بخش 15

7 تا 11ـ واجبات پنج گانه مكّه (بعد از مني)

مسأله 1158ـ بعد از انجام اعمال سه گانه «مني» واجب است براي انجام باقي مانده اعمال حج به مكّه بازگردد، و اعمال مكّه را، كه پنج چيز است، انجام دهد، و آنها عبارتند از:

1ـ «طواف حج» كه آن را «طواف زيارت» نيز مي نامند.

2ـ «نماز طواف حج».

3ـ «سعي بين صفا و مروه».

4ـ «طواف نساء».

5ـ «نماز طواف نساء».

اين پنج واجب را به همان كيفيّت كه در عمره تمتّع بيان كرديم بدون هيچ تفاوت بجا مي آورد، مگر در نيّت كه اينجا بايد به نيّت طواف حج و نماز و سعي آن باشد، سپس به نيّت طواف نساء و نماز آن.

مسأله 1159ـ حاجي مي تواند بعد ازاعمال مني بلافاصله در همان روز عيد قربان به مكّه برود، و اعمال بالا را انجام دهد، و بهتر است كه از روز يازدهم تأخير نيندازد، و اگر تأخير انداخت از روز سيزدهم نگذرد، ولي تا آخر ماه ذي الحجّه نيز مي تواند اين اعمال را انجام دهد; هر چند احتياط

[ 330 ]

مستحب عدم تأخير از روز سيزدهم است.

مسأله 1160ـ اعمال مكّه را بايد بعد از اعمال مني (رمي جمره عقبه، قرباني و تقصير) بجا آورد; ولي چند گروه مي توانند قبل از رفتن به عرفات آنها را بجا آورند:

1ـ زنهايي كه ترس دارند هنگام بازگشت از مني گرفتار عادت ماهانه، يا وضع حمل گردند، و نتوانند در مكّه بمانند تا پاك شوند و اعمال خود را بجا آورند.

2ـ بيماراني كه نتوانند در ازدحام جمعيّت طواف و سعي را بجا آورند.

3ـ پيرمردان يا پيرزناني كه از انجام اين اعمال هنگام بازگشت از مني به خاطر زيادي جمعيّت عاجز باشند، يا خوف خطر يا ضرر داشته باشند.

4ـ تمام كساني كه مي دانند بعد از مراجعت به علّتي قادر به انجام اين اعمال نيستند، و يا فوق العاده به زحمت مي افتند (و فرقي ميان طواف نساء و طواف حج در اين مسأله نيست).

مسأله 1161ـ در مواردي كه اين اعمال را مقدّم مي دارد احتياط واجب آن است كه محرم به احرام حج شود، سپس آنها را انجام دهد.

مسأله 1162ـ اگر بيمار بعد از بازگشت از «مني» بهبودي يابد، يا زن پاك باشد، و توانايي بر طواف و سعي پيدا كند، احتياط واجب آن است كه اعاده نمايد (هر چند قبل از رفتن به عرفات آن را انجام داده باشد).

مسأله 1163ـ طواف نساء بر مرد و زن، پير و جوان، متأهّل و مجرّد، و حتّي كودكان مميّز و خنثي واجب است، و بدون آن زن بر مرد و مرد بر زن حلال نمي شود، بلكه احتياط واجب آن است كه اگر كودك غير مميّز را به حج آورده، و محرم كرده اند، وليّ او همراه او طواف نساء را بجا آورد.

مسأله 1164ـ اگر «طواف نساء» را ترك كند، خواه از روي عمد باشد، يا

[ 331 ]

جهالت، يا فراموشي، همسر بر او حرام است، تا بازگردد و طواف كند. و اگر بازگشت ممكن نيست، يا مشكل است، نايب بگيرد. و اگر از دنيا برود، وليّ او قضاي آن را به جا مي آورد.

مسأله 1165ـ اگر شخصي، طواف نساءهاي متعدّدي را ترك كرده باشد، يك طواف نساء براي همه آنها كافي است، و در اين حكم (ترك طواف نساء) فرقي ميان زن و مرد و كودك نيست; زيرا طواف نساء بر همه لازم است، و بدون آن همسر براي او حلال نمي شود.

مسأله 1166ـ در عمره حجّ تمتّع طواف نساء واجب نيست، ولي در حجّ تمتّع و عمره مفرده طواف نساء واجب است.

