ـ چه در بين سعي يا بعد از تمام شدن آن ـ بايد سعي را از اول شروع كند .

مسأله 696 ـ اگر از كوه صفا شروع كند همانطور كه به نحو متعارف انجام مي شود كافي است . هر چند احتياط آن است كه از روي كوه شروع كند . و لازم نيست در هر دور از كوه صفا يا مروه بالا برود . بلكه مي تواند از همانجايي كه بيمارها را با چرخ برمي گردانند برگردد .

مسأله 697 ـ واجب است از راه متعارف برود و برگردد ، بنابراين رفتن به اطراف مسجدالحرام يا رفتن به خيابان در حين سعي كه انحراف زياد پيدا شود ، اشكال دارد .

232

مسأله 698 ـ لازم نيست حتماً از مسير تعيين شده رفت و برگشت كند . بلكه اگر از مسير ويژه چرخها يا از مسير مخالف حركت مردم نيز برود سعي او صحيح است . ولي نبايد مزاحم ديگران شود .

مسأله 699 ـ سعي بايد از مسير معمول بين دو كوه انجام شود ، لذا سعي در طبقات بالا يا زيرزمين مجزي نيست .

توجه به صفا و مروه در حال سعي

مسأله 700 ـ واجب است هنگام رفتن به مروه رو به مروه ، و هنگام رفتن به صفا رو به صفا باشد . يعني مستقيم و به صورت متعارف برود . لذا اگر عقب عقب برود يا به پهلو برود باطل است . ولي نگاه كردن به اطراف و حتي پشت سر مانعي ندارد .

مسأله 701 ـ اگر در بين سعي مقداري را عقب عقب يا به پهلو برود بايد آن مقدار را به صورت صحيح دومرتبه اعاده كند . و اگر محل تدارك آن گذشته ، سعي او اشكال دارد ، و احتياط در اتمام و اعاده است .

233

وقت انجام سعي

مسأله 702 ـ همانگونه كه گذشت واجب است سعي را بعد از طواف و نماز طواف بجا آورد ، و اگر عمداً پيش از آن بجا آورد بايد بعد از طواف و نماز آن ، سعي را اعاده كند . حتي اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله هم مقدم كند بنابر اقوي همين حكم را دارد .

مسأله 703 ـ اگر در بين سعي يادش آمد كه نماز طواف را نخوانده بايد سعي را رها كند و بعد از خواندن نماز طواف سعي را طبق احكام قطع سعي بجا آورد .

مسأله 704 ـ زني كه به جهت عادت ماهانه نمي تواند طواف كند ، و براي طواف و نماز طواف نايب مي گيرد ، سعي را بايد خودش انجام دهد ، ولي بايد مراعات ترتيب بين طواف و سعي را بكند . يعني بعد از اينكه نايب طواف كرد و نماز آن را خواند ، سعي را انجام دهد .

مسأله 705 ـ تأخير سعي از طواف و نماز طواف حتي بدون عذر تا شب جايز است . هر چند احتياط در عدم تأخير است . و تأخير آن تا روز بعد جايز نيست .

مسأله 706 ـ اگر طواف و نماز طواف را در روز انجام داد ،

234

احتياط اين است كه سعي را تا شب تأخير نيندازد . هر چند بعد ازظهر طواف كرده باشد . و به هر صورت اگر تا شب تأخير انداخت كفايت مي كند ، و حج او صحيح است .

مسأله 707 ـ اگر سعي را تا روز بعد تأخير بيندازد اگر چه مرتكب معصيت شده است ، اما لازم نيست طواف و نماز طواف را اعاده كند .

انجام هفت شوط متوالي و پي در پي

مسأله 708 ـ همانگونه كه گذشت سعي مشتمل بر هفت شوط است . كه رفتن از كوه صفا به كوه مروه يك شوط ، و بازگشتن از مروه به صفا شوط ديگر محسوب مي شود . بنابراين چهار شوط از صفا به مروه و سه شوط از مروه به صفا مجموع هفت شوط سعي را تشكيل مي دهد .

مسأله 709 ـ بنابر احتياط واجب رعايت موالات عرفيه بين شوطهاي سعي لازم است . يعني بايد هفت شوط به صورت متوالي و پي در پي انجام شود ، بطوري كه

235

يك عمل محسوب شود . بنابراين نبايد بين شوطهاي سعي آنقدر فاصله ايجاد شود كه عرفاً پي در پي شمرده نشود .

مسأله 710 ـ استراحت در بين شوطهاي سعي ، و همچنين نشستن و خوابيدن روي كوه صفا و مروه ، يا بين راه مشروط بر اينكه باعث به هم خوردن موالات عرفيه نشود مانعي ندارد .

مسأله 711 ـ آب خوردن در اثناي سعي اشكال ندارد . ولي بايد مراقب باشد سعي را از نقطه اي كه قطع كرده از همان نقطه يا محاذات آن ادامه دهد . ولي اگر بدون قطع سعي و با نيت سعي به طرف محل آبخوري برود و پس از آب خوردن سعي را ادامه دهد مانعي ندارد . البته مشروط بر اينكه از مسير معمولي دور نشود .

مسأله 712 ـ اگر هنگام سعي نماز جماعت برپا شد چنانچه بعد از شوط چهارم بوده پس از نماز آن را تكميل كند ، والاّ در صورت طولاني شدن فاصله ، بنابر احتياط واجب پس از اتمام آن را اعاده كند .

مسأله 713 ـ اگر در بين سعي يادش آمد كه نماز طواف

236

را نخوانده ، بايد سعي را رها كند ، و بعد از خواندن نماز طواف ، سعي را طبق احكام قطع سعي بجا آورد .

