بخش 5

97

بخش سوم :

نكات فقهي عمره و حجّ

99

برخي از احكام عمره و حج داراي ويژگي خاصي است كه به جهت تشابه با مسائل ديگر ، ممكن است مورد غفلت قرار گيرد يا در تطبيق بر موضوعات آن ها ، اشتباهي رخ دهد . بنابراين ، در اين مورد بايد دقت و توجّه ويژه شود . اكنون به پنجاه نمونه آن اشاره مي شود :

1 ـ به فتواي امام خميني ( قدس سره ) استطاعت با وجوه شرعي حاصل نمي شود ، ولي به نظر ساير مراجع حاصل مي شود .

( مناسك ، م 40 و 48 )

2 ـ براي كسي كه قصد رفتن به مكّه را دارد ، عبور از ميقات بدون احرام جايز نيست . احرام پيش از ميقات نيز جايز نيست ، مگر آن كه نذر كند پيش از ميقات محرم شود . ^{( 1 )} ( مناسك ، م 215 ، 217 ، 218 و 226 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله زنجاني براي كسي كه از ميقات يا نزديك آن مي گذرد احرام پيش از ميقات حتي با نذر را صحيح نمي دانند .

100

3 ـ مقدار واجب لباس احرام آقايان دو تكه است و كمتر از اين نبايد باشد ، ولي بيشتر از اين ، در صورتي كه شرايط لباس احرام را داشته باشد اشكال ندارد . ( مناسك ، م 269 ، 272 ، 285 و 301 )

4 ـ لباس احرام بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد . بنابراين ، بانوان هرچند واجب نيست براي احرام لباس مخصوص بپوشند ، ولي لباسي كه به تن دارند ، بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد ، افزون بر اين كه در حال احرام ، پوشيدن حرير خالص براي بانوان ، بنابر احتياط ، جايز نيست ولي در نماز جايز است .

( مناسك ، م 274 ، 276 و 277 )

5 ـ استحباب كوتاه نكردن مو يك ماه پيش از عمره مفرده و از اول ذي قعده و اگر نشد از اول ذي حجّه براي عمره تمتع و حج ، اختصاص به موي سر و محاسن دارد ، نه سبيل و موهاي ساير قسمت هاي بدن . ( مناسك ، م 302 )

6 ـ استحباب نماز دو ركعتي يا حداقل يك نماز دو ركعتي احرام مخصوص وقتي است كه نماز واجب نمي خواند ، ولي اگر نماز واجب مي خواند ، مستحب است پس از همان نماز واجب محرم شود ، بلكه محرم شدن پس از نماز واحب افضل است . بنابراين ، چنانچه نماز مغرب و عشا يا نماز واجب ديگري مي خوانند ، اگر پس از آن محرم شوند ، به اين استحباب عمل شده است ، ولي در صورتي كه فرصت داشته باشند و نمازهاي مستحبي را پيش از نماز واجب بخوانند بهتر است . ( مناسك ، م 302 ، بند 5 )

101

7 ـ حرمت زن و شوهر در حال احرام اختصاص به التذاذ دارد ، يعني لذت هايي كه با عقد ازدواج حلال شده بود با احرام حرام مي شود . بنابراين ، لمس و نظر بدون التذاذ اشكال ندارد ؛ به عبارت ديگر ، زن و شوهر پس از احرام ، مانند مادر و پسر و يا خواهر و برادر هستند . ( استفتاء )

8 ـ در محرّمات مختص آقايان ، بين پوشاندن سر و پوشيدن چيزي كه تمام روي پا را مي گيرد ، فرق است ؛ چون درباره سر ، پوشاندن آن حرام است با هر چيزي كه باشد ، حتي انداختن حوله بر سر ، ولي درباره پوشيدن پا منظور پوشيدن چيزي است كه روي تمام پا را مي گيرد ، لذا انداختن چيزي مثل حوله روي پا اشكال ندارد و به طور خلاصه فرق است ميان پوشاندن و پوشيدن ؛ به عبارت ديگر پوشيدن جوراب ، كفش ، چكمه و مانند آن حرام است و لاغير . ( مناسك ، نهم از محرمات احرام ، م 410 و 411 )

9 ـ مُحرمي كه خودش تقصير نكرده ، نمي تواند موي ديگري را بچيند ، چون ازاله مو از بدن ديگران نيز در حال احرام جايز نيست ، ولي مي تواند ناخن ديگري را بگيرد ، چون كوتاه كردن ناخن ديگران بر محرم حرام نيست .

