بخش 11
احکام سعی الف) ترک سعی ب) سعی زیادتر از هفت دور ج) سعی کمتر از هفت دور قطع کردن سعی شکّ در سعی انجام محرّمات احرام بعد از سعی امور باقی مانده در سعی استفتائات سعی 5ـ تقصیر چگونگی تقصیر محلّ تقصیر احکام تقصیر استفتائات تقصیر چگونگی تقصیر زمان تقصیر شرایط تقصیر کننده احکام تقصیر
1 . چنانكه گفته شد صفا و مروه دو كوه كوچك نزديك مسجد الحرام است، كه هنگام بيرون آمدن از مسجد از طرف صفا و مروه «صفا» در طرف راست، و «مروه» در سمت چپ قرار دارد. بنابراين، حاجي نخست به صفا آمده، و از آن شروع مي كند.
[ 239 ]
مسأله 828ـ اگر سعي را سهواً از مروه شروع كند، هر وقت فهميد بايد اعاده نمايد، و در صورتي كه در بين سعي بفهمد، چنانچه آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد، و بقيّه را تكميل كند، كفايت مي كند.
مسأله 829ـ اگر كسي عمداً سعي را كم يا زياد كند، سعي او باطل است، و اگر سهواً باشد، در صورت نقصان، پيش از آن كه موالات از بين برود كامل مي كند، و در صورت زيادي، زيادي سهوي ضرري ندارد.
مسأله 830ـ كسي كه مي دانسته بايد هفت مرتبه بين صفا و مروه سعي كند، و با همين نيّت از صفا شروع كرده، ولي رفت و برگشت را يك دور حساب نموده، و در نتيجه چهارده دور سعي كرده، احتياط آن است سعي را اعاده كند، و اين احتياط ترك نشود.
مسأله 831ـ سعي از طبقه بالا، كه امروز ساخته شده و بالاتر از دو كوه صفا و مروه قرار دارد، اشكال دارد; مگر اين كه بر اثر ازدحام يا غير آن، نتواند از طبقه پائين سعي را به جا آورد، در اين صورت سعي در طبقه بالا جايز است، و احتياط اين است كه در اين صورت براي طبقه پايين هم نايب بگيرد.
مسأله 832ـ اگر طبقه زيرزميني درست شود، و كوه صفا و مروه ريشه دار باشد، و سعي بين آن دو كوه واقع شود، صحيح است، ولي احتياط آن است كه حتّي الامكان از طبقه همكف سعي كند.
مسأله 833ـ اگر كسي به هنگام رفتن به مروه به عكس باشد (يعني موقع رفتن به سوي مروه پشت به آن كرده عقب عقب برود، يا روي دست راست يا دست چپ حركت كند) سعي او صحيح نيست; امّا اين مسأله نبايد موجب وسواس شود; بلكه همين اندازه كه مطابق معمول حركت كند كافي است، هر چند صورت خود را به راست و چپ برگرداند، يا مثلا براي
[ 240 ]
ملاحظه همراهان گاهي به عقب سر نگاه كند.
مسأله 834ـ واجب است سعي را پس از انجام نماز طواف بجا آورد.
مسأله 835ـ لازم نيست سعي را بلافاصله بعد از طواف و نماز آن بجا آورد; بلكه اگر خسته شود، يا هوا گرم باشد، مي تواند آن را تا ساعتها به تأخير اندازد. حتّي بدون خستگي و گرما نيز تأخير جايز است; ولي تأخير آن تا فردا بدون ضرورت جايز نيست، و اگر تأخير انداخت، گناه كرده، ولي سعي او باطل نخواهد شد.
مسأله 836ـ اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله سعي را بر طواف مقدّم دارد، احتياط واجب آن است بعد از انجام طواف و نماز طواف سعي را دوباره بجا آورد.
[ 241 ]
الف) ترك سعي
مسأله 837ـ هرگاه كسي عمداً تمام هفت دور سعي، يا قسمتي از آن را ترك كند، اگر در عمره تمتّع بوده باشد، و نتواند قبل از وقوف به عرفات آن را جبران نمايد، احتياط واجب آن است كه حجّ خود را مبدّل به حجّ اِفراد كند; يعني نيّت حجّ اِفراد كند، و اعمال حج را تمام نمايد، و سال آينده نيز حجّ تمتّع را اعاده كند.
مسأله 838ـ اگر كسي عمداً سعي در حج را ترك كند، و به موقع آن را جبران ننمايد، حجّ او باطل مي شود. حج را احتياطاً تمام كند، و بايد سال آينده دوباره حج را به جا آورد.
