بخش 2

1ـ بلوغ

سؤال 56ـ اگر پدر و مادر، كودكان غير مميّز را همراه خود به مكّه ببرند، آيا در صورت توانايي كودكان، واجب است، آنها را وادار به انجام اعمال و مناسك حج نمايند، يا خود به نيابت از سوي آنها انجام دهند؟ اگر پدر و مادر هيچ يك از اين دو كار را انجام ندهند، آيا پس از بلوغ و رشد مي توانند ازدواج كنند، يا بايد اوّل عمره و حج و طواف نساء را بجاي آورده، سپس ازدواج نمايند؟

جواب:بر وليّ كودك واجب نيست او را مُحرم نموده، يا از طرف او حج انجام دهد، ولي اگر او را مُحرم نمود، بايد وظائف و اعمال را مطابق آنچه در مناسك حج نوشته ايم انجام دهد، و اگر او را محرم نكرده، چيزي بر آن كودك نيست.

سؤال 57ـ شخصي در زمان كودكي به همراه پدر و مادرش به مكّه رفته، و پدر وي را محرم كرده، ولي تمام اعمالش را انجام نداده، و از احرام خارج نشده است. اكنون ازدواج كرده، و فرزنداني دارد. آيا بر همسرش حرام ابدي است؟ اكنون وظيفه اش چيست؟

[ 40 ]

جواب: بايد اگر ممكن است خودش، و اگر نمي تواند نايب بگيرد تا اعمال او را انجام دهد، و از احرام خارج شود، و مجدّداً صيغه عقد همسر را بخواند، و تا اعمال انجام نشده، و صيغه مجدّد نخوانده از آن زن پرهيز كند، ولي بر او حرام ابدي نمي شود.

2ـ عقل

سؤال 58ـ شخصي پس از انجام عمره تمتّع ديوانه شد، آيا لازم است او را براي حج محرم كنند؟

جواب: لازم نيست، و ديوانه تكليفي ندارد.

سؤال 59ـ دختر بچّه ده ساله اي كه متأسّفانه كر و لال است، مشاعرش به گونه اي است كه گاه به نماز مي ايستد، ولي ناگهان نماز را رها مي كند. آيا مي توان او را محرم كرد؟

جواب: احتياط آن است كه چنين شخصي را محرم نكنيد.

3ـ عدم مزاحمت با انجام واجب، يا ترك حرام مهمتر

سؤال 60ـ سازمان حجّ و زيارت از خانمهاي مستطيع اجازه رسمي شوهر را مي خواهد. اگر شوهري اجازه ندهد، تكليف همسرش چيست؟

جواب: بعيد است آنها در حجّ واجب اجازه شوهر را بخواهند. زيرا اجازه شوهر در انجام واجبات شرط نيست.

سؤال 61ـ اگر خانمي قبل از ازدواج نذر كرده باشد كه حجّي بجا آورد، آيا در اين صورت اجازه شوهر لازم است؟ آيا شوهر حقّ ممانعت دارد؟

جواب: اجازه شوهر لازم است; مگر اين كه به هنگام ازدواج شرط كرده باشد.

[ 41 ]

سؤال 62ـ خانم خانه داري مستطيع شده، ولي همسرش اجازه نمي دهد كه به تنهايي مسافرت كند. او مي گويد: «چون براي حج اسم مرا ننوشتي، من هم اجازه نمي دهم». وظيفه اين خانم چيست؟

جواب: اجازه شوهر در سفر حجّ واجب شرط نيست، بنابراين زن بايد حجّ خود را بجا آورد; هر چند بهتر جلب رضايت شوهر است.

4ـ استطاعت

سؤال 63ـ اينجانب با شرايط زير و بر اساس قرعه كشي سازمان حج و زيارت انشاءالله در سال آينده عازم بيت الله الحرام خواهم بود:

1ـ هزينه كامل سفر خود و همسرم را از پول مخمّس (پولي كه خمس آن پرداخت شده) تهيّه كرده ام.

2ـ كارمند هستم و حقوق متوسّطي در حدّ معمول گذران زندگي با قناعت دريافت مي كنم.

3ـ منزل مسكوني و اتومبيل سواري ندارم، و مستأجر مي باشم.

4ـ اسباب و لوازم زندگي را در حدّ معمول و متعارف دارم.

با توجّه به توضيح بالا، آيا من و همسرم مستطيع هستيم، و حجّ ما حجّ واجب است؟

جواب: در فرض مسأله، شما و همسرتان مستطيع هستيد، و حجّ بر شما و ايشان واجب است.

