بخش 12
فصل دهم احکام پس از عمره و قبل از شروع حج استفتائات احکام پس از عمره و قبل از شروع حج فصل یازدهم تبدیل حجّ تمتّع به اِفراد استفتائات حج اِفراد و تبدیل حج تمتّع به آن استفتائات تبدیل عمره مفرده به عمره تمتّع فصل دوازدهم اعمال حجّ تمتّع 1ـ احرام بستن از مکّه استفتائات احرام حجّ تمتّع 2ـ وقوف در عرفات استفتائات وقوف در عرفات 3ـ وقوف در مشعر الحرام
جواب: منظور اين است كه در تقصير ريا كند، و بدون اين كه آن را
[ 262 ]
جبران نمايد براي حج محرم شود، و حج انجام دهد. در اين صورت اگر از روي عمد، يا جهل به مسأله بوده، حجّ او مبدّل به حج اِفراد شده و احتياطاً بعد از اعمال حج، عمره مفرده به جا مي آورد، و حجّش صحيح است. و اگر عمره مفرده بوده، تقصير را با قصد قربت تكرار مي كند.
[ 263 ]
فصل دهم
احكام پس از عمره و قبل از شروع حج
مسأله 919ـ كسي كه عمره تمتّع را بجا آورده واجب است در مكّه بماند تا مراسم حج را نيز انجام دهد (خواه حجّ واجب باشد، يا حجّ مستحبّي) و در صورتي مي تواند از مكّه خارج شود كه اطمينان داشته باشد مي تواند به موقع بازگردد و حج را بجا آورد، بنابراين رفتن به نقاط نزديك، مانند غارحرا و امثال آن، كه مشكلي در امر حج ايجاد نمي كند مانعي ندارد. همچنين خدمه كاروانها و غير آنها مي توانند براي انجام كارهاي ضروري به جدّه يا مدينه و غير آن بروند، به شرط آن كه مطمئن باشند بموقع براي انجام مراسم حج باز مي گردند، و احتياط واجب آن است كه وقتي مي خواهند خارج شوند محرم به احرام حج شوند و تا موقع انجام اعمال حج در احرام بمانند; امّا اگر اين كار موجب مشقّت است مي توانند بدون احرام خارج شوند.
مسأله 920ـ هرگاه براي انجام كاري بعد از اتمام عمره از مكّه خارج شود، چنانچه در همان ماه بازگردد، احرام بر او واجب نيست. مثلا در اوائل ماه ذي القعده عمره تمتّع را بجا آورده، و از مكّه خارج شده، و به جدّه يا
[ 264 ]
جاي ديگر خارج از محدوده حرم رفته، و در همان ماه ذي القعده بازگشته است، بر چنين شخصي احرام واجب نيست; امّا اگر در ماه بعد وارد شود بايد محرم گردد و دوباره عمره بجا آورد، و همين، عمره تمتّع او حساب مي شود، و احتياط آن است كه براي عمره سابق يك طواف نساء و نماز طواف بجا آورد.
مسأله 921ـ شخصي كه وظيفه اش انجام حجّ تمتّع است بايد در حال احرام عمره نيّت كند كه عمره تمتّع و پس از آن حجّ تمتّع را بجا مي آورد; هر چند نيّت اجمالي باشد، بنابراين اگر نيّت عمره مفرده كند و سپس بخواهد آن را عمره تمتّع قرار دهد حجّ او اشكال پيدا مي كند، ولي چنانچه عمره مفرده در ماههاي حج واقع شده باشد و حجّ مستحبي باشد مي تواند آن را عمره تمتّع قرار دهد.
مسأله 922ـ هرگاه كسي عمره تمتّع را بجا آورد، و از احرام خارج شود، و بخواهد از انجام مراسم حج خودداري كند اگر به علّت بيماري يا مانع ديگري باشد گناهي ندارد، و چنانچه سال اوّل استطاعت او بوده معلوم مي شود مستطيع نبوده است، و اگر حج قبلا بر او واجب شده، بايد سال ديگر حجّ تمتّع را به طور كامل انجام دهد; امّا اگر بدون عذر از انجام حج منصرف شود گناه كرده (خواه حجّ واجب باشد، يا مستحب) و چيز ديگري بر او نيست، و بايد در سال ديگر حجّ واجب خود را انجام دهد، و در هر حال احتياط واجب آن است كه طواف نساء و نماز آن را بجا آورد.
[ 265 ]
استفتائات احكام پس از عمره و قبل از شروع حج
سؤال 923ـ خدمه كاروانها پس از انجام عمره تمتّع، براي شناختن محلّ اسكان كاروانيان و كارهاي ديگر به عرفات و مني مي روند، سپس به مكّه باز مي گردند. آيا اين كار جايز است؟
جواب: در اين گونه موارد، كه مطمئن هستند به آساني به مكّه باز مي گردند، مانعي ندارد.
