بخش 14

281

3 ـ وقوف در مشعرالحرام ( مزدلفه )

مسأله 807 ـ بعد از مغرب و پايان وقوف در عرفات واجب است به مشعرالحرام كه سرزميني است معروف و در فاصله بين عرفات و مني قرار دارد و آن را « مزدلفه » نيز مي گويند ، كوچ كند .

مسأله 808 ـ بعد از رسيدن به مشعرالحرام به احتياط واجب بايد نيت ماندن در آنجا را تا طلوع فجر بكند . و اين ماندن نيز عبادت است كه بايد با قصد قربت انجام گيرد . اين ماندن واجب مستقلي غير از وقوف در مشعرالحرام است .

مسأله 809 ـ اگر كسي وقوف در مشعر را عمداً و بدون عذر ترك كند حج او باطل است .

مسأله 810 ـ طهارت از حدث در وقوف مشعر نيز شرط نمي باشد ، بنابراين حائض يا نفساء يا جنب مي تواند در مشعر وقوف كند .

282

شرايط صحت وقوف

درصحت وقوف رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ محل وقوف .

3 ـ وقت وقوف .

4 ـ كيفيت وقوف .

نيت

مسأله 811 ـ اين وقوف نيز مانند وقوف در عرفات از عبادات است ، و بايد با قصد قربت انجام شود ، و ريا موجب بطلان آن است كه موجب بطلان حج مي شود .

مسأله 812 ـ اگر به جاي نيت وقوف اختياري نيت وقوف اضطراري يا بالعكس بكند ، چنانچه در تطبيق مصداق اشتباه كرده ، حج او صحيح است .

مسأله 813 ـ اگر مي دانسته كه ماندن در مشعر به عنوان بخشي از مناسك حج است ، و بايد با قصد قربت انجام شود ، ولي در زمان وقوف از نيت آن غافل بوده ، همين كه قصد ارتكازي داشته ، وقوف او صحيح است .

283

محل وقوف

مسأله 814 ـ شخص بايد مطمئن باشد محلي را كه وقوف كرده سرزمين مشعرالحرام است .

مسأله 815 ـ حدود مشعرالحرام نيز همانند حدود عرفات چنانچه مورد اطمينان و تصديق اهالي محل باشد معتبر است .

مسأله 816 ـ اگر با اطمينان به مشعر بودن مكاني در آنجا وقوف كرد ، و بعد از فوت وقتهاي وقوف معلوم شد آنجا مشعر نبوده ، احتياطاً حج را تمام كند ، و بعد عمره مفرده انجام دهد ، و چنانچه حج بر او مستقر بوده يا در صورت بقاي استطاعت سال بعد حج را اعاده كند .

وقت وقوف

مسأله 817 ـ واجب است از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعرالحرام وقوف كند . و اين وقوف معروف و اختياري مشعر مي باشد .

مسأله 818 ـ وقوف در مشعرالحرام از طلوع فجر تا طلوع آفتاب واجب است اما تمام آن ركن نيست .

284

مسأله 819 ـ زنها ، بچه ها ، بيماران ، افراد ضعيف ، سالمندان و افرادي كه آنها را مراقبت و پرستاري و راهنمايي مي كنند مي توانند بعد از نصف شب از مشعر خارج شوند .

مسأله 820 ـ براي افراد مذكور وقوف بين الطلوعين لازم نيست ، بلكه ماندن تا نصف شب در مشعر به عنوان وقوف آنها مجزي و صحيح است . بلي همراهان معذورين و كساني كه عذر آنها برطرف شده در صورت امكان لازم است براي درك وقوف اختياري به مشعر برگردند .

مسأله 821 ـ وقوف اضطراري شبانه مشعر براي معذورين مسأله قبل ، حكم وقوف اختياري مشعر را دارد .

مسأله 822 ـ خارج شدن از مشعر قبل از طلوع فجر بنا بر احتياط واجب جايز نيست . و اگر عمداً و بدون عذر بيرون برود و نتواند تا طلوع آفتاب برگردد ، چنانچه وقوف عرفات را درك كرده باشد بايد حج را تمام كند ، و يك گوسفند كفاره بدهد ، و بنابر اقوي سال بعد نيز حج

285

را اعاده كند .

