بخش 4

صفحه 151

مسأله 581 ـ حركت بر قسمتي از كوه صفا و مروه در پايان شوط و آغاز شوط بعد بصورت هلالي شكل يا مستقيم چنانچه متعارف است ضرري به سعي نمي زند.

مسأله 582 ـ رفت و برگشت بين صفا و مروه بايد از راه متعارف باشد پس اگر از راه غيرمتعارف سعي كند باطل است.

مسأله 583 ـ سعي بين صفا و مروه را مي توان حتي در حال اختيار سواره انجام داده ولي راه رفتن افضل است.

مسأله 584 ـ طهارت از حدث و خبث و ستر عورت و ختان در سعي معتبر نيست گر چه با طهارت از حدث موافق احتياط است.

مسأله 585 ـ اگر زن حجاب واجب خود را در سعي مراعات نكند سعي او صحيح است هر چند بواسطه ترك حجاب معصيت نموده است.

مسأله 586 ـ سعي را بايد پس از طواف و نماز آن انجام داد و اگر سعي را قبل از آنها بجا آورد بايد پس از طواف و نماز، سعي را اعاده نمايد خواه مقدم نمودن آن عمدي باشد يا بجهت فراموشي يا جهل به مسأله. بلي اگر طواف عمره تمتع را فراموش كند و پس از گذشت وقت عمره تمتع متوجه شود يا طواف حج را فراموش كند و پس از ذي الحجه متوجه شود اعاده سعي لازم نيست

مسأله 587 ـ نظر به اين كه طبقه دوم سعي بين دو كوه صفا و مروه نيست سعي در آن كفايت نمي كند.(1)

مسأله 588 ـ اگر براي مسعي طبقه زيرزميني درست شود و سعي در بين ريشه دو كوه واقع شود كافي است گر چه احتياط در سعي در طبقه همكف مي باشد.

مسأله 589 ـ در وقت رفتن به مروه واجب است متوجه به مروه و در بازگشت به صفا متوجه به صفا باشد پس اگر عقب عقب برود يا به پهلو حركت كند باطل است ولي نگاه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: سعي در طبقه دوم با توجه به اين كه از بالاي كوه صفا شروع و به بالاي كوه مروه ختم مي شود، در صورتي كه احراز شود كه سعي بين صفا و مروه مي شود كفايت مي كند.

صفحه 152

كردن به چپ و راست بلكه گاهي به پشت سر اشكالي ندارد.(1)

مسأله 590 ـ اگر قسمتي از سعي را عقب عقب يا به پهلو برود بايد آن مقدار را تدارك نمايد و نبايد بدون تدارك آن قسمت به سعي خود ادامه دهد.

مسأله 591 ـ در فرض مسأله قبل اگر به جهت عدم توجه به مسأله بدون تدارك آن قسمت به سعي ادامه داد و سپس متوجه شد برگردد و از همان جا كه سعيش اشكال پيدا كرده سعي را تمام كند مگر اين كه در شوط اول بوده و موالات فوت شده كه در اين صورت سعي را از سر بگيرد.

مسأله 592 ـ نشستن يا خوابيدن بر صفا يا مروه يا بين آنها براي استراحت و رفع خستگي جايز است هر چند عذر خاصي نداشته باشد، ولي اگر در بين شوط اول است بنابر احتياط نبايد بقدري فاصله شود كه موالات عرفيه بهم بخورد.

مسأله 593 ـ تأخير سعي از طواف و نماز آن تا شب جايز است هر چند عذري نداشته باشد ولي نمي تواند آنرا بدون عذري مانند بيماري تا روز بعد تأخير اندازد و اگر به روز يا روزهاي بعد تأخير انداخت معصيت كرده(2) ولي طواف و نمازش صحيح است.*

مسأله 594 ـ كسي كه مي خواهد در شب طواف و نماز آن را انجام دهد اگر بداند كه براي انجام سعي پيش از اذان صبح وقت ندارد مي تواند طواف و نماز را انجام دهد و پس از اذان و در روز سعي نمايد و اما اگر قبل از اذان صبح وقت براي انجام سعي داشته باشد نبايد سعي را تأخير بيندازد.

