بخش 1

1

3

احكام فقهي ـ اجرايي حج

محمد حسين فلاح زاده

9

پيشگفتار

اهميّت مسائل فقهيِ عمره و حج ، بر كسي پوشيده نيست و بي شك درستي و نادرستي اعمال زائران بيت الله الحرام بستگي به انطباق و عدم انطباق آن ها با احكام و مناسك عمره و حج دارد ، هرچند صحّت اعمال ، مقدمه رسيدن به روح حجّ و مراتب معنوي آن است ولي به تعبير حضرت امام خميني ( قدس سره ) « مراتب معنوي حجّ جز با عمل مو به مو به مناسك حاصل نخواهد شد . » ^{( 1 )}

بي شك عوامل اجرايي كاروان هاي عمره و حج و مسؤولان فرهنگي آن ها نقش به سزايي در اين زمينه دارند و كمك و هدايت و راهنمايي آنان تأثير عميقي در حسن عمل زائران خواهد داشت ، لذا آشنايي اين عزيزان با احكام فقهي عمره و حج ، ضروري تر و مسائل مربوط به چگونگي عملكرد آنان ، از ظرافت بيشتري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پيام حج سال 1416 هـ . ق .

10

برخوردار است كه بايد مورد توجه و عنايت ويژه قرار گيرد .

نوشته حاضر ، كه تقديم شما عزيزان مي شود ، با اين انگيزه آماده شده و در چهار بخش سامان يافته است :

* بخش نخست : راهنماي فقهي ـ اجرايي عمره و حجّ ( ويژه روحانيان كاروان ها )

* بخش دوم : راهنماي فقهي اجرايي ( ويژه عوامل اجرايي كاروان ) .

* بخش سوم : نكات فقهي عمره و حج .

* بخش چهارم : احكام كلّي عمره و حج .

گفتني است بخشي از اين نوشته ، چند سال پيش در جمع مديران و معاونان كاروان هاي حج استان قم ارائه و در فصلنامه « ميقات حج » ( شماره 12 ) چاپ و منتشر شده و بخش ديگري نيز سال گذشته ، در نشريه « آزموده ها » ، شماره ششم ، كه معاونت امور روحانيون بعثه مقام معظّم رهبري تهيه و منتشر مي كند ، آمده است .

اميد است اين مجموعه براي حضرات آقايان روحانيون محترم كاروان ها و در جهت هدايت بهتر زائران ، مفيد باشد و از ارائه نظريه ها و پيشنهادهاي اصلاحي و تكميلي دريغ نفرمايند .

{ . . . رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ } .

حوزه علميه قم ـ تابستان 1385

محمّدحسين فلاح زاده

11

بخش اوّل :

راهنماي فقهي ، اجرايي عمره و حج

( ويژه روحانيان كاروان ها )

13

راهنماي فقهي ـ اجرايي عمره و حج

توجه و عنايت به فراگيري احكام و مناسك عمره و حج و دقّت در امر آموزشِ آن به زائران و نظارت بر صحّت اعمال آنان ، از وظايف اصلي و مهم روحانيون كاروان ها است و بديهي است براي رسيدن به اين هدف و عمل به اين وظيفه ، شناخت مسائل جديد و شيوه هاي درست انتقال آن ها به زائران و راهنمايي آنان هنگام انجام اعمال ، كاري ضروري است .

در اين بخش ، برخي از تجربيات آموزشي ـ فقهي عمره و حج ، براي استفاده و بهره مندي روحانيون كاروان ها تقديم مي شود :

ياد آوري نكته هاي پيش از سفر

در جلساتي كه پيش از سفر برگزار مي شد ، يادآوري نكات زير ضروري است :

1 ـ زائران ، نماز خود را بر روحاني كاروان و عالمِ آشنا به مسائل

14

حج در محل ، عرضه كنند تا اگر اشكالي دارند ، برطرف شود .

2 ـ براي حسابرسي خمس و پرداخت وجوه شرعي ، به دفتر مرجع تقليدِ خود ، يا نماينده او مراجعه كنند و در اين باره اقدام نمايند و تنها كساني كه باقي مي مانند يا شخصاً تمايل به حسابرسي نزد شما دارند ، اقدام فرماييد .

مردم در حسابرسي خمس ، سه دسته هستند :

1 . كساني كه تا كنون حسابرسي نداشته اند .