مسأله 1167ـ طواف نساء و نماز آن ركن نيست، و ترك عمدي آن موجب باطل شدن حج نمي گردد، هر چند انجام آن در عمره مفرده و حجّ تمتّع واجب است، و اگر بجا نياورد همسر بر او حلال نمي شود; بلكه به خواستگاري رفتن و شاهد عقد شدن نيز بنابر احتياط واجب بدون طواف نساء جايز نيست.

مسأله 1168ـ طواف نساء را نمي توان بلافاصله بعد از طواف حج و قبل از سعي بجا آورد; بلكه بايد پس از اتمام سعي انجام شود; ولي اگر از روي فراموشي، يا ندانستن مسأله، آن را قبل از سعي بجا آورد صحيح است. همچنين تقديم سعي بر طواف زيارت (حج) و نماز آن در حال اختيار جايز نيست.

مسأله 1169ـ طواف نساء را در حال ضرورت، مثل ترس از حيض و عدم امكان اقامت در مكّه تا زمان پاكي از آن، مي توان قبل از سعي بجا آورد; ولي احتياط واجب آن است كه پس از آن هم نايبي بگيرد كه از طرف او انجام دهد.

[ 332 ]

مسأله 1170ـ هرگاه زني كه طواف حج و طواف نساء را بجا نياورده، گرفتار عادت ماهانه شود، و پيش از پاك شدن ناچار به ترك مكّه باشد (مثل اين كه كاروان مهلت نمي دهد تا پاك شود) لازم است براي طواف حج و نماز آن نايب بگيرد، سپس خودش سعي را بجا آورد، سپس براي طواف نساء و نماز آن نايب بگيرد (همچنين كسان ديگري كه به سبب بيماري يا عذر ديگر قادر به انجام طواف و سعي نباشند بايد نايب بگيرند).

مسأله 1171ـ هرگاه طواف نساء را فراموش كند و از حج بازگردد، در صورت امكان بايد خودش برگردد و بجا آورد، و چنانچه ممكن نباشد، يا مشقّت داشته باشد نايب مي گيرد، و پس از آن كه نايب طواف نساء و نماز آن را انجام داد، مرد بر زن و زن بر مرد حلال مي شود.

مسأله 1172ـ كسي كه طواف واجب (اعمّ از طواف عمره، يا طواف حج، يا طواف نساء) را فراموش كند، و به وطن بازگردد، و با همسر خود نزديكي نمايد، هرگاه از روي فراموشي و جهل به مسأله باشد كفّاره ندارد، ولي اگر مسأله را مي دانسته و عمداً مرتكب آن شده بايد كفّاره بدهد، و كفّاره آن در محرّمات احرام گذشت. و مانند مسأله قبل عمل مي نمايد.

مسأله 1173ـ اگر بر اثر جهل به مسأله طواف را ترك كند، و به وطن خويش بازگردد، بايد حج را اعاده نمايد، و اگر طواف عمره بوده قرباني واجب نيست، ولي اگر طواف حج بوده احتياط واجب آن است كه قرباني كند.

مسأله 1174ـ با انجام اعمال سه گانه مني و اعمال پنج گانه مكّه، آنچه در احرام براي حاجي حرام بود در سه مرحله حلال مي شود:

1ـ بعد از تراشيدن يا كوتاه كردن موي سر، تمام محرّمات احرام، جز بوي خوش و همسر، حلال مي شود.

[ 333 ]

2ـ پس از طواف زيارت و نماز طواف و سعي صفا و مروه، بوي خوش نيز حلال مي شود.

3ـ بعد از طواف نساء و نماز آن، همسر نيز بر او حلال مي شود.

مسأله 1175ـ كساني كه به خاطر عذري (مانند پيري، ترس از عادت ماهانه، بيماري و مانند آن) طواف زيارت و نساء را قبل از وقوف به عرفات انجام داده اند، بوي خوش و همسر بر آنها حلال نمي شود، بلكه تمام محرّمات احرام بعد از حلق يا تقصير بر چنين افرادي حلال مي گردد.

[ 334 ]

[ 335 ]

استفتائات اعمال بعد از مني

الف) مقدم داشتن اعمال پنج گانه مكّه

سؤال 1176ـ اگر نايب ترس از بيماري يا عادت ماهانه داشته باشد، آيا مي تواند اعمال حج را بر وقوفين و اعمال مني مقدّم دارد؟

جواب: مانعي ندارد.

سؤال 1177ـ اگر شخصي تنها نگراني او اين باشد كه پس از بازگشت از مني، بر اثر ازدحام جمعيّت نتواند طواف كند، آيا مي تواند اعمال مكّه را مقدّم دارد؟

جواب: احتياط آن است كه مقدّم بدارد، و بعداً اگر نتوانست براي طواف نايب بگيرد.