مسأله 839ـ اگر ترك سعي از روي جهل و ناداني نسبت به مسأله بوده، احتياط واجب آن است كه همان حكم عمد را ـ كه در مسأله قبل گفته شد ـ اجرا كند; امّا اگر از روي سهو و فراموشي ترك كند، بايد هر وقت يادش آمد برگردد و آن را به جا آورد; هر چند بعد از ماه ذي الحجّه باشد، و اگر برگشتن براي او مشقّت دارد، نايب مي گيرد تا براي او به جا آورد; و در اين مدّت چيزي بر او حرام نيست. همچنين است در عمره مفرده.
[ 242 ]
ب) سعي زيادتر از هفت دور
مسأله 840ـ هرگاه سعي را عمداً زيادتر از هفت مرتبه به قصد سعي واجب بجا آورد، سعي او باطل است، و اگر سهواً يك دور يا كمتر يا بيشتر اضافه كند، و بعد به خاطرش بيايد اعتنا نمي كند، و سعي او صحيح است، و نيازي نيست كه مقدار زيادي را تا هفت دور تمام كند; بلكه احتياط در ترك اين كار است.
مسأله 841ـ هرگاه از روي ندانستن مسأله چيزي بر هفت دور اضافه كند، حكمش مانند صورت عمد است; يعني سعي را از نو بجا مي آورد.
ج) سعي كمتر از هفت دور
مسأله 842ـ هرگاه از روي سهو و فراموشي چيزي از سعي را كم كند، خواه قبل از اتمام چهار دور باشد يا پس از آن، هر وقت به خاطرش آمد كمبود را به جا مي آورد، و سعي او صحيح است، و اگر از مكّه خارج شده يا به وطن بازگشته، و برگشتن به مكّه براي او مشقّت دارد، نايب مي گيرد، و كفّاره اي هم ندارد;هرچند كارهايي را كه بر محرم حرام است انجام داده باشد.
مسأله 843ـ هرگاه شخصي كمتر از يك دور سعي كرد و بقيّه را فراموش نمود، احتياط واجب آن است كه هر وقت يادش آمد سعي را از سر بگيرد، و اگر يك دور را كامل نمود و بقيّه را فراموش كرد، جايز است همان سعي را تكميل كند، ولي اگر چهار دور را تمام نكرده، احتياط مستحب آن است كه سعي را تكميل كند، سپس از سربگيرد.
مسأله 844ـ هرگاه يقين داشته باشد كه سعي را ناقص بجا آورده، مثلا شش دور يا كمتر بوده، بر مي گردد و آنچه را مي داند ناقص گذاشته تكميل مي كند، و سعي او صحيح است.
[ 243 ]
قطع كردن سعي
مسأله 845ـ هرگاه مشغول سعي صفا و مروه است و مقداري از آن را انجام داده ـ خواه كم باشد يا زياد ـ و وقت نماز فرا رسد، سعي را قطع مي كند، و نماز را بجا آورده، سپس باقيمانده سعي را انجام مي دهد.
مسأله 846ـ هرگاه حاجت ضروري براي او، يا يكي از برادران و خواهران ديني پيدا شود، مي تواند سعي را قطع كرده و به دنبال آن برود، و پس از بازگشت از همان جا كه رها كرده ادامه مي دهد، و سعي او صحيح است. همچنين كسي كه خسته شده مي تواند براي استراحت در وسط سعي بنشيند، و بعد برخيزد و ادامه دهد; خواه در صفا باشد، يا در مروه، يا در ميان آن دو، ولي بهتر است كه بدون خستگي ننشيند، و استراحت نكند.
مسأله 847ـ هرگاه مشغول سعي باشد و يادش بيايد كه نماز طواف را بجا نياورده، بر مي گردد و نماز طواف را نزد مقام ابراهيم مي خواند، سپس سعي را از همان جا كه رها كرده ادامه مي دهد.
مسأله 848ـ احتياط آن است كه در غير مواردي كه در بالا گفته شد موالات را در سعي مراعات كند; يعني هفت دور را بدون فاصله زيادي پشت سر هم بجا آورد.
شكّ در سعي
مسأله 849ـ هرگاه بعد از اتمام سعي و انجام تقصير شك كند آيا هفت دور را صحيح بجا آورده، يا نه؟ يا ساير شرايط موجود بوده، يا نه؟ اعتنا نمي كند، ولي اگر قبل از تقصير شك كند كه ناقص بجا آورده يا كامل، بايد سعي را از اوّل اعاده كند; امّا اگر مي داند هفت دورِ كامل را بجا آورده و شك در بيشتر دارد، سعي او صحيح است و اعتنا نمي كند.