2 . كساني كه مدتي حسابرسي داشته اند ولي رها كرده اند .

3 . كساني كه حساب سال مرتب دارند .

گروه نخست ؛ بايد تمام اموال و طلب ها و بدهي هاي آن ها محاسبه شود و پس از كسر بدهي ها ، اموال باقي مانده به سه دسته تقسيم گردد :

الف ) اموالي كه خمس آن را بايد بپردازند ، مانند : پول نقد ، مواد مصرفي ، ( مثل برنج ، روغن ، چاي و . . . ) و به فتواي برخي از فقها ، سرمايه كسب .

ب ) اموالي كه خمس ندارد ، مانند : ارث ، ديه و به فتواي برخي از فقها ، هبه و جهيزيه .

ج ) اموالي كه بايد مصالحه شود ، مانند : اجناس مورد نياز زندگي ، كه از سال هاي گذشته در گروه اموال مؤونه قرار گرفته و وضع آن از لحاظ تعلّق خمس معلوم نيست كه از درآمد سال بوده يا نه .

15

گروه دوم ؛ بايد براي مدتي كه حسابرسي نكرده و خمس نپرداخته اند ، مانند گروه اول عمل شود .

گروه سوم ؛ اگر در ميان سال خمسي مشرّف مي شوند و چيزي از خمس سال گذشته بر عهده آن ها نيست و نپرداخته اند ، چيزي از بابت خمس بر آن ها واجب نمي شود ، ليكن اگر پولي براي خريد سوغاتي دارند و در اثناي سفر ، به سال خمسي مي رسد ، سوغاتيِ خريداري شده ، كه تحويل افراد نشده و نيز باقيمانده پول خمس دارد .

حكم خمس پول ثبت نام

س ) هم اكنون كساني كه قصد تشرف به حج يا عمره را دارند ، بايد براي حفظ نوبت ، مبلغ مقرّري را به بانك بسپارند كه اين مبلغ مطابق قرارداد مضاربه است و سودي نيز به آن تعلّق مي گيرد و زماني كه پس از حدود سه سال ، نوبت تشرّف آن ها فرا مي رسد ، اصل پول و سود آن را دريافت مي كنند و به سازمان حجّ و زيارت مي سپارند و به عمره يا حجّ مشرف مي شوند .

حال با توجه به اين كه سپردن پول به بانك ، مقدمه رفتن به حج يا عمره است و چنانچه كسي اين پول را به بانك نسپارد نوبتي را براي رفتن به عمره يا حجّ نخواهد داشت و اكنون طريق رفتن به حج نيز همين است ، آيا به اصل پول و سود آن خمس تعلّق مي گيرد يا نه ؟

16

ج ) * آيت الله تبريزي : در فرض سؤال چنانچه بر اصل پول ، سال بگذرد ؛ يعني از وقت به دست آوردن پولي كه به بانك سپرده اند ، سال گذشته ، بايد خمس آن را بپردازد و نسبت به مقداري كه زيادتر از اصل پول به آن ها مي دهند ، اگر در همان سال به حج يا عمره بروند ، چيزي بر آن ها نيست . والله العالم .

* آيت الله خامنه اي : در فرض مرقوم ، اكر در همان سال خمسي سپرده گذاري به حج مي رود ، خمس ندارد ، ولي اگر نوبت حج از پس از آن سال خمسي است ، مبلغ سپرده اگر از درآمد كسب غير مخمّس بوده ، خمس دارد و سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت به سفر حج قابل وصول نبوده ، جزو درآمد سال وصول محسوب است كه اگر در همان سال به حساب هزينه سفر حجّ محسوب شود خمس ندارد .

* آيت الله سيستاني : به اصل پول خمس تعلق مي گيرد و نيز به سود آن ، اگر از طريق معامله شرعيه ملك صاحب پول شده است ، بلي اگر حج بر او مستقر شده و راه ديگري براي رفتن به حج در سالِ ثبت نام نداشته باشد ، خمس به آن تعلق نمي گيرد .

* آيت الله شبيري زنجاني : در حجّ واجب و يا عمره ، اگر به وسيله اي واجب گردد ، خمس پول مورد سؤال واجب نيست و در حج و عمره مستحب واجب است .