سؤال 924ـ گاه محلّ توزيع كالا در مكّه مكرّمه يك كيلومتر بعد از مسجد تنعيم قرار دارد. وظيفه خدمه اي كه مجبورند براي گرفتن سهميّه كاروان به آن محل رفت و آمد كنند، چيست؟
جواب: رفت و آمد به اين مناطق بعد از انجام عمره تمتّع مانعي ندارد، و در عمره مفرده، هرگاه قبل از گذشتن ماهي كه در آن عمره انجام داده، خارج شود و بازگردد، تكرار عمره لازم نيست; امّا اگر در ماه بعد برگردد، بايد از همان مسجد تنعيم محرم شود، و عمره به جا آورد، مگر اين كه شغلش به طور مرتّب رفت و آمد به بيرون حرم باشد.
سؤال 925ـ بعضي از فقها مي گويند: «خدمه اي كه مي خواهند از مكّه خارج شوند، اگر فقط به جدّه بروند براي ورود مجدّد به مكّه لازم نيست
[ 266 ]
محرم شوند، ولي اگر به مدينه بروند، براي ورود مجدّد به مكّه بايد دوباره در مسجد شجره محرم شده، و با احرام وارد مكّه شوند» نظر حضرتعالي چيست؟
جواب: اگر بازگشت او در همان ماه قمري باشد كه خارج شده، احرام مجدّد لازم نيست، و اگر در ماه بعد بوده، بايد مجدّداً محرم شود و اعمال را بجا آورد.
سؤال 926ـ شخصي براي عمره تمتّع محرم شده، و وارد حرم گرديده، ولي هنوز اعمالش را انجام نداده است. آيا مي تواند براي آوردن وسائل خويش به ميقات برگردد؟
جواب: مي تواند قبل از خروج از احرام عمره، از مكّه خارج شود و وسائلش را بياورد، ولي اگر اعمال عمره تمتّع را انجام داده و از احرام خارج شده، نمي تواند از مكّه خارج شود، مگر در حال ضرورت، كه در اين صورت بنابر احتياط براي حج احرام مي بندد، و از مكّه خارج مي شود، و اگر بستن احرام براي حج و ماندن در احرام تا روز عرفه موجب عسروحرج شود، بدون احرام به سراغ وسائلش مي رود.
سؤال 927ـ هرگاه خدمه كاروانها، عمره مفرده را بجا آورده باشند، آيا هر بار كه از مكّه خارج مي شوند و براي انجام كارهاي كاروان مثلا به جدّه مي روند، در موقع بازگشت به مكّه بايد محرم شوند؟
جواب: لازم نيست محرم شوند، مگر اين كه در ماه بعد (ماه قمري ديگر) وارد شوند.
سؤال 928ـ آيا «غار حرا» جزء محدوده مكّه است؟ آيا مي توان پس از عمره تمتّع و قبل از عزيمت به عرفات به آنجا رفت؟
جواب: رفتن به غار حرا و امثال آن ـ از مناطق نزديك ـ ضرري
[ 267 ]
ندارد; خواه جزء مكّه باشد، يا نباشد، ولي به نقاط دورتر نروند، مگر اين كه ضرورتي ايجاب كند.
سؤال 929ـ يكي از كارمندان سازمان حج به نيابت از شخصي، به مكّه مشرّف شده و ناچار است بعد از عمره تمتّع و قبل از حج از مكّه خارج شود و به عرفات برود. آيا لطمه اي به حج نيابي اش نمي خورد؟
جواب: ضرري به حج و نيابتش نمي زند ; ولي احتياط آن است كه در صورت امكان احرام حج ببندد و از مكّه خارج شود; امّا اگر احرام برايش موجب عسر و حرج است، لازم نيست.
سؤال 930ـ منزل بعضي از حاجيان خارج از مكّه است. آيا پس از عمره تمتّع و قبل از احرام حج، مي توانند از مكّه خارج شوند و به منزل خود بروند؟
جواب: اين مقدار ضرري ندارد، و احرام لازم نيست.
سؤال 931ـ اخيراً خطّ كمربندي اطراف مكّه از كنار «جبل النور» و «كوه ثور» مي گذرد، كه «غار حرا» و «غار ثور» در اين دو كوه قرار دارد. زيارت اين دو مكان مقدّس بين عمره و حج چه حكمي دارد؟
جواب: هيچ كدام ضرري ندارد.