( مناسك ، شانزدهم از محرمات احرام ، م 522 ، 523 و 1146 )

10 ـ حرمت استظلال مختص به حال حركت و سايه متحركِ همراه زائر است . پس سايه سقف ثابت يا درخت يا پمپ بنزين كه از زير آن بگذرد يا نشستن زير سقف و درخت اشكال ندارد . هرچند

102

برخي از فقها نسبت به سايه ثابتي كه محرم خودش اختيار مي كند اشكال كرده اند ؛ مانند راهي كه از تونل عبور مي كند و راهي كه از تونل عبور نمي كند ، اگر راه اول را انتخاب كند . ولي به هرحال عبور از زير پل هايي كه در جاده ها است و ماشين از زير آن عبور مي كند اشكال ندارد . ( مناسك ، م 438 و 488 )

11 ـ خاراندن بدن در حال احرام ، هرچند بدن سرخ شود ، اگر خون نيايد اشكال ندارد . ( مناسك ، م 450 )

12 ـ حرمت كندن و بريدن درخت و گياه حرم اختصاص به درختان و گياهان خودرو و بي ميوه دارد . بنابراين ، درختان ميوه و درختاني كه اكنون در خيابان هاي مكّه كاشته اند ، مشمول اين حكم نيستند .

( مناسك ، بيست و سوم از محرمات احرام ، م 469 ، 470 و 471 )

13 ـ دو مورد از محرّمات احرام ؛ يعني « صيد » و « كندن درخت و گياه حرم » دو حيث دارد ؛ احرامي و حرمي ، كه پس از تقصير يا حلق ، حيث احرامي آن حلال مي شود ، ولي حيث حرمي آن باقي مي ماند . بنابراين ، كسي كه در حرم است و محرم نيست ، باز اين دو كار بر او حرام است .

14 ـ مسائلي كه درباره ضيق شدن وقت عمره يا طواف عمره گفته شده مربوط به عمره تمتع است نه عمره مفرده ، چون عمره مفرده وقت معين ندارد ، مگر عمره مفرده پس از حجّ اِفراد كه برخي از فقها وقت آن را تا پايان ذي حجّه دانسته اند كه آن نيز احكام جداگانه اي دارد . ( مناسك ، م 534 )

103

15 ـ بخشي از تلبيه هاي مستحب كه اين جمله را دارد : « لَبَّيْكَ هَذِهِ عُمْرَةُ مُتْعَة إِلَي الْحَجِّ لَبَّيْكَ . . . » ـ ظاهراً اختصاص به عمره تمتع دارد و مربوط به عمره مفرده نيست . ( مناسك ، م 259 )

16 ـ كسي كه براي رفتن به مسجد الحرام عذري ندارد ، بدون وضو مي تواند طواف مستحب به جا آورد و نماز آن را نخواند يا براي نماز طواف وضو بگيرد يا اگر پس از طواف مستحب متوجه شد وضو ندارد ، طوافش صحيح است و براي نماز آن وضو مي گيرد ، چون در طواف مستحب طهارت شرط نيست ، هرچند مستحب است . ( مناسك ، م 546 )

17 ـ كسي كه در عمره يا حجّي كه به جا آورده ، شبهه اي دارد يا در يكي از اعمال آن اشكالي پيش آمده باشد ، گاهي با انجام دادن مجدّد عمره يا حجّ اشكالش برطرف نمي شود و تأثيري ندارد ، بلكه بايد همان اشكال را برطرف كند .