* آيت الله صافي گلپايگاني : در فرض سؤال ، اصل پول خمس دارد ولي سود آن ، اگر با آن پول معاملات شرعي ، با رعايت

17

شرايطش انجام شود و پرداخت سود ، طبق قرارداد بايد در موقع تحويل اصل پول پرداخت شود ، سود مذكور از منافع سال وصول است كه اگر در همان سال صرف مؤونه شود خمس ندارد و اگر باقي بماند آن هم خمس دارد . و الله العالم .

* آيت الله فاضل : افرادي كه براي تشرف به حج ياعمره ثبت نام مي كنند ودر همان سال توفيق تشرّف پيدا نمي كنند ، بايد خمس اصل پول و سود متعلّقه مربوط به سنوات سابق را بپردازند ، مگر براي افرادي كه حج بر آنها مستقر شده و تمكّن از خريد فيش را ندارند .

* آيت الله مكارم شيرازي : هرگاه اين پول از درآمد همان سالي باشد كه نام نويسي كرده است ، نه به خودِ آن خمس تعلّق مي گيرد و نه به سود آن .

* آيت الله نوري همداني : اگر همان سالي كه مستطيع شده است ، آن پول را براي انجام حجّ در نوبت خود به حساب ريخته است . آن پول جزو مؤونه و مخارج آن سال محسوب مي شود و خمس ندارد ، ولي اگر در سال قبل يا سال هاي قبل مستطيع بوده و تأخير انداخته و به حساب نريخته است ، بايد خمس آن را بدهد .

و در عمره نيز اگر به طور متعارف يك مرتبه يا در چند سال يك مرتبه باشد ، پولي كه به حساب ريخته است خمس ندارد امّا سودي كه مي گيرد ، از ارباح آن سالي است كه آن را تحويل مي گيرد و اگر تا آخر سال خمسي خود آن را در مخارج لازم زندگي خود خرج كرد ، خمس ندارد و اگر بماند و سال بر آن

18

بگذرد خمس دارد .

3 ـ چگونگي وصيت نامه نوشتن را به زائران آموزش دهيد ، به ويژه در مورد شرايط وصي و وصيت مالي ، كه بيش از ثلث نباشد و نوشتن نماز و روزه هاي قضا در وصيت نامه .

4 ـ استحباب كوتاه نكردن موي سر و صورت در عمره مفرده از يك ماه پيش از سفر و در عمره تمتّع از اوّل ذي قعده و اگر نشد از اوّل ذي حجه .

5 ـ كاروان هاي مدينه بعد ، چون در آغاز ورود به جدّه عازم جُحفه مي شوند و بايد لباس احرام بپوشند ، به زائران خود ؛ اعم از مرد و زن ، يادآوري كنند كه لباس هاي احرام خود را پيش از سفر وارسي كنند كه معطر نباشد و آن را جدا از اشياي خوشبو بگذارند ، چون در ميقات ، اگر با چنين لباسي مواجه شدند ، نمي توانند آن را بپوشند .

6 ـ در مورد لباس احرامِ بانوان ، ياد آوري مي شود كه نازك و بدن نما نباشد ، حتي به قدري ضخيم باشد كه در فصل گرما كه بر اثر عرق كردن ، لباس به بدن مي چسبد ، بدن نما نشود .

7 ـ خانم ها مي توانند براي جلوگيري از عادت ماهيانه ، قرصهاي مخصوص استفاده كنند ، به شرط آن كه براي آن ها ضرري نداشته باشد .

8 ـ به خانم هايي كه ممكن است لازم شود پيش از ميقات با نذر محرم شوند و شوهرهايشان همسفر آن ها نيستند ، گفته شود كه اجازه نذر را از شوهر بگيرند ؛ چون برخي از فقها اجازه را به طور مطلق

19

شرط مي دانند .

9 ـ شرايط نيابت ، به طور واضح و صريح براي زائران گفته شود و افرادي كه نايب هستند ، حتي المقدور شناسايي و وجود شرايط آن ها لحاظ شود تا پس از سفر و هنگام اعمال ، به مشكل برخورد نكنند ؛ به خصوص كساني كه از نماز صحيح معذورند ، يا نايباند و خود مستطيع هستند ، چون در برخي موارد نيابتشان صحيح نيست و به فتواي برخي از فقها وقتي كه به ميقات رسيدند و استطاعت طريقي نيز حاصل شد ، بايد براي خودشان حج بهجا آورند و نيز خدمه كاروان ها كه گاهي ممكن است در هنگام اعمال عمره يا حج ، مشكلي براي كاروان پيش آيد كه ناگزير بايد اعمال معذور را انجام دهند و به فتواي برخي از فقها ، عذر طاري هم مُخلّ نيابت است .