سؤال 932ـ خروج از مكّه براي كساني كه عمره تمتّع انجام داده اند، جهت كارهاي غير ضروري، چه حكمي دارد؟ ملاك ضرورت چيست؟
جواب: اگر مطمئن باشند مي توانند به آساني برگردند، و در همان ماه قمري بازگردند، چيزي بر آنها نيست، و چنانچه از ميقات بگذرند و در ماه بعد برگردند (مثلا در ذي القعده به مدينه رفته، و در ذي الحجّه بازگردند) بايد دوباره محرم شوند، و عمره به جا آورند، و همان عمره تمتّع آنها محسوب مي شود، و براي عمره سابق احتياطاً طواف نساء به جا آورند.
[ 268 ]
سؤال 933ـ آيا تراشيدن سر بين عمره تمتّع و حج، جايز است؟ در صورت عدم جواز، كفّاره آن چيست؟
جواب: اصلاح كردن سر با ماشين مانعي ندارد; ولي نبايد آن را بتراشد، و احتياط آن است كه از اصلاح سر كه مثل تراشيدن است نيز اجتناب ورزد، و در صورت تراشيدن، كفّاره آن بنابر احتياط يك گوسفند است.
سؤال 934ـ آيا تراشيدن صورت بعد از عمره تمتّع و قبل از حج، همانند تراشيدن سر، حرام است؟
جواب: حكم تراشيدن سر را ندارد، بلكه حكم آن مانند زمانهاي ديگراست.
سؤال 935ـ آيا انجام عمره مفرده پس از اتمام عمره تمتّع و قبل از آغاز اعمال حجّ تمتّع، جايز است؟
جواب: نبايد عمره مفرده بجا آورده شود، و اگر بجا آورند صحّت آن محلّ اشكال است، ولي ضرري به عمره و حجّ تمتّع نمي زند.
سؤال 936ـ آيا مي توان عمره تمتّع را در يك سال، و حجّ تمتّع را در سال ديگر بجا آورد؟
جواب: صحيح نيست.
سؤال 937ـ هرگاه پس از شروع اعمال حجّ تمتّع شك كند كه عمره تمتّع را بجا آورده يا نه؟ يا شك كند آن را صحيح انجام داده يا نه؟ چه وظيفه اي دارد؟
جواب: به شكّ خود اعتنا نمي كند، و عملش صحيح است.
[ 269 ]
فصل يازدهم
تبديل حجّ تمتّع به اِفراد
مسأله 938ـ هرگاه شخصي كه احرام عمره بسته، به سبب عذري دير هنگام وارد مكّه شود، به طوري كه اگر بخواهد عمره به جا آورد وقت وقوف به عرفات مي گذرد، يا مي ترسد كه وقت آن بگذرد، چنين شخصي بايد از حجّ تمتّع به حجّ افراد عدول كند، و پس از بجا آوردن اعمال حج، عمره مفرده بجا آورد، و حج او صحيح است، و كفايت از حجّة الاسلام مي كند.
مسأله 939ـ اگر خانمي احرام بست، و هنگامي كه وارد مكّه شد به واسطه عادت ماهيانه، يا نفاس، نتوانست طواف را بجا آورد، و اگر بخواهد صبر كند تا پاك شود مي ترسد وقت وقوف به عرفات بگذرد، بايد به دستوري كه در مسأله قبل گفته شد، عمل كند.
مسأله 940ـ اگر شخصي به خاطر عذري بدون احرام وارد مكّه شود، و وقت هم تنگ باشد، بايد براي حجّ اِفراد در مكّه احرام ببندد، و اعمال حج را بجا آورد، و پس از آن، عمره مفرده انجام دهد، و حجّش صحيح است.
مسأله 941ـ هرگاه عمداً و بدون عذر احرام نبندد، و عمره خود را باطل
[ 270 ]
كند، يا براي عمره تمتّع واجب احرام ببندد، و عمداً تأخير بيندازد تا وقت براي عمره تمتّع تنگ شود، احتياط واجب آن است كه حجّ اِفراد بجا آورد، و پس از آن عمره مفرده انجام دهد. در سال بعد نيز حجّ ديگري بجا آورد.
مسأله 942ـ منظور از تنگي وقت در مسائل قبل، خوف نرسيدن به وقوف اختياري عرفه است، كه وقت آن از ظهر روز نهم ماه ذي الحجّه تا غروب آفتاب است.
مسأله 943ـ كسي كه قصد دارد حجّ مستحبّي بجا آورد، و پس از ورود به مكّه متوجّه مي شود كه وقت تنگ است، به حجّ اِفراد عدول مي كند; يعني مستقيماً به اعمال حجّ اِفراد مي پردازد، و عمره مفرده بر او واجب نيست.
