بخش 16
شک در رمی استفتائات رمی جمرات فصل سیزدهم احکام مصدود و محصور استفتائات محصور و مصدود فصل چهاردهم عمره مفرده فاصله معتبر بین دو عمره مفرده اعمال عمره مفرده
مسأله 1250ـ اگر برخي از جمرات رمي نشود، قضاي آن هم لازم است، بنابراين اگر روز يازدهم جمره اولي را رمي كرده، و دو جمره ديگر را رمي نكرده باشد، روز بعد بايد قضاي آن را بجا آورد.
مسأله 1251ـ اگر روز بعد متوجّه شود كه روز قبل جمرات را برخلاف ترتيب لازم رمي كرده، بايد قضاي آن را به گونه اي انجام دهد كه ترتيب حاصل شود.
مسأله 1252ـ اگر به هر يك از جمرات چهار سنگ پرتاب كرده، و در روز بعد يادش بيايد، بايد روز بعد باقيمانده را قضا كند، و بهتر است قضا را مقدّم بدارد.
مسأله 1253ـ اگر كسي رمي جمرات سه گانه را فراموش كند، و از مني به
[ 354 ]
مكّه برود، چنانچه تا روز سيزدهم متوجّه شود بايد برگردد و انجام دهد، و در صورتي كه خودش نتواند، بايد نايب بگيرد، و اگر بعد از روز سيزدهم متوجّه شود، يا عمداً آن را به تأخير اندازد، بايد خودش يا نائبش در سال بعد در همان ايّام قضا نمايد، و حجّش صحيح است.
مسأله 1254ـ اگر رمي جمرات را فراموش كند، و زماني يادش بيايد كه از مكّه خارج شده، واجب است خودش در سال بعد قضاي آن را بجا آورد، و در صورت عدم امكان، كسي براي او نيابت كند.
مسأله 1255ـ حكم كسي كه رمي بعضي از جمرات را فراموش كند (نه تمام آنها را) همانند كسي است كه تمام آنها را فراموش كرده، كه در مسائل بالا روشن شد; بلكه كسي كه كمتر از هفت سنگ در تمام جمرات يا بعضي از آنها انداخته، همين حكم را دارد; (بنابر احتياط واجب).
مسأله 1256ـ اشخاصي كه معذور از انداختن سنگ هستند، مانند بيماران، اطفال، معلوليني كه قادر بر رمي نيستند، افراد بيهوش، كساني كه از شدّت ضعف توانايي بر رمي ندارند، و مانند آنها، بايد نايب بگيرند، و اگر از نايب گرفتن هم عاجز باشند، مثل اطفال و افراد بيهوش، وليّ آنها يا شخص ديگري، به نيابت از آنها رمي جمرات مي كند، و در سال بعد نايب مي گيرند.
مسأله 1257ـ هرگاه پس از انجام رمي توسّط نائب، عذر برطرف شود و وقت باقي باشد، احتياط آن است كه خودش دوباره انجام دهد.
مسأله 1258ـ چنانچه بيمار مأيوس از بهبودي خود باشد، يا معذور نااميد از برطرف شدن عذر گردد، واجب است نايب بگيرد، و اگر مأيوس نيست احتياطاً صبر كند.
مسأله 1259ـ اگر شخصي معذور از رمي باشد، و اطرافيان او مأيوس از برطرف شدن عذرش باشند، بايد با اجازه او برايش نايب بگيرند، و بدون اذن كافي نيست.
[ 355 ]
شك در رمي
مسأله 1260ـ هرگاه بعد از گذشتن روزي كه رمي در آن روز واجب است، شك كند كه آن را انجام داده، يا نه (مثلا روز يازدهم شك كند رمي روز عيد را بجا آورده، يا نه؟) به شك خود اعتنا نمي كند.
مسأله 1261ـ هرگاه پس از پرتاب سنگ شك كند كه صحيح پرتاب كرده يا نه، اعتناء نمي كند.
مسأله 1262ـ اگر موقع رمي جمره عقبه شك كند جمره اولي يا وسطي يا هر دو را رمي كرده يا نه؟ يا صحيح انجام داده يا نه؟ اعتنا به شك نمي كند.
مسأله 1263ـ هرگاه قبل از شروع رمي جمره دوّم، شك كند كه هفت سنگ به جمره اوّل پرتاب كرده يا كمتر، بايد برگردد و كسري احتمالي را جبران كند تا يقين به رمي هفت سنگ پيدا كند، هر چند از عمل منصرف شده باشد.