10 ـ چون احتمال دارد هواپيما نزديك نماز و يا در هنگام نماز باشد ، يادآوري چند نكته به زائران ضروري است :

الف ) حتي المقدور هنگام ورود به سالن انتظار ، با طهارت باشند تا اگر فرصتي به دست آمد ، نماز را بتوانند سريع بخوانند و سوار هواپيما شوند .

ب ) چنانچه نماز را بايد در اثناي سفر و در هواپيما بخوانند ، پيش از سوار شدن ، تحصيل طهارت كنند تا در هواپيما به راحتي بتوانند به وظيفه خود ، كه خواندن نماز است ، عمل كنند .

ج ) چگونگي خواندن نماز در هواپيما نيز توضيح داده شود ،

20

و آن بدين گونه است كه : در صورت امكان بايد به حالت ايستاده ، با مراعات قبله و ساير شرايط خوانده شود و چنانچه به حالت ايستاده ممكن نبود ، به حالت نشسته و در صورت امكان رو به قبله نماز خوانده شود و هر مقدار از شرايط نماز كه ممكن بود بايد مراعات كنند و چنانچه نماز در هواپيما با مراعات شرايطي كه گفته شد خوانده شود نماز صحيح است .

11 ـ چگونگي نماز با اهل سنّت در مكّه و مدينه ، به زائران آموزش داده شود ؛ چون در بدو ورود به مدينه يا مكّه ، در نماز جماعت شركت مي كنند و آشنا به مسائل نيستند و گاهي دچار سر درگمي مي شوند و نكات قابل ذكر در اين خصوص عبارت اند از :

الف ) اذان صبح و ظهر آن ها با اذان ما تفاوت دارد و تنها اذان مغرب كمي زودتر گفته مي شود .

ب ) صبح ها پيش از اذان صبح اذاني براي نماز شب گفته مي شود .

ج ) در هر شبانه روز يازده اذان و اقامه گفته مي شود كه يك اذان براي نماز شب و پنج اذان و پنج اقامه نيز براي نمازهاي واجب يوميه گفته مي شود .

د ) بين اذان و اقامه معمولا چند دقيقه فاصله است كه زائران مي توانند نافله يا قرآن بخوانند .

هـ ) در قرائت سوره حمد « بسم الله . . . » را آهسته مي گويند .

21

و ) پس از حمد ، بخشي از قرآن را مي خوانند كه گاه سوره كامل است و گاه نيست .

ز ) معمولا در نماز صبح روز جمعه ، امام جماعت پس از حمد ، سوره سجده دار مي خواند و پس از آن همگي به سجده رفته سپس بر مي خيزند و قرائت را ادامه مي دهند كه در اين صورت زائران سعي كنند پيش از نماز صبح ، نماز خودشان را به صورت فرادي بخوانند .

ح ) در برخي مواقع ، قنوت را پس از ركوع انجام مي دهند ، كه به جاي آوردن قنوت به همراه آنان پس از ركوع ، مشكلي پيش نمي آورد .

ط ) در حال قرائت ، بيشتر اهل سنّت ، دست بسته نماز مي خوانند كه پيروان مكتب اهل بيت نبايد مانند آنان دست بسته به نماز بايستند .

ي ) نمازگزاران پس از اتمام حمدِ امام جماعت ، همگي « آمين » مي گويند كه نبايد گفته شود ؛ مي توانند « الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ » .

ك ) پس از ركوع توقّف طولاني دارند كه نمازگزارن نيز بايد مراعات كنند و با عجله به سجده نروند ، بلكه منتظر تكبير مكبّر باشند .

ل ) پس از دو سجده ، بدون جلسه استراحت مي ايستند كه بايد جلسه استراحت به جاي آورند ، هرچند بسيار كوتاه .

22

م ) برخي از اهل سنّت هنگام خواندن تشهّد ، انگشت سبابه را تكان مي دهند كه اين كار لزومي ندارد .