مسأله 944ـ كسي كه وظيفه اش حجّ تمتّع است، و به هنگام احرام يقين دارد كه اگر بخواهد عمره تمتّع بجا آورد به وقوف عرفات نمي رسد، چنين شخصي مي تواند از همان ابتدا به نيّت حجّ اِفراد محرم شود، و پس از انجام حج، عمره مفرده بجا آورد، و اعمالش صحيح است.
مسأله 945ـ اگر زن در ميقات حائض باشد، و يقين كند كه نمي تواند عمره تمتّع را در وقت خود انجام دهد، بايد نيّت حجّ اِفراد كند، و براي حجّ اِفراد محرم شود، ولي اگر بعد از آن فهميد اشتباه كرده، در صورتي كه براي حجّة الاسلام محرم شده، احرام او باطل است، و بايد براي عمرهّ تمتّع مجدّداً محرم شود، ولي بهتر است زن در چنين مواردي در موقع احرام، نيّت كند احرامي را كه بر او واجب است انجام دهد، تا مشكلي براي او پيش نيايد.
[ 271 ]
استفتائات حج اِفراد و تبديل حج تمتّع به آن
سؤال 946ـ خانمي كه عمره تمتّع را به جهت عادت ماهانه بجا نياورده، صبح روز نهم ذي الحجّه در عرفات پاك مي شود، ولي به دليل ازدحام جمعيّت در مسير بازگشت به مكّه، يا نداشتن همراه، آمدن به مكّه جهت انجام عمره تمتّع برايش امكان پذير نيست، وظيفه اش چيست؟
جواب: حجّ او تبديل به اِفراد شده، و بايد ادامه دهد، و بعد از حج، عمره مفرده بجا آورد.
سؤال 947ـ خانمي كه عادت ماهانه وقتيّه و عدديّه داشته، و مثلا روز هفتم ماه پاك مي شده، همان روز پاك مي شود و پس از انجام غسل اعمال عمره اش را بجا مي آورد. روز بعد لك مي بيند، و دوباره غسل مي كند و اعمالش را بجا مي آورد. تا روز نهم كه به سمت عرفات حركت مي كند پاك بوده، ولي روز يازدهم دوباره لك مي بيند. آيا حجّش مبدّل به اِفراد شده است؟
جواب: در فرض مذكور وظيفه او همان حجّ تمتّع است، و اعمال او صحيح بوده است.
سؤال 948ـ خانمي روز هشتم ذي الحجّه خون ديد. خيال كرد عادت
[ 272 ]
ماهيانه است، بدين جهت احرامش را تبديل به حجّ افراد كرد، سپس در عرفات متوجّه شد كه مستحاضه است. اكنون وظيفه اش چيست؟
جواب: اگر وقت عمره تمتّع تنگ شده، حجّ افراد را تمام مي كند، و اگر حجّ واجب بوده، پس از اعمال حج، عمره مفرده اي بجا آورد.
سؤال 949ـ خانمي كه وظيفه اش حجّ اِفراد است، تا چه زماني مي تواند عمره مفرده را بدون عذر تأخير بيندازد؟
جواب: احتياط واجب آن است كه بلافاصله بعد از حج بجا آورد، و اگر ناچار از تأخير شد، قبل از پايان ذي الحجّه بجا آورد.
سؤال 950ـ اينجانب جزء خدمه يا مدير كاروان هستم، و حجّ مستحبّي بجا مي آورم. آيا مي توانم از اوّل بجاي حج تمتّع، نيّت حجّ اِفراد نمايم، و بجاي عمره تمتّع، عمره مفرده بجا آورم؟
جواب: شما مي توانيد عمره مفرده انجام دهيد و براي حج محرم نشويد، و مي توانيد حجّ اِفراد بجا آوريد، ولي ميقات حجّ اِفراد، مواقيت معروفه است.
سؤال 951ـ بر شخصي حجّ اِفراد واجب گشته، و به قصد انجام آن در يكي از ميقاتها مُحرم شده است. آيا چنين شخصي مي تواند نيّت خود را به عمره تمتّع تبديل نمايد، و حجّ تمتّع بجا آورد؟ آيا مي تواند حجّ اِفراد را به عمره مفرده تبديل نموده، و پس از انجام آن، براي عمره تمتّع محرم شود؟
جواب: نمي تواند عدول كند، و تبديل نمي شود.