مسأله 595 ـ سعي از عبادات است و بايد آن را با نيت خالص براي خداوند متعال بجا آورد.(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در صورتي كه سينه و شانه ها در حال رفتن به مروه به طرف مروه و در حال رفتن به صفا رو به صفا باشد و يا در حال توقف به پشت سر برگردد.

2  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: تأخير انداختن به روز يا روزهاي بعد تكليفاً جايز است ولي بايد طواف و نماز را اعاده كند.

3  . آية الله سيستاني: بايد براي تذلل و كرنش در پيشگاه خداوند انجام شود.

صفحه 153

مسأله 596 ـ سعي مانند طواف ركن است و حكم ترك عمدي و سهوي آن همان است كه در طواف گذشت.

مسأله 597 ـ اگر عمداً بيش از هفت مرتبه سعي نمايد سعي او باطل است به تفصيلي كه در طواف گذشت.

مسأله 598 ـ اگر سهواً بيش از هفت دور سعي نمايد سعيش صحيح است خواه مقدار زياده يك شوط باشد يا كمتر يا بيشتر، و بهتر است زائد را رها كند گر چه بعيد نيست بتواند آنرا به هفت مرتبه برساند.(1)

 

«كم كردن سعي»

مسأله 599 ـ اگر سعي را سهواً ناقص انجام دهد سپس چنانچه يك شوط يا بيشتر آورده و بقيه را ترك كرده بايد باقيمانده را هر وقت يادش آمد هر چند بعد از فراغت از اعمال حج تدارك نمايد و همينطور اگر كمتر از يك شوط انجام دهد و قبل از فوت موالات متوجه شود بقيه سعي را انجام دهد كافي است و اما اگر بعد از فوت موالات متوجه شد احتياط آن است كه سعي را از سر بگيرد و در موارد مذكور اگر به وطن خود مراجعت كرده چنانچه مشقت ندارد بايد برگردد و اگر نمي تواند يا مشقت دارد نائب بگيرد كه سعيش را تكميل كند و اگر كمتر از يك شوط آورده يك سعي كامل برايش بجا آورد.

«شك در سعي »

مسأله 600 ـ اگر پس از تقصير شك كند كه سعي را انجام داده يا نه، بنا مي گذارد كه سعي كرده و همينطور اگر در روز بعد از انجام طواف و نماز شك كند كه سعي كرده(2) يا نه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: خوئي، سيستاني، بهجت: اگر يك شوط يا بيشتر انجام داده مستحب است آن را به هفت مرتبه برساند.

2  . آية الله فاضل: چنان چه شك دارد كه با عذر تأخير انداخته يا نه، وجهي براي بناگذاري بر اين كه آورده شده نيست.

صفحه 154

و اما اگر قبل از اين وقت و پيش از تقصير چنين شكي نمايد بايد سعي را انجام دهد.*

مسأله 601 ـ اگر در حال سعي در عدد شوطهاي آن شك كند و به اميد اين كه شك او مبدل به يقين شود به سعي خود ادامه دهد و سپس يقين كند كه هفت مرتبه سعي نموده سعيش صحيح است.

مسأله 602 ـ اگر پس از پايان سعي يا شوطي از آن، شك كند كه آنرا درست انجام داده يا نه، به شك خود اعتنا نكند و سعيش صحيح است و همينطور اگر در اثناي يك شوط شك كند كه قسمت قبلي را درست انجام داده يا نه به شك خود اعتنا نمي كند.

مسأله 603 ـ اگر در مروه شك كند هفت شوط آورده يا بيشتر به شك خود اعتنا نكند و سعيش صحيح است هر چند شك او قبل از تقصير باشد و اما اگر قبل از رسيدن به مروه شك كند كه اين شوط هفتم است يا نهم سعي باطل است و بايد از سربگيرد.