سؤال 64ـ شخصي جهت تشرّف به حج ثبت نام مي كند. نوبت او را براي چندين سال بعد اعلام مي كنند، حال اگر وي قبل از رسيدن نوبت پول قرض نموده، و از راه ديگري به مكّه مشرف شود، و مناسك حج را بجاي آورد، آيا حجّ واحب (حجّة الاسلام) محسوب مي شود؟

[ 42 ]

جواب: اگر قبلا حج بر او واجب نشده، و قبل از فرا رسيدن نوبت جز با قرض نمي تواند به مكّه برود، چنين شخصي مستطيع نيست، و حجّ او حجّة الاسلام محسوب نمي شود، مگر اين كه نوبت خود را، كه براي آن ثبت نام كرده، در مقابل آن به وام دهنده واگذار نمايد.

سؤال 65ـ اينجانب علي رغم بدهكاري، قبل از رسيدن وقت پرداخت آن، موفّق به انجام سفر حج شدم. با توجّه به اين كه شخص طلبكار نسبت به سفر حج من كاملا راضي بود، و نيازي به پولش نداشت، آيا حجِّ من، حجّ واجب محسوب مي شود؟

جواب: هرگاه (علي رغم بدهي فوق) استطاعت مالي داشته ايد، حج شما صحيح، و حجة الاسلام محسوب مي شود; مشروط بر اين كه پرداخت بدهي براحتي براي شما امكان پذير باشد، ولي اگر با قرض قادر بر اين سفر شده ايد، مستطيع محسوب نمي شويد، و حجّ شما حجّ واجب به شمار نمي آيد، مگر اين كه مالي معادل آن داشته باشيد، و بتوانيد بدهي خود را با آن اداء كنيد.

سؤال 66ـ مرداني كه مهريّه همسرانشان را نپرداخته اند، اگر مقدار پولي داشته باشند كه براي انجام حج يا پرداخت مهريّه كافي باشد، و نتوانند با آن هر دو را انجام دهند، كدام مقدّم است؟ آيا چنين مردي مستطيع است؟

جواب: در صورتي كه زن اصرار به گرفتن مهريه خود ندارد، مستطيع است.

سؤال 67ـ آيا شخص مستطيع مي تواند پول خود را به پدر و مادرش ببخشد، و خرج سفر آنها كند؟ اگر به اين وسيله خود را از استطاعت خارج كند، تكليفش چيست؟

جواب: اگر شخصاً مستطيع است بايد خودش حج بجاي آورد، و با بخشش پول به والدين يا شخص ديگر، تكليف حج از او ساقط نمي شود،

[ 43 ]

و در صورتي كه با بخشش پول به والدين نتواند حجّ واجب خويش را بجاي آورد، بخشش جايز نيست، هر چند بخشش او صحيح است.

سؤال 68ـ آيا شخص مستطيع مي تواند پول حج را در كارهاي خير ديگر، مانند تهيّه جهيزيّه دختران نيازمند، يا اداي دين بدهكاران، يا آزادي زندانيان، يا بناهاي مذهبي، يا مانند آن هزينه نمايد؟

جواب:البتّه انجام كارهاي خير بسيار خوبست، ولي مستطيع بايد به حج برود، و صرف پول حج در موارد مذكور كفايت از حجّ واجب نمي كند، و اگر چنين كند، و از استطاعت خارج شود، بايد به هر شكل كه مي تواند ولو به قرض كردن به حج برود.

سؤال 69ـ شخصي سرمايه يا ابزار كار اضافه بر نياز دارد، كه اگر اضافه را بفروشد مي تواند با بقيّه آن بدون زحمت امرار معاش كند، آيا چنين شخصي مستطيع است؟

جواب:در صورتي كه فروختن آن مخالف شؤونات او نباشد، و ساير شرايط نيز جمع باشد، مستطيع است.

سؤال 70ـ مدّتي قبل به منظور تشرّف به مكّه معظّمه ثبت نام كردم، ولي تاكنون موفّق به رفتن نشده ام. با توجّه به گذشت زمان، هم از لحاظ جسماني ضعيف شده ام و به همان نسبت از نظر در آمد، فعلا امكانات مالي اجازه انجام حج نمي دهد، مگر اين كه ملك شخصي خود را در معرض فروش قرار دهم، و چنانچه اين كار را انجام دهم در مضيقه و تنگنا قرار مي گيرم. آيا فروش ملك فوق جهت انجام حج لازم است؟

جواب: در فرض سؤال، شما مستطيع نيستيد، و فروش آن ملك لازم نيست، حتي مي توانيد فيش حجّ خود را به ديگري واگذار كنيد.

سؤال 71ـ شخصي باغي دارد كه چندين سال درآمدي نداشته است.

[ 44 ]

قيمت باغ مذكور براي هزينه سفر حج كافي است، ولي اطمينان دارد كه در آينده نزديك باغ ثمر مي دهد، و او هم از كار افتاده خواهد شد، و بايد از درآمد آن باغ امرار معاش نمايد، آيا چنين شخصي مستطيع است؟

جواب: مستطيع نيست.