سؤال 1178ـ آيا شخصي كه ديگري او را به وسيله تخت هاي مخصوص طواف مي دهد، مي تواند اعمال مكّه را مقدّم دارد؟

جواب: اگر عذر ديگري ندارد، و در هر صورت بايد ديگري او را طواف دهد، نمي تواند اعمال مكّه را مقدّم بدارد.

سؤال 1179ـ حجّاج محترمي كه به واسطه عذرهايي اعمال مكّه را قبل از اعمال مني انجام مي دهند، آيا مي توانند سعي را بعد از بازگشتن از مني و

[ 336 ]

بقيّه اعمال را قبل از آن بجا آورند؟

جواب: بايد همه را قبلا انجام دهند.

سؤال 1180ـ تقديم اعمال مكّه براي معذورين جايز است، يا لازم؟

جواب: احتياط واجب آن است كه ترك نكند.

سؤال 1181ـ آيا كساني كه اعمال مكّه را مقدّم مي دارند، بايد نزديكترين زمان به وقت وقوف به عرفه را انتخاب كنند، يعني كمي قبل از حركت به سوي عرفات، يا اين كار لازم نيست؟

جواب: لازم نيست.

سؤال 1182ـ تشخيص عذر براي كساني كه اعمال مكّه را مقدّم مي دارند، بر عهده چه كسي است؟

جواب: تشخيص با خود مكلّف است.

سؤال 1183ـ كسي كه اعمال مكّه را قبل از وقوف به عرفات انجام مي دهد، آيا مي تواند طواف نساء را بعد از اعمال مني و بقيّه را قبل از وقوف به عرفات انجام دهد؟

جواب: لازم است همه را با هم انجام دهد.

سؤال 1184ـ شخصي كه مجاز است اعمال مكّه را قبل از وقوف به عرفات انجام دهد، اگر بر اثر جهل بدون احرام آن اعمال را بجا آورده باشد، چه حكمي دارد؟

جواب: بنابر احتياط واجب كفايت نمي كند، و بايد يا قبل از وقوف به عرفات آنها را با احرام اعاده كند، يا بعد از وقوف و اعمال مني آنها را بجا آورد.

[ 337 ]

ب) طواف نساء

سؤال 1185ـ آيا بر نايب لازم است علاوه بر طواف نساء كه به نيّت منوب عنه بجا مي آورد، براي خود نيز طواف نساء انجام دهد؟

جواب: واجب نيست.

سؤال 1186ـ نيّت نايب در طواف نساء چگونه است؟

جواب: احتياط آن است كه نيّت ما في الذّمه كند; هر چند مي تواند به نيّت منوب عنه انجام دهد.

سؤال 1187ـ آيا مي توان چند روز پس از سعي، طواف نساء را بجا آورد، يا بايد بلافاصله پس از سعي بجا آورد؟

جواب: تأخير انداختن طواف نساء مانعي ندارد.

سؤال 1188ـ شخصي پس از انجام فريضه حج ازدواج كرد، و خداوند به او فرزنداني عنايت فرمود. پس از آن متوجّه شد كه در حج، طواف نساء را ترك كرده است. اكنون وظيفه اش چيست؟ و همسر و فرزندانش چه حكمي دارند؟

جواب: در صورتي كه جاهل به مسأله بوده، فرزندانش حلال زاده هستند، ولي بايد طواف نساء را انجام دهد، و عقد ازدوجشان را بنابر احتياط واجب دوباره بخوانند.

سؤال 1189ـ مردي به همسرش گفت: «وظيفه من طواف نساء است، ولي تو بايد طواف رجال بجا آوري!» زن نيز به همين نيّت طواف كرد. آيا كفايت مي كند؟

جواب: چون منظورش انجام وظيفه مربوط به حج بوده، مانعي ندارد (هر چند چيزي به نام طواف رجال نداريم).

[ 338 ]

سؤال 1190ـ شخصي پس از بازگشت از مكّه شك مي كند كه طوافِ نساءِ حج يا عمره مفرده را بجا آورده يا نه، وظيفه اش چيست؟

جواب: اگر اجمالا توجّه به وجوب طواف نساء داشته، مي گويد انجام داده ام، و اگر از وجوب آن اطّلاع نداشته، احتياط واجب آن است كه طواف نساء را انجام دهد، و اگر خودش نمي تواند، نايب بگيرد.