مسأله 714 ـ اگر در حال سعي يادش آمد كه طواف را ناقص انجام داده بايد سعي را رها كند و طواف را تكميل كند و پس از نماز آن ، سعي را تكميل كند ، و اگر طواف اول را كمتر از سه دور ونيم بجا آورده ، پس از تكميل طواف به احتياط مستحب طواف را اعاده كند .

مسأله 715 ـ كسي كه در بين سعي متوجه شود طواف را بيش از هفت دور انجام داده است بنابر احتياط سعي را رها كند ، سپس طواف و اعمال بعد از آن را اعاده كند .

مسأله 716 ـ اگر سهواً قبل از تمام كردن شوط چهارم سعي را قطع كرده و پس از فوت موالات عرفيه يادش آمد بنابر احتياط واجب بايد سعي را از سر بگيرد . و اگر بعد از شوط چهارم سعي بود . بقيه سعي را بجا آورد . و اگر به هر جهت خودش نتواند انجام دهد بايد نايب بگيرد .

مسأله 717 ـ اگر كسي در اثناي شوط پنجم سعي بيمار شد و نتوانست آن را اتمام كند اگر بعد از بهبودي نتواند

237

به مكه بيايد بايد استنابه كند ، و در اين فرض نايب براي خروج منوب عنه از احرام سعي را تمام كند و آن را اعاده كند ، و به منوب عنه خبر دهد كه تقصير كند ، و بعد از تقصير براي طواف نساء نايب بگيرد .

مسأله 718 ـ اگر مقداري از سعي را در عمره تمتع فراموش كرد و بعد از تقصير متوجه شد ، بايد سعي را تكميل كند و اقوي آن است كه يك گاو كفاره بدهد . و فرقي نمي كند كه يك شوط را فراموش كرده باشد يا بيشتر . يا اينكه بعد از تقصير با همسر نزديكي كرده باشد يا خير .

مسأله 719 ـ اگر با يقين به اتمام هفت شوط تقصير كند و بعد متوجه شود كه مثلاً پنج شوط بجا آورده است بايد سعي را تكميل كند ، و احتياطاً تقصير را هم اعاده كند ، و اگر در عمره تمتع بوده بنابر احتياط واجب يك گاو كفاره بدهد .

مسأله 720 ـ كسي كه مي دانسته بايد هفت شوط سعي كند منتهي فكر مي كرده هر رفت و برگشت يك شوط است ، لذا 14 شوط بجا آورده ، اقوي اين است كه همين

238

سعي كافي است ، هر چند احتياط در اعاده آن است .

مسأله 721 ـ اگر از روي جهل بيش از هفت شوط بجا آورد ، اشكال دارد و احتياطاً بايد اعاده كند .

مسأله 722 ـ همانطور كه گذشت سعي عبارت از هفت شوط است ، و كسي كه آن را عمداً زياد كند موجب بطلان سعي مي شود .

مسأله 723 ـ اگر از روي فراموشي هفت شوط بيشتر بجا آورد . سعي او صحيح است ، و بهتر است زائد را رها كند ، هر چند بعيد نيست بتواند آن را به هفت دور برساند .

مسأله 724 ـ اگر به جهت جهل به مسائل مربوطه مقداري به سعي اضافه كند ، مثلاً به جهت اينكه فكر مي كرده وضو لازم است مقداري از سعي را بعد از وضو گرفتن اعاده كند يا به جهت هروله كردن مقداري برگشته و دومرتبه انجام دهد ، يا به جهت اينكه فكر مي كرده اشكالي در نيت داشته مقداري اضافه انجام دهد ، اشكال دارد و احتياطاً بايد اعاده كند .

مسأله 725 ـ اگر در مروه شك كند كه شوط هفتم است

239

يا نهم ، به شك خود اعتنا نكند و صحيح است . اما اگر قبل از رسيدن به مروه شك كند سعي او باطل است . و همينطور اگر شك كند كه دور هفتم است يا كمتر .

مسأله 726 ـ اگر بعد از تقصير در عدد اشواط سعي شك كند به آن اعتنا نكند ، چه شك در نقيصه كند و چه در زياده . و همينطور است اگر بعد از انصراف از سعي و قبل از تقصير شك در زياده كند . اما اگر شك در نقيصه كند احتياط آن است آنچه را احتمال نقص مي دهد تكميل كند .

مسأله 727 ـ اگر در بين اشواط شك كرد نمي تواند در حال ترديد به سعي خود ادامه دهد ، بلكه بايد صبر كند و فكر كند ، اگر بعد از تأمل مطمئن شد چند مرتبه سعي كرده ، بقيه را بجا آورد ، والاّ سعي او باطل است ، و بايد از اوّل شروع كند .

مسأله 728 ـ اگر طواف و نماز آن را بجا آورد و روز بعد شك كرد سعي را بجا آورده يا خير ، چنانچه عذري براي تأخير سعي در بين نبوده بنا بگذارد بر اينكه سعي را انجام داده ، هر چند احتياط مستحب اعاده سعي است ،

240

و چنانچه براي تأخير سعي عذري داشته بايد سعي را بجا آورد .

مسأله 729 ـ اگر بعد از تمام شدن سعي يا هر شوط شك كرد كه آن را صحيح بجا آورده يا خير ، به آن اعتنا نكند و سعي او صحيح است . و همينطور اگر در صحت اجزاء قبل همان شوط شك بكند .

مسأله 730 ـ سعي نيز مانند طواف با نيت قطع ، قطع نمي شود . بنابراين اگر بعداز چند دور به هر علتي آن را به هم بزند نمي تواند بلافاصله سعي را شروع كند ، و اگر بلافاصله شروع كند ، سعي او اشكال دارد و بايد اعاده كند .