مسأله 604 ـ اگر پس از تقصير شك كند كه هفت شوط از سعي را آورده يا كمتر به شك خود اعتنا نكند و سعي او صحيح است و اما اگر پيش از آن چنين شكي نمايد سعيش باطل است خواه پس از فراغت از سعي و انصراف از آن باشد(1) يا قبل از آن و همينطور است هر شكي كه به كمتر از هفت تعلق بگيرد مثل يك و سه و يا دو و چهار.

احكام سعي

مسأله 605 ـ اگر به تصور اين كه مجموع رفت و برگشت يك شوط است چهارده مرتبه بين صفا و مروه سعي نمود سعي او صحيح است و اگر در اثناء متوجه شد چنانچه قبل از انجام هفت شوط باشد آنرا تا هفت شوط كامل نمايد و اگر بيشتر از هفت شوط انجام داده است و سپس متوجه شده حكم زياده سهويه را دارد كه گذشت و در هر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت، آية الله مكارم: در اين صورت به شك خود اعتنا نكند

امام خميني، آية الله فاضل: در اين صورت احتياط آن است كه آنچه را احتمال مي دهد نياورده انجام دهد و سعي او صحيح است بلكه در فرضي كه احتمال مي دهد كه براي حاجتي عمداً سعي را ناقص گذاشته وجوب اتمام بعيد نيست.

صفحه 155

صورت سعيش صحيح است.

مسأله 606 ـ با تمام نمودن سعي محرمات احرام بر او حلال نمي شود.

مسأله 607 ـ كسي كه در عمره تمتع قبل از تمام شدن سعي به تصور اين كه هفت شوط آن تمام شده و از احرام خارج شده جماع كرد بايد علاوه بر تكميل سعي يك گاو(1)براي كفاره ذبح كند بلكه اگر براي تقصير ناخن گرفته بايد كفاره مذبور را بدهد هر چند جماع نكرده باشد(2) و اما در غير عمره تمتع كفاره واجب نيست و همينطور(3)* در عمره تمتع اگر موي خود را چيده و جماع ننموده است.

مسأله 608 ـ هر گاه در اثناء سعي متوجه شود كه طوافش بيش از هفت شوط بوده مي تواند اين گونه احتياط كند كه سعي را تمام نمايد(4) و بعد از فوت موالات بين شوط زائد طواف و مقدار باقي مانده آن تا چهارده شوط، طواف و نماز و سعي را اعاده نمايد و بعد تقصير كند.

مسأله 609 ـ اگر در اثناء سعي براي نوشيدن آب از مسير خود منحرف شد بايد سعي را از همان نقطه كه قطع كرده يا محاذي آن ادامه دهد ولي اگر بدون قطع سعي و با نيت آن به طرف محل آب خوردن برود پس از نوشيدن آب سعي را ادامه دهد مانعي ندارد.

مسأله 610 ـ با توجه به اين كه محل سعي مسجد نيست زنان حايضي كه مجبورند براي طواف نائب بگيرند سعي را بايد خودشان پس از اين كه نائب طواف و نماز را بجا آورد انجام دهند.

مسأله 611 ـ در زمان حاضر كه مسير رفت و برگشت و محل ويژه حركت چرخها از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: كفاره آن كفاره جماع است.

2  . امام خميني: اگر جماع نكرده كفاره ندارد.

3  . آية الله خوئي: در عمره تمتع اگر به غيرناخن هم تقصير نمود كفاره مذبور را بايد بدهد.

4  . آية الله سيستاني: احتياط آن است كه برگردد به مسجد الحرام و شوط اضافي را تا يك طواف كامل به قصد قربت مطلقه تكميل نمايد و براي آن نماز طواف بخواند، سپس سعيش را تمام كند و احتياط مستحب اين است كه آنرا اعاده نمايد.

آية الله فاضل: احتياطاً سعي را رها كند تا موالات عرفيه از بين برود پس از آن همه را اعاده كند.

صفحه 156

هم تفكيك شده اگر سعي را در محل عبور چرخها، بر خلاف جهت سائر سعي كنندگان سعي نمايد اشكال ندارد ولي نبايد مزاحم ديگران شود.