سؤال 1191ـ آيا ترك طواف نساء از روي جهل به مسأله، همانند ترك طواف زيارت حجّ و عمره است، كه بايد حج را اعاده نموده، و شتر قرباني نمايد؟

جواب: ترك طواف نساء حج را باطل نمي كند، و كفّاره هم ندارد; ولي تا زماني كه آن را بجا نياورده همسر بر او حرام است، و بنابر احتياط واجب آميزش با همسرش كفّاره دارد; امّا در صورت فراموشي يا ندانستن مسأله كفّاره ندارد.

سؤال 1192ـ شخصي قبل از انجام طواف نساء با همسرش ملاعبه نموده، و از روي شهوت به او دست زده است. آيا كفّاره دارد؟

جواب: بنابر احتياط واجب كفّاره دارد; ولي در صورت فراموشي يا ندانستن مسأله كفّاره ندارد.

سؤال 1193ـ اگر نايب طواف نساء را بجا نياورد، آيا فقط همسر بر او حرام مي شود، يا علاوه بر آن ذمّه اش نيز مشغول است، كه حتّي اگر فوت كرده باشد بايد از طرف او قضا كنند؟

جواب: ذمّه او مشغول است; بايد خودش در حال حيات انجام دهد، و اگر نمي تواند نايب بگيرد.

سؤال 1194ـ آيا طواف نساء بر پيرمردان و پيرزناني كه عرفاً قادر بر

[ 339 ]

آميزش جنسي نيستند و ازدواج نمي كنند، و نيز كساني كه عنين هستند، واجب است؟

جواب: همه بايد انجام دهند.

سؤال 1195ـ زن و شوهري به مكّه مشرّف شده، و مناسك را بجا آورده اند، ولي چون زن شوهرش را دوست نداشته، طواف نساء و نماز آن را ترك كرده، و شوهر هم آنها را بجا نياورده، و به وطن بازگشته اند. حكم اين زوجين از نظر محرميّت و زندگي در يك خانه چيست؟

جواب: اين زن و شوهر فقط نمي توانند با هم مناسبات و استمتاعات جنسي داشته باشند، تا زماني كه برگردند و طواف نساء و نماز آن را بجا آورند، و اگر خودشان نمي توانند، لازم است براي طواف نايب بگيرند; يعني از كساني كه به مكّه مي روند خواهش كنند كه به نيابت از آنها طواف نساء و نماز آن را بجا آورند.

سؤال 1196ـ آيا منظور از اين كه مي فرماييد: «بدون طواف نساء زن بر مرد، و مرد بر زن حلال نمي شود». فقط آميزش جنسي است، يا ساير استمتاعات را هم شامل مي شود؟

جواب: ساير استمتاعات را نيز شامل مي شود.

سؤال 1197ـ هرگاه كسي كه طواف نساء را ترك كرده با همسرش آميزش كند و فرزندي به وجود آيد، آيا حلال زاده است و از آنها ارث مي برد؟

جواب: در هر حال فرزند او مشروع است، و از آنها ارث مي برد.

سؤال 1198ـ كسي كه طواف نساء را انجام نداده، و در اين حال زني را عقد كرده، آيا عقد او صحيح است؟

جواب: عقد او باطل است، و چنانچه علم به حكم داشته، آن زن بر او

[ 340 ]

حرام ابدي مي شود.

سؤال 1199ـ كسي كه طوافِ نساءِ عمره مفرده را بجا نياورده، و پس از آن حجّ اِفراد بجا آورده است، آيا طوافِ نساءِ حجّ اِفراد كفايت مي كند؟

جواب: آري كفايت مي كند.

سؤال 1200ـ شخصي طواف نساء عمره مفرده را فراموش كرده، و براي عمره تمتّع محرم شده است. طواف مذكور را پس از انجام عمره تمتّع بجا آورد، يا قبل از آن؟

جواب: مي تواند بعد از انجام اعمال عمره تمتّع بجا آورد، و اگر تأخير بيندازد طواف نساء حجّ كافي است.

سؤال 1201ـ خانمي كه اعمال مكّه را بر وقوف عرفات مقدّم داشته، بعد از انجام سعي حائض مي گردد. شوهرش در همان زمان به نيابت از او طواف نساء را انجام مي دهد. آيا اين نيابت صحيح است؟

جواب: چنين نيابتي صحيح نيست. زيرا تقديم اعمال مكّه براي كسي جايز است كه خودش بخواهد آن را انجام دهد.

سؤالات ديگر

سؤال 1202ـ آيا بعد از اعمال مني و قبل از اعمال پنج گانه مكّه مي توان طواف مستحبّي انجام داد؟ پس از احرام عمره تمتّع و قبل از انجام اعمال آن چطور؟

جواب: احتياط ترك طواف مستحبّي در اين دو حال است.

