بخش 16

322

شرايط صحت حلق يا تقصير

درصحت حلق يا تقصير رعايت اين موارد لازم است :

1 ـ نيت .

2 ـ وقت حلق يا تقصير .

3 ـ محل حلق يا تقصير .

نيت

مسأله 937 ـ تراشيدن سر و كوتاه كردن مو عبادت است ، و بايد براي اطاعت امر خداي سبحان انجام شود ، و ريا موجب بطلان آن مي شود .

مسأله 938 ـ همانگونه كه در اعمال قبل گذشت ، لازم نيست نيت را به زبان بگويد يا حتي به قلب خطـور دهد ، بلكه اگـر عمـل را به عنوان وظيفه شرعي انجام دهد ، و اصطلاحاً قصد ارتكازي داشته باشد ، كافي است .

323

وقت حلق يا تقصير

مسأله 939 ـ حلق يا تقصير بايد بعد از قرباني در روز عيد انجام شود .

مسأله 940 ـ تأخير حلق يا تقصير تا آخر ايام تشريق ( يازدهم ، دوازدهم و سيزدهم ذي الحجه ) مانعي ندارد و در شب هم كفايت مي كند .

مسأله 941 ـ احتياط آن است كه در روز عيد بعد از قرباني حلق يا تقصير كند . و اگر در روز عيد قرباني نكند حتي اگر عمداً تأخير بيندازد حلق يا تقصير هم نكند ، و ترتيب را به احتياط واجب رعايت كند . يعني هر وقت قرباني كرد ، بعداز آن حلق يا تقصير كند .

مسأله 942 ـ اگر بعد از قرباني به هر جهت حلق يا تقصير نكرد يا آن را به صورت باطل بجا آورد ، از احرام خارج نشده ، و بايد محرمات احرام را رعايت كند ، حتي اگر اعمال مكه را انجام داده باشد . لذا هر وقت كه باشد بايد خودش حلق يا تقصير را به طور صحيح بجا آورد ، سپس اعمال مكه را اعاده كند ، و اگر نمي تواند نايب بگيرد . البته نسبت به محل حلق يا تقصير بايد طبق

324

مسأله 948 عمل كند .

مسأله 943 ـ كسي كه براي قرباني نايب مي گيرد تا وقتي مطمئن نشده كه وكيل قرباني كرده است نمي تواند حلق يا تقصير كند ، و اگر با اطمينان به انجام قرباني حلق يا تقصير كرد و بعد معلوم شد كه وكيل در آن وقت قرباني نكرده بوده حلق كافي است . و حتي اعمال بعد از آن هم صحيح است ، و لازم نيست اعاده كند .

مسأله 944 ـ كسي كه اعمال حج را بر وقوفين مقدم مي دارد نمي تواند بعد از سعيِ حج ، حلق يا تقصير كند . بلكه بايد پس از قرباني حلق يا تقصير كند . و اگر انجام داد علاوه بر اينكه محرمات احرام بر او حلال نمي شود ، بلكه در صورت علم و عمد كفاره هم دارد .

مسأله 945 ـ كسي كه به جاي قرباني روزه مي گيرد مي تواند در روز عيد بعد از رمي جمره عقبه حلق يا تقصير كند .

325

محل حلق يا تقصير

مسأله 946 ـ بايد در مني حلق يا تقصير كند ، و حلق يا تقصير در غير از مني كفايت نمي كند ، بلي چنانچه به علت جهل قصوري يا غفلت و فراموشي در خارج از مني حلق يا تقصير كرده و امكان برگشت به مني نباشد ، صحيح است .

مسأله 947 ـ حلق يا تقصير در كنار كشتارگاههاي فعلي چنانچه ثابت نشود ، داخل مني است كفايت نمي كند ، و اگر كسي در آنجا حلق يا تقصير كرد بايد در مني اعاده كند .

مسأله 948 ـ اگر به هر جهت در مني حلق يا تقصير نكرد و از آنجا خارج شد ، بايد به مني برگردد و در آنجا حلق يا تقصير كند ، و اگر برگشتن به مني ممكن نباشد هر جا هست حلق يا تقصير كند و موي خود را به مني بفرستد . و اگر اعمال مكه را انجام داده ، آنها را اعاده كند يا براي اعاده آنها نايب بگيرد .