مسأله 823 ـ اگر فردي به غير عمد وقوف بين الطلوعين را درك نكرد ، و از معذورين هم نبود كه وقوف اضطراري شب براي او كفايت كند ، مي تواند از طلوع آفتاب روز عيد تا ظهر مقداري در مشعر وقوف كند ، و حج او صحيح است .

مسأله 824 ـ از آنچه گذشت معلوم مي شود كه وقوف در مشعر سه وقت دارد :

1 ـ وقوف اختياري : يعني بين الطلوعين براي غير معذورين .

2 ـ وقوف اضطراري شبانه : يعني شب عيد براي معذوريني كه در مسأله 819 گذشت .

3 ـ وقوف اضطراري روزانه : يعني از طلوع آفتاب تا ظهر روز عيد براي كساني كه دو وقوف قبل را درك نكرده باشند .

مسأله 825 ـ معذورين در مسأله 819 بايد خودشان به معذور بودنشان اطمينان پيدا كنند ، و گفته مدير كاروان يا افراد ديگر مادامي كه موجب اطمينان نشود

286

كفايت نمي كند .

مسأله 826 ـ عوامل خدماتي كه ناچارند شب عيد براي آماده كردن چادرهاي مني و تهيه تداركات از مشعر خارج شوند ، اگر نمي توانند براي وقوف اختياري به مشعر برگردند ، پس از وقوف اضطراري شبانه مي توانند از مشعر خارج شوند ، و حج آنها صحيح است .

مسأله 827 ـ در فرض سابق اگر اين افراد به قصد بازگشت ، از مشعر خارج شوند و ديگر نتوانند به مشعر برگردند ، اگر شب عيد نيت وقوف كرده باشند حج آنها صحيح است ، والا بايد وقوف اضطراري روزانه را درك كنند . وگرنه حج آنها باطل است .

كيفيت وقوف

مسأله 828 ـ همانگونه كه در احكام وقوف به عرفات گذشت ، مراد از وقوف ، بودن در آن مكان است خواه سواره باشد يا پياده ، نشسته باشد يا ايستاده يا در حال راه رفتن . خواب باشد يا بيدار ولي اگر تمام مدت وقوف را خواب يا بيهوش باشد وقوف و حجش باطل است .

287

مسأله 829 ـ وقوف ركني مشعر مانند وقوف در عرفات مسماي وقوف است ، به اين معنا كه مقداري از زمان وقوف را ـ حتي اگر يك يا دو دقيقه باشد ـ در مشعر بماند . و در اين صورت حج او صحيح است . هر چند در ترك عمدي بقيه زمان وقوف گناهكار است .

وقوفهاي اختياري و اضطراري

مسأله 830 ـ با توجه به اينكه براي عرفات و مشعر وقوف اختياري و اضطراري وجود دارد ، و درك هر دو موقف يا يكي از آنها در وقت اختياري يا اضطراري ، يا عدم درك آنها از جهت صحت و بطلان احكام مختلفي دارد ، لذا فهرستوار اقسام آن را ذكر مي كنيم :

1 ـ اگر وقوف در عرفات و وقوف در مشعر بطور كلي ترك شود ، حج باطل است ؛ خواه از روي علم باشد يا جهل ، بدون عذر ترك شده باشد يا از روي عذر .

2 ـ اگر از روي علم عمداً و بدون عذر وقوف اختياري عرفات را ترك كند ، حج او باطل است .

288

3 ـ بجز معذوريني كه در مسأله 819 ذكر شد ، اگر كسي وقوف اختياري مشعر را از روي علم عمداً و بدون عذر ترك كند ، حج او باطل است .

4 ـ اگر وقوف اختياري عرفات و مشعر از روي عذر ترك شود ، و اضطراري عرفات و مشعر را درك كند ، بعيد نيست كه حج او صحيح باشد ، هر چند احتياط در اين است كه اگر شرايط استطاعت باقي بود ، سال بعد حج را اعاده كند .

5 ـ اگر وقوف در عرفات از روي عذر درك نشود ، چنانچه اختياري مشعر را درك كند حج او صحيح است ، والا حج او باطل است . مگر براي معذورين مسأله 819 .