مسأله 1264ـ هرگاه بعد از شروع به رمي جمره بعدي، در تعداد سنگهايي كه به جمره قبل زده شك كند، چنانچه يقين داشته باشد كه چهار سنگ به جمره قبلي پرتاب كرده و نسبت به سه سنگ ديگر مشكوك باشد، احتياط واجب آن است كه مقدار مشكوك را به جا آورد، هر چند بعد از تكميل رمي جمره بعدي باشد، و اگر در كمتر از چهار سنگ شك كند، تا مقدار چهار سنگ را اعتنا نكند و بگويد انشاء الله بجا آورده ام، و سه سنگ ديگر بزند; بنابر احتياط واجب.
مسأله 1265ـ هرگاه بعد از فراغت از رمي جمرات سه گانه، يقين پيدا كند كه يك، يا دو، يا سه سنگ، از يكي از سه جمره ناقص شده، بايد به هر مقدار كه احتمال نقصان مي دهد به هر سه جمره بيندازد، و اگر يقين كند به
[ 356 ]
يكي از جمرات كمتر از چهار سنگ زده، احتياط واجب آن است كه همه را از سر بگيرد.
مسأله 1266ـ اگر بعد از گذشتن وقت هر سه روز، يقين كند كه در يك روز رمي نكرده، ولي دقيقاً نداند كه كدام روز بوده، كافي است يك روز را به نيّت ما في الذّمّه قضا كند.
[ 357 ]
سؤال 1267ـ آيا زنها و مراقبين آنها، و افراد ناتواني كه مجازند بعد از نيمه شب از مشعر الحرام به مني بروند، مي توانند شبانه رمي كنند؟
جواب: اگر از رمي در روز معذورند مي توانند شب رمي كنند; بلكه زنها مطلقاً مجازند شبانه رمي نمايند.
سؤال 1268ـ آيا مي توان بدون عذر در شب رمي كرد، يا كافي نيست؟
جواب: رمي در شب بدون عذر جايز نيست، و چنانچه بدون عذر رمي در روز را ترك نمايد گناه كرده، و رمي او صحيح نيست، ولي تمام كساني كه احساس خطري در روز مي كنند، مي توانند شبانه رمي كنند.
سؤال 1269ـ آيا مي توان زنها را شب دهم بعد از نيمه شب از مشعر به مني آورد و همان شب آنان را به جمره عقبه برد تا رمي كنند، سپس شب دوازدهم هم رمي روز يازدهم را انجام دهند و هم رمي روز دوازدهم را بجا آورند، مخصوصاً كه ازدحام و خطرات احتمالي وجود دارد؟
جواب: اين كار اشكالي ندارد.
سؤال 1270ـ كساني كه از رمي در روز معذورند، آيا لازم است نايب بگيرند تا رمي در روز انجام شود، يا مي توانند خودشان در شب رمي كنند؟
[ 358 ]
جواب: تا بتوانند در شب رمي كنند، نايب گرفتن اشكال دارد.
سؤال 1271ـ شخصي جهت رمي جمرات نايب شده است. آيا مي تواند شبانه رمي نيابتي را انجام دهد؟ همچنين كسي كه در تمام مناسك حج نايب شده، و از ابتدا مي دانسته كه نمي تواند رمي كند، يا نمي تواند در روز رمي نمايد، يا نسبت به رمي در روز كوتاهي مي كند، حكمش چيست؟
جواب: نايب بايد اعمال اختياري حج را انجام دهد، و اگر معذور باشد نمي تواند نايب شود. البتّه عذرهايي كه به طور طبيعي گاه در حج پيش مي آيد مانع نيابت نيست، و كسي كه در رمي نايب شده بايد در روز رمي كند. مسامحه و كوتاهي در رمي موجب بطلان نيابت نمي شود، هر چند در فرض سؤال جايز نيست.
سؤال 1272ـ شخصي كه نمي تواند رمي جمرات كند و معذور است، آيا مي تواند كسي را به عنوان نايب اختيار كند كه او هم از رمي در روز معذور است؟ آيا بودن يا نبودن كسي كه بتواند رمي را در روز انجام دهد در حكم مسأله تأثير دارد؟
جواب: در صورت امكان بايد كسي را نايب كند كه در روز رمي نمايد.
سؤال 1273ـ فرموده ايد: «رمي در شب دهم براي زنان جايز است، خواه توانايي رمي در روز را داشته باشند يا نه». آيا با اين حال زنان مي توانند نايب شوند؟
جواب: نيابت آنها مانعي ندارد، و در شب رمي مي كنند.
سؤال 1274ـ هرگاه مردي كه قادر است رمي را در روز انجام دهد، نايب زني در رمي جمرات شود، آيا مي تواند رمي زن را در شب انجام دهد؟
جواب: بايد رمي را در روز انجام دهد.