[ 244 ]
مسأله 850ـ اگر بعد از اتمام سعي، يا اتمام هر دوري، شك كند كه آن را درست بجا آورده، يا نه؟ اعتنا نمي كند، و سعيش صحيح است. همچنين اگر در بين رفت و آمد، در صحيح بجا آوردن جزء پيش شك كند اعتنا ننمايد.
مسأله 851ـ هرگاه در مروه شك كند هفت دور سعي نموده، يا زيادتر (مثل اين كه شك بين هفت شوط و نُه شوط نمايد) اعتنا نمي كند، و اگر قبل از رسيدن به مروه شك كند كه اين دور هفتم است يا كمتر، سعي او باطل است. همچنين در هر شكّي كه كمتر از هفت دور باشد، مثل شكّ بين يك و سه، يا دو و چهار و مانند آن، سعي باطل است.
مسأله 852ـ اگر طواف را (مثلا روز شنبه) بجا آورد، و روز بعد شك كند كه سعي كرده يا نه، احتياط انجام سعي است، مگر آن كه پس از تقصير شك نمايد، كه در اين صورت لازم نيست سعي كند.
انجام محرّمات احرام بعد از سعي
مسأله 853ـ هيچ يك از محرّمات احرام، يعني آن چه به واسطه احرام بر محرم حرام شده بود، با انجام سعي حلال نمي شود، بلكه بايد تقصير كند.
مسأله 854ـ هرگاه قبل از تقصير گمان كند سعي خود را كامل كرده، بايد به اين گمان قناعت نكند، و تحقيق نمايد، و اگر فكرش به جايي نرسيد، مقداري را كه اطمينان به انجامش ندارد، به جا آورد، و اگر بدون تحقيق تنها به گمان اين كه سعي خود را كامل كرده، تقصير كند (موي سر را كوتاه كند) و پس از آن با همسر خود نزديكي نمايد، احتياط واجب آن است كه علاوه بر تكميل سعي خود، يك گاو قرباني كند (قرباني را اگر بتواند در مكّه، و اگر نتواند در شهر خود ذبح مي كند).
[ 245 ]
مسأله 855ـ اگر قسمتي از سعي را در عمره تمتّع فراموش كند، سپس به گمان اين كه اعمال عمره تمام شده از احرام خارج شود و با همسرش نزديكي كند، واجب است برگردد و سعي را تمام كند، و بنابر احتياط واجب يك گاو به عنوان كفّاره قرباني نمايد; بلكه عمره هاي ديگر نيز همين حكم را دارد (بنابر احتياط واجب).
امور باقي مانده در سعي
مسأله 856ـبهتر است در حال سعي وضو داشته باشد، ولي واجب نيست. حتّي زنان حائض مي توانند سعي بين صفا و مروه را انجام دهند.
مسأله 857ـ مستحب است بعد از تمام كردن طواف و نماز آن ـ اگر ازدحام مانع نشود ـ دست بر «حجر الاسود» بگذارد، يا آن را ببوسد، سپس به سراغ آب زمزم برود، مقداري از آن بنوشد، و كمي بر سر و بدن خود بريزد، و پس از آن شروع به سعي نمايد، ولي اگر بوسيدن، يا دست گذاردن بر حجر الاسود، بر اثر ازدحام موجب آزار ديگران يا خودش گردد، بهتر است از آن صرف نظر كند.
مسأله 858ـ سعي را مي توان پياده يا سواره انجام داد، خواه سالم و توانا باشد، يا بيمار و ناتوان; امّا اشخاصي كه توانايي دارند بهتر است پياده بروند.
مسأله 859ـ مستحبّ است مردان به هنگام رفتن از صفا به مروه، يا هنگام بازگشت، وقتي به محلّ علامتگذاري شده ـ كه امروزه با چراغ سبز مشخص شده ـ مي رسند «هَرْوَله»(1) كنند; ولي اگر موجب ناراحتي آنهاست آن را ترك كنند.
مسأله 860ـ هروله كردن براي زنان مستحب نيست; و مردان نيز اگر
1 . هروله به معني حركت سريع است، و حالتي بين راه رفتن و دويدن محسوب مي شود.
[ 246 ]
فراموش كنند احتياط آن است كه برنگردند.