6 ـ اگر وقوفهاي مشعر را از روي عذر درك نكند چنانچه وقوف اختياري عرفات را درك كرده باشد ، حج او اشكال دارد ، و به احتياط واجب بايد اين حج را تمام كرده و سال بعد اعاده كند . و اگر وقوف اضطراري عرفات را درك كرده باشد ، حج او باطل است .

7 ـ اگر وقوف اختياري عرفات را درك كرد ولي از

289

درك وقوف اختياري مشعر معذور بود ، و يكي از وقوفهاي شبانه يا روزانه مشعر را درك كرد ، حج او صحيح است .

مسأله 831 ـ كسي كه حج او به جهت ترك وقوفين باطل شود در احرام باقي است ، و بايد براي خروج از احرام عمره مفرده انجام دهد .

290

مستحبات وقوف در مشعر

مسأله 832 ـ مستحبات وقوف در مشعر چند چيز است :

1 ـ با دلي آرام از عرفات بسوي مشعرالحرام متوجه شده و استغفار كند .

2 ـ همين كه به تلّ سرخ كه سمت راست جاده است رسيد ، بگويد :

« اَللَّهُمَّ ارْحَمْ تَوَقُّفِي ، وَزِدْهُ فِي عَمَلِي ، وَسَلِّمْ لِي دِينِي ، وَتَقَبَّلْ مَناسِكِي » .

3 ـ در راه رفتن ميانه رو باشد ، و از مزاحمت ديگران بپرهيزد .

4 ـ مستحب است نماز مغرب و عشا را تا مزدلفه به تأخير اندازد اگر چه ثلث شب نيز بگذرد ، و ميان هر دو نماز به يك اذان و دو اقامه جمع كند ، و نوافل مغرب را بعد از نماز عشا بجا آورد . و چنانچه از رسيدن به مزدلفه پيش از نصف شب مانعي رسيد ، بايد نماز مغرب و عشا

291

را به تأخير نيندازد و در ميان راه بخواند .

5 ـ مستحب است كه آن شب را به هر مقدار كه ميسور باشد به عبادت و اطاعت إلهي بسر برد .

6 ـ اين دعا را بخواند :

« اَللَّهُمَّ هذِهِ جُمَعُ ، اَللَّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ أنْ تَجْمَعَ لِي فِيها جَوامِعَ الْخَيْرِ ، اَلَّلهُمَّ لاتُؤْيِسْنِي مِنَ الْخَيْرِ الَّذِيْ سَألْتُكَ أنْ تَجْمَعَهُ لِيْ فِي قَلْبِي ، وَأَطْلُبُ إلَيْكَ أنْ تُعَرِّفَنِي ماعَرَّفْتَ أوْلِياءَكَ فِي مَنْزِلِي هذا ، وَأنْ تَقِيَنِي جَوامِعَ الشَرِّ » .

7 ـ مستحب است بعد از نماز صبح با طهارت حمد و ثناي إلهي را بجا آورد ، و بهر مقداري كه ميسور باشد از نعم و تفضلات حضرت حق ياد كند ، و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد ، آنگاه دعا كند .

8 ـ اين دعا را نيز بخواند :

« اَلَّلهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ ، فُكَّ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ ، وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ ،

292

وَادْرَأ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ ، اَلَّلهُمَّ أنْتَ خَيْرُ مَطْلُوب إلَيْهِ ، وَخَيْرُ مَدْعُوٍّ وَخَيْرُ مَسْؤول ، وَلِكُلِّ وافِد جائِزَةٌ ، فَاجْعَلْ جائِزَتِي فِي مَوْطِنِي هذا ، أنْ تُقِيلَنِي عَثْرَتِي ، وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتِي ، وَأنْ تُجاوِزَ عَنْ خَطِيْئَتِي ، ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوي مِنَ الدُّنيا زادِي » .

9 ـ مستحب است ريگهايي را كه براي رمي جمرات در مني لازم دارد از مشعر بردارد . و حدوداً بيش از هفتاد ريگ بردارد .

10 ـ مستحب است وقتي كه به وادي محسّر رسيد به مقدار صد قدم مانند شتر تند رود و اگر سواره است سواري خود را حركت دهد ، و بگويد :

« اَللَّهُمَّ سَلِّمْ لي عَهْدِي ، وَاقْبَلْ تَوبَتِي ، وَأجِبْ دَعْوَتِي ، وَاخْلُفْنِي فِيْ مَنْ تَرَكْتُ بَعْدِي » .