[ 359 ]
سؤال 1275ـ هرگاه افرادي صبح روز دهم بر اثر ازدحام جمعيّت از رمي معذور باشند، ولي اطمينان دارند كه بعد از ظهر خلوت مي شود و قادر بر رمي خواهند بود، آيا چنين افرادي مي توانند صبح نايب بگيرند؟
جواب: اگر مي توانند در عصر همان روز رمي كنند، نمي توانند نايب بگيرند.
سؤال 1276ـ افرادي كه از انجام آن دسته از مناسك حج معذورند كه حتّي ترك عمدي آن ضرري به حج نمي زند، مانند رمي جمرات در روز يازدهم و دوازدهم، و بيتوته در مني در شبهاي مذكور، آيا چنين اشخاصي مي توانند نايب شوند؟
جواب: چنانچه عذرهاي مذكور از ابتداي نيابت وجود داشته باشد نمي توانند نايب شوند; ولي عذرهايي كه گاه در حج پيش مي آيد، مانع از نيابت نيست.
سؤال 1277ـ كسي كه به نيابت از ديگري رمي جمره مي كند، آيا كافي است پس از رمي هر جمره براي خودش، به نيابت از ديگري آن جمره را رمي كند، هر چند از چندين نفر نيابت داشته باشد؟ يا بايد ابتدا هر سه جمره را به قصد خود رمي كند، سپس به نيّت هر يك از كساني كه از آنها نيابت كرده به شكل بالا عمل كند؟
جواب: هر دو صورت صحيح است.
سؤال 1278ـ خانمي كه احتمال مي دهد بجا آوردن رمي جمرات باعث شروع عادت ماهيانه اش شود، آيا صرف اين احتمال مجوّز نايب گرفتن جهت رمي شود؟
جواب: اگر در اثر آن به مشقّت مي افتد عذر محسوب مي شود، و مي تواند نايب بگيرد، و اگر مشقّتي براي او ندارد نبايد نايب بگيرد.
[ 360 ]
سؤال 1279ـ شخصي بر اثر كسالت و بيماري، براي رمي جمرات در روزهاي يازدهم و دوازدهم نايب گرفته، و در روز سيزدهم كه بهبود يافته براي قضاي رمي جمرات بدين شكل عمل كرده است: «ابتدا جمره عقبه را رمي كرده، سپس از جمره اولي شروع كرده، و براي هر دو روز چهارده سنگ پشت سر هم زده، سپس چهارده سنگ به جمره وسطي زده، و بعد از آن چهارده سنگ به جمره عقبه پرتاب كرده» و اكنون به وطنش بازگشته است، وظيفه اش چيست؟
جواب: اگر كسالت داشته و معذور بوده، و نايب گرفته، و نايب به وظيفه اش عمل كرده عمل او صحيح بوده، و نياز به قضا نداشته است، و در هر صورت، تكرار به شكلي كه نوشته ايد صحيح نيست.
سؤال 1280ـ شخصي روز سيزدهم متوجّه مي شود كه رمي جمره عقبه را در روز عيد غلط انجام داده است. آيا پس از قضاي رمي جمره عقبه لازم است رمي روز يازدهم و دوازدهم را نيز تكرار كند؟
جواب: لازم نيست.
سؤال 1281ـ كسي كه موفّق به ذبح قرباني نشده، و حلق يا تقصير نيز نكرده، مي تواند رمي روز يازدهم را انجام دهد؟
جواب: مانعي ندارد.
سؤال 1282ـ آيا رمي جمرات از طبقه دوم جايز است؟
جواب: به هنگام ازدحام جمعيّت مانعي ندارد; بلكه در غير ازدحام نيز جايز است.
سؤال 1283ـ شخصي به هنگام رمي جمرات در تعداد سنگهايي كه پرتاب كرده شك مي كند، سپس آن مقدار را رها كرده، از اوّل شروع مي نمايد. آيا رمي او صحيح است؟
[ 361 ]
جواب: اشكالي ندارد; هر چند با زدن مقدار قطعي باقيمانده، وظيفه او تمام است و بقيّه اضافه بوده است.
سؤال 1284ـ گاه سنگريزه هاي موجود در مشعر را از خارج مشعر مي آورند، و در آنجا مي ريزند، ولي معلوم نيست كه از حرم است، يا خارج حرم. رمي با آنها چه حكمي دارد؟
جواب: در صورت شك اعتنا نكنيد، و اگر يقين داشته باشيد كه از خارج مشعر آورده اند از آنها براي رمي استفاده نكنيد، مگر اين كه مدّتي بماند و جزء مشعر محسوب شود.