سؤال 952ـ زني در حال حيض اعمال عمره را انجام داده، و پس اتمام اعمال عمره متوجّه شده كه در آن حال پاك نبوده است. وظيفه اش چيست؟
جواب: اگر وقت دارد بايد طواف و نماز آن را دوباره در حال پاكي
[ 273 ]
بجا آورد، و اگر وقت ندارد حجّ او مبدّل به حجّ افراد مي شود، و عمره مفرده اي بعد از حج بجا مي آورد.
سؤال 953ـ شخصي كه وظيفه اش حجّ افراد است، عمره مفرده را تا چه زماني بدون عذر مي تواند به تأخير بيندازد؟
جواب: احتياط واجب آن است كه بلافاصله پس از حج بجا آورد، و اگر ناچار به تأخير شد، قبل از پايان ذي الحجّه انجام دهد.
استفتائات تبديل عمره مفرده به عمره تمتّع
سؤال 954ـ شخصي قصد داشت بدون انجام حجّ تمتّع از مكّه باز گردد. به همين جهت از ابتدا به نيّت عمره مفرده محرم شده، و وارد مكّه گرديده، و عمره اش را بجا مي آورد، سپس از قصد خود منصرف مي شود. آيا عمره اي كه بجا آورده كفايت از عمره حجّ تمتّع مي كند، يا بايد به ميقات برگردد، و به نيّت عمره تمتّع محرم شود، و اعمال آن را بجا آورد؟
جواب: اگر حجّ او استحبابي است، مي تواند عمره مفرده را تبديل به عمره تمتّع كند; مشروط بر اين كه عمره مفرده اش را در ماههاي حج (شوّال، ذي القعده يا ذي الحجّه) انجام داده باشد، ولي چنانچه حجّ واجب، يا نيابتي باشد، جواز تبديل محلّ اشكال است.
سؤال 955ـ هرگاه پس از نيّت عمره و بستن احرام، مجدّداً براي عمره ديگري محرم شود; مثلا به نيّت عمره مفرده محرم شده، سپس قصد عمره تمتّع كند، و تلبيه بگويد. كدام عمره صحيح است؟
جواب: اگر در ابتدا نيّت كرده و تلبيه گفته، احرام محقّق شده و تجديد آن معني ندارد; و نمي تواند براي عمره ديگري نيّت كند. بنابراين، احرام دوم باطل است، ولي مي تواند نيّت عمره خود را به عمره
[ 274 ]
تمتّع برگرداند; به شرط اين كه عمره مفرده به سبب نذر و مانند آن بر او واجب نشده باشد.
سؤال 956ـ فردي كه قبلا حجّ واجب خود را انجام داده، هنگام تشرّف به مكّه مكّرمه به قصد حجّ تمتّع استحبابي، احرام عمره تمتّع بسته، و پس از انجام اعمال عمره، به عللي از انجام حجّ تمتّع منصرف مي شود. لطفاً بفرمائيد:
اوّلا: آيا مي تواند بدون انجام حجّ تمتّع به كشورش بازگردد؟
ثانياً: آيا مي تواند به ميقات برگردد و به نيابت از ديگري احرام عمره تمتّع ببندد و پس از انجام عمره، حج تمتّع را هم به نيابت از آن شخص بجا آورد؟
ثالثاً: اگر اين كار جايز باشد و نتواند به ميقات برود، آيا مي تواند از ادني الحل محرم گردد؟
جواب: احتياط واجب آن است كه تا مجبور نباشد تغيير نيّت ندهد و حجّ تمتّع خود را تكميل كند، و به سراغ نيابت از ديگري نرود.
سؤال 957ـ كسي كه وظيفه او عمره تمتّع است و بدون توجّه، به نيّت عمره مفرده محرم شده، وظيفه اش چيست؟
جواب: مي تواند عمره مفرده انجام دهد، و اگر در ماههاي حج باشد مي تواند به عمره تمتّع عدول كند.
/ احرام بستن از مكّه
[ 275 ]
فصل دوازدهم
اعمال حجّ تمتّع
مسأله 958ـ همان گونه كه قبلا گفتيم بعد از عمره تمتّع بايد حجّ تمتّع را بجا آورد، و اعمال آن سيزده چيز به ترتيب زير است:
1ـ احرام بستن از مكّه.
2ـ «وقوف در عرفات»; يعني ماندن در سرزمين عرفات، از ظهر تا غروب آفتاب روز نهم ذي الحجّه.
3ـ «وقوف در مشعر الحرام»; يعني ماندن از طلوع فجر روز عيد قربان تا طلوع آفتاب در آنجا.
4ـ رفتن به مِني در روز دهم ذي الحجّه و رمي جمره عقبه (يعني هفت سنگ كوچك به محلّي كه در آخر مني قرار دارد، و نامش «جمره عقبه» يا «جمره اُولي» است بزند).