سؤال 1203ـ كساني كه مي توانند در مشعر در شب عيد وقوف اضطراري نمايند،پس از وقوف به مني آمده و رمي جمره عقبه نموده اند، آيا جايز است

[ 341 ]

پس از رمي براي قرباني به كسي وكالت دهند، و قبل از انجام ذبح تقصير نموده، و براي انجام طواف و اعمال مكّه همان شب عيد به مكّه بيايند؟

جواب: جايز است.

سؤال 1204ـ اگر شخصي بعد از اتمام حجّ تمتّع از مكّه خارج شود، و بخواهد دوباره به مكّه بازگردد، آيا لازم است محرم شود، و دوباره اعمال عمره را انجام دهد؟

جواب: هرگاه در همان ماه قمري برگردد احرام لازم نيست.

سؤال 1205ـ آيا خروج از مكّه بعد از اعمال مني و قبل از اعمال مكّه، جايز است؟

جواب: مانعي ندارد.

سؤال 1206ـ حجّاجي كه از مني باز مي گردند، و هنوز طواف واجب را بجا نياورده اند، آيا مي توانند طواف مستحبّي بجا آورند؟

جواب: احتياط آن است كه تا اعمال واجب را انجام نداده، طواف مستحبّي نكنند.

سؤال 1207ـ خانمي به همراه شوهرش به سمت جمرات حركت كرد. بر اثر شلوغي و ازدحام شوهرش را گم كرده، و بخاطر شدّت اضطراب و ترس شوكّه شده، و از هوش مي رود. مأمورين او را به بيمارستان منتقل نموده، و پس از چند روز در بيمارستان پيدا مي شود، در حالي كه قادر بر سخن گفتن نبوده، و نمي توانسته بقيّه اعمالش را بجا آورد. به شوهرش مي گويند: «اعمال همسرت را انجام بده»، و حتّي از او سؤال مي كنند كه آيا انجام دادي؟ جواب مي دهد: «آري، انجام دادم». البتّه او هم پس از جريان همسرش ناراحت و مضطرب بوده، و هوش و حواس كاملي نداشته است.

[ 342 ]

پس از مراجعت به ايران قسم ياد مي كند كه اعمال نيابتي را بجا نياورده ام. حجّ آن خانم چه حكمي دارد؟ اكنون وظيفه اش چيست؟

جواب: چنانچه اعمال روز عيد (رمي جمره، قرباني، تقصير) را بجا آورده، و اعمال مكّه را انجام نداده، در صورت امكان خودش به مكّه برود و آن اعمال را بجا آورد، و اگر ممكن نيست، نايب بگيرد، و در فرض سؤال كه صورت اضطرار است كفّاره اي به سبب عدم بيتوته در مني لازم نيست، و نسبت به عدم انجام رمي جمرات، در سال بعد قضا كند، و اگر خودش نمي تواند برود، نايب بگيرد.

/ توقّف شبانه (بيتوته) در مني   

[ 343 ]

12ـ توقّف شبانه (بيتوته) در مني

مسأله 1208ـ شخصي كه بدون عذر در نيمه اوّل شب در مني نبوده، بايد نيمه دوم شب را در مني بيتوته كند.

مسأله 1209ـ نيمه شب از اوّل غروب آفتاب تا طلوع صبح محاسبه مي شود.

مسأله 1210ـ واجب است حاجي شب يازدهم و دوازدهم را در مني بماند (و در بعضي از مواقع، شب سيزدهم نيز واجب مي شود) و اگر در اين شبها در غير مني باشد بايد كفّاره بدهد (به شرحي كه در مسائل آينده خواهد آمد).

مسأله 1211ـ كافي است نيمي از شب را در آنجا بماند; خواه نيمه اوّل باشد، يا دوّم.

مسأله 1212ـ مانعي ندارد كه حاجي شب يازدهم بعد از نيمه شب براي انجام اعمال مكّه به مكّه بيايد، يا همان روز عيد بعد از انجام اعمال سه گانه مني به مكّه بيايد، و تا نيمه شب بازگردد، كه بيتوته مني انجام شود.

مسأله 1213ـ بيتوته در مني نيز مانند ساير اعمال حجّ نيّت و قصد قربت مي خواهد، و كافي است در قلبش نيّت كند كه براي انجام حجّ تمتّع از حَجّة الاسلام، يا حجّ مستحبي شب را در مني مي ماند.