سؤال 1285ـ آيا پرتاب بيش از هفت سنگ، اشكالي براي رمي ايجاد مي كند؟
جواب: اگر از اوّل قصد زيادتر از هفت سنگ را به عنوان انجام وظيفه شرعي داشته صحيح نيست، و بايد رمي را دوباره انجام دهد; ولي اگر بعد از تمام شدن هفت سنگريزه، اضافه زده ضرري ندارد.
[ 362 ]
[ 363 ]
فصل سيزدهم
احكام مصدود و محصور
مسأله 1286ـ «مصدود» به كسي گفته مي شود كه شخصي (خواه دشمن، يا مأمور دولت) او را بعد از احرام براي عمره يا حج، از انجام اعمال باز دارد. و «محصور» به كسي گفته مي شود كه بر اثر بيماري يا شكستگي اعضا، يا مجروح شدن، و امثال آن نتواند اعمال حج يا عمره را بجا آورد.
مسأله 1287ـ كسي كه احرام عمره يا حج بست، بايد عمره و حج را تمام كند، و اگر انجام ندهد به احرام باقي خواهد ماند، ولي اگر مصدود يا محصور شد، بايد به دستورهاي آينده عمل كند تا از احرام بيرون آيد.
مسأله 1288ـ شخصي كه محرم به احرام «حج» يا «عمره» شود، و دشمن يا فرد ديگري، مانند مأموران دولت، يا سارقين، يا غير آنها، او را از رفتن به مكّه باز دارند، و راه ديگري براي رفتن به مكّه نداشته باشد، يا اگر راهي باشد هزينه آن را ندارد، در همان جا يك قرباني مي كند و از احرام خارج مي شود، و احتياط آن است كه قرباني را به قصد خروج از احرام انجام دهد. همچنين احتياط آن است كه موي سر خود را كوتاه كند، و اگر دسترسي به قرباني پيدا نكرد، همان جا نيّت خارج شدن از احرام مي كند، و
[ 364 ]
احتياط آن است كه به جاي قرباني، ده روز (به شرحي كه قبلا گفته شد) روزه بگيرد، و اگر در آنجا به آن صورت نتوانست بگيرد، تمام آن را در بازگشت روزه بگيرد.
مسأله 1289ـ اگر كسي با احرام عمره وارد مكّه شد، و دشمن، يا كس ديگري او را از انجام اعمال باز داشت، حكم مسأله قبل را دارد.
مسأله 1290ـ هرگاه شخصي را به خاطر بدهكاري، يا اتّهام ديگري زنداني كنند، يا به ظلم حبس نمايند، حكم مسأله سابق را دارد.
مسأله 1291ـ اگر بعد از احرام، براي رفتن به مكّه، يا اجازه بجا آوردن اعمال پولي مطالبه كنند، چنانچه تمكّن دارد بايد بپردازد; مگر اين كه موجب عسر و حرج گردد، و اگر تمكّن ندارد، يا حرجي است، حكم «مصدود» را دارد.
مسأله 1292ـ اگر يك راه بسته باشد، و راه ديگري هست كه مي تواند از آن برود، و هزينه آن را هم دارد، به احرام باقي مي ماند تا از آن راه برود، و چنانچه از آن راه رفت و به اعمال حج نرسيد، با انجام عمره مفرده از احرام خارج مي شود.
مسأله 1293ـ هرگاه شخص مصدود خوف داشته باشد كه اگر از راه ديگر برود به حج نمي رسد، نمي تواند به صرف خوف، اعمال مصدود را انجام دهد و از احرام خارج گردد; بلكه وظيفه اش آن است كه از آن راه برود، و زماني كه وقت اعمال حج گذشت با عمره مفرده از احرام خارج گردد.
مسأله 1294ـ مصدود شدن به جلوگيري از آمدن به مكّه بعد از احرام، يا آمدن به مكّه و ممنوع شدن از انجام همه اعمال حج بر اثر زندان و بازداشت يا هر عامل ديگر، و يا ممنوع شدن از وقوف به عرفات و مشعر حاصل مي شود. امّا اگر تنها از اعمال مني ممنوع گردد براي رمي و قرباني
[ 365 ]
نايب مي گيرد، سپس موي سر را مي تراشد يا كوتاه مي كند، و از احرام بيرون مي آيد، و بقيّه اعمال مكّه را شخصاً انجام مي دهد، و اگر وقوفها را انجام داده، و فقط از انجام اعمال مني و اعمال مكّه ممنوع شود، براي رمي و قرباني نايب گرفته، سپس تقصير مي كند، و بعد براي اعمال مكّه نايب مي گيرد، و در تمام اين صورتها حجّ او صحيح است، واز احرام بيرون مي آيد; مگر در جايي كه ممنوع از ورود به مكّه يا انجام وقوف به عرفات و مشعر گردد، و به تعبير ديگر از بجا آوردن اعمال ركني كه با ترك آنها (حتّي بدون عمد) حج باطل مي شود، ممنوع گردد، كه در اين صورت اگر قبلا مستطيع بوده، يا استطاعت او تا سال آينده باقي بماند، حج بر او واجب مي شود، و اگر در همان سال مستطيع شده، و استطاعت او از ميان رفت، در سال آينده حج بر او واجب نيست.