مسأله 612 ـ زيادي در سعي از روي جهل سعي را باطل نمي كند و حكم زيادي سهوي را دارد.

مسأله 613 ـ اگر كسي در حال سعي بعد از گذشتن از مكان هروله به گمان اين كه هروله لازم بوده برگردد و مقداري را كه به صورت عادي سير كرده با هروله تكرار كند سعي او صحيح است.

مسأله 614 ـ اگر در حال سعي به جهت كنترل همراهان و مانند آن چند قدمي به عقب برگردد و بدون توجه آن مقدار را مجدداً سعي نمايد سعيش صحيح است.

مسأله 615 ـ شخصي كه نمي تواند بدون استفاده از صندلي چرخدار سعي كند اگر امكان تهيه آنرا دارد هر چند با فروش بعضي از اجناسي كه براي سوغاتي تهيه كرده و در اين كار حرج و مشقتي نيست بايد آنرا تهيه كند و خود سعي نمايد و نائب گرفتن جائز نيست.

مسأله 616 ـ اگر كسي سعي خود را رها كرده و از ابتدا يك سعي كامل انجام داده سعي او صحيح است.

مسأله 617 ـ اگر پس از سعي متوجه شود كه طواف را باطل انجام داده بايد پس از انجام طواف و نماز آن سعي را اعاده نمايد و اگر در اثناء سعي متوجه شد آنرا رها كند و پس از طواف و نماز آن سعي را اعاده نمايد.

مسأله 618 ـ افرادي كه بر روي چرخ و امثال آن سعي مي نمايند بايد در حال سعي بيدار باشند.

صفحه 157

 

 

 

 

 

 

 

فصل هفتم: تقصير

 

پنجم از واجبات عمره تمتع تقصير است:

مسأله 619 ـ بعد از انجام سعي واجب است تقصير كند يعني قدري از ناخن يا موي سر يا شارب و يا ريش خود را بچيند و تراشيدن سر كافي نيست بلكه حرام است و همينطور است كوتاه كردن موي زير بغل و مانند آن.

مسأله 620 ـ در تقصير كندن مو كافي نيست بلكه بايد آنرا كوتاه كند و با هر وسيله اي كه باشد صحيح است.

مسأله 621 ـ تقصير از عبادات است و بايد آنرا با نيت خالص براي خداوند انجام بدهد و اگر در آن ريا كند تقصيرش باطل و كار حرامي انجام داده است.

مسأله 622 ـ اگر تقصير را عمداً ترك كند و براي حج محرم شود عمره او باطل مي شود و حج او به افراد مبدل مي گردد و چنانچه بر او واجب بوده بايد پس از اتمام حج، عمره مفرده بجا آورد و بنابر احتياط واجب(1) حج را در سال بعد اعاده كند و در اين حكم فرقي نيست كه عالم به مسأله باشد يا جاهل.

مسأله 623 ـ اگر عمداً تقصير خود را باطل انجام داده مثل اين كه بجاي كوتاه كردن مو، آنرا بكند حكم مسأله قبل را دارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اين احتياط مستحب است.

صفحه 158

مسأله 624 ـ اگر تقصير را فراموش نمود و براي حج احرام بست عمره اش صحيح است و مستحب است يك گوسفند فديه بدهد بلكه مطابق احتياط است.

مسأله 625 ـ پس از تقصير همه محرمات احرام حتي نزديكي با همسر حلال مي گردد بلي سر تراشيدن جايز نيست(1)

مسأله 626 ـ كسي كه تقصير را سهواً يا از روي جهل به مسأله باطل انجام داده و محرمات احرام غير از صيد را مرتكب شده كفاره ندارد.

مسأله 627 ـ اگربعد ازتقصير شك كند كه تقصيرش صحيح است يا نه. چنانچه به مسأله آگاه بوده و احتمال مي دهد در حين انجام تقصير التفات داشته به شك خود اعتنا نكند.(2)

مسأله 628 ـ كسي كه تقصير عمره مفرده را انجام نداده يا تقصيرش باطل بوده است و براي عمره تمتع يا عمره مفرده ديگري محرم شده احرامش باطل است و بايد با تقصير از احرام عمره مفرده خارج شود و در اين حكم فرقي نيست كه ترك تقصير يا باطل انجام دادن آن عمدي باشد يا سهوي.