[ 344 ]

مسأله 1214ـ هرگاه كسي از روي اضطرار و ناچاري از بيتوته در مني خودداري كند گناهي بر او نيست و كفّاره هم ندارد، و حجّش نيز صحيح است.

مسأله 1215ـ چند طايفه از بيتوته در مني معاف هستند:

1ـ پير مردان، پيرزنان، بيماران و پرستارانشان، كه ماندن در مني براي آنها مشقّت شديد دارد.

2ـ مسؤولان و خدمه كاروانها، در صورتي كه ناچار باشند براي حلّ مشكلات زوّار به مكّه بيايند.

3ـ كساني كه از ازدحام جمعيّت هنگام بازگشت عمومي خوف ضرر يا خطر دارند.

4ـ كساني كه در مكّه در تمام شب مشغول انجام اعمال طواف يا عبادت ديگري باشند، و جز براي ضروريّات خود كار ديگري انجام ندهند، ولي در غير مكّه كافي نيست.

5ـ كساني كه براي انجام مناسك به مكّه آمده، و قبل از طلوع فجر به مني بازگردند.

6ـ كساني كه مي ترسند اگر در مني بمانند اموال قابل توجّه آنها در مكّه از بين برود.

مسأله 1216ـ بيتوته كردن در دامنه كوههاي اطراف مني ـ به خصوص در موقع ازدحام ـ مانعي ندارد.

بيتوته شب سيزدهم

مسأله 1217ـ سه طايفه بايد شب سيزدهم را نيز در مني بمانند، و در روز سيزدهم جمرات سه گانه را (بنابر احتياط واجب) رمي كنند:

[ 345 ]

1ـ كسي كه در احرام خود مرتكب صيد حيواني شده است.

2ـ كسي كه در احرام با همسرش نزديكي كرده باشد.

3ـ كسي كه روز دوازدهم از مني كوچ نكند تا آفتاب غروب كند و شب فرا رسد. در اين سه صورت ماندن شب سوّم در مني واجب است، و در غير اين سه صورت مي تواند روز دوازدهم بعد از ظهر به مكّه بازگردد.

مسأله 1218ـ كسي كه در احرام عمره تمتّع از صيد و نزديكي با همسرش اجتناب نكرده، نيز بايد شب سيزدهم را در مني بماند، بنابراين حكم مذكور اختصاص به احرام حج ندارد.

مسأله 1219ـ اگر حاجي قبل از غروب آفتاب شب سيزدهم از مني خارج شده و بعد از غروب براي كاري به مني بازگشته، واجب نيست شب سيزدهم را بماند و روز آن رمي كند.

بازگشت از مني

مسأله 1220ـ بازگشت از مني در روز دوازدهم بايد بعد از اذان ظهر باشد; ولي كساني كه در روز سيزدهم كوچ مي كنند قبل از ظهر نيز جايز است.

مسأله 1221ـ اگر صبح دوازدهم از مني كوچ كند و به مكّه بيايد، كار خلافي كرده، و احتياط واجب آن است كه اگر مي تواند به مني بازگردد.

مسأله 1222ـ زنان نيز بايد بعدازظهر روز دوازدهم از مني كوچ كنند. حتّي اگر از رمي در روز معذور بوده، و در شب دوازدهم رمي كرده اند، بنابر احتياط واجب نمي توانند قبل از ظهر از مني كوچ كنند; مگر اين كه از ماندن تا بعد از ظهر معذور باشند.

[ 346 ]

كفّاره ترك بيتوته در مني

مسأله 1223ـ كسي كه بيتوته واجب مني را ترك كند، احتياط واجب آن است كه براي هر شب يك گوسفند قرباني كند.

مسأله 1224ـ كساني كه در زمين هاي متّصل به مني، كه از مني نيست، در شب يازدهم و دوازدهم بيتوته مي كنند بايد كفّاره بدهند، و براي هر شب، بنابر احتياط واجب، يك گوسفند قرباني كنند; هر چند معتقد بوده اند كه آنجا جزء مني است، يا به گفته اشخاص محلّي مطمئن شده بودند.

مسأله 1225ـ در وجوب قرباني فرقي نيست بين آن كه از روي علم و عمد بيتوته را ترك كرده باشد، يا از روي فراموشي، يا ناآگاهي از مسأله شرعي.

مسأله 1226ـ كساني كه در تمام شب در مكّه مشغول عبادت بوده، و به مني نيامده اند، قرباني بر آنها واجب نيست.