مسأله 1295ـ مصدود اگر اميد برطرف شدن مانع را داشته باشد احتياط آن است كه صبر كند; ولي اگر گمان برطرف نشدن آن را داشته باشد، مي تواند به دستوري كه براي «مصدود» گفته شد عمل كند.
مسأله 1296ـ «محصور» يعني كسي كه بر اثر بيماري، يا مجروح شدن، يا شكستگي اعضاء و مانند آن، نتواند اعمال حج و عمره را بجا آورد، داراي چهار حالت است:
الف) محرم به احرام عمره مفرده باشد، ولي بر اثر بيماري و مانند آن مجبور است به وطن بازگردد، يا در همان جا بستري شود، و در هر حال قادر به انجام عمره نيست. چنين كسي بايد پول يك قرباني را به مكّه بفرستد، و با دوستان خود قرار بگذارد كه در فلان روز و فلان ساعت در مكّه براي او قرباني كنند، سپس در همان موعد معيّن تقصير مي كند، و از احرام بيرون مي آيد، و همه چيز بر او حلال مي شود مگر همسر، تا زماني
[ 366 ]
كه حالش خوب شود، و عمره مفرده بجا آورد، و اگر حالش خوب شد و نتوانست عمره بجا آورد، نايب مي فرستد، و چنانچه كسي نباشد كه براي او در مكّه قرباني كند، در همان جا كه هست قرباني مي كند و از احرام خارج مي گردد، و اگر آن هم ممكن نشد، در بازگشت به وطن قرباني مي كند.
ب) هرگاه محرم به احرام «عمره تمتّع» باشد، مانند مسأله قبل عمل مي كند، بنابر احتياط واجب، و اگر حجّ او واجب بوده، بايد سال بعد بجا آورد.
ج) هرگاه از مكّه محرم به احرام حجّ تمتّع شده باشد، و بر اثر يكي از موانع نتواند هيچ يك از وقوف به «عرفات» يا «مشعر» را بجا آورد، در اين صورت پول يك قرباني را به وسيله دوستان خود به مني مي فرستد، تا در روز عيد (يا بعد از آن تا سيزدهم) براي او قرباني كنند، و بعد از آن، در ساعتي كه با دوستان خود قرار داده، تقصير مي كند و از احرام بيرون مي آيد، و همه چيز بر او حلال مي شود، جز همسر بنابر احتياط واجب، كه بايد در سال آينده حج بجا آورد تا بر او حلال شود، يا قبل از فرا رسيدن سال آينده عمره مفرده بجا آورد، و اگر نمي تواند، نايب مي فرستد، و بعد از عمره مفرده نايب همه چيز بر او حلال است. چنين كسي اگر حج بر او واجب بوده، بايد سال آينده حجّ واجب را بجا آورد.
د) هرگاه يكي از دو وقوف را درك كند حجّ او صحيح است، و براي بقيّه اعمال، هر چه را بتواند خودش بجا مي آورد، و هر چه را نتواند نايب مي گيرد.
مسأله 1297ـ هرگاه بيمار بهبودي يابد و بتواند خود را به حج برساند، و لااقل يكي از دو وقوف را درك كند، بايد برود و بقيّه اعمال را نيز بجا آورد.
مسأله 1298ـ هرگاه شخص بيمار پس از فرستادن قرباني يا پول آن، بهبود يافت، به طوري كه قادر به رفتن به سوي مكّه شد، بايد به مكّه برود،
[ 367 ]
و اعمال را انجام دهد، بنابراين اگر محرم به احرام حجّ تمتّع است، و در وسعت وقت رسيد، اعمال عمره و حج را بجا مي آورد، و اگر وقت تنگ باشد، به گونه اي كه با انجام عمره به وقوف عرفات نمي رسد، بايد به عرفات برود و حجّ افراد بجا آورد، و احتياط آن است كه قصد عدول كند، و پس از انجام حج، عمره مفرده انجام دهد، و اين حج كفايت از حجّة الاسلام مي كند، و اگر زماني به مكّه برسد كه وقت حج گذشته، يعني به هيچ يك از وقوف مشعر و عرفات نمي رسد، عمره او تبديل به عمره مفرده مي شود، و بايد آن را بجا آورد و از احرام خارج گردد، و احتياط آن است كه قصد عدول به عمره مفرده كند، و حجّ واجب را با وجود شرايط در سال ديگر بجا آورد.