5ـ قرباني كردن در مني در روز دهم ذي الحجّه (روز عيد قربان).
6ـ تراشيدن موي سر، يا كوتاه كردن آن.
7ـ طواف خانه كعبه (اين طواف را طواف زيارت مي گويند).
8ـ بجا آوردن دو ركعت نماز طواف.
[ 276 ]
9ـ سعي ميان صفا و مروه.
10ـ طواف ديگري كه آن را «طواف نساء» مي نامند.
11ـ دو ركعت نماز طواف نساء.
12ـ اقامت شب هاي يازدهم و دوازدهم در مني.
13ـ رمي جمرات سه گانه; يعني انداختن هفت سنگ، در روزهاي يازدهم و دوازدهم، به هر كدام از سه محلّي كه در مني قرار دارد. شرح هر كدام در مسائل آينده خواهد آمد.
[ 277 ]
مسأله 959ـ قبلا نيز اشاره شد كه ميقات احرام براي «حجّ تمتّع» «مكّه» است، و از هر جاي مكّه (خواه مسجد الحرام، يا مساجد ديگر مكّه، يا كوچه ها و خيابانها، و يا خانه و منزل باشد) كافي است، و فرقي ميان مكّه جديد و قديم نيست; حتّي محلاّتي از مكّه امروز كه به طرف مني و عرفات گسترش يافته، از همه آن مناطق مي توان احرام بست.
مسأله 960ـ احتياط واجب آن است كه از نقاطي از شهر مكّه، كه از مسجد تنعيم دورتر است (يعني از محدوده حرم بيرون است) احرام نبندد (مسجد تنعيم نزديكترين حدّ حرم است) و بهتر از همه جا براي احرام حجّ، مسجد الحرام است.
مسأله 961ـ بهترين وقت براي احرام حج، روز ترويه (هشتم ذي الحجّه) است، ولي از سه روز قبل از آن نيز مي توان احرام بست و به سوي مني حركت كرد، تا از آنجا به عرفات برود، به خصوص افراد پير و بيماران، در صورتي كه از ازدحام بترسند، مي توانند زودتر از اين هم حركت كنند.
مسأله 962ـ آخرين وقت احرام حج موقعي است كه تأخير از آن سبب شود به وقوف عرفات، كه از ظهر روز نهم تا غروب است، نرسد. بنابراين،
[ 278 ]
صبح روز نهم نيز مي تواند مُحرم شود و خود را به عرفات برساند (در صورتي كه امكان رسيدن در اين موقع باشد).
مسأله 963ـ چگونگي احرام بستن و لبّيك گفتن به همان شكلي است كه در احرام عمره ذكر شد.
مسأله 964ـ نيّت بايد خالص و براي اطاعت خداوند باشد، و ريا كردن موجب بطلان عمل است.
مسأله 965ـ هرگاه نيّت حجّ تمتّع كند، و لبّيك هاي واجب را ـ به شكلي كه در احرام عمره بيان شد ـ بگويد، و قصد احرام كند، و اموري را كه بر محرم حرام است برخورد تحريم كند، محرم مي شود.
مسأله 966ـ تمام چيزهايي كه در محرّمات احرام بيان شد، در اين احرام نيز حرام است، و از جهت كفّاره نيز تفاوتي بين احرام حج و عمره نيست.
مسأله 967ـ اگر احرام را فراموش كند و به مني يا عرفات برود، واجب است به مكّه بازگردد و احرام ببندد، و چنانچه بر اثر تنگي وقت يا عذر ديگري، بازگشت به مكّه ممكن نشود از همان جا كه هست (عرفات، يا مشعر، يا مني قبل از رمي جمرات و قرباني كردن) محرم مي شود، و اگر بعد از آن متوجّه شود، وقت احرام گذشته و حجّش صحيح است.
مسأله 968ـ هرگاه احرام را فراموش كند، و پس از انجام تمام اعمال حج يادش بيايد، حجّش صحيح است، ولي اگر بعد از وقوف به عرفات و مشعر، و قبل از انجام تمام اعمال حج يادش بيايد، احتياط مستحب آن است كه حجّش را به همان صورت تكميل نموده، و در سال بعد نيز اعاده كند.
مسأله 969ـ شخصي كه بر اثر جهل به مسائل حج و فرانگرفتن احكام شرعي احرام نبندد، در حكم كسي است كه به واسطه فراموشي احرام را ترك كرده، كه در مسائل بالا حكم آن بيان شد.
مسأله 970ـ اگر كسي آگاهانه و از سوي عمد احرام را تا زمان فوت
[ 279 ]
وقوف عرفات و مشعر ترك كند، حجّ او باطل است.