مسأله 629 ـ تقصير عمره مفرده يا تمتع را لازم نيست بلافاصله پس از سعي انجام دهد بلكه در وسعت وقت مي تواند آنرا با تأخير و در هر جائي كه خواست انجام دهد بنابراين كسي كه تقصير عمره مفرده را فراموش كرده و در وطن يادش آمد در همانجا تقصير كند ولي براي طواف نساء(3) اگر نمي تواند برگردد يا مشقت دارد نائب بگيرد.

مسأله 630 ـ لازم نيست تقصير را بدست خود انجام دهد بلكه مي تواند توسط ديگري تقصير كند و لازم نيست ديگري شيعه باشد.

مسأله 631 ـ كسي كه هنوز از احرام خارج نشده مي تواند ناخن ديگري را براي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني، آية الله فاضل: تراشيدن سر نيز جايز است.

آية الله تبريزي، آية الله خوئي: اگر عمره تمتع را در ماه شوال انجام داده تراشيدن سر تا سي روز از عيد فطر گذشته جايز است.

2  . آية الله بهجت، آية الله سيستاني: در هر صورت به شك خود اعتنا نكند.

3  . آية الله بهجت: اگر طواف نساء را قبل از تقصير بجهت ضرورت يا نسيان يا جهل مقدم داشته مجزي است.

صفحه 159

تقصير بگيرد ولي چيدن موي او جايز نيست و از تقصير كفايت نمي كند.(1)

مسأله 632 ـ كسي كه از روي فراموشي ياندانستن مسأله بعداز طواف و نماز آن تقصير كرد چيزي بر او نيست ولي بايد بعد از سعي تقصير را اعاده نمايد تا از احرام خارج گردد.

مسأله 633 ـ اگر سعي را ترك كند يا آنرا ناقص انجام دهد يا سعيش باطل باشد و با اين حال تقصير نمايدبايد پس از انجام سعي يا تدارك آن تقصير را اعاده كند و تا تقصير نكرده از محرمات احرام اجتناب كند و حكم كفاره تقصيري كه انجام داده قبلا گذشت و در مسأله فرقي بين عالم و جاهل و ناسي نيست.(2)

مسأله 634 ـ اگر پس از تقصير بفهمد طواف يا بعضي از دورهاي آنرا باطل انجام داده بايد پس از انجام طواف و نماز و سعي تقصير را نيز اعاده كند.(3)

«احكام خاص بين عمره تمتع و حج»

در بين عمره تمتع و حج آن بايد از كارهايي اجتناب شود كه عبارتند از:

1 ـ انجام عمره مفرده

2 ـ خروج از مكه

3 ـ تراشيدن سر، و تفصيل آنها در مسائل آتي بيان خواهد شد.

مسأله 635 ـ انجام عمره مفرده بعد از عمره تمتع و قبل از حج جايز نيست و صحيح

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . امام خميني، آية الله بهجت: كفايت مي كند.

2  . امام خميني، آية الله خامنه اي: اگر اين كار بجهت جهل يا فراموشي بوده تقصيرش صحيح است و از احرام خارج شده.

3  . امام خميني، آية الله خامنه اي: اگر با اعتقاد به صحت تقصير كرده تقصيرش صحيح است و فقط بايد طواف و نماز را تدارك كند.

آية الله فاضل: اگر بطلان طواف در اثر فراموشي بعضي از شروط يا بجهت جهل به برخي از شرائط و خصوصيات باشد تقصيرش صحيح و از احرام خارج شده است و فقط بايد طواف و نماز را تدارك كند.