مسأله 1299ـ كساني كه مريض نيستند، ولي به علّت ديگري بعد از احرام نتوانسته اند به مكّه بروند (مثل كسي كه كمر يا پايش شكسته، يا بر اثر خونريزي ضعف بر او مستولي شده) حكم مريض را دارند.
مسأله 1300ـ شخص بيمار براي ذبح قرباني در احرام حج، بايد روز دهم تا سيزدهم وعده قرباني بگذارد، بنابر احتياط واجب، و در احرام عمره تمتّع قبل از خروج حجّاج به عرفات اين كار را انجام دهد.
[ 368 ]
[ 369 ]
سؤال 1301ـ شخصي به نيّت عمره تمتّع استحبابي براي يكي از حضرات معصومين(عليهم السلام) يا شهداء، يا امواتش، احرام بست و طواف و نماز طواف عمره را نيز بجا آورد، سپس قدرت بر اتمام عمل از او سلب شد. آيا حكم مصدود و محصور را دارد؟
جواب: اگر مريض شده، يا دشمن او را از ادامه اعمال ممنوع كرده، و قادر بر اتمام اعمال نيست، و نايب هم نمي تواند بگيرد، حكم محصور و مصدود را دارد.
سؤال 1302ـ آيا تصادف به هنگام احرام، داخل در عنوان محصور است، و شخصي كه تصادف كرده بايد احكام محصور را بجا آورد؟
جواب: آري، هرگاه شرايط حصر حاصل شود، حكم «محصور» بر آن مترتّب مي شود.
سؤال 1303ـ شخصي پس از احرام حج دچار سكته قلبي شده، به گونه اي كه هر نوع حركتي براي او ضرر دارد. وظيفه او چيست؟
جواب: اگر نمي تواند وقوفين را درك كند حكم محصور را پيدا مي كند، و چنانچه وقوفين را درك كرده، در صورت امكان نسبت به بقيّه
[ 370 ]
اعمال نايب مي گيرد، و در صورت عدم امكان مطابق آنچه در مسائل سابق گذشت عمل مي كند.
سؤال 1304ـ اگر مانع ديگري غير از مثالهايي كه معمولا براي مصدود و محصور بيان مي شود حاصل گردد، مثل اين كه پايش بشكند، يا وسيله نقليّه اش خراب شود، يا راه را گم كند، آيا احكام محصور يا مصدود را دارد؟
جواب: نسبت به كسي كه پاي او شكسته احكام محصور جاري مي شود، و نسبت به موانع ديگر ـ مثل خراب شدن وسيله نقليّه، يا مانع ديگر ـ احكام مصدود دارد.
سؤال 1305ـ كسي كه دعاي شرط را، كه مستحب است هنگام نيّت احرام خوانده شود، بخواند و شرط خروج از احرام را در صورت وجود موانعي كند، آيا در صورتي كه محصور يا مصدود شود احكام مصدود و محصور بر او جاري مي شود، يا به مجرّد حدوث اين دو حالت، بدون قرباني از احرام خارج مي گردد؟
جواب: مي تواند از احرام خارج شود، ولي قرباني بر او واجب است، و اثر شرط در جهات ديگر ظاهر مي شود.
سؤال 1306ـ وظيفه كسي كه حجّش را فاسد كرده، سپس مصدود يا محصور شده چيست؟
جواب: وظيفه اش آن است كه اعمال مصدود يا محصور را انجام دهد، سپس در سال آينده حج بجا آورد.
سؤال 1307ـ شخصي كه همراه خود قرباني آورده، سپس محصور يا مصدود شده، آيا ذبح همان قرباني كافي است، يا علاوه بر آن قرباني ديگري نيز بر او واجب است؟
جواب: قرباني ديگري بر او واجب نيست.
[ 371 ]
سؤال 1308ـ هرگاه شخصي پس از انجام اعمال عمره تمتّع و خارج شدن از احرام محصور شود، و نتواند براي حج محرم گردد، وظيفه اش چيست؟
جواب: از احرام خارج شده، ولي كفايت از حجّ واجب نمي كند، و چنانچه سال اوّل استطاعت او باشد، حج بر او واجب نشده است. زيرا استطاعت بدني ندارد.