سؤال 72ـ مهريّه خانمي به حدّ استطاعت حج مي رسد. آيا به صرف طلبكاري مستطيع شده، و حج بر او مستقر مي شود؟

جواب: هرگاه گرفتن مهريّه از شوهر براي او عيب نباشد، و مشكلي در زندگاني اش ايجاد نكند، مستطيع است و بايد به حج برود.

سؤال 73ـ مهريّه خانمي به اندازه استطاعت، يا بيشتر است. آيا بعد از فوت وي،بر ورثه لازم است كه قبل از تقسيم تركه مخارج حج را كسر كنند؟

جواب: چنانچه زن در حيات شوهر، طبق عرف و عادت مي توانسته مهريّه اش را از شوهرش بگيرد مستطيع بوده، و بايد از تركه او برداشته شود و به نيابت از او حج بجاي آورند، و چنانچه نمي توانسته، مستطيع نبوده است.

سؤال 74ـ خانم جواني در جشن عروسي، از سوي شوهر، دوستان و بستگان صاحب مقداري طلا و جواهرات شده، كه ارزش آن بيش از هزينه حج واجب است، آيا ايشان مستطيع است؟ يا چون زمان زينت و خودآرايي او مي باشد، جزء مؤونه وي محسوب مي شود؟ اگر طلا و جواهرات فوق را بفروشد يا تبديل كند، چه حكمي دارد؟

جواب:اگر آن مقدار كه دارد جزء شؤون او براي زينت به شمار مي رود، مستطيع نيست.

سؤال 75ـ هرگاه كسي قادر بر تهيّه فيش حج به قيمت آزاد باشد، ولي با قيمت دولتي تفاوت زيادي داشته باشد، آيا حج بر او واجب است؟

[ 45 ]

جواب: در صورتي كه تفاوت آن قدر زياد نباشد كه سبب اجحاف گردد مستطيع است، ولي اگر سبب اجحاف شود، يا موجب تضييع حقّ ديگران گردد، مستطيع نيست.

سؤال 76ـ شخصي به جز پول قرباني، استطاعت حج را دارد، آيا حج بر او واجب است؟

جواب: آري حج بر او واجب است; زيرا بجاي قرباني روزه مي گيرد، و چنين كسي عرفاً استطاعت براي حج دارد.

سؤال 77ـ شخصي از مسجد شجره محرم شده، به اميد اين كه در جدّه از برادرش هزينه سفر حج را بگيرد تا مستطيع گردد، به سمت جدّه حركت مي كند، ولي برادرش پولي ندارد كه به او بدهد. مدّتي براي تهيّه پول معطّل مي شود، تا اين كه شخصي مقداري پول به عنوان هديه يا غير آن، به برادرش مي دهد، و او هم در اختيار اين شخص مي گذارد. آيا احرام او صحيح است؟

جواب: ظاهر اين است كه احرامش صحيح و حجّ او، كفايت از حجّة الاسلام مي كند.

سؤال 78ـ خدمه كاروانها، با توجّه به عدم استطاعت مالي، حجّ را چگونه انجام دهند؟ آيا بايد نيّت واجب كنند؟

جواب: خدمه كاروانها مستطيع هستند (به شرط آن كه نفقه همسر و فرزندان خود را در مدّت حج داشته باشند) و بايد نيّت حجّ واجب كنند. همچنين اگر كسي را به عنوان كمك به بيمار يا مانند آن به حجّ ببرند.

سؤال 79ـ شوهرم تمام مخارج سفر حجّ مرا بر عهده گرفته است، ولي متأسّفانه اهل خمس نيست، و من هم از خود مالي ندارم كه خمس هزينه هاي حج را بپردازم. تكليف من در ارتباط با خمس هزينه هاي رفت و

[ 46 ]

برگشت، ارز، لباس احرامي، قرباني، و ساير مخارج چيست؟ خمس اين هزينه ها بر عهده كيست؟

جواب: خمس اينها بر عهده شماست، و اگر توانايي نداريد مستطيع نيستيد، ولي ما به امثال شما اجازه مي دهيم كه خمس آن را به ذمّه بگيريد، و پس از بازگشت تدريجاً بپردازيد.

سؤال 80ـ شخصي مستطيع است، ولي نوه اش شرعاً و عرفاً نياز به ازدواج دارد، به گونه اي كه با ترك ازدواج به گناه مي افتد; وظيفه اين شخص چيست؟ به حج برود، يا پولش را صرف ازدواج نوه اش نمايد؟

جواب: حجّ خودش مقدّم است، مگر اين كه ازدواج نوه اش از مخارج عرفي او محسوب شود، و نتواند هزينه هر دو را تأمين نمايد، و در اين صورت هرگاه پيش از فرا رسيدن نوبت حج، موجودي خود را صرف ازدواج نوه اش كند، حج بر ذمّه او نخواهد بود.