مسأله 861ـ سخن گفتن، و حتّي خوردن آب، يا چيزي از غذا، در حال سعي جايز است; ولي بهتر آن است كه در اين حال مشغول دعا و ذكر خدا باشد، و با سكينه و وقار و توجّه به ذاتِ پاكِ خداوند سعي را به جا آورد، و حالت روحاني خود را حفظ كند.
[ 247 ]
سؤال 862ـ شخصي به اعتقاد اين كه رفتن از صفا به مروه، و بازگشت به صفا مجموعاً يك دور حساب مي شود، سعي خود را شروع كرده، ولي در دور سوّم متوجّه خطايش مي شود، و سعي را به هفت دور (طبق آنچه در مناسك آمده) خاتمه مي دهد. سعي او چه حكمي دارد؟
جواب: سعي او صحيح است.
سؤال 863ـ اگر شخصي سعي خود را از مروه شروع كند و به صفا ختم نمايد، و پس از چند روز به اشتباه خود پي ببرد، وظيفه اش چيست؟
جواب: چنانچه به خاطر ندانستن مسأله باشد، بايد سعي را از نو به جا آورد، و اگر از روي سهو و فراموشي باشد، كافي است يك دور از صفا به مروه برود، و احتياط مستحب آن است كه هفت دور به قصد ما في الذمّه بجا آورد.
سؤال 864ـ وظيفه كسي كه سعي را از مروه آغاز كرده چيست؟
جواب: در صورتي كه شوط اوّل را اسقاط كند، سپس بقيّه را تكميل نمايد تا اين كه هفت دور به مروه خاتمه يابد، سعي او صحيح است.
سؤال 865ـابتداي كوه صفا و مروه بر اثر تعميرات و سنگ فرش درست
[ 248 ]
روشن نيست. كاركنان مسجد الحرام با گرفتن حقّ الزحمه از حجّاج پير و مريض، آنها را با چرخ سعي مي دهند; ولي زودتر از دورِ حجّاجِ پياده دور مي زنند. تكليف اين افراد چيست؟
جواب: قسمت سربالائي مفروش جزء كوه است، و مسيري را كه چرخها طي مي كنند قطعاً روي كوه صفا و مروه است، و هيچ اشكالي ندارد.
سؤال 866ـ همان گونه كه اطّلاع داريد در سعي صفا و مروه، حجّاج از يك طرف مي روند و از سمت ديگر باز مي گردند; يعني انتهاي مسير رفت با ابتداي مسير بازگشت چند متر فاصله دارد، اگر شخصي از همان مسيري كه رفته بازگردد چه حكمي دارد؟
جواب: اشكالي ندارد; ولي نبايد مزاحم ديگران شود.
سؤال 867ـ قسمتي كه هروله در آن مستحب است را به طور عادي راه رفتم. با توجّه به اين كه خيال مي كردم هروله واجب است، آن قسمت را دوباره و به صورت هروله تكرار نمودم. آيا سعي من اشكال دارد؟
جواب: اشكالي ندارد و صحيح است، ولي اين كار را تكرار نكنيد.
سؤال 868ـ تصوّر مي كردم رفتن بالاي كوه صفا و مروه لازم است، و چون اين مقدار مسافت را بر اثر فشار جمعيّت بي اختيار بالا رفته بودم، به محلّ سعي برگشتم، و آن قسمت را دوباره انجام دادم، و در حقيقت مقداري از مسافت را دو بار طي كردم. آيا سعي من صحيح است؟
جواب: اگر به نيّت احتياط عمل كرده ايد ضرري ندارد; ولي رفتن روي كوه و حتّي بالاي كوه واجب نيست.
سؤال 869ـ شخصي به هنگام سعي، جهت كنترل همراهان خود گاهي به عقب بر مي گشته، و مجدّداً همان مسافت را طي مي كرده است. آيا سعي او اشكال دارد؟
[ 249 ]
جواب: اشكال ندارد و اعاده لازم نيست; ولي بهتر است اين كار را نكند.
سؤال 870ـ با توجّه به اين كه در روزهاي ششم و هفتم ذيحجّه، بر اثر ازدحام زياد حجّاج، مامورين مانع مي شوند كه معذورين را با چرخ در طبقه پايين سعي دهند، آيا مي توان آنها را در طبقه بالا با چرخ سعي داد؟
جواب: در فرض سؤال مانعي ندارد.