صفحه 160

نيز نمي باشد ولي اگر انجام داد عمره تمتع و حج آن باطل نمي شود.(1)*

مسأله 636 ـ كسي كه عمره تمتع بجا آورده اگر مطمئن است كه با خارج شدن از مكه حج از او فوت نمي شود و مي تواند به موقع برگردد و براي حج محرم شود جايز است بدون احرام از مكه خارج شود(2)* و در غير اين صورت جايز نيست خارج شود مگر براي ضرورت يا حاجتي كه در اين فرض بايد براي حج تمتع محرم شود و سپس خارج شود. از آنچه ذكر شد وظيفه خدمه كاروانها و كارگزاران حج كه عمره تمتع انجام داده اند و مي خواهند براي انجام وظائف به مني و عرفات و امثال آن بروند روشن شد.

مسأله 637 ـ رفتن به محله هاي جديد مكه بلكه اطراف و توابع(3)* آن مانند غار ثور پس از انجام عمره تمتع اشكالي ندارد.

مسأله 638 ـ كسي كه پس از عمره تمتع بدون اين كه براي حج محرم شود از
مكه خارج شود چنانچه در همان ماهي كه در آن براي عمره تمتع محرم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله تبريزي: عمره مفرده بين عمره تمتع و حج تمتع مشروع نيست مگر اين كه از حرم خارج شود و در ماه ديگر غير از ماهي كه محرم براي عمره تمتع شده با احرام عمره مفرده داخل مكه شود كه در اين صورت عمره مفرده او صحيح است و عمره تمتع او تبديل به عمره مفرده مي شود.

آية الله سيستاني: اگر در بين عمره تمتع و حج، عمره مفرده بجا آورد، ظاهر اين است كه موجب بطلان عمره تمتع خواهد شد و لازم است كه آن را اعاده نمايد. ولي اگر تا روز هشتم ذي الحجه در مكه بماند و قصد حج كند عمره مفرده اش تمتع به حساب مي آيد و مي تواند براي حج محرم شود.

آية الله فاضل: اين در صورتي است كه عمره مفرده را در همان ماهي كه عمره تمتع انجام داده بجا آورده شود اما اگر در ماه ديگر انجام داده، عمره تمتع او باطل شده و اگر تا هشتم ذي الحجه در مكه بماند اين عمره مفرده، عمره تمتع محسوب مي شود و حج تمتع او با همين عمره صحيح خواهد بود.

2  . آيات عظام خوئي، گلپايگاني، تبريزي: خروج جايز نيست مگر آنكه براي حاجتي باشد و بيم آن نرود كه اعمال حجش فوت گردد كه در اين صورت واجب است براي حج خود از مكه احرام حج را بسته و براي كاري كه دارد از مكه بيرون رود.

3  . آية الله گلپايگاني: خروج از مكه جايز نيست.

آية الله فاضل: رفتن به اطراف شهر مكه با توجه به توسعه آن تا جايي كه صدق كند از مكه است مانعي ندارد.

صفحه 161

شده(1) بازگردد مي تواند(2) بدون احرام به مكه مراجعت نمايد خواه پس از خروج از مكه از ميقات عبور كرده باشد يا نه و همينطور است اگر در ماه بعد بازگردد و از ميقات عبور نكرده(3) و اما اگر در ماه بعد بازگردد و پس از خروج از مكه از ميقات عبور كرده بايد مجدداً از ميقات براي عمره تمتع محرم شود.

مسأله 639 ـ تراشيدن سر بعد از تقصير عمره تمتع جايز نيست(4) ولي ماشين كردن آن مانعي ندارد و اگر سر را بتراشد كفاره ندارد.

مسأله 640 ـ تراشيدن صورت پس از تقصير عمره تمتع مانند تراشيدن آن در اوقات ديگر است و حكم خاصي ندارد.

«تبدّل حج تمتع به افراد»

مسأله 641 ـ شخصي كه براي عمره تمتع محرم شده اگر بواسطه عذري، زماني وارد مكه شد كه مي داند يا ترس دارد كه اگر بخواهد عمره تمتع بجا آورد وقت وقوف به عرفات مي گذرد بايد به حج افراد عدول كند و چنانچه حج واجب را انجام مي دهد پس از آن بايد عمره مفرده بجا آورد و حج او صحيح و از حجة الاسلام كفايت مي كند و اگر حج او مستحبي است انجام عمره مفرده لازم نيست.