326

مستحبات حلق يا تقصير

مسأله 949 ـ در حلق يا تقصير چند چيز مستحب است :

1 ـ نيت حلق يا تقصير را به زبان آورد .

2 ـ حلق را از طرف راست جلوي سر شروع كند .

3 ـ اين دعا را بخواند :

« أللَّهُمَّ أعْطِنِي بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ » .

4 ـ موي سر خود را در مني در خيمه خود دفن كند . و اولي اين است كه بعد از حلق از اطراف ريش و شارب خود گرفته و همچنين ناخنها را بگيرد .

327

7 ـ طـواف حـج

مسأله 950 ـ طواف حج كه طواف زيارت نيز ناميده مي شود ، مثل طواف عمره تمتع است و احكام آن را دارد بجز نيت كه بايد با قصد طواف حج تمتع انجام دهد .

8 ـ نماز طواف حج

مسأله 951 ـ بعد از طواف حج واجب است دو ركعت نماز طواف حج بجا آورد . كه مثل نماز طواف عمره تمتع است و احكام آن را دارد . مگر در نيت ، كه در اينجا نيت نماز طواف حج تمتع مي كند .

328

9 ـ سـعي

مسأله 952 ـ پس از نماز طواف ، واجب است سعي بين صفا و مروه بجا آورد ، همانگونه كه در عمره تمتع انجام داده ، و احكام آن را دارد ، مگر در نيت كه بايد به قصد حج تمتع سعي كند .

مسأله 953 ـ بعد از سعي حج تمتع استعمال بوي خوش نيز بر شخص حلال مي شود ، و تنها حرمت زن و شوهري باقي مي ماند .

329

10 ـ طواف نساء

مسأله 954 ـ بعد از سعي ، حج واجب است طواف نساء انجام شود ، كه از لحاظ احكام و شرايط همانند طواف عمره و حج مي باشد ، بجز نيت كه بايد با قصد طواف نساء انجام شود .

مسأله 955 ـ لازم نيست طواف نساء را بعد از سعي فوراً بجا آورد ، و تأخير آن مانعي ندارد . ولي تا آن را بجا نياورده بايد زن و شوهر از يكديگر اجتناب كنند .

مسأله 956 ـ طواف نساء اختصاص به مردان ندارد ، بلكه بر زنان ، كودكان و افراد خنثي نيز واجب است . و همچنين بر پيرمردان و پيرزناني كه قادر به عمل زناشويي نيستند ، و ازدواج هم نمي كنند واجب است طواف نساء بجا آورند .

مسأله 957 ـ زنان و كودكان نيز بايد نيت طواف نساء كنند و زنان تا طواف نساء نكرده اند مرد بر آنان حلال

330

نمي شود ، و كودكان اگر طواف نساء نكنند بعد از بلوغ نمي توانند ازدواج كنند .

مسأله 958 ـ اگر زن قصد طواف رجال بكند به گمان اينكه وظيفه او چنين است اشكال ندارد ، و طواف او صحيح است .

مسأله 959 ـ مجنون را اگر محرم كرده اند بايد او را طواف نساء بدهند ، والا بعد از خوب شدن همسر بر او حلال نمي شود .

مسأله 960 ـ پيش از بجا آوردن طواف نساء زن و مرد حق هيچگونه استمتاعي از يكديگر ندارند . حتي خواستگاري و عقد و شهادت بر عقد حرام است .

مسأله 961 ـ طواف نساء و نماز آن يك واجب تعبدي است و از اجزاء حج نيست . لذا ترك آن حتي اگر عمدي باشد موجب بطلان حج نمي شود . بلكه اثر وضعي آن يعني حرمت همسري باقي مي ماند .

مسأله 962 ـ اگر طواف نساء يا نماز آن را سهواً يا عمداً بجا نياورد بايد خودش بجا آورد و اگر به وطن بازگشته و امكان انجام آن توسط خودش نيست يا براي او مشقت

331

دارد نايب بگيرد . و در صورت فوت وي ولي او نيابتاً انجام دهد يا استنابه كند .