سؤال 871ـ شخصي به هنگام سعي، گاهي عقب عقب به طرف مروه يا صفا حركت كرده است. تكليفش چيست؟
جواب: مي تواند برگردد و جبران نمايد، و سعي او اشكال ندارد.
سؤال 872ـ كودكي، كه محرم به احرام عمره مفرده بوده، گاه به هنگام سعي مي دويده، و گاه به عقب بر مي گشته، و با همين وضعيّت اعمال عمره را به پايان برده، ولي قصد سعي را داشته است. اكنون چه وظيفه اي دارد؟
جواب: اشكالي ندارد.
سؤال 873ـ شخصي به هنگام سعي براي خوردن آب از مسير منحرف شده، و پس از نوشيدن آب به سعي خود ادامه داده است. چه حكمي دارد؟
جواب: سعي او صحيح است، مشروط بر اين كه از همان جا كه قطع كرده ادامه دهد.
سؤال 874ـيكي از دوستانم طواف و نماز طواف را انجام داد، و سعي را به روز بعد، يا روزهاي آينده، محوّل كرد. آيا اين تأخير ضرر دارد، و بايد طواف و نماز آن را دوباره بجا آورد؟
جواب: اعاده لازم نيست، ولي كار خلافي كرده; زيرا نبايد سعي را اختياراً به روز بعد موكول كند.
سؤال 875ـ آيا موالات در تمام اشواط سعي معتبر است، يا اختصاص به قسمتي از آن دارد؟
[ 250 ]
جواب: احتياط آن است كه در غير موارد استثنا شده، موالات عرفيّه رعايت گردد.
سؤال 876ـ آيا موالات در سعي مانند طواف است؟
جواب: استراحت و نشستن در وسط سعي براي كسي كه خسته شده، جايز است، ولي احتياط واجب آن است كه زياد فاصله نشود.
سؤال 877ـ شخصي پس از طواف عمره تمتّع گم شده، و بعد از پيدا شدن به رفقايش گفته: «سعي صفا و مروه را بجا آورده ام» سپس تقصير نموده، و براي حجّ تمتّع محرم شده است، ولي بعد از بازگشت از عرفات و مني، و هنگام انجام اعمال مكّه اظهار مي دارد: «سعي را بجا نياورده ام» و پس از بازگشت نگران مي شود، و وصيّت مي كند براي او نايب بگيرند. وظيفه ورثه چيست؟
جواب: وظيفه ورثه آن است كه شخصي را براي انجام سعي از طرف آن مرحوم نايب كنند، و گرفتن نايب براي كلّ حجّ تمتّع لازم نيست.
سؤال 878ـ شخصي رفت و برگشت بين صفا و مروه را يك دور حساب كرده، و بدين شكل پنج بار، كه در مجموع ده شوط مي شود، سعي كرده است، سپس متوجّه مسأله شده، و سعي را از همان جا قطع كرده، و تقصير نموده است. وظيفه اش چيست؟
جواب: سعي او باطل است، و سعي را بايد از نو شروع كند.
سؤال 879ـ هرگاه شخصي سهواً سعي را بيش از هفت دور انجام دهد، بايد چه كند؟
جواب: به زيادي اعتنا نمي كند، و سعي او صحيح است.
سؤال 880ـ زيادي در سعي بر اثر جهل به مسأله، حكم زيادي سهوي را دارد، يا در حكم زيادي عمدي است؟
[ 251 ]
جواب: حكم زيادي عمدي را دارد، و بايد از نو به جا آورد.
سؤال 881ـ اينجانب پس از تمام شدن شوط ششم در سعي، گمان كردم هفت دور بجا آورده، و تقصير نمودم، ولي دوستانم فوراً تذكّر دادند كه بايد يك دور ديگر بجا آورم. آن دور را بجا آورده، و بار ديگر تقصير نمودم. آيا سعي من صحيح است؟ اگر صحيح نبوده، كفّاره اي دارد؟
جواب: عمل شما صحيح بوده، و كفّاره اي ندارد.
سؤال 882ـ اگر شخصي يقين كند هفت شوط سعي را تمام كرده و تقصير كند; ولي پس از آن متوجّه شود كه تنها پنج شوط بجا آورده است. آيا بايد كلّ سعي را دوباره بجا آورد، يا انجام همان دو شوط كافي است؟ آيا لازم است تقصير را نيز اعاده كند؟
جواب: بايد همان سعي را تكميل كند، و بنابر احتياط واجب تقصير را اعاده نمايد.