ن ) پس از قرائت ركعت دوم ، پيش از ركوع ، قنوت نمي گيرند ، كه زائران نيز قنوت نخوانند ، چون مستحب است و در هر حال ترك آن اشكال ندارد .

ص ) برخي از مذاهب اهل سنّت ، بعد از نماز صبح و نماز عصر ، خواندن نماز مستحب را جايز نمي دانند ، هرچند در فقه شيعه نيز كراهت دارد ( بجز نمازهاي خاص ) لذا تذكّر داده شود كه در آن وقت نافله نخوانند و چنانچه نماز صبح نخوانده اند يا به فتواي مرجعشان بايد مجدداً بخوانند ، پيش از نماز جماعت بخوانند .

ع ) پس از نماز جماعت مسجد النّبي و مسجد الحرام ، كمي صبر كنند ، تا اگر اعلان شد كه نماز ميّت خوانده مي شود ، نماز ميّت بخوانند و بلافاصله پس از نماز جماعت مشغول نماز ديگر نشوند و محلّ خود را ترك نكنند .

12 ـ در نماز ميّت چهار تكبير مي گويند و تكبير پنجم را هنگام گفتن « السَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ » مي گويند ، مي توان گفت . در ضمن نماز ميت مختصر را به زائران آموزش دهيد .

13 ـ لزوم سجده بر ما يصحّ السّجود ( چيزهايي كه سجده بر آن ها صحيح است ) و در هتل ها ، مشاعر و جاهاي ديگر موجود است ( بجز در نماز جماعت يا در جاهايي كه امكان ندارد ) يادآوري

23

شود . چون برخي از زائران تصوّر مي كنند در طول سفر ، مهر گذاشتن جايز نيست يا مجازند بر فرش و امثال آن سجده كنند .

14 ـ هرگز زائري را به تصحيح نماز يا حسابرسي خمس يا پرداخت آن وادار نكنيد كه اثر نامطلوب دارد ، افزون بر اين كه وظيفه شرعي روحاني ، بيان مسائل نماز و خمس و دعوت آن ها به عمل به واجبات است نه اجبار آنان به اين امور .

15 ـ چنانچه حسابرسي خمس زائري انجام شد ، براي پرداخت آن بهتر است او را به دفتر يا بعثه مرجع تقليدش راهنمايي كنيد تا خودش بپردازد . چنانچه درخواست كرد كه شما اين زحمت را متقبل شويد در آن صورت قبول آن ثواب خواهد داشت .

16 ـ كساني كه مدينه قبل هستند ، در جلسات ايران ، تنها فهرستي از اعمال عمره بگويند و از بيان مسائل جزئي و اختلاف فتاوا بپرهيزند .

در مدينه منوره

1 ـ بهترين وقت برگزاري جلسات آموزشي كاروان ، عصرها از ساعت 5 تا 6 و شب ها ميان نماز مغرب و عشا است ، هرچند به مقتضاي زمان و مكانِ جلساتِ ديگر كاروان ها و نظر زائران ، ممكن است اوقات ديگري نيز مناسب باشد .

2 ـ حتي المقدور جلسات آموزشي از 40 تا 50 دقيقه تجاوز نكند و بهتر است مطالب هر جلسه در بردارنده سه بخشِ تاريخ اماكن ،

24

مناسك ، اسرار و معارف باشد .

3 ـ در اوّلين جلسه ، مدت اقامت و كيفيت نماز ( قصر يا اتمام ) يادآوري شود و اين نكته قابل توجه است كه رفتن به اُحُد و قُبا و ديگر اماكن مقدس مدينه ، كه زائران را به زيارت آن ها مي برند ضرري به قصد اقامه ده روز نمي زند .

4 ـ درباره اماكن تخيير و تمام خواندن نماز ، هنگام شركت در نماز جماعت ظهر ، عصر ، عشا توضيح داده شود .