سؤال 81ـ آيا طلاّب يا دانشجوياني كه از شهريّه حوزه يا دانشگاه زندگي آنها تأمين مي شود،اگر مخارج حجّ را داشته باشند، مستطيع مي شوند؟

جواب:اين گونه افراد، مستطيع هستند و حجّشان صحيح و مجزي است.

سؤال 82ـ هرگاه كسي مستطيع باشد و در عزيمت به سفر حج كوتاهي كند تا نوبتش از دست برود، در صورتي كه ديگر نتواند از طريق ثبت نام اقدام كند، آيا لازم است با واسطه و سفارش از داخل كشور، يا خارج از ايران به حج مشرّف شود؟

جواب: لازم هست به هر شكلي كه امكان دارد، و بر خلاف مقررّات نظام اسلامي نيست، به حج مشرّف شود.

سؤال 83ـ شخصي پنج سال پيش،كه مستطيع بود،براي حج ثبت نام كرد، ولي اكنون كه نوبتش رسيده،فقيرشده است،آياحج برچنين شخصي واجب است؟

[ 47 ]

جواب: اگر موقعي كه نوبت او فرا مي رسد، فاقد بعضي از شرايط باشد حج بر وي واجب نيست، هر چند انجام آن بهتر است.

سؤال 84ـ شخصي قبل از ثبت نام، ساير شرايط حج را نداشته، ولي به هنگام ثبت نام مستطيع بوده است; امّا هنگامي كه نوبت او مي رسد از نظر مالي در تنگنا قرار دارد، آيا مي تواند پول ثبت نام حج را باز پس بگيرد و مصرف كند؟

جواب: در فرض مسأله مستطيع نيست، و مي تواند پول را گرفته، و در نيازهايش هزينه نمايد.

سؤال 85ـ پدري پس از ثبت نام حج فوت مي كند، قبل از فوت به يكي از پسران اجازه مي دهد كه براي خودش حج بجاي آورد. در چنين موردي براي كدام يك از آنان استطاعت طريقي حاصل مي شود؟

جواب: اگر پدر قبلا توانايي بر حج نداشته حج بر او واجب نبوده، و در اين صورت به هر فرزندي كه اجازه داده او بايد حج بجاي آورد.

سؤال 86ـ مقداري پول دارم كه براي رفت و آمد به سفر مكّه كافي است، ولي هنوز از طرف دولت زماني براي ثبت نام اعلام نشده، آيا نگهداري آن پول لازم است و من مستطيع هستم؟

جواب: اگر ساير شرايط استطاعت را داريد، و در همين سال هم ثبت نام مي شود بايد ثبت نام كنيد، در غير اين صورت مستطيع نيستيد، و نگهداري پول براي ثبت نام در سالهاي بعد لازم نيست.

سؤال 87ـ شخصي براي حج ثبت نام نموده، ولي متأسّفانه پيش از آن كه نوبتش برسد فوت كرده است. وي در وصيّت نامه اش قيد نموده كه پسر بزرگتر براي او حجّ مستحبّي بجاي آورد. پسر بزرگتر به گمان اين كه مستطيع شده (چون استطاعت بدني و مالي داشته) به نيّت خود حج را بجا

[ 48 ]

مي آورد. آيا حجّ او صحيح است؟

جواب: بايد به نيابت پدر حج بجاي آورد، و اگر به قصد خودش حج بجا آورده گناه كرده، ولي حجّش صحيح است.

سؤال 88ـ از آنجا كه اينجانب متأسّفانه معتاد هستم، اداره بهداشت طبق مقرّرات جمهوري اسلامي از رفتن من به حج جلوگيري مي كند. تكليف من، با وجود استطاعت مالي و هفتاد و دو سال سن، چيست؟

جواب: اگر قبلا مستطيع بوده و قادر به رفتن مكّه نيز بوده ايد و نرفته ايد، حج بر شما مستقر شده است، و اگر مأيوس از ترك اعتياد هستيد بايد نايب بگيريد، ولي اگر قبلا استطاعت نداشته ايد در فرض مذكور مستطيع نيستيد; مگر آن كه بتوانيد، هر چند با ترك اعتياد، اجازه بگيريد و به حج برويد.