18 ـ فرق ميان گمان در تعداد ركعات نماز و گمان در تعداد اشواط طواف ، آن است كه در نماز داراي حكم يقين است ، ولي در طواف حكم شك را دارد ، اما برخي از فقها هر دو را به يك نحو مي دانند . ( مناسك ، م 629 )

19 ـ گاهي برخي افراد در طواف بر اثر فشار جمعيت و حركت بي اختيار ، شك مي كنند كه بي اختيار رفته اند يا نه ؛ اين شك اعتباري ندارد و طواف صحيح است . ( استفتاء )

20 ـ كسي كه در اثناي طواف يا سعي از ادامه آن عاجز شود مي تواند

104

براي ادامه ، به كسي نيابت دهد ؛ يعني بعضِ اشواط طواف و سعي نيز نيابت بردار است . ( مناسك ، م 675 )

21 ـ وظيفه زن حائض در عمره مفرده و تمتع و حجّ متفاوت است ، زيرا در عمره تمتع نمي تواند با نايب گرفتن براي طواف و نماز آن ، بقيه اعمال را انجام دهد بلكه بايد صبر كند تا پاك شود و چنانچه صبر كرد و پاك نشد يا مي داند كه پاك نمي شود ، وظيفه او از تمتع به اِفراد تبديل مي شود . ولي در عمره مفرده و حتي اعمال پس از منا ( در حجّ ) گاهي وظيفه اين است كه براي طواف و نماز طواف نايب بگيرد و بقيه اعمال را خودش انجام دهد . ( مناسك ، م 193 ، 292 و 721 )

22 ـ به فتواي بسياري از فقها زن مستحاصه براي طواف و نماز طواف بايد به طور جداگانه اعمال مستحاضه را انجام دهد ، ولي اگر پيش از طواف ، آن اعمال را انجام دهد و تا پايان نماز طواف خون قطع باشد ، براي نماز لازم نيست آن ها را تجديد كند .

( مناسك ، م 725 و 727 )

23 ـ پوشش زن در طواف و نماز تفاوتي دارد بدين شرح :

الف ) در نماز وجه و كفين و قدمين مستثني است ، در صورتي كه نامحرم او را نبيند .

ب ) درطواف تنها وجه و كفين مستثني است .

( مناسك ، م754 )

24 ـ در مواردي كه مي آيد ، به جاي آوردن طواف مستحب خلاف احتياط است :

105

الف ) پس از احرام عمره ، پيش از طواف

ب ) پس از احرام حجّ و پيش از رفتن به عرفات

ج ) پس از اعمال منا و پيش از طواف زيارت

د ) بين طواف و نماز طواف . در اين مورد خواندن نماز ديگر غير از نماز طواف نيز خلاف احتياط است . ( مناسك ، م768 ، 771 ، 807 و 1201 )

25 ـ فاصله ميان هر يك از اعمال عمره تمتع و نيز ميان اعمال حجّ ، بدين شرح است :

* ـ بين احرام و طوافر ؛ هر چه باشد منعي ندارد ، ولي وقت عمره تا پيش از ظهر روز عرفه است و تا وقتي كه به وقوف عرفات برسد .

* ـ بين طواف و نماز طوافر ؛ نبايد فاصله شود به طوري كه عرفاً بگويند پس از طواف نماز را خواند .

* ـ بين نماز طواف و سعير ؛ تا عصر آن روز كه طواف به جا آورده يا شب اشكال ندارد ، ولي به فردا نگذارد مگر به طور طبيعي و بدون فاصله به فردا بيفتد .

* ـ بين سعي و تقصيرر ؛ هر چه باشد اشكال ندارد تا پيش از ظهر روز عرفه كه بتواند تقصير كند و محرم شود به احرام حجّ و قبل از ظهر به عرفات برسد .

* ـ بين تقصير و احرام حجّر ؛ حكم صورت قبل را دارد .

* ـ بين احرام حجّ و وقوف در عرفاتر ؛ حتي اگر پس از خروج از احرام عمره تمتع محرم شود ، اشكال ندارد ، ولي براي ظهر روز عرفه بايد در عرفات باشد .

106

* ـ بين وقوف در عرفات و مشعر الحرامر ؛ از مغرب تا طلوع فجر ، هر چند احتياط واجب آن است كه وقتي كه به مشعر الحرام رسيد تا طلوع فجر نيز به قصد طاعت الهي در آنجا بماند .

* ـ بين وقوف در مشعر الحرام تا رمي جمره عقبه ر ؛ به مقداري كه بتواند رمي جمره عقبه ، قرباني و حلق با تقصير را در روز عيد انجام دهد .