مسأله 833 ـ مستحب است كمي قبل از طلوع آفتاب از مشعرالحرام به سوي مني حركت كند ، به گونه اي كه

293

قبل از طلوع آفتاب وارد وادي محسّر ^{( 1 )} نشود . ولي اگر وارد وادي محسّر شد اشكالي ندارد . و اگر از آن تجاوز كرد و وارد مني شد گناهكار است ، ولي كفاره ندارد .

اعمال روز عيد در مني

مسأله 834 ـ محرم بعد از وقوف در مشعر ، در روز عيد قربان بايد وارد مني شود ، و واجبات روز عيد در مني را كه شامل موارد زير است بنابر احتياط واجب به ترتيب انجام دهد :

1 ـ رمي جمره عقبه .

2 ـ قرباني .

3 ـ حلق يا تقصير .

مسأله 835 ـ اگر از روي جهل يا غفلت و سهو اين ترتيب رعايت نشود ، اعاده لازم نيست ، ولي اگر از روي علم و عمد ترك شود بايد اعمال به ترتيب اعاده شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وادي محسّر بياباني است با وسعت كم بين مشعر و مني ، كه حدود آن طبق تأييد اهل محل علامت گذاري شده است .

294

4 ـ رمي جمره عقبه

مسأله 836 ـ اولين عمل واجب محرم در روز عيد در مني سنگ زدن به ستوني است كه از سنگ ساخته شده ، و به جمره عقبه معروف است .

مسأله 837 ـ موالات در رمي معتبر نيست ، لذا فاصله زماني بين هفت سنگ ، يا بين جمرات سه گانه مضرّ به رمي نيست .

مسأله 838 ـ هنگام سنگ زدن طهارت از حدث يا خبث شرط نيست ، همچنين كه خود سنگها لازم نيست پاك باشد .

مسأله 839 ـ بنابر احتياط واجب سنگ زدن به قسمت سيماني جمره عقبه كه قبلاً ديوار بود ، كفايت نمي كند و از اين جهت فرقي بين طبقه اول و دوم نيست .

مسأله 840 ـ رمي در طبقه دوم مانعي ندارد .

مسأله 841 ـ شخص مي تواند قبل از رمي خود براي

295

ديگري رمي كند .

مسأله 842 ـ اگر كسي از اصل رمي جمره و رفت و آمد تا محل رمي معذور باشد بايد نايب بگيرد . اما اگر در اصل رمي معذور است ولي مي تواند به محل رمي برود يا مي توانند او را ببرند ، احتياط اين است كه او را به محل رمي ببرند ، بعد نايب رمي را در منظر او انجام دهد .

مسأله 843 ـ كسي كه قدرت رمي ندارد مي تواند براي رمي جمرات نايب بگيرد ، و احتياط واجب آن است كه تا خود فرد كاملاً از انجام عمل مأيوس نشده ، نايب انجام ندهد ، و در صورت يأس از رفع عذر واجب است نايب بگيرد .

مسأله 844 ـ اگر اطرافيان بدانند كه فرد مأيوس از رفع عذر است لازم نيست از او اجازه بگيرند ، هر چند اجازه گرفتن مطابق احتياط است ، و اگر نتواند اجازه بدهد ـ مثلاً بيهوش باشد ـ اجازه او معتبر نيست .

مسأله 845 ـ منظور از نتوانستن ، ناتواني در تمام طول روز است ، بنابراين اگر در اوّل روز و ازدحام نتواند رمي

296

كند ، اما بعدازظهر و زمان خلوت شدن توانايي داشته باشد ، نمي تواند نايب بگيرد .

مسأله 846 ـ كسي كه از رمي در روز معذور است ولي در شب قدرت رمي دارد ، بنابر احتياط واجب بايد شب رمي كند ، و نمي تواند نايب بگيرد .

مسأله 847 ـ بعد از اينكه نايب سنگ زد ، اگر خودش توانايي سنگ زدن پيدا كرد ، لازم نيست اعاده كند .

مسأله 848 ـ اگر شك كند كه سنگها را به نحو صحيح زده است يا خير ، به آن اعتنا نكند .