سؤال 89ـ يكي از مؤمنين، كه به قصد تشرّف به بيت الله الحرام وارد مدينه شده، متأسّفانه سكته كرده و طبق نظر پزشكان بايد دو هفته در بيمارستان مدينه بستري گردد، و پس از آن وقت كافي براي انجام مناسك حج ندارد، تكليف او چيست؟

جواب: اگر سال اوّل استطاعت اوست، و قدرت بر اعمال حج، حتّي به شكل اضطراري ندارد، مستطيع نبوده، و حج بر او واجب نيست، ولي براي داخل شدن به مكّه بايد مُحرم شود و با انجام اعمال عمره مفرده، از احرام خارج گردد، ولي اگر سال اوّل استطاعت او نباشد، و قبلا حج بر او واجب شده، در صورتي كه اميد به بهبودي ندارد بايد نايب بگيرد تا حجّ تمتّع را براي او انجام دهد، و خودش براي وارد شدن به مكّه طبق آنچه در بالا گفته شد عمل كند، و چنانچه براي اين شخص انجام اعمال حجّ تمتّع ممكن باشد، هر چند با انجام اضطراري اعمال، لازم است

[ 49 ]

محرم شود و هر مقدار از اعمال را كه توانايي دارد خودش يا با كمك گرفتن از ديگران انجام دهد، و براي بقيّه نايب بگيرد، ولي در وقوف به عرفات و مشعر، گرفتن نايب كافي نيست.

سؤال 90ـ اوّلا:باوجودبدهكاري،چه مقدارپول براي استطاعت كافي است؟

ثانياً: در صورتي كه از نظر مالي مستطيع است، ولي مقامات پزشكي سازمان حج و زيارت، به خاطر بيماري اجازه سفر به او نمي دهند، وظيفه اش چيست؟ آيا چنين شخصي مستطيع است؟

جواب:اوّلاً: استطاعت مالي در صورتي حاصل است كه هزينه رفتن و برگشتن را داشته باشد، و پس از بازگشت از حج پرداخت بدهي به آساني ممكن باشد. ثانياً: اگر قبل از آن كه استطاعت مالي پيدا كند بيمار شده و قادر بر حج نبوده، مستطيع نشده است،و نايب گرفتن نيز لازم نيست.

سؤال 91ـ شخصي پس از انجام عمره تمتّع بيمار شده، و به اين جهت از انجام حج منصرف شده، و در مكّه كسي را نايب مي كند كه اعمال او را انجام دهد، و به ايران باز مي گردد. اكنون وظيفه اين شخص چيست؟ آيا محرّمات احرام بر او حرام است؟

جواب: در فرض مسأله، نايب گرفتن بي فايده است، و چنانچه سال اوّل استطاعت اوست، و در اثر بيماري از انجام حج بازمانده، فعلا مستطيع نيست، مگر اين كه استطاعت او در سالهاي بعد باقي بماند و حال او خوب شود، و اگر قبلا مستطيع بوده، و حج بر او واجب شده، چنانچه از خوب شدن مأيوس باشد، بايد در همان سال، و اگر ممكن نشد، در سالهاي بعد براي انجام حجّ تمتّع نايب بگيرد، و اگر بعداً خوب شد خودش حج را بجاي مي آورد، و در هر صورت فعلا از احرام خارج گشته، و محرّمات احرام بر او حلال است.

[ 50 ]

سؤال 92ـ خانمي كه استطاعت مالي و جسماني داشته، چندين سال قبل ثبت نام كرده، و امسال نام او را اعلان نموده اند، ولي متأسّفانه اكنون تصادف كرده، و قسمتي از استخوانهايش شكسته است، به گونه اي كه در وضعيّت فعلي توان حركت و حتّي شستشوي خود را ندارد. آيا نام برده بايد به همين شكل به حج مشرّف شود، يا صبر كند تا سال بعد بهبودي يابد؟ اگر سازمان حج تضميني براي تشرّف وي در سال بعد ندهد، چه كند؟

جواب: با توجّه به اين كه فعلا توانايي انجام مناسك حج را ندارد، بايد به زمان بعد واگذار كند.

سؤال 93ـ خانم مستطيعي ثبت نام نموده، و امسال نام او را اعلان كرده اند، ولي از آنجا كه متأسّفانه پس از ثبت نام نابينا شده، فرزند خويش را جهت انجام حج نايب نموده است. آيا صِرف نابينا شدن استطاعت را از بين مي برد؟ ضمناً نامبرده همراه ندارد، و قادر به پرداخت هزينه همراه نيزنمي باشد.

جواب: افراد نابينا اگر همراه نداشته باشند، معمولا مستطيع نيستند، و اگر قبلا استطاعتي نداشته اند، لزومي ندارد كسي را به جاي خود بفرستند; مگر اين كه خودشان مايل باشند.