سؤال 883ـ شخصي سه شوط سعي را بجا آورده، سپس آن را رها كرده، و با فاصله اندكي هفت شوط ديگر انجام داده، سپس تقصير نموده است. آيا سعي وي صحيح است؟
جواب: آري صحيح است.
سؤال 884ـ اينجانب به تصوّر اين كه سعي هم نياز به وضو دارد، بعد از يك شوط و نيم، سعي را قطع كرده، و پس از وضو هفت شوط ديگر بجا آوردم. آيا سعي من اشكال دارد؟
جواب: اشكالي ندارد.
سؤال 885ـخانمي به تصوّر اين كه پاك شده، طواف و نماز طوافش را بجا آورده، مشغول سعي مي شود. در اثناء سعي متوجّه مي شود كه هنوز پاك نشده است، وظيفه اش چيست؟ اگر بعد از سعي متوجّه اين موضوع شود، تكليفش چه مي باشد؟
[ 252 ]
جواب: در فرض اوّل سعي را قطع مي كند، و پس از پاك شدن، طواف و نماز طواف و سعي را اعاده نمايد و در فرض دوم نيز اعاده طواف و نماز طواف لازم است، و احتياطاً سعي را هم اعاده مي كند.
سؤال 886ـ اگر كسي قبل از رسيدن به مروه شك كند دور هفتم است، يا دور نهم، چه وظيفه اي دارد؟
جواب: سعي او باطل است، و بايد از نو شروع كند.
سؤال 887ـ يكي از مقلّدين حضرت عالي در عدد دورهاي سعي شك مي كند، و با حال ترديد به سعي خود ادامه داده، در عين حال فكر مي كند تا عدد صحيح را به دست آورد. پس از طيّ حدود صد متر، يا يك دور، يقين به عدد صحيح پيدا نموده، بقيّه سعي را انجام مي دهد. آيا سعي او صحيح است؟
جواب: آري سعي او صحيح است; مشروط بر اين كه در حال شكّ و ترديد به اميد روشن شدن واقع مسأله سعي را ادامه دهد.
سؤال 888ـ آيا خانم هايي كه به علّت عادت ماهانه براي طواف نايب مي گيرند، در سعي هم مي توانند نايب بگيرند؟
جواب: محلّ سعي مسجد نيست، و رفتن زن حائض در آنجا اشكالي ندارد. بنابراين، بايد خودشان سعي را بعد از طواف و نمازِ طوافِ نائب، بجا آورند.
سؤال 889ـ بر اثر ازدحام زياد حجّاج، گاه انسان ناچار است براي رفتن به محلّ سعي از مسجد الحرام عبور كند، و از اين راه خودش را به صفا برساند، و از آنجا سعي را در مسير معمولي شروع كند. در اين صورت تكليف زن حائض يا نفساءچيست؟
جواب: در صورتي كه ممكن باشد از راه ديگري برود، بايد خودش
[ 253 ]
سعي را بجا آورد، و اگر ممكن نيست نايب مي گيرد; ولي چنانچه مرتكب خلاف شود، و خودش از مسجد الحرام عبور كند، بايد سعي را بجا آورد و سعيش صحيح است; هر چند گناه كرده است.
سؤال 890ـ شخصي بدون استفاده از چرخ نمي تواند سعي كند، و از سوي ديگر، تمكّن مالي جهت كرايه آن ندارد. وظيفه اش چيست؟
جواب: اگر مي تواند با چرخ سعي كند، هر چند با وام گرفتن از ديگران، اين كار مقدّم است، و نيابت گرفتن صحيح نيست; مگر آن كه موجب عُسر و حرج گردد كه در اين صورت نايب مي گيرد.
سؤال 891ـ كسي كه در حال سعي سوار بر چرخ بوده، به علّت خستگي زياد در بعضي از حالات رفت و برگشت به خواب رفته است. آيا سعي او صحيح است؟
جواب: اشكالي ندارد.
سؤال 892ـ اگر شخصي در سعي صفا و مروه سوار بر چرخ باشد، و تمام هفت دور را در خواب باشد، چه حكمي دارد؟
جواب: احتياط واجب آن است كه اعاده كند.
سؤال 893ـ هرگاه به هنگام سعي، عمداً زن حجاب كامل نداشته باشد، آيا ضرري به سعي او مي زند؟
جواب: ضرري به سعي او نمي زند; ولي اگر عمداً باشد گناه كرده است.