سؤال 1309ـ شخصي در مدينه مصدوم مي گردد. او را به مسجد شجره مي برند، و محرم مي شود. آيا احرام چنين شخصي صحيح است؟ در صورت صحّت، اگر نتواند مناسك عمره و حج را به جا آورد تكليفش چيست؟
جواب: احرامش صحيح است. اگر بتواند عمره و حجّ را، هر چند با كمك نايب در طواف و سعي، انجام دهد حجّ او صحيح است، و اگر نتواند حج بجا آورد، احتياط آن است كه به حكم محصور عمل كند، و با احرام مزبور عمره مفرده هم انجام دهد.
سؤال 1310ـ يكي از حجّاج پير و بيمار كاروان ما، پس از خروج از عمره تمتّع بيماري اش شدّت گرفت، و در بيمارستان بستري شد. من كه روحاني كاروان بودم براي بردن ايشان به عرفات به بيمارستان مراجعه كردم. آنها گفتند: «خود ما بيماران را محرم نموده، و به عرفات و مشعر مي بريم. شما در مني ايشان را از ما تحويل بگيريد» در مني به درمانگاه مراجعه كردم، گفتند: «حال مريض شما وخيم بود، پزشك اجازه حركت به او نداد». پس از مراجعت از مني به بيمارستان رفتم. مشاهده كردم با آن حال وخيم، لباس احرام بر تن دارد! با توجّه به اين كه هر كس وقوفين را درك نكند حجّ او تبديل به عمره مفرده مي شود، احتياطاً براي انجام عمره از او وكالت خواستم. به زحمت گفت: «هر چه مي خواهيد انجام دهيد، و مرا از احرام خارج كنيد». عمره انجام شد، و او را به ايران فرستادند، و متأسّفانه در ايران
[ 372 ]
از دنيا رفت. بعداً در باب محصور به اين مسأله بر خوردم: «محصور بايد براي قرباني در مني نايب بگيرد». با توجّه به اين مطلب به سؤالات زير پاسخ دهيد:
الف) با عنايت به اين كه: «اگر كسي پس از احرام و دخول در حرم از دنيا برود، حجّ او مجزي است». آيا اين حكم شامل فرد مذكور نيز مي شود؟
جواب: اين حكم شامل چنين شخصي نمي شود.
ب) با توجّه به اين كه ما فقط لباس احرام را در تن او ديديم، امّا هر چه تحقيق كرديم نفهميديم چه كسي او را محرم كرده، و تلبيه را گفته يا نه؟ آيا مي توان حكم به محرم بودن او كرد؟
جواب: اين مقدار براي اثبات احرام كافي نيست; بنابراين نمي توانيد او را محرم حساب كنيد.
ج) در اين فرض، آيا طواف نساء بر او واجب بوده است؟
جواب: انجام طواف نساء در اين مورد موافق احتياط است، و عمل نايب در فرض مسأله كافي است.
د) بر فرضِ حكمِ به صحّتِ احرام، آيا اعمال انجام شده كافي است، يا علاوه بر آن قرباني نيز لازم است؟
جواب: قرباني لازم نيست.
هـ ) در صورتي كه قبلا حج در ذمّه او مستقر شده باشد، وظيفه ورثه اش چيست؟
جواب: اگر واجب الحج بوده، بايد براي او حج بجا آورند، و آنچه شما بجا آورده ايد كافي نيست.
و) در صورت اختلاف فتوي در اين مسأله، آيا بايد بر طبق فتواي مرجع تقليد نايب در عمره مفرده، يا مرجع ورثه، يا مرجع ميّت عمل شود؟
جواب: به فتواي مرجع تقليد نايب عمل مي شود.
[ 373 ]
فصل چهاردهم
عمره مفرده
مسأله 1311ـ عمره مفرده يكي از بهترين اعمال است، و فضيلت بسيار دارد. از پيغمبر اكرم(صلي الله عليه وآله) روايت شده كه فرمود:
«اَلْعُمْرَةُ كَفّارَةٌ لِكُلِّ ذَنْب(1); عمره كفّاره تمام گناهان است (و پشت انسان را از بار گناه سبك مي كند)».
مسأله 1312ـ عمره را در هر ماهي از سال مي توان بجا آورد; ولي در ماه رجب از همه ماهها بهتر است(2)، و در اخبار اسلامي درباره آن بسيار تأكيد شده است.
مسأله 1313ـ عمره همانند حج بر دو قسم است: واجب و مستحب.