سؤال 94ـ آيا خانمي كه به لحاظ مالي و بدني و شرايط ديگر مستطيع است، ولي فرزند شيرخواري دارد كه نزد غير او آرام نمي گيرد، مستطيع است؟

جواب: چنانچه جدا شدن از آن طفل، خطر جاني يا بيماري شديدي برابچّه داشته باشد،يا سبب عُسر و حرج براي ديگران شود،مستطيع نيست.

سؤال 95ـ اگر زني بدون اجازه شوهر به حج يا عمره مستحبّي برود، آيا فقط گناه كرده، يا اعمالش نيز باطل است؟ و آيا چنين زني حق دارد مُحرم شود، يا بايد بازگردد؟

جواب: حجّ و عمره اش صحيح است، هر چند گناه كرده است.

[ 51 ]

سؤال 96ـ شخصي ده سال قبل براي حج ثبت نام كرده، ولي هنگامي كه نوبتش رسيد فوت كرد. آيا چنين شخصي مستطيع بوده است؟ وظيفه ورثه او چيست؟تصرّف ورثه در پولي كه جهت حج واريز كرده،چه حكمي دارد؟

جواب: اگر راهي براي رفتن به مكّه جز از طريق نوبت نداشته، مستطيع نشده، و وجه فيش او جزء مال الارث است، و اگر ورثه بخواهند احتياط كنند، مي توانند حجّ ميقاتي به مبلغ كمتري براي او بگيرند، مشروط بر اين كه آن مرحوم صغيري نداشته باشد، يا اگر صغير دارد از سهم كبير بردارند.

سؤال 97ـ اگر كسي در بين سال از حيث مالي مستطيع شود، ولي قبل از رسيدن موسوم حج، در همان سال فوت كند، آيا حج بر او واجب است؟

جواب: حج بر او واجب نيست.

سؤال 98ـ پدرم مستطيع شد و به حج رفت; ولي پس از احرام و قبل از رسيدن به مكّه و انجام هرگونه عملي از اعمال حج فوت نمود، آيا حجّي بر گردن او هست؟

جواب: اگر بعد از احرام فوت كند، حجّ او قبول است; خواه در حرم فوت كرده باشد، يا خارج از حرم.

سؤال 99ـ شخصي كه واجب الحج بوده در مدينه منوّره بيمار، و با همان حال عازم مكّه مكّرمه گرديده، و قبل از مراسم حج در مكّه فوت مي كند. داريي اش به هنگام فوت مقداري پول نقد و قطعه زميني بيش نبوده است، آيا با فوت او حج ساقط مي شود، يا بايد ورثه اش با فروش آن زمين، شخصي را نايب كنند تا از سوي پدرشان حجّ بجا آورد؟

جواب: هرگاه بعد از احرام فوت شده حج از او ساقط است; خواه بعد از دخول در حرم باشد، يا قبل از آن.

[ 52 ]

سؤال 100ـ اگر شخصي به قصد حجّ مستحب حركت كرد، و به خاطر در آمدي در ميقات مستطيع شد، و حجّ را بجاي آورد، آيا كفايت از حجّ واجب مي كند؟ آيا در چنين صورتي رجوع به كفايت شرط است؟

جواب: چنانچه انجام حج در اين شرايط تأثير چنداني در وضع و حال او نداشته باشد حجّ او صحيح است، و رجوع به كفايت در اين مورد شرط نيست.

سؤال 101ـ شخصي به حج مشرّف شده است، و چون مرجع تقليد او در آن زمان رجوع به كفايت را شرط استطاعت نمي دانسته، با اين كه رجوع به كفايت نداشته قصد حجّ واجب نموده، و آن را بجاي آورده است. فعلا همه شرايط استطاعت حتّي رجوع به كفايت را دارد و از جنابعالي تقليد مي كند، آيا لازم است دوباره حج بجاي آورد؟

جواب: اعاده لازم نيست.

سؤال 102ـ خانمي براي حج ثبت نام نموده، ولي شوهرش علي رغم استطاعت ثبت نام نكرده است، آيا زن شرعاً مي تواند نوبتش را به شوهرش واگذار كند؟

جواب: اگر زن مستطيع است نمي تواند نوبت خود را به شوهرش بدهد، ولي اگر چنين كند، حجّ شوهرش صحيح است; هر چند زن گناه كرده، و حج بر ذمّه او باقي مي ماند.

سؤال 103ـ اينجانب در موقع ازدواج يك سفر حج به همسرم وعده دادم. آيا اداي اين وعده لازم است؟

جواب: اگر تنها وعده بوده، اداي آن واجب نيست; امّا بدون شك عمل به آن مستحب مؤكّد است، ولي چنانچه آن را جزئي از مهريّه قرار داده ايد، يا شرط ضمن العقد بوده، بايد به آن عمل كنيد.