* ـ بين رمي جمره تا قربانير ؛ فاصله افتادن اشكال ندارد ، ولي بايد تا پيش از غروب انجام دهد .

* ـ بين قرباني و حلق يا تقصيرر ؛ فاصله افتادن اشكال ندارد ، ولي بايد تا پيش از غروب انجام دهد .

* ـ بين حلق يا تقصير و بيتوتهر ؛ هر وقت از روز عيد انجام داد ، از غروب تا نيمه شب بايد بيتوته كند و به فتواي مراجعي كه حلق در شب را جايز مي دانند ، حلق يا تقصير در حال بيتوته هم اشكال ندارد و كساني كه بيتوته نيمه دوم شب را جايز مي دانند ، تأخير بيتوته تا پيش از نيمه شب اشكال ندارد .

* ـ بين بيتوته شب يازدهم و رمي جمرات روز يازدهم ر ؛ بايد بيتوته در شب و رمي در روز باشد .

* ـ بين رمي جمرات و بيتوتهر ؛ وقت رمي جمرات از طلوع تا غروب آفتاب ادامه دارد و بيتوته از غروب تا نيمه شب و به فتواي برخي از فقها مي تواند از نيمه شب تا صبح باشد .

* ـ بين بيتوته شب دوازدهم و رمي جمراتر ؛ بايد بيتوته در

107

شب و رمي در روز باشد .

* ـ بين رمي جمرات روز دوازدهم و اعمال مكّهر ؛ از روز دوازدهم تا پايان ذي حجّه و برخي از فقها بنابر احتياط به جا آوردن اعمال مكّه را در ايام تشريق لازم مي دانند .

* ـ از طواف زيارت تا پايان سعير ؛ همانند اعمال عمره است .

* ـ بين سعي و طواف نساءر ؛ هر چه فاصله باشد اشكال ندارد ، ولي پيش از اتمام ماه ذي حجّه بايد به جا آورد .

* ـ بين طوافر ؛ بايد فاصله نشود و عرفاً مبادرت شود . نساء و نماز آن ( مناسك م 829 ، 840 ، 855 ، 859 )

26 ـ عدم مشروعيت طواف تبرّعي براي حاضر در مكّه ثابت نيست ، نه حجّ يا عمره تبرّعي ، يعني براي كسي كه خودش در مكّه حاضر است ، مي توان طواف تبرّعي به جا آورد ، ولي عمره و حجّ تبرّعي معلوم نيست صحيح باشد . ( به جز امام عصر ( عليه السلام ) در حجّ ) با اين كه طبق برخي از روايات حضرت در موسم حضور دارند ، ولي فقها فرموده اند به جاي آوردن حجّ تبرّعي به نيابت از ايشان اشكال ندارد . ( مناسك ، م 166 )

27 ـ ترك حجّ مستحب در پنج سال متوالي و نيز قصد بازنگشتن به مكّه مكروه است . ( مناسك ، م 165 )

28 ـ ميقات حجّ افراد حتي براي كساني كه وظيفه شان تبديل به افراد شده است ، يكي از مواقيت پنج گانه است . آري اگر پس از احرام

108

عمره تمتع به افراد تبديل شود بايد از نيت تمتع به افراد عدول كند و با همان احرام به عرفات برود و اعمال حجّ را انجام دهد .

( مناسك ، م174 )

29 ـ اگر در يكي از دورهاي طواف ، داخل حجر اسماعيل برود ، بايد آن دور را از سر بگيرد و اعاده اين قسمت صحيح نيست ، بر خلاف ساير اشكال ها ، مثلا اگر بي اختيار برود ، يا پشت به كعبه شود ، بايد همان قسمت را اعاده كند . ( مناسك ، م 587 ، 590 ، 594 ، 641 و 659 )

30 ـ تفاوت حجّ افراد با حجّ تمتع در سه چيز است :

الف ) محل احرام : محل احرام حجّ تمتع مكّه است و حجّ افراد يكي از مواقيت پنج گانه .

ب ) قرباني : در حجّ افراد قرباني واجب نيست و در حجّ تمتع واجب است .