اماكن تخيير جاهايي است كه مسافر مي تواند نمازهاي چهار ركعتي را به صورت تمام يا شكسته بخواند و آن اماكن عبارتاند از :

1 ـ مسجد الحرام ، 2 ـ مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) ، 3 ـ مسجد جامع كوفه ، 4 ـ حرم امام حسين ( عليه السلام )

فتاواي فقها نسبت به اماكن تخيير در مكّه و مدينه ، چنين است :

* تمام شهر مكّه و مدينه

* تمام مسجد الحرام و مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله )

* محدوده قديم مسجد الحرام و مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله )

* مسافر بايد نماز را شكسته بخواند حتّي در مسجد الحرام و مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله )

5 ـ مجدداً كيفيت اقتدا در نماز جماعت اهل سنت و نكات آن يادآوري شود .

6 ـ تذكر داده شود كه مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) تنها قسمت مسقف آن است و محوطه اطراف آن ، كه با نرده هاي آهني محصور شده ، حكم

25

مسجد ندارد .

7 ـ به بانوان يادآوري شود كه ورود شان به مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) و مسجد الحرام و توقّف در ساير مساجد در ايام عادت جايز ^{( 1 )} نيست .

8 ـ مناسب است اوقات نمازهاي يوميّه و نماز شب به زائران يادآوري شود تا برنامه ريزي بهتري براي شركت در نمازهاي جماعت و رسيدن به فضيلت نماز اول وقت داشته باشند .

9 ـ خواندن نماز تحيّت در مساجد مستحب است ولي مي توان زائران را راهنمايي كرد چنانچه نماز قضا داشته باشند مي توانند نماز قضا بخوانند و نيز اگر نماز واجب ادايي بخوانند ، كفايت از نماز تحيت مي كند .

10 ـ از آنجا كه نماز خواندن در قبرستان ، به فتواي برخي از اهل سنّت حرام است ، زائران را از خواندن نماز در كنار بقيع و داخل آن ، برحذر داريد .

11 ـ براي پركردن اوقات فراغت زائران و استفاده معنوي بهتر از آن ، زائران را براي خواندن نماز قضا راهنمايي كنيد و نكات ذيل را نيز به آنان تذكر دهيد :

الف ) نماز قضا را بايد هر چه زودتر خواند و نبايد مسامحه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به فتواي آيت الله بهجت ، عبور حائض از قسمت هاي توسعه يافته مسجدالحرام و مسجد جايز است .

26

شود .

ب ) نماز قضا وقت معيني ندارد ، بلكه در هر وقت از شبانه روز مي توان آن را به جا آورد .

ج ) نماز قضا را به جماعت مي توان خواند و هماهنگي ميان نمازِ امام جماعت و مأموم در نوع نماز ، تعداد ركعات و قصر و اتمام لازم نيست .

د ) مسافر مي تواند نمازهاي قضاي غير سفر را به جا آورد و بايد تمام بخواند .

هـ ) نماز قضا را بايد به همان شيوه ادا به جا آورد ؛ يعني اگر وظيفه قصر بوده ، به صورت قصر و اگر تمام بوده به صورت تمام و پسرها و مردها بايد حمد و سوره نماز قضاي صبح ، مغرب و عشا را بلند بخوانند .

و ) كسي كه براي ميت نماز قضا مي خواند بايد مطابق وظيفه خودش عمل كند ؛ مثلا اگر نمازگزار مرد است و براي ميتي كه زن است نماز مي خواند ، بايد حمد و سوره نمازهاي جهري را بلند بخواند .

12 ـ چگونه خواندن برخي از نمازهاي مستحب كه از اهميت بيشتري برخوردار است به زائران آموزش داده شود ؛ مثل نافله هاي يوميه ، نماز شب ، نماز غفيله ، نماز حضرت جعفر ، نماز زيارت ، نماز حضرت ولي عصر ( عج ) و نماز حاجت .

13 ـ چنانچه زائر در مدينه منوره ، قصد عشره و ده روز ماندن داشته

27

باشد ، مي تواند روزه قضا بگيرد و اگر روزه قضا ندارد ، مي تواند سه روز روزه مستحب براي برآمدن حاجت به جا آورد و اگر روزه قضا دارد روزه مستحب او صحيح نيست ولي چنانچه مسافر است ( كه روزه قضا صحيح نيست ) ، چون مكلّف به قضا نيست ، اين سه روز روزه مستحب را مي تواند به جا آورد ولي روزه ديگري صحيح نيست و اين روزه از موارد استثناي عدم صحت روزه در سفر است و به نظر برخي از فقها ، احتياط آن است كه روزهاي چهارشنبه ، پنج شنبه و جمعه باشد .