مسأله 849 ـ اگر يكي از جمرات را به خيال اينكه جمره عقبه است رمي كند و روز بعد متوجه اشتباه خود شود ، بايد جمره عقبه را به نيت قضا رمي كند .

مسأله 850 ـ اگر رمي روز عيد را فراموش كرد و تا روز سيزدهم متذكر شد ، واجب است قضاي آن را قبل از رمي آن روز انجام دهد ، و اگر تا روز سيزدهم متذكر نشد ، سال ديگر در اين سه روز خودش يا نايبش سنگ بزند .

297

شرايط صحت رمي

درصحت رمي رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ وقت رمي .

3 ـ شرايط سنگي كه با آن رمي مي شود .

4 ـ پرتاب سنگ با دست و بدون واسطه .

5 ـ هفت سنگ به ترتيب و يكي يكي زدن .

نيت

مسأله 851 ـ رمي جمره از عبادات است و بايد با قصد قربت انجام شود ، و ريا موجب بطلان آن است .

وقت رمي

مسأله 852 ـ وقت سنگ زدن به جمره از طلوع آفتاب روز عيد قربان است تا غروب آفتاب .

مسأله 853 ـ زنها ، بيماران ، سالمندان مي توانند در شب عيد سنگ بزنند ، اگرچه از رمي در روز عيد

298

معذور نباشند .

مسأله 854 ـ زني كه حج نيابتي نيز انجام مي دهد همين حكم را دارد .

مسأله 855 ـ اين حكم اختصاص به رمي روز عيد دارد . ولي در روزهاي بعد به شرط اينكه در روز معذور باشند مي توانند شب رمي كنند .

مسأله 856 ـ حكم سابق شامل همراهان ضعفا و بيماران ، و راهنماها نمي شود . بلكه همراهان آنها بايد طبق وظيفه خودشان عمل كنند ، يعني در روز عيد رمي كنند .

مسأله 857 ـ نايب نيز بايد در روز رمي كند ، و رمي در شب كفايت نمي كند . حتي اگر زني درخصوص رمي نايب شود و بخواهد از طرف زن ديگري شب عيد ، جمره عقبه را رمي كند .

شرايط سنگي كه با آن رمي مي شود

مسأله 858 ـ شرايط سنگي كه با آن رمي مي شود عبارت است از :

299

1 ـ به آن ريگ گفته شود . يعني سنگي باشد نه خيلي ريز مثل شن ، و نه خيلي درشت مثل قلوه سنگ ، بنابراين ريگ حدوداً بايد به اندازه يك بند انگشت باشد .

2 ـ از حرم باشد ، و ريگ خارج از حرم كفايت نمي كند .

3 ـ بكر باشد ، و هيچ كس قبلاً با آن رمي نكرده باشد .

4 ـ غصبي نباشد ، پس اگر از زمين غير يا از ريگهايي كه ديگري براي خودش جمع كرده بدون اجازه و رضايت وي باشد ، كافي نيست .

مسأله 859 ـ اگر شك كند كه چيزي را كه مي خواهد بزند سنگ است يا چيز ديگر ، نمي تواند به آن اكتفا كند ، و بايد چيزي را بزند كه بداند سنگ است .

مسأله 860 ـ سنگي را كه از حرم برداشته اگر شك كند كه از خارج حرم آورده اند يا خير ، به آن اعتنا نكند .

مسأله 861 ـ مستحب است سنگها از مشعرالحرام جمع آوري شود .

300

مسأله 862 ـ اگر شك كند كه سنگ بكر است يا خير ، مي تواند با آن رمي كند .

پرتاب سنگ با دست و بدون واسطه

مسأله 863 ـ سنگ را بايد با دست پرتاب كند ، و اگر آن را روي جمره بگذارد صحيح نيست .

مسأله 864 ـ سنگ بايد به سبب پرتاب او به جمره برسد ، و اگر به واسطه سنگ ديگري در بين راه بر سرعت و شتاب آن افزوده شود و به جمره اصابت كند كافي نيست .

مسأله 865 ـ اگر سنگ پرتاب شده به چيزي برخورد كند و كمانه كند ، و با همان فشار پرتاب اوليه به جمره بخورد كفايت مي كند .

مسأله 866 ـ اگر سنگي را پرتاب كرد ولي به جمره اصابت نكرد ، بايد دومرتبه پرتاب كند تا به جمره اصابت كند .