سؤال 894ـ شخصي پس از تقصير در عمره تمتّع متوجّه شد كه طواف و سعيش باطل بوده، و آنها را با لباس دوخته اعاده كرد. آيا لازم است تقصير را نيز اعاده كند؟
جواب: طواف و سعي او صحيح است، و احتياط آن است كه تقصير
[ 254 ]
را نيز اعاده كند، ولي كفّاره اي ندارد.
سؤال 895ـ آيا علاوه بر سعي واجب، سعي صفا و مروه مستحبّي نيز داريم؟
جواب: سعي مستحبّي نداريم، سعي فقط سعي واجب است.
سؤال 896ـ آيا قسمتي از سعي، براي كساني كه قادر نيستند تمام آن را خودشان انجام دهند، قابل نيابت است؟
جواب: در صورت امكان آنها را در باقيمانده، سوار بر چرخ و مانند آن سعي دهند، در غير اين صورت براي تمام سعي نايب بگيرند.
/ تقصير
[ 255 ]
چگونگي تقصير
مسأله 897ـ پنجمين واجب عمره تقصير است; يعني كوتاه كردن موي سر، يا صورت (ريش يا سبيل) و گرفتن مقداري از ناخن، و كافي است تنها كمي از موي سر، يا صورت را كوتاه كند، و از كوتاه كردن ناخن صرفنظر نمايد، ولي احتياط واجب آن است كه به كوتاه كردن ناخن به تنهايي قناعت نكند; همانگونه كه قناعت كردن به كوتاه نمودن موي زير بغل و مانند آن نيز مشكل است.
مسأله 898ـ كوتاه كردن موي سر، يا صورت، با هر وسيله اي باشد فرق نمي كند; ولي كندن مو كافي نيست.
مسأله 899ـ تقصير عبادت است، و بايد با قصد قربت و براي خدا انجام شود، و اگر ريا كند عمره اش باطل مي گردد; مگر آن كه جبران كند و مجدّداً به قصد قربت انجام دهد.
محلّ تقصير
مسأله 900ـ تقصير در عمره محلّ معيّني ندارد; بنابراين مي تواند در
[ 256 ]
پايان سعي در همان محل (مروه) تقصير كند، يا پس از مراجعت به منزل اين كار را انجام دهد، و نيز تفاوت نمي كند كه خودش كوتاه كند، يا از ديگري كه محرم نيست بخواهد كمي از موي او را كوتاه نمايد.
مسأله 901ـ تراشيدن سر، به جاي كوتاه كردن مو، در تقصير عمره تمتّع جايز نيست، و هرگاه عمداً اين كار را كند و در ماه ذي القعده به بعد باشد، احتياط واجب آن است كه گوسفندي كفّاره دهد; و اگر از روي عمد اين كار را نكرده، كفّاره ندارد.
احكام تقصير
مسأله 902ـ كسي كه محرم به احرام عمره مفرده شود، همه محرّمات احرام بر او حرام مي گردد، و هنگامي كه تقصير كرد، يا سر را تراشيد همه چيز، جز مسائل جنسي، بر او حلال مي شود، و پس از انجام طواف نساء و نماز آن، مسائل جنسي نيز بر او حلال مي گردد.
مسأله 903ـ حاجي بعد از تقصير عمره از احرام خارج مي شود، و تمام آنچه بر مُحرم حرام بود بر او حلال مي شود; مگر صيد و شكار كردن كه همچنان بر او حرام است; زيرا صيد حَرَم براي همه حرام است، و احتياط آن است كه سر را نيزنتراشد.
مسأله 904ـ هرگاه تقصير را فراموش كند، و به سراغ اعمال حج برود (يعني احرام ببندد و به عرفات برود)، عمره و حجّ او صحيح است، و چيزي بر او نيست، ولي بهتر آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد.
مسأله 905ـ اگر از روي عمد تقصير را ترك كند، و به سراغ اعمال حج برود، عمره او باطل است، و حجّ او مبدّل به حجّ اِفراد مي شود; يعني بايد حج را تمام كند، و پس از حج، عمره مفرده به جا آورد (بنابر احتياط واجب)،
[ 257 ]
و حجّ او صحيح است. هر چند احتياط مستحب آن است كه در سال بعد حج را اعاده كند.
مسأله 906ـ كسي كه از روي ندانستن و جهل به مسأله، تقصير را ترك كند، حكمش حكم ترك عمدي است، كه در مسأله قبل گفته شد.
مسأله 907ـ طواف نساء در عمره تمتّع واجب نيست; حتّي به قصد رجاء نيز طواف نساء را بجا نياورد.