مسأله 963 ـ اگر بعد از مراجعت شك كند كه آيا طواف نساء را انجام داده يا خير ، بايستي خودش يا در صورت عدم امكان نايبش انجام دهد . مخصوصاً اگر توجهي به وجوب طواف نساء نداشته است .

مسأله 964 ـ نايب بايد طواف نساء را به نيت منوب عنه بجا آورد ، و اگر بجا نياورد ذمه نايب مشغول است ، و علاوه بر اينكه همسر بر او حلال نمي شود بايد خودش يا نايبش تدارك كند . و در صورت فوت وي بنابر احتياط ورثه بايد قضاي آن را بجا آورند ، يا براي او استنابه كنند .

مسأله 965 ـ در عمره تمتع طواف نساء واجب نيست ، هر چند مطابق احتياط است ، و اگر بخواهد احتياط كند ، بايد قبل از تقصير طواف نساء و نماز آن را بجا آورد .

مسأله 966 ـ كسي كه چندين عمره مفرده بجا مي آورد ، يا بعد از اعمال حج عمره مفرده بجا مي آورد ، بايد براي هر احرام يك طواف نساء بجا آورد .

332

11 ـ نماز طواف نساء

مسأله 967 ـ بعد از طواف نساء نماز طواف نساء واجب است . و احكامي كه در نماز طواف عمره و حج معتبر است در اين نماز هم معتبر است ، بجز نيت . يعني اين نماز را به قصد نماز طواف نساء بخواند .

مسأله 968 ـ بعد از نماز طواف نساء زن و مرد بر يكديگر حلال مي شوند ، و چيزي از محرمات احرام باقي نمي ماند ، بلي همانطور كه گذشت هيچ كس در حرم نمي تواند شكار كند يا درختان حرم را بكند .

مسأله 969 ـ بنابر آنچه گذشت محرمات احرام در سه مرحله از محرم برداشته مي شود : ^{( 1 )}

1 ـ بعد از حلق يا تقصير .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اين مراحل در مورد كسي است كه مجاز نيست اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد ، و حكم كساني كه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم داشته اند در مسأله 976 بيان شده است .

333

2 ـ بعد از سعي .

3 ـ بعد از نماز طواف نساء .

مسأله 970 ـ اگر از روي جهل به مسأله طواف عمره يا طواف حج را انجام ندهد و به وطن برگردد ، واجب است يك شتر قرباني كند ، حتي اگر با همسر نزديكي نكرده باشد ، و حج را هم در سال بعد اعاده كند . اما كفاره در طواف عمره بنابر احتياط است .

مسأله 971 ـ اگر از روي فراموشي طواف عمره ، حج يا نساء را بجا نياورد و بعد متوجه شود و دوباره فراموش كند و با همسر نزديكي كند بايد يك قرباني بدهد . و احتياط مستحب آن است كه يك شتر باشد . و اگر بطور كلي فراموش كند و يادش نيايد كفاره ندارد .

مسأله 972 ـ در فرض سابق اگر مي تواند بايد خودش برگردد و طواف و نماز آن را بجا آورد ، و در غير طواف نساء سعي را هم اعاده كند . و اگر نمي تواند برگردد يا مشقت دارد نايب بگيرد .

334

مستحبات طواف حج و نماز و سعي و طواف نساء

مسأله 973 ـ آنچه كه از مستحبات در طواف عمره و نماز آن و سعي ذكر شد اينجا نيز جاري است ، و مستحب است شخصي كه بجهت طواف حج مي آيد ، در روز عيد قربان بيايد ، و بر درب مسجد بايستد و اين دعا را بخواند :

« اَللَّهُمَّ اَعِنّي علَي نُسُكِكَ ، وَسَلِّمْني لَهُ وَسَلِّمْهُ لِي ، أَسْأَلُكَ مَسْألَةَ الْعَلِيلِ الذَّلِيلِ ، الْمُعْتَرِفِ بِذَنْبِهِ ، أنْ تَغْفِرَ لِي ذُنُوبِي ، وَأنْ تُرْجِعَنِي بِحاجَتَي ، اَلَّلهُمَّ إنَّي عَبدُكُ ، وَالْبَلَدُ بَلَدُكَ ، وَالبَيْتُ بَيْتُكَ ، جِئتُ أَطْلُبُ رَحْمَتَكَ ، وَأؤُمُّ طاعَتَكَ ، مُتَّبِعاً لأمْرِكَ ، راضِياًبِقَدَرِكَ ، أَسْأَلُكَ مَسْألَةَ الْمُضْطَرِّ إلَيْكَ ، الْمُطِيعِ لاِمْرِكَ ، الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِكَ ، الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ ، أنْ تُبَلِّغَنِي

335

عَفْوكَ ، وَتُجِيرَنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ » .

پس به نزد حجرالأسود بيايد و استلام كند ، و آن را ببوسد ، و اگر بوسيدن ممكن نشد دست به حجر ماليده و دست خود را ببوسد ، و اگر آن هم ممكن نشد مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد ، و بعد آنچه در طواف عمره بجا آورده بود بجا آورد .

336

اعمال مكه و احكام تقديم آن بر وقوفين

مسأله 974 ـ همانگونه كه در ابتداي احكام حج تمتع بيان شد پنج عمل زير ، يعني :

1 ـ طواف حج ،

2 ـ نماز طواف حج ،

3 ـ سعي ،

4 ـ طواف نساء ،

5 ـ نماز طواف نساء .

محل انجام آن در مكه است ، و بايد بعد از اعمال روز عيد انجام شود . و تقديم آن جايز نيست ، مگر براي بعضي از افراد كه در مسأله 962 مي آيد .

مسأله 975 ـ اگر به جهت جهل يا سهو و فراموشي اعمال مكه را قبل از حلق يا تقصير انجام داد بايد بعد از حلق يا تقصير در مني اعمال مكه را اعاده كند ، و اگر از

337

بازگشت به مني معذور بود همانجا كه هست حلق يا تقصير كند و موي خود را به مني بفرستد ، و اعمال مكه را اعاده كند . و اگر از روي علم و عمد بوده است علاوه بر آن بايد يك گوسفند هم ذبح كند .

مسأله 976 ـ مستحب است در روز دهم بعد از انجام اعمال مني براي اعمال مكه به مكه بروند ، و اعمال مكه را بايد به ترتيب مذكور انجام دهند . و اگر اين ترتيب رعايت نشود بايد به گونه اي بجا آورد تا ترتيب حاصل شود .

مسأله 977 ـ اگر به جهت جهل يا از روي غفلت و فراموشي اين ترتيب رعايت نشود ، صحيح است ، هر چند احتياط در اعاده است .

مسأله 978 ـ اگر سعي را بر طواف حج يا طواف نساء را بر سعي مقدم داشت بايد بعد از طواف حج و نماز آن ، سعي را و بعد از سعي طواف نساء را بجا آورد تا ترتيب حاصل شود .

مسأله 979 ـ وقت اعمال مكه تا روز آخر ذي الحجه وسعت دارد . ولي بهتر است هر چه زودتر بعد از اعمال

338

مني در روز عيد انجام شود .

مسأله 980 ـ انجام طواف مستحبي بعد از اعمال روز عيد و قبل از انجام اعمال مكه مانعي ندارد .

مسأله 981 ـ خارج شدن از مكه قبل از انجام اعمال مكه مانعي ندارد .

مسأله 982 ـ افراد زير مي توانند اعمال مكه را قبل از وقوف در عرفات و مشعر و اعمال مني انجام دهند :

1 ـ زنهايي كه مي ترسند هنگام بازگشت از مني حائض يا نفسا شده ، و امكان ماندن در مكه تا پاك شدن را نداشته باشند .

2 ـ سالمندان يا بيماراني كه به جهت ازدحام بعد از بازگشت نتوانند طواف كنند .

3 ـ كساني كه مي دانند به جهتي بعد از اعمال مني تا آخر ذي الحجه نمي توانند اعمال مكه را انجام دهند .

مسأله 983 ـ تشخيص عذر اين افراد با خود افراد است ، لذا نمي توانند به قول ديگران اكتفا كنند ، بلي اگر از قول روحاني يا مدير كاروان يا فرد ديگري اطمينان پيدا كنند مي توانند طبق اطمينان خود عمل كنند .