14 ـ به زائران تذكر داده شود كه اعمال عمره و حج دقيق است ولي دشوار نيست و با ذكر اين مطلب و چهار نكته اي كه گفته خواهد شد اضطراب و دلهره در انجام اعمال را از آنان برطرف نمايند كه اضطراب وترس درانجام اعمال ، موجب مشكلات زياد خواهد شد .

* نكته اول : از نظر احكام فقهي ، وظيفه همه افراد مشخص شده و همه مي توانند به راحتي به وظيفه خود عمل كنند و هيچ كس با اعمال ناقص يا باطل ( به خواست خداوند ) از اين ديار نخواهد رفت .

* نكته دوم : اگر سؤال ، شبهه يا مشكلي برايتان پيش آمد ، مي توانيد بپرسيد و مطابق وظيفه عمل كنيد .

* نكته سوم : هميشه ما ( روحاني گروه ) در خدمت شما هستيم و اعمال را به اتفاق و با هم به جا مي آوريم .

* نكته چهارم : اگر در موردي خاص سؤال يا مشكلي

28

برايتان پيش آمد و به ما دسترسي پيدا نكرديد ، مي توانيد از روحانيون ديگر بپرسيد كه الحمد لله هميشه روحانيون كاروان ها در مسجد الحرام و مشاعر مقدس ، حضور دارند . اين نكته ها به زائران مدينه بعد ، بايد در ايران گفته شود .

15 ـ به كساني كه با تلاش هم نتوانستند نماز خود را تصحيح كنند گوشزد شود : نماز طواف را به يكي از افرادي كه مي شناسند و همراه ايشان است نيابت دهند ، در ضمن خودشان هم بايد نماز را بخوانند . و حتّي المقدور روزهاي آخر ، پيش از رفتن به ميقات ، اين امر كنترل شود كه نايب هايشان مشخص شده باشد ، اين عمل در مورد كاروان هاي مدينه بعد ، در ايران صورت گيرد .

16 ـ خانم هايي كه در ايام عادت هستند ، پيش از رفتن به ميقات ، بايد وظيفه خود در مورد احرام را بدانند ، لذا پيشنهاد مي شود جلسه جداگانه اي براي خانم ها گذاشته شود و يادآوري شود كه خواهران معذور ، حتماً پيش از حضور در ميقات اطلاع دهند تا با نذر در مدينه محرم شوند و چون اين مسأله اختصاص به ميقات شجره دارد ، براي كاروان هاي مدينه بعد نيز يادآوري شود كه اگر در حال عادت هستند ، هرچند در ميقات مشكلي ندارند ولي براي بقيه اعمال بايد صبر كنند تا پاك شوند .

17 ـ موارد احتياط وجوبيِ مراجع تقليد را بشناسند و زائران را براي رجوع به فتواي مساوي يا فالاعلم راهنمايي كنند ، ضمن اين كه اجباري در اين مسأله نباشد ، مثل :

29

ـ احرام در قسمت قديم مسجد شجره

ـ استظلال در شب

ـ استظلال در شهر مكّه و عرفات و منا

ـ احرام از مكّه قديم

ـ و . . .

18 ـ به زائران گوشزد شود كه پيش از رفتن به ميقات ، لباس احرام خود را وارسي كنند كه معطر نباشد ، حاشيه آن دوخته نباشد ( به فتواي برخي از فقها لباس احرامي كه حاشيه اش دوخته است ، اشكال دارد ) ، پاك و تميز باشد ، چون ممكن است در ميقات به اين مشكلات برخورد كنند و در آنجا فرصت تعويض آن نباشد .

19 ـ زيارت و نماز آن را مي توانند به نيابت از ديگران به جا آورند .

20 ـ چنانچه در روضة النّبي يا ديگر اماكن مقدس ازدحام بود يا امكان توقف نبود مي توانند نمازهاي مستحب را در حال ايستاده يا نشسته يا با ركوع و سجودِ اشاره اي و حتي در حال راه رفتن بخوانند .

21 ـ خواندن نماز قضا به نيابت از كساني كه از دنيا رفته اند يا خواندن نماز مستحب براي آن ها و نيز براي افرادي كه زنده هستند و اهداي ثواب به ايشان يادآوري شود .