[ 258 ]
[ 259 ]
چگونگي تقصير
سؤال 908ـ شخصي با احرام عمره مفرده وارد مكّه شده، و تمام اعمال عمره را انجام مي دهد; امّا به جاي تقصير چند تار موي سرش را مي كند، و با تصوّر اين كه از احرام خارج شده، به ميقات باز مي گردد، و براي عمره تمتّع محرم مي شود، و تمام اعمال عمره تمتّع را بجا مي آورد. اكنون وظيفه اش چيست؟
جواب: كندن مو براي تقصير كافي نيست. بنابراين، عمره تمتّع او صحيح نيست، مگر اين كه قبل از احرامِ عمره تمتّع، با تقصير صحيح از احرام عمره مفرده خارج شود.
سؤال 909ـ شخصي در تقصير عمره تمتّع، يك تار مو از بدنش كنده، و به همان قناعت كرده، سپس اعمال حجّ را بجا آورده است. تكليف فعلي او چيست؟
جواب: اين كار براي تقصير كافي نيست. عمره او باطل شده، و حجّ او مبدّل به حجّ اِفراد گرديده، و صحيح است، ولي احتياط واجب آن است كه پس از حج، عمره مفرده اي بجا آورد.
[ 260 ]
زمان تقصير
سؤال 910ـ اگر كسي در اثناء سعي تقصير نمايد، وظيفه اش چيست؟
جواب: بايد سعي را تمام كند، و تقصير را تكرار نمايد. و چنانچه از روي فراموشي، يا ندانستن مسأله اين كار را كرده، احتياطاً تقصير را اعاده كند، و در هر حال كفّاره ندارد، و اگر از ابتداي سعي قصد هفت دور نداشته، بايد سعي را دوباره انجام دهد.
شرايط تقصير كننده
سؤال 911ـ آيا تقصير اهل سنّت براي شيعيان كفايت مي كند؟ يعني اگر در پايان عمره از آنها خواهش كنيم مقداري از موي ما را كوتاه كنند، اشكالي دارد؟
جواب: اشكال ندارد.
احكام تقصير
سؤال 912ـ شخصي پس از انجام تقصير شك مي كند كه آن را صحيح به جا آورده، يا نه؟ اكنون وظيفه اش چيست؟
جواب: اگر در حال انجام تقصير عالِم به مسأله بوده، و توجّه به آن داشته، اشكالي ندارد.
سؤال 913ـ شخصي بعد از طواف و نماز طواف تقصيركرده، سپس سعي را بجا آورده، و دوباره تقصير نموده است. چه حكمي دارد؟
جواب: در صورتي كه حكم مسأله را نمي دانسته، يا فراموش كرده، اشكالي ندارد.
سؤال 914ـ اگر حاجي تقصير عمره مفرده را فراموش كند، و به وطن
[ 261 ]
خود بازگردد، آيا مي تواند در هر مكاني تقصير كند؟ آيا نيازي به انجام دوباره طواف نساء نيز هست؟
جواب: در فرض سؤال مي تواند تقصير را در هر جا انجام دهد; ولي احتياط واجب آن است كه طواف نساء را دوباره انجام دهد، و اگر خودش نمي تواند برود، نايب بگيرد.
سؤال 915ـ هرگاه شخصي بر اثر جهل و بي اطّلاعي از مسأله، يا از روي نسيان و فراموشي، يا عمد، تقصير عمره مفرده را ترك كند، و طواف نساء و نماز آن را به جا آورد، چه وظيفه اي دارد؟
جواب: اكنون بايد تقصير كند، و بنابر احتياط واجب طواف نساء و نماز آن را مجدّداً به جا آورد، و فرقي بين صورت عمد و سهو و علم و جهل نيست.
سؤال 916ـ كساني كه اعمال حج را بر وقوفين مقدّم مي دارند، اگر بعد از سعي تقصير كنند، آيا از احرام خارج مي شوند، يا بايد كفّاره بدهند؟
جواب: از احرام خارج نمي شوند، و اگر از روي سهو و فراموشي، يا بر اثر جهل و ندانستن مسأله اين كار را كرده اند، كفّاره ندارد.
سؤال 917ـ كسي كه تقصير او باطل بوده، و پس از آن محرّمات احرام را به جا آورده، و جاهل به مسأله نيز بوده، آيا بايد كفّاره اي بپردازد؟
جواب: در صورتي كه جاهل بوده كفّاره ندارد، مگر در شكار به تفصيلي كه در كتب فقهي ذكر شده است.