سؤال 971ـ فاصله برخي از محلّه هاي جديد الاحداث مكّه تا مسجد الحرام شايد بيش از هيجده كيلومتر است، و عرفاً از توابع مكّه محسوب مي شود، ولي ظاهراً جزء مكّه نيست، چرا كه تابلوهاي راهنمايي با فلش جهت مكّه را مشخّص نموده است. با توجّه به اين مطلب، احرام بستن از محلّه هاي مذكور چه حكمي دارد؟
جواب: اگر از محلّه هاي مكّه محسوب شود احرام بستن از آن مانعي ندارد; ولي چنانچه عرفاً از محلّه هاي آن نيست، يا مشكوك است، كفايت نمي كند.
سؤال 972ـ اشخاص معذور كه مي توانند اعمال مكّه را قبل از وقوفين (وقوف به عرفات و مشعر) انجام دهند، چنانچه از روي ناآگاهي به احكام شرعي اعمال مكّه را بدون احرام انجام دهند چه حكمي دارد؟
جواب: بنابر احتياط واجب كفايت نمي كند، و بايد آن اعمال را دوباره پس از احرام حج، قبل از وقوفين، يا بعد از انجام اعمال مني بجا آورند.
[ 280 ]
سؤال 973ـ اگر شخصي در عرفات يا مني متوجّه شود كه به هنگام احرام حج تلبيه نگفته، تكليف او چيست؟
جواب: در صورت امكان بايد به مكّه بازگردد و دوباره محرم شود، و تلبيه بگويد و بقيّه اعمال را انجام دهد، و اگر ممكن نيست همانجا قصد احرام كند و «لبّيك» بگويد، و اگر بعد از تقصير يا حلق يادش بيايد، اعمالش صحيح است و نيازي به احرام و لبّيك نيست.
/ وقوف در عرفات
[ 281 ]
مسأله 974ـ دوّمين واجب از واجبات حج، وقوف به عرفات است. عرفات بياباني است در حدود بيست كيلومتري مكّه، كه امروز به صورت نيمه مشجّر در آمده، و واجب است حجّاج از ظهر تا غروب روز نهم ذي الحجّه در آنجا بمانند.
مسأله 975ـ احتياط آن است كه از اوّل ظهر تا غروب آفتاب در آنجا توقّف كنند، خواه سواره باشند يا پياه، در حال حركت باشند يا نشسته، در حال بيداري باشند و يا مقداري خواب و مقداري بيدار، و مستحبّ مؤكّد است كه در اين مدّت مشغول ذكر خدا و توجّه به ذات پاك او و توبه و دعا باشند، كه فضيلت دعا و نيايش در اين مكان و در اين زمان بي نظير است.
مسأله 976ـ اگر در تمام وقت بيهوش يا خواب باشد، وقوف او باطل است، ولي چنانچه قبل از ظهر به عرفات آمده و نيّت كرده، صحيح است.
مسأله 977ـ وقوف در عرفات عبادت است، و بايد با نيّت و قصد قربت همراه باشد. نيّت آن عبارت خاصّي ندارد، همين مقدار كه در دل قصد كند كه در عرفات از ظهر تا غروب براي خدا توقّف مي كند كافي است.
مسأله 978ـ هرگاه از روي عمد قبل از غروب آفتاب از عرفات كوچ كند و باز نگردد، گناه كرده و بايد يك شتر در مني (و احتياطاً در روز عيد)
[ 282 ]
قرباني كند (و اگر نتواند شتر قرباني كند، بايد هيجده روز روزه بگيرد) و در هر صورت حجّش صحيح است، و اگر قبل از غروب آفتاب دوباره به عرفات بازگردد و تا غروب در آنجا بماند و سپس كوچ كند، كفّاره اي بر او واجب نيست.
مسأله 979ـ هرگاه قبل از غروب آفتاب كوچ كند، اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله باشد، در صورتي كه يادش بيايد اگر امكان دارد بايد بازگردد، و اگر مراجعت نكند گناهكار است، و بنابر احتياط كفّاره نيز دارد، و اگر يادش نيامد چيزي بر اونيست.
مسأله 980ـ گرچه وقوف در عرفات درتمام وقتي كه در بالا گفته شد واجب است، و تركش گناه مي باشد، ولي تمام آن از اركان حج نيست. بلكه ركن حج فقط مقداري از مدّت است; يعني اگر كسي تنها مقداري از ظهر تا غروب را در عرفات توقّف كند، حجّش صحيح است، و اگر عمداً وقوف را در تمام اين مدّت ترك كند حجّ او باطل خواهد شد، و وقوف در شب عيد، كه «وقوف اضطراري» نام دارد، براي او كفايت نمي كند.