339

مسأله 984 ـ ازدحام جمعيت و مشقت در طواف مجوز مقدم داشتن اعمال مكه بر وقوفين نيست ، همينطور كسي كه با تخت روان طواف مي كند نمي تواند به جهت ارزاني تخت روان قبلاً اعمال خود را انجام دهد .

مسأله 985 ـ كسي كه مي داند بعد از مراجعت از مني قدرت بر طواف ندارد و بايد او را با تخت طواف دهند و نمي تواند تا وقت خلوت در مكه بماند ، اما قبل از وقوفين خودش مي تواند در مطاف طواف كند ، تقديم طواف جايز و صحيح است ، ولي احتياط مستحب جمع بين طواف قبل و اطافه بعد از مراجعت است .

مسأله 986 ـ نايب هم اگر از اين افراد باشد مي تواند اعمال مكه را بر وقوفين و اعمال مني مقدم بدارد . و به حج يا نيابت او ضرر نمي زند .

مسأله 987 ـ همانگونه كه گذشت اين افراد بايد بعد از محرم شدن به احرام حج تمتع اعمال مكه را انجام دهند . و انجام اعمال قبل از احرام حج صحيح نيست .

مسأله 988 ـ اگر اعمال مكه را بدون احرام انجام دهد ، كفايت نمي كند . و بايد بعد از وقوفين و اعمال مني يا

340

قبل از آن با احرام اعاده كند .

مسأله 989 ـ تقديم اعمال مكه بر وقوفين و اعمال مني بر اين افراد واجب نيست بلكه جايز است ، لذا اين افراد اگر نتوانند اعمال مكه را مثل سايرين در وقت اختياري آن انجام دهند مي توانند نايب بگيرند .

مسأله 990 ـ كسي كه اعمال مكه را بر وقوفين و اعمال مني مقدم مي دارد بايد تمام پنج عمل را قبلاً انجام دهد ، و نمي تواند طوافها را انجام دهد و سعي را بعد بجا آورد يا طواف نساء را بعد انجام دهد .

مسأله 991 ـ زني كه مي خواهد اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد اگر نتواند همه اعمال را انجام دهد ، مثلاً بعد از سعي حيض شود احتياط آن است كه مجدداً همه اعمال را بعد از پاك شدن اعاده كند ، و اگر فرصت نكرد بايد نايب بگيرد ، و نايب بايد تمام آن اعمال را بعد از اعمال روز عيد بجا آورد .

مسأله 992 ـ در موارد ضروري تقديم طواف نساء و نماز آن بر سعي اشكالي ندارد ، مثلاً اگر زن بترسد كه بعد از سعي حيض شود مي تواند قبل از سعي طواف

341

نساء و نماز آن را بجا آورد ، هر چند احتياط اين است كه در اين فرض هم نايب بگيرد تا بعد از سعي طواف نساء او را انجام دهد .

مسأله 993 ـ كسي كه اعمال حج را بر وقوفين مقدم مي دارد نمي تواند بعد از سعي حج ، حلق يا تقصير كند ، بلكه حلق يا تقصير حج را بايد روز عيد در مني انجام دهد ، و اگر انجام داد علاوه بر اينكه محرمات احرام بر او حلال نمي شود ، بلكه در صورت علم و عمد كفاره هم دارد .

مسأله 994 ـ اگر بعد از بازگشت از مني متوجه شوند كه امكان اعاده اعمال مكه براي آنها وجود دارد ، لازم نيست اعاده كنند مگر در مورد گروه سوم كه بايد در صورت كشف خلاف اعمال را اعاده كنند ، هر چند اعاده اعمال براي دو گروه اول نيز مطابق احتياط است .

مسأله 995 ـ احكام نيابت در اعمال مكه مثل نيابت در اعمال عمره است . اما نيابت گرفتن در اعمال مكه بشرطي صحيح است كه مطمئن باشد تا آخرين زمان ممكن اقامت خودش نتواند انجام دهد .

342

مسأله 996 ـ كسي كه مجاز است اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد ، در صورت انجام آن اعمال تمام محرمات احرام در يك مرحله بعد از حلق يا تقصير از وي برداشته مي شود .