[ 53 ]

سؤال 104ـ شخصي حجّ واجبش را انجام داده، ولي احتمال مي دهد كه به طور صحيح انجام نشده، يا در آن زمان مستطيع نبوده، و اكنون شرايط استطاعت را دارد. اگر بخواهد احتياطاً حجّ بجاي آورد، چه نيّتي كند؟

جواب: مي تواند قصد ما في الذمّه كند (قصد مي كند كه آنچه را بر ذمّه اوست انجام دهد) و مي تواند قصد حجّ واجب احتياطي نمايد.

سؤال 105ـ آيا شخصي كه حج واجب خود را انجام داده، مي تواند آن را به قصد ما في الذمّه اعاده كند؟

جواب: اگر حج خود را به طور صحيح انجام داده، وجهي براي اعاده آن نيست، ولي اگر شكّي در آن دارد، تكرار آن به قصد ما في الذمّه مانعي ندارد.

سؤال 106ـ هرگاه شخصي به تصوّر اين كه مستطيع است به نيّت عمره تمتّع محرم شود، و كليّه اعمال و مناسك عمره و حجّ تمتّع را بجا آورد، سپس معلوم شود كه مستطيع نبوده است. آيا از احرام خارج گرديده، و حج انجام شده حجّ واجب او محسوب مي شود؟

جواب: احرام او صحيح است و حجّ او مستحبي محسوب مي شود، و كفايت از حجّ واجب نمي كند، و از احرام خارج شده است.

سؤال 107ـ هرگاه شخصي به تصوّر اين كه مستطيع نيست، به قصد حجّ مستحبّي محرم شود، و اعمال عمره تمتّع را به انجام رساند، سپس در مكّه مكرّمه سؤال كند و معلوم شود كه مستطيع بوده است. آيا مجدّداً بايد به نيّت حجّ واجب محرم شود، يا همان عمره انجام شده كفايت مي كند؟

جواب: كفايت مي كند.

سؤال 108ـ متأسّفانه حكومت بعضي از كشورهايي كه مسلمانان در آن ساكن هستند براي اعزام مسلمانان به حج پول زيادي از آنها مي گيرند، كه

[ 54 ]

قهراً در جهت تقويت چنان حكومتهاي ظالمي مصرف مي گردد. هرگاه راه تشرّف آن مسلمانان منحصر به اين كار باشد، بفرمائيد:

الف) آيا حج بر چنين اشخاصي واجب مي شود؟

ب) به هر حال اگر مسلمانان مذكور با شرحي كه گذشت حج بجاي آورند، حجّ واجب محسوب مي شود؟

جواب:آنچه ذكر شدموجب سقوط حج نمي شود،و حجّ آنهامجزي است.

سؤال 109ـ آيا بر اشخاصي كه در وقت اسم نويسي براي حج، استطاعت مالي دارند، واجب است اسم نويسي كنند؟ و بر فرض وجوب، اگر بر اثر سهل انگاري ثبت نام ننموده، و پس از مدّتي فوت كنند، يا از استطاعت مالي خارج گردند، آيا فقط مرتكب گناه شده اند، يا حج نيز بر ذمّه آنهاست؟

جواب: آري لازم است شركت كنند، و اگر شركت نكنند حج بر آنها مستقر است و به هر شكلي كه شده بايد به حج بروند، مشروط بر اين كه مطمئن باشند قرعه به نامشان اصابت مي كرده است.

سؤال 110ـ پدري با چهار پسر خود به طور مشترك زندگي مي كند، و درآمدشان نيز يكجاست. وي براي تمام پسرها همسر اختيار كرده، و مخارج سالانه خود و فرزندانش را نيز دارد، و بحمدالله بدهكاري نيز ندارد، ولي فقط هزينه حج دو نفر را دارند. آيا حج بر آنها واجب مي شود؟ بر فرض وجوب، آيا تنها بر پدر واجب است، يا بر پسران هم واجب شده؟ كدام يك از پسران اولويّت دارند؟

   

جواب: در فرض سؤال هيچ كدام مستطيع نيستند; زيرا اگر آن را در ميان خود تقسيم كنند سهم هيچ كدام به اندازه حج نمي شود، مگر اين كه همه سهم خود را به دو نفر ببخشند، در اين صورت به هر كس كه ببخشند او مستطيع مي شود.

[ 55 ]

فصل دوّم

حجّ نيابتي

مسأله 111ـ جايز است از طرف ميّت كسي را براي حجّ واجب، يا مستحب اجير كنند; امّا از طرف كسي كه زنده است فقط براي حجّ مستحبّي مي توان اجير كرد، مگر نسبت به كساني كه حج بر آنها واجب شده، و بر اثر كوتاهي آن را بجا نياورده اند، و اكنون به خاطر بيماري يا پيري و ناتواني قادر بر حج نيستند، در اين صورت واجب است نايب بگيرند; امّا اگر زماني استطاعت مالي پيدا كرده كه استطاعت جسمي نداشته، و يا راه براي او باز نبوده، حج بر وي واجب نيست، و گرفتن نايب نيز واجب نمي باشد; نه در حيات، نه بعد از مرگ او.