مسأله 981ـ كسي كه موفّق به دركوقوف درعرفات از ظهر تا غروب نشود، واجب است مقداري از شب عيد را ـ هرچندكم باشد ـ در آنجا توقّف كند، بنابراين اگر بر اثر موانع، زماني به عرفات برسد كه مردم از آنجا كوچ كرده باشند، مقداري از شب را مي ماند، سپس به سوي مشعر مي رود، به شرط آن كه قبل از طلوع آفتاب روز عيد خود را به مشعرالحرام برساند، و اين را «وقوف اضطراري عرفات» مي گويند، و اگر موفّق به وقوف اضطراري نيز نشد، يعني نتوانست چيزي از شب را در آنجا بماند، كافي است كه مقداري از وقوف مشعرالحرام را، كه شرح آن خواهد آمد، درك كند. در اين صورت نيز حجّش صحيح است.
مسأله 982ـ اگر كسي بر اثر عذري موفّق به وقوف در عرفات در روز نهم ذي الحجّه نشد، و شب عيد را هم عمداً و بدون هيچ عذري وقوف نكرد، حجّ او باطل مي شود; هر چند وقوف به مشعر الحرام را درك نمايد.
[ 283 ]
سؤال 983ـ آيا حدودي كه براي «عرفات» و «مشعر» و «مني» مشخّص شده، و علاماتي كه نصب كرده اند، جهت مناسك حج اعتبار دارد؟
جواب: آري معتبر است.
سؤال 984ـ شخصي وقوف اختياري عرفات را درك كرده (از ظهر روز نهم تا غروب آفتاب در عرفات بوده) ولي قبل از رفتن به مشعر بي هوش شده است. اگر تا آخر اعمال حج به هوش نيايد تكليف چيست؟ اگر بعد از بي هوشي او را به كشورش منتقل كرده باشند چه حكمي دارد؟ و چنانچه بعد از ايّام تشريق (بعد از سيزدهم ذي الحجّه) در ماه ذي الحجّه به هوش آيد و در مكّه يا كشورش باشد، چه كند؟
جواب: درك وقوف اختياري عرفه براي صحت حجّ او كافي است. پس اگر به هوش آيد بقيّه اعمال را بجا مي آورد، و اگر نتواند بجا آورد نايب مي گيرد، به شرط آن كه وقت اعمال باقي باشد. در غير اين صورت، صحّت حجّ او مشكل است، و براي خروج از احرام احتياطاً عمره مفرده بجا مي آورد.
سؤال 985ـ زني كه عادت ماهانه اش (مثلا) شش روز بوده، در حال
[ 284 ]
عادت براي عمره تمتّع مُحرم مي شود. روز هشتم ذي الحجّه كه روز ششم عادت اوست پاك مي گردد، و پس از غسل اعمال عمره تمتّع را انجام مي دهد، و براي حجّ تمتّع محرم مي شود، ولي ظهر روز نهم در عرفات لك مي بيند، و نمي داند كه آيا اين لك بيني پس از ده روز ادامه خواهد داشت، تا آن را استحاضه حساب كند و اعمال قبلي اش صحيح باشد، يا قبل از ده روز قطع مي گردد تا احكام حيض داشته باشد. وظيفه اش چيست؟ اگر در همين فرض در مشعر لك ببيند تكليفش چه مي باشد؟
جواب: چنانچه كاملا پاك شده باشد عمره او هنگام پاك بودن صحيح است، و ديدن لك بعد از آن ضرري به آن نمي زند; (زيرا طُهر متخلّل بنابر اقوي حكم حيض را ندارد). بنابراين منظور از ده روز مجموع دو خون است، نه با ضميمه كردن طُهرِ واقع در ميان آن دو.
سؤال 986ـ در فرض سؤال قبل، اگر در عرفات يا مشعر لك ديد، و همان وقت يقين پيدا كرد كه خون حيض است و قبلا در حال انجام اعمال عمره پاك نبوده، با توجّه به اين كه وقتِ وقوفِ اختياري يا اضطراري باقي است، ولي براي بازگشت به مكّه وانجام اعمال عمره تمتّع وقت ندارد، وظيفه اش چيست؟
جواب: بايد به حجّ اِفراد عدول كند و بعد از اتمام حج، عمره مفرده بجا آورد.
سؤال 987ـ آيا قبل از نيّت وقوف به عرفات صعود به «جبل الرحمة» (كوهي كه در وسط عرفات است) كراهت دارد، يا پس از آن؟
/ وقوف در مشعرالحرام
جواب: فقط در وقت وقوف كراهت دارد.
[ 285 ]