مسأله 642 ـ اگر زني محرم به احرام عمره تمتع شود ولي به واسطه حيض يا نفاس نتواند طواف بجا آورد و اگر بخواهد بماند تا پاك شود ترس آن را دارد كه وقت وقوف به عرفات بگذرد بايد به دستوري كه در مسأله قبل گفته شد عمل نمايد.(5)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي: ماهي كه در آن عمره را انجام داده.

2  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني: بايد بدون احرام به مكه مراجعت نمايد.

3  . آية الله سيستاني، آية الله فاضل: در اين فرض بايد براي عمره تمتع محرم شود مانند فرض بعد.

4  . نظر آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني، فاضل: در مسأله 622 گذشت.

5  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر بعد از احرام حايض شود مخير است بين عمل به دستور مسأله قبل و بين اين كه سعي و تقصير را انجام داده و پس از بازگشت از مني و قبل از طواف حج طواف عمره و نماز آن را قضا كند.

صفحه 162

مسأله 643 ـ كسي كه بواسطه عذري بدون احرام وارد مكه شده و وقت براي عمره تمتع ندارد حكم مسأله قبل را دارد.

مسأله 644 ـ اگر زن در ميقات مي داند يا احتمال مي دهد كه بواسطه حيض يا نفاس متمكن از عمره تمتع در وقت خود نيست مي تواند به قصد ما في الذمه محرم شود (قصد كند محرم مي شوم به احرامي كه وظيفه من است خواه تمتع باشد يا حج افراد) پس چنانچه قبل از گذشتن وقت عمره تمتع پاك شود عمره تمتع بجا آورد و اگر پاك نشد حج افراد بجا آورده و پس از آن بايد عمره مفرده انجام دهد و حج او صحيح است و از حجة الاسلام كفايت مي كند و اگر حج او استحبابي است انجام عمره مفرده لازم نيست.

مسأله 645 ـ اگر زن بداند بواسطه حيض يا نفاس متمكن از عمره تمتع در وقت خود نيست و با اين حال براي عمره تمتع محرم شد چنانچه قصدش انجام وظيفه فعليه بوده و خيال مي كرده كه وظيفه اش عمره تمتع است احرامش صحيح است و بايد حج افراد انجام دهد.(1)

مسأله 646 ـ اگر زن قبل از طواف خون ديد و چون خيال مي كرد حيض است و وقت براي انجام عمره تمتع ندارد عدول به حج افراد كرد و بعد در عرفات فهميد حيض نبوده اگر وقت براي عمره تمتع باقي نمانده(2) و تأخيرش عمدي نبوده حج افراد را تمام كند و اگر حج واجب است يك عمره مفرده نيز انجام دهد.(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر بعد از احرام حايض شود مخير است بين اين كه عدول كند به حج افراد و بعد از حج اگر حجش واجب است عمره مفرده بجا آورد و بين اين كه سعي و تقصير را انجام دهد و پس از بازگشت از مني و قبل از طواف حج، طواف عمره و نماز آن را قضا كند.

2  . آية الله خويي، آية الله تبريزي: اگر وقت نداشته باشد به قصد اعم از حج افراد و عمره مفرده اعمالش را تمام مي كند و چنانچه استطاعتش باقي بود يا بعد از آن مستطيع شد بايد در سالهاي آينده حج بجا آورد.

3  . آية الله سيستاني: اگر وقت عمره تنگ باشد، پس اگر اعتقاد او به حيض از روي موازين شرعيه باشد، مثلاً خوني كه ديده در ايام عادتش بوده، ولي قبل از سه روز قطع شود، در اين صورت احتياط واجب آن است كه اعمال حج افراد را تمام كند و اگر حج در ذمه او مستقر بوده و يا اگر مستقر نبوده، بعداً مستطيع شود احتياطاً بايد دوباره حج نمايد، ولي اگر مستقر نبوده و مستطيع هم نشود، چيزي بر او نيست و اگر اعتقاد به حيض از روي موازين شرعيه نبوده، حج و احرام او باطل است و بايد اعاده نمايد.