مسأله 1314ـ كسي كه فقط توانايي بر عمره مفرده داشته باشد احتياط واجب آن است كه آن را بجا آورد; هر چند استطاعت و توانايي بر حج
1 . وسائل الشيعه، جلد 8، صفحه 66، ابواب وجوب الحج، باب 38، حديث 7، و جلد 10، صفحه 240، ابواب العمره، باب 3، حديث 7.
2 . روايات فراواني در اين زمينه وجود دارد، كه تنها در كتاب وسائل الشيعه، جلد 10، صفحه 239، ابواب العمره، باب 3، شانزده روايت نقل شده است.
[ 374 ]
نداشته باشد، و يك مرتبه در تمام عمر بيشتر واجب نيست، بنابراين كساني كه حجّ نيابتي بجا مي آورند، احتياط واجب آن است كه بعد از انجام عمل نيابت، عمره مفرده اي براي خود بجا آورند.
مسأله 1315ـ هر كس قصد دارد وارد مكّه شود واجب است با احرام وارد شود، و براي احرام بايد نيّت عمره يا حج داشته باشد، و اگر موسم حج نيست واجب است عمره مفرده انجام دهد. لكن كساني كه به مقتضاي شغلشان زياد به مكّه رفت و آمد مي كنند (مانند رانندگان اتومبيل، و خدمه كاروانها)، از اين حكم استثنا شده اند. همچنين كساني كه عمره بجا آورده اند اگر از مكّه خارج شوند و دوباره در همان ماه داخل مكّه شوند، احرام و عمره مجدّد بر آنها واجب نيست.
مسأله 1316ـ شخصي كه بيش از يك ماه در مكّه بوده و همين مدّت از عمره مفرده قبلي او گذشته، اگر براي كاري به جدّه رود و در بازگشت بدون احرام وارد مكّه شود، كار خلاف شرعي انجام داده، و بايد به ميقات برگردد و محرم شود و عمره مفرده بجا آورد; زيرا با گذشتن ماه قمري، كسي كه وارد مكّه مي شود بايد عمره ديگري انجام دهد.
مسأله 1317ـ كساني كه عمره را مثلا در ماه شعبان بجا آورده، و در ماه رمضان به (جهت بازديد) به عرفات مي روند، با توجّه به اين كه از محدوده حرم خارج مي شوند در بازگشت بايد محرم شوند، و عمره مفرده ديگري بجا آورند.
فاصله معتبر بين دو عمره مفرده
مسأله 1318ـ تكرار عمره مانند تكرار حج مستحب است، ولي در هر ماه قمري بيش از يك عمره نمي توان بجاي آورد.
[ 375 ]
مسأله 1319ـ همان گونه كه گفته شد در هر ماه قمري يك عمره مستحب است، بنابراين اگر كسي در اواخر ماه رجب وارد مكّه شود و عمره مفرده بجا آورد، و بعداً ماه شعبان شروع شود، مي تواند دوباره عمره مفرده اي بجا آورد، و امّا در همان ماه، دو عمره مفرده اشكال دارد، و اگر كسي بخواهد در يك ماه بيش از يك عمره بجا آورد، به قصد رجاء انجام مي دهد; يعني به اميد اين كه مطلوب درگاه الهي باشد (نه به نيّت دستور قطعي) ولي بهتر آن است كه زائران محترم به جاي اين گونه عمره هاي مكرّر، به طواف بپردازند كه مشروعيّت آن مسلّم است.
اعمال عمره مفرده
مسأله 1320ـ اعمال عمره مفرده هفت چيز است:
1ـ احرام از ميقات.
2ـ طواف خانه خدا (هفت دور).
3ـ نماز طواف.
4ـ سعي صفا و مروه.
5ـ تقصير، يعني كوتاه كردن مو و ناخن.
6ـ طواف نساء.
7ـ نماز طواف نساء.
مسأله 1321ـ طرز بجا آوردن احرام و طواف و ساير اعمال بالا درست مانند عمره حجّ تمتّع است، با اين تفاوت كه در همه اينها نيّت عمره مفرده مي كند.
مسأله 1322ـ عمره مفرده در سه چيز با عمره تمتّع تفاوت دارد:
[ 376 ]
اوّل ـ اين كه در عمره تمتّع بايد تقصير كند(1); ولي مردان در عمره مفرده مخيّرند بين تقصير و سر تراشيدن.
دوّم ـ آن كه در عمره تمتّع، طواف نساء نيست; ولي عمره مفرده طواف نساء هم دارد.
سوّم ـ اين كه ميقات عمره تمتّع يكي از مواقيت پنجگانه است; ولي در عمره مفرده علاوه بر ميقاتهاي مذكور، از أدني الحل (مانند مسجد تنعيم) نيز مي توان محرم شد.