[ 347 ]

استفتائات بيتوته

سؤال 1227ـ شخصي قصد دارد بعد از انجام اعمال سه گانه مني، جهت انجام اعمال پنج گانه به مكّه برود، ولي مي داند اگر به مكّه برود چند ساعت از بيتوته ابتداي شب مني را درك نمي كند. وظيفه اش چيست؟

جواب: با توجّه به اين كه بيتوته نصف دوّم شب نيز كافي است، اشكالي ندارد.

سؤال 1228ـ شخصي در شب يازدهم و دوازدهم در مسجدالحرام به عبادت مشغول مي شود. با توجّه به اين كه بايد تمام شب را مشغول عبادت باشد، چنانچه بر اثر خستگي مرتّباً چرت بزند و بيدار شود، چه حكمي دارد؟

جواب: هرگاه به قدري چرت بزند كه صدق نكند تمام شب را مشغول عبادت بوده كافي نيست، و بايد كفّاره بدهد.

سؤال 1229ـ آيا اشتغال به عبادت در شبهاي يازدهم و دوازدهم، در پشت بام مسجدالحرام كافي است؟

جواب: عبادت در هر جاي مكّه كافي است.

سؤال 1230ـ كساني كه از رمي جمرات در روز معذور هستند، آيا مي توانند شب دوازدهم رمي روز دوازدهم را انجام دهند و به مكّه بروند، يا بايد صبر

[ 348 ]

كنند همراه ديگر حجّاج بعد از ظهر روز دوازدهم كوچ نمايند؟

جواب: احتياط واجب صبر كردن است.

سؤال 1231ـ شخصي در شب دوازدهم پس از نيمه شب از مني به مكّه مي رود، و روز بعد براي رمي جمرات به مني باز مي گردد. آيا لازم است قبل از ظهر به مني بازگردد؟ يا چون وظيفه اي غير از رمي ندارد، بعد از ظهر هم مي تواند بيايد؟

جواب: احتياط واجب آن است كه قبل از ظهر به مني بيايد، و بعد از ظهر حركت كند.

سؤال 1232ـ مدير كاروان زنها را قبل از ظهر دوازدهم از مني خارج نموده است. وظيفه كساني كه از مسأله اطّلاع نداشته اند، يا اگر متوجّه بودند نمي توانستند بدون همراهان و مدير كاروان در مني بمانند، چيست؟

جواب: با توجّه به اين كه عذر داشته اند، مانعي ندارد.

سؤال 1233ـ سابقاً فرموديد شخصي كه نصف اوّل شب را در مني نبوده واجب است نصف دوم را در مني بماند. آيا چنين شخصي كفّاره هم بايد بپردازد؟

جواب: كفّاره ندارد.

سؤال 1234ـ اين جانب مدير كاروان هستم. چندين سال قبل به اتّفاق اعضاي كاروان در جايي كه يقين داشتم جزء مني است مستقر شديم، و شبهاي يازدهم و دوازدهم را در آنجا بسر برديم. سالهاي بعد يقين كردم كه آنجا جزء مني نبوده است. با توجّه به اين مطلب، لطفاً بفرمائيد:

الف) آيا كفّاره اي بر من و ساير حجّاج واجب است؟

ب) در صورتي كه كفّاره واجب باشد، آيا كفّاره ساير حجّاج هم بر عهده من است؟

[ 349 ]

ج) آيا لازم است اين مطلب را به اعضاي كاروان اطّلاع دهم؟

جواب: كفّاره ترك بيتوته بنابر احتياط واجب بر خود شما لازم است، ولي اعلان به ديگران لازم نيست; امّا اگر آنها با خبر شوند و كفّاره بدهند، شما بايد آنها را راضي كنيد. ضمناً دامنه هاي كوههاي اطراف مني، جزء مني است.

سؤال 1235ـ علامت گذاري حدود مني در سالهاي قبل، با آنچه اكنون توسّط حكومت عربستان صورت گرفته متفاوت است. اينجانب، كه مدير كاروان هستم، در سالهاي قبل به اتّفاق كاروان در قطعه زميني بيتوته كرديم كه طبق علامتگذاري قديم جزء مني بوده، و طبق علامت گذاري فعلي خارج از مني محسوب مي شود. تكليف ما نسبت به اين مسأله چيست؟ آيا لازم است به اطّلاع حجّاج برسانم؟

جواب: اگر در محلّي بيتوته كرده ايد كه يقين داشته ايد جزء مني است، تا يقين به خلاف آن پيدا نكنيد كفّاره اي به شما تعلّق نمي گيرد، و در اين صورت اعلان به ساير حجّاج لازم نيست; و علامت گذاريهاي فعلي قابل قبول است.