ج ) وقتِ عمره : در حجّ تمتع عمره تمتع واجب است و پيش از آن انجام داده مي شود و در حجّ افراد عمره مفرده واجب است و پس از آن انجام داده مي شود . ( مناسك ، م 174 ، 933 ، 935 و 936 )

31 ـ تبديل عمره تمتع به مفرده جايز نيست ، ولي تبديل عمره مفرده به تمتع در صورتي كه عمره را در ماه هاي حجّ انجام داده باشد و حجّ استحبابي باشد جايز است . ( مناسك ، م 182 و 929 )

32 ـ عدول از حجّ افراد واجب به حجّ تمتع جايز نيست ، ولي عدول

109

از تمتع به افراد در برخي موارد جايز است . ( مناسك ، م 934 و 929 )

33 ـ در برخي از مناسك ها و كتاب هاي دعا ، كلمه « طَلَل » در دعاي طواف به اشتباه « ظُلَل » نوشته شده است . ( مناسك ، م 772 )

34 ـ پس از تقصير در عمره تمتع همه محرمات احرام حلال مي شود بجز صيد و كندن درخت و گياه حرم و در عمره مفرده ، همه محرّمات احرام حلال مي شود به جز دو مورد فوق و زن و مرد بر يكديگر . و در حجّ پس از حلق يا تقصير ، همه محرمات حلال مي شود ، به جز بوي خوش و سه مورد فوق . ( مناسك ، م 893 و 1141 )

35 ـ تقصير در عمره تمتع و عمره مفرده مكان معيني ندارد و هرجا كه تقصير كنند اشكال ندارد . ( مناسك ، م 898 )

36 ـ در عمره تمتع طواف نساء واجب نيست ، ولي به جاي آوردن آن اشكال ندارد و به فتواي برخي از فقها موافق با احتياط است . ( مناسك ، م 892 )

37 ـ خارج شدن از عرفات يا مشعر الحرام در وقت وقوف و مجدداً بازگشتن به آن ، هر چند بدون عذر جايز نيست ، ولي ترك وقوف يا كوچ ازعرفات يا مشعر محسوب نمي شود . ( مناسك ، م964 ، 965 و966 )

38 ـ محاسبه نيمه شب براي بيتوته با نيمه شب براي تعيين پايان وقت نماز عشا به فتواي برخي فقها تفاوت دارد و برخي از اول غروب تا طلوع آفتاب دانسته اند و احتياط آن است كه از مغرب شرعي

110

حساب كنند كه حدود نيم ساعت با پايان وقت نماز عشا تفاوت پيدا مي كند . ( مناسك ، م 1226 )

39 ـ در شرايط قرباني نسبت به نقايص و عيوب عارضي كه در اصل ، حيوان آنگونه نيست ، مثل اخته بودن ، گر بودن ، گوش يا دم بريده بودن ، فحص لازم نيست ، ولي نسبت به سن حيوان و لاغر نبودن آن در صورت شك ، فحص لازم است . ( مناسك ، م 1086 )

40 ـ گوسفندهايي كه تخم كوچك دارند ، خصي يا مرضوض الخصيتين نيستند ، بلكه نژاد اين ها در اصل همين گونه است و ذبح چنين حيوان هايي منعي ندارد و مطابق استفتاي جديدي كه از محضر مراجع معظم تقليد شده ، ذبح چنين حيوان هايي را كافي مي دانند . ( استفتاء )

41 ـ حلق يا تقصير در حجّ ، بايد در منا باشد و از آنجا كه مسلخ هاي جديد خارج منا است ، برخي از افرادي كه براي قرباني به مسلخ مي روند به اشتباه همان جا كنار مسلخ حلق يا تقصير مي كنند كه صحيح نيست و گاهي توجه ندارند و زماني كه به منا بر مي گردند غروب شده است . ( مناسك ، م 1130 و 1149 )

42 ـ كساني كه مُحرم اند و به مسلخ مي روند ، بايد مواظبت كنند لباس احرامشان خون آلود نشود ، چون پاك بودن لباس احرام لازم است و در صورت نجس شدن بايد آن را تعويض يا تطهير كنند و اين امر براي آن ها دشوار است ، ولي چنانچه لباس احرام نجس شد و تطهير يا تعويض نكردند ، به احرام ضرري نمي زند و موجب كفاره نيست .