مسأله 112ـ كسي كه حج بر او مستقر شده، يعني سال اوّل با داشتن استطاعت از تمام جهات به حج نرفته، اگر بعداً به واسطه بيماري، يا پيري، قدرت رفتن را از دست بدهد، يا براي او بسيار مشقّت داشته باشد، واجب است نايب بگيرد، مشروط بر اين كه اميد خوب شدن و قدرت پيدا كردن در آينده را نداشته باشد، و احتياط واجب آن است كه در اوّلين فرصت اين كار را انجام دهد.

[ 56 ]

مسأله 113ـ اگر شخصي از سالهاي قبل مستطيع بوده، و فعلا به خاطر كسالتي كه دارد، مسافرت با هواپيما، برايش ميسّر نيست، و غير از هواپيما وسيله ديگري برايش فراهم نمي شود، در صورتي كه اميد بهبودي نداشته باشد بايد نايب بگيرد.

شرايط نايب

مسأله 114ـ كسي كه نايب در انجام حج مي شود، بايد داراي شرايط ذيل باشد:

1ـ بلوغ بنابر احتياط واجب، بلكه در نيابت از حجّ واجب، بلوغ لازم است.

2ـ عقل.

3ـ ايمان.

4ـ اطمينان به انجام دادن عمل.

5ـ آگاهي از احكام حج، هر چند با راهنمايي ديگران.

6ـ بر خود نايب در آن سال حجّ واجبي نباشد. البتّه اگر واجب باشد نيابت او صحيح است، ولي به خاطر ترك حجّ واجب گناه كرده است.

7ـ در ترك بعضي از افعال حج معذور نباشد، ولي عذرهايي كه در خود حج پيش مي آيد مانعي ندارد.

مسأله 115ـ هرگاه نايب عمل را انجام دهد، ولي در صحّت اعمال او شك شود، حمل بر صحّت مي شود.

مسأله 116ـ كسي كه براي انجام حجّ تمتّع وقت ندارد، و وظيفه او عدول به حجّ اِفراد است، نمي تواند براي حجّ تمتّع نايب شود، ولي اگر شخصي در وسعت وقت براي حجّ تمتّع اجير شود، سپس وقت او براي انجام حجّ تمتّع تنگ گردد، بايد عدول كند و نيابت او صحيح است.

[ 57 ]

مسأله 117ـ هر كسي مي تواند از طرف ديگري براي انجام حج نايب شود، به شرط اين كه از مسائل حج آگاه باشد، خواه قبلا حج بجا آورده باشد يا نه، و اگر نايب به عللي نتواند حج نيابتي را بجا آورد، نمي تواند آن را به ديگري واگذار كند; مگر به اجازه صاحب پول.

مسأله 118ـ كسي كه حج بر او واجب شده (چه سال استطاعتش باشد، و چه از قبل حج بر وي مستقر شده باشد) نمي تواند از طرف ديگري براي حج اجير شود، ولي اگر اين كار را كند حجّ نيابتي وي صحيح مي باشد; هر چند گناه كرده است، و كسي كه مستطيع نيست مي تواند حجّ نيابتي بجا آورد، و با رسيدن به مكّه از اين طريق مستطيع نمي شود.

مسأله 119ـ كسي كه معذور از انجام صحيح بعضي از مناسك و اعمال حج است، نمي تواند اجير و نايب ديگري شود، و اگر چنين شخصي، حتّي به صورت مجّاني، از سوي شخصي حج بجا آورد، اكتفا كردن به آن اشكال دارد، ولي عذرهايي كه در خود حج به طور تصادفي پيش مي آيد، مانند وقوف اضطراري و امثال آن، مانع نيابت نيست.

مسأله 120ـ زن مي تواند از طرف مرد و مرد مي تواند از طرف زن نيابت كند، و هر كدام بايد وظيفه خودشان را در چنين حجّي رعايت نمايند. اگر زن است وظايف زنان را بجا آورد، و اگر مرد است مطابق وظائف مردان عمل كند; ولي بهتر آن است كه زن براي زن و مرد براي مرد نيابت كند.

حجّ بلدي و حجّ ميقاتي

مسأله 121ـ جايز است براي انجام حجّ واجب كسي را از طرف ميّت اجير كنند كه از «ميقات» حج را بجاي آورد، و پول آن از اصل تركه خارج مي شود، و آن را «حجّ ميقاتي» مي نامند، ولي اگر ورثه اجازه دهند مي توان

[ 58 ]