[ 350 ]

/ رمي جمرات در روزهاي يازدهم و دوازدهم   

[ 351 ]

13ـ رمي جمرات در روزهاي يازدهم و دوازدهم

مسأله 1236ـ در روز يازدهم و دوازدهم، كه رمي هر سه جمره واجب است، بايد ترتيب را ميان جمرات رعايت كند; يعني اوّل «جمره اولي» بعد «جمره وسطي» و سپس «جمره عقبه» را ـ كه آخرين جمره است ـ سنگ بزند. (اين مربوط به روز يازدهم و دوازدهم است; ولي در روز دهم، يعني روز عيد، فقط جمره عقبه را رمي مي كند). تمام اين سه جمره علامت دارد، و نام آنها روي تابلوها نوشته شده است.

مسأله 1237ـ هرگاه ترتيب را در رمي جمرات رعايت نكرد، بايد برگردد و طوري بجا آورد كه ترتيب حاصل شود; امّا اگر چهار سنگ يا بيشتر به هر كدام به ترتيب زده باشد، لازم نيست از اوّل شروع كند، بلكه بر مي گردد و باقيمانده را به ترتيب مي زند، و اگر كمتر از چهار سنگ زده از اوّل شروع مي كند، و به هر كدام هفت سنگ مي زند، و اگر از يكي از جمرات سه سنگ يا كمتر ترك كرده، فقط همان را تكميل مي كند، و چيز ديگري بر او واجب نيست.

مسأله 1238ـ اگر عمداً ترتيب را رعايت نكرد، احتياط واجب آن است كه برگردد و از آغاز شروع كند، و فرقي ميان چهار سنگ، يا كمتر از آن نيست.

[ 352 ]

مسأله 1239ـ بر اشخاصي كه بايد شب سيزدهم در مني بمانند، واجب است روز سيزدهم رمي جمرات كنند.

مسأله 1240ـ ترك عمدي رمي جمرات گناه و معصيت است، ولي موجب بطلان حج نمي شود.

مسأله 1241ـ در هر روز از اين روزها بايد به هر يك از جمرات هفت سنگ ريزه پرتاب كند، و چگونگي رمي و شرايط و واجبات آن در اعمال روز عيد قربان (رمي جمره عقبه) گذشت.

مسأله 1242ـ وقت رمي جمرات از اوّل طلوع آفتاب است تا غروب آفتاب، و در شب جايز نيست.

مسأله 1243ـ كساني كه از رمي جمرات در روز معذورند، مثل بيماران و كساني كه ترس از ازدحام جمعيّت دارند و مانند آنها، مي توانند شب قبل، يا شب بعد رمي كنند.

مسأله 1244ـ ترتيب در رمي جمرات واجب است; يعني ابتدا جمره اولي، و بعد از آن جمره وسطي، و سپس جمره عقبه را رمي كند.

مسأله 1245ـ اگر ترتيبي را كه در مسأله قبل گفته شد رعايت نكرد، بايد دوباره آنچه را بر خلاف ترتيب بجا آورده تكرار كند، به طوري كه ترتيب حاصل گردد. مثلا اگر اوّل جمره وسطي را رمي كرده و بعد جمره اولي را، كافي است جمره وسطي را دوباره رمي كند، و پس از آن جمره عقبه را رمي نمايد، و لازم نيست رمي جمره اولي را تكرار كند.

مسأله 1246ـ در آنچه كه در مساله قبل گفته شد، تفاوتي نيست بين آن كه عمداً بر خلاف ترتيب عمل كرده باشد، يا از روي فراموشي، يا ندانستن مسأله باشد. در هر صورت بايد ترتيب حاصل شود.

مسأله 1247ـ رعايت ترتيب در تمام هفت سنگ لازم نيست، بلكه در

[ 353 ]

چهار سنگ اوّل واجب است، بنابراين اگر چهار سنگ به جمره اولي، سپس چهار سنگ به جمره وسطي بيندازد، و بعد از آن جمره عقبه را رمي كند، ترتيب مراعات شده است; هر چند در باقيمانده ترتيب رعايت نشود، ولي احتياط آن است كه باقيمانده را نيز با ترتيب بزند; امّا عمداً اين كار را نكند.

مسأله 1248ـ اگر در يكي از روزها رمي جمرات را فراموش كند، واجب است روز بعد قضاي آن را بجا آورد، و اگر دو روز را فراموش نمايد، بايد در روز سوّم قضاي آن دو روز را نيز انجام دهد. همچنين اگر عمداً ترك كرده باشد.