111

43 ـ بيرون رفتن از حدود منا پيش از ظهر روز دوازدهم و گذشتن از جمره عقبه ـ چون « عقبه » نهايت منا است ـ به قصد بازگشتن به منا ، كوچ از منا محسوب نمي شود و اشكال ندارد .

44 ـ اگر ترتيب بين اعمال منا و اعمال پس از منا به هم بخورد ؛ يعني پيش از حلق يا تقصير ، طواف و نماز و سعي را به جا آورد ، در هر صورت باطل است ، هر چند به اعتقاد صحت باشد و فرق است بين اين اعمال و اعمال عمره تمتع يا عمره مفرده .

( مناسك ، م 1135 ، 1138 و 1150 )

45 ـ كساني كه اعمال مكّه را بر وقوف مقدم مي دارند ، با طواف و سعي و حتي طواف نساء ، هيچ كدام از محرمات احرام بر آن ها حلال نمي شود و بر چنين افرادي تمام محرمات احرام ، پس از حلق يا تقصير در منا حلال خواهد شد . ( مناسك ، م 1180 )

46 ـ كسي از رمي در روز معذور است و بايد رمي را در شب انجام دهد ، اگر از رمي در شب ناتوان شود ، نمي تواند به ديگري نيابت دهد كه در شب برايش رمي كند و نيز كسي كه نايب است . ( مناسك ، م 129 ، 1295 )

47 ـ آنچه در برخي از مناسك ها آمده است كه « رمي ديوار سيماني پشت جمره صحيح نيست » مربوط به حدود چهل سال پيش است كه چنين ديواري وجود داشته ، ولي در سال هاي اخير اثري از اين

112

ديوار نيست و اين مسأله موضوعاً منتفي است و اكنون هم جمرات تبديل به ديوارهاي چند متري شده است . ( مناسك ، م 1294 و 1299 )

48 ـ رمي شبانه بانوان ـ هر چند مقدور نباشد ـ اختصاص به رمي جمره عقبه در روز عيد دارد و رمي جمرات روزهاي 11 و 12 ذي حجّه را مجاز نيستند در شب انجام دهند ، مگر آن كه از رمي در روز معذور باشند . پس فرق مسأله در عذر و عدم عذر است كه رمي روز عيد را هر چند معذور نباشند مي توانند شب عيد انجام دهند و در روزهاي بعد در صورتي كه از رمي در روز معذور نباشند رمي شبانه جابز نيست . ( مناسك ، م 1305 )

49 ـ كسي در مجموع وقت ـ حتي بعد از ظهر عيد كه جمره خلوت است ـ قادر به رمي است نمي تواند براي رمي نايب بگيرد و اگر نايب بگيرد رمي او باطل است . ( استفتاء )

50 ـ تفاوتي بين اعمال عمره تمتع و اعمال مكّه وجود دارد و آن اين كه در عمره تمتع چنانچه پس از اعمال نماز يا طوافش باطل بوده ، به فتواي برخي از فقها تنها اعاده همان عمل كافي است و اعمال مترتبه صحيح است ولي در اعمال مكّه ، اعمال مترتبه نيز بايد اعاده شود .

113

بخش چهارم :

احكام كلي در حجّ

115

برخي از احكام عمره و حج بيان كننده چندين فرع فقهي است كه توجّه به آن ها و طرح در جلسات آموزشي ، زائران را براي آشنايي بيشتر مناسك كمك مي كند . اكنون به تعدادي از آن ها اشاره مي شود :

1 ـ به نظر همه مراجع ، براي ميت در صورتي كه حج بر ميت مستقر شده باشد و وصيتي به حجّ بلدي نكرده باشد ، حجّ ميقاتي به نيابت از او كفايت مي كند . ( مناسك ، م 45 )

2 ـ به فتواي تمام مراجع عظام ، همه افراد ؛ اعم از معذور و غيرمعذور ، مي توانند با نذر پيش از ميقات محرم شوند . ^{( 1 )}

3 ـ به جز ميقات مسير مدينه ( مسجد شجره ) در هيچ كدام از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله زنجاني براي كسي كه از ميقات يا نزديك آن مي گذرد احرام پيش از ميقات حتي با نذر را صحيح نمي دانند .

116

مواقيت وارد شدن به مسجد براي احرام خصوصيت ندارد ، بلكه در منطقه اي كه به نام ميقات است ، مي توان محرم شد و نسبت به مسجد شجره نيز برخي از فقها ذوالحُليفه را ميقات مي دانند نه تنها مسجد شجره را . ( مناسك ، م 202 و 236 )

4 ـ هيچ كدام از محرّمات احرام در صورتي كه سهواً يا جهلا يا غفلتاً انجام شود ، كفاره ندارد و نيز ضرري به عمره و حجّ نمي رساند به جز صيد كه سهوي آن نيز كفاره دارد . ( مناسك ، م 1320 و 323 )

5 ـ به كمر بستن هميانِ دوخته براي مردانِ محرم ، به فتواي تمام مراجع معظم تقليد اشكال ندارد . ( مناسك ، م 348 )

6 ـ قسم خوردن به چيزي ـ به جز كلمه « الله » و مرادف آن و ساير اسماي الهي ـ جدال محسوب نمي شود ، مثل قسم به قرآن يا معصومين ( عليهم السلام ) . ( مناسك ، م 374 ، 385 و 499 )

7 ـ به فتواي تمام مراجع ، همه كارهايي كه بر مردان مُحرم حرام است ، پسر بچه نيز بايد از آن ها پرهيز كند ، يا پرهيز داده شود ، به جز زير سايه رفتن كه براي پسر بچه ها اشكال ندارد . و تمام كارهايي كه بر زن محرم حرام است ، دختر بچه محرم نيز بايد از آن ها پرهيز كند يا او را پرهيز دهند . ( مناسك ، م 437 )

8 ـ به زبان آوردن نيّت هيچ كدام از اعمال عمره و حجّ لازم نيست ولي به زبان آوردن نيّت احرام مستحب است . ( مناسك ، م 539 )

9 ـ تمام صورت هاي شك در تعداد اشواط طواف ، مبطل طواف است مگر شك بين هفت و بيش از هفت پس از اتمام شوط هفتم ،

117

بدين معني كه به حجر الاسود رسيده باشد ، يا پس از اتمام طواف و انصراف از آن شك كند . ( مناسك ، م 624 ، 625 و 626 )

10 ـ در تمام مواردي كه بانوان لكه مي بينند ، اگر به طور مستمر نباشد ، حيض نيست ، هرچند در ايام عادت باشد ، يا ساير اوصاف حيض را داشته باشد ، چون از شرايط حيض ، استمرار خون در سه روز اول است ، ولي اگر در ايام عادت باشد و استمرار داشته باشد ، حكم حيض را دارد ، هرچند نشانه هاي حيض را نداشته باشد . ولي در مورد اخير برخي از فقها امر به احتياط ؛ يعني جمع بين تروك حايض و اعمال مستحاضه فرموده اند . ( مناسك ، م 728 ، 734 )

11 ـ هيچ يك از اعمالِ واجبِ عمره و حجّ مشروط به طهارت از حدث نيست ، مگر طواف و نماز طواف . ( مناسك ، م 288 )

12 ـ زن يائسه هر خوني ببيند ، هرچند اوصاف حيض را داشته باشد ، حكم حيض را ندارد ، ولي برخي از فقها در صورت داشتن اوصاف حيض امر به احتياط در جمع بين تروك حائض واعمال مستحاضه فرموده اند . ( مناسك ، م 726 و 735 )

13 ـ تمام اقسام شك در تعداد اشواط سعي مبطل سعي است ، مگر آن كه در مروه شك بين هفت و بيش از هفت پيش آيد .

( مناسك ، م852 )

14 ـ كسي كه يكي از وقوفين را عمداً ترك كند ، در هر صورت ـ چه اختياري يكي يا اضطراري هر دو يا اضطراري يكي را درك كرده باشد يا درك نكرده باشد ـ حجّش باطل است . ( مناسك ، م 986 )

118

15 ـ وقت رمي جمره در هر سه روز از طلوع آفتاب تا غروب است . ( مناسك ، م 1000 )

والحمد لله اوّلا وآخراً