آية الله فاضل: اگر با علم به حائض شدن تأخير نيانداخته.

صفحه 163

مسأله 647 ـ كسي كه وظيفه اش حج تمتع است چنانچه در وقت احرام بداند براي انجام عمره تمتع وقت ندارد مي تواند براي حج افراد محرم شود و پس از آن عمره مفرده انجام دهد و حج او صحيح است.(1)

مسأله 648 ـ محرمي كه حائض بوده اگر بعد از گذشتن ايام عادتش پاك شود و پس از غسل اعمال عمره تمتع را انجام دهد و احرام حج بسته به عرفات و مشعر برود و آنجا قبل از گذشتن ده روز از اول حيضش لك ببيند پس اگر بداند حيض است و تمكن از تدارك عمره تمتع ندارد بايد عدول به افراد نمايد ولي اگر نداند كه آيا ادامه دارد تا بعد از ده روز تا اين مازاد بر عادتش استحاضه باشد يا قطع مي شود تا حيض باشد بايد(2) احتياط كند پس اعمال بعدي را به قصد ما في الذمه و بدون تعيين تمتع يا افراد انجام دهد و
احتياطاً در مني قرباني نموده و بعد از اعمال حج يك عمره مفرده انجام دهد و چنانچه
قصد تمتع نمايد و بعد از انجام بعض اعمال كشف خلاف شود اكتفا به اين حج نكند مگر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني، فاضل: وظيفه اش مبدل به افراد نمي شود و اگر حج تمتع بر او مستقر شده يا استطاعتش باقي باشد بايد در سال بعد حج تمتع انجام دهد بلي جايز است فعلا براي عمره مفرده يا حج استحبابي محرم شود.

آية الله گلپايگاني: بايد حج افراد به جا آورد و بعد عمره مفرده و بنابر احتياط واجب در سال بعد حج تمتع به جا آورد.

2  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: چنانچه آن لك به وصف حيض نباشد زن مذبور مستحاضه است.

آية الله مكارم: چنانچه كاملا پاك شده باشد، عمره او صحيح است و ديدن لك بعد از آن ضرري به آن نمي زند، زيرا طهر متخلل بنابر اقوي حكم حيض را ندارد، بنابراين منظور ازده روز، مجموع دو خون است نه با ضميمه كردن طهر واقع در ميان دو خون و اگر ديدن لك نشانه ادامه مستمر خون باشد به دستور متن عمل كند.

صفحه 164

اين كه قصد انجام وظيفه فعلي داشته كه كافي است، بلي پس از گذشت ده روز از اول حيض وظيفه اش روشن مي شود كه اگر از ده روز تجاوز نكرد و خون قطع شد حج بدل به افراد شده والا استحاضه بوده و حج تمتع او صحيح است.

مسأله 649 ـ كسي كه عمداً عمره تمتع خود را باطل كند مثل اين كه احرام را تأخير انداخت تا وقت تنگ شد حج او باطل است و از موارد عدول(1) به افراد نيست.* البته مي تواند براي عمره مفرده يا حج افراد استحبابي احرام ببندد.

مسأله 650 ـ كسي كه حج تمتع او مبدّل به افراد شده بايد بعد از حج فوراً(2) عمره مفرده انجام دهد ولي اگر به هر دليل عمره را تأخير انداخت و در وقت ديگر انجام داد صحيح و مجزي است حتي اگر عمره را در سال بعد و بعد از حج و عمره ديگر انجام دهد به صحت حج و عمره ضرر نمي زند.

«تبديل عمره مفرده به عمره تمتع»

مسأله 651 ـ كسي كه عمره مفرده را در ماه هاي حج بجاآورده و اتفاقاً تا وقت حج در مكه باقي مانده(3) مي تواند عمره مفرده خود را عمره تمتع قرار داده و حج بجاآورد و در اين حكم فرقي بين واجب و مستحب نيست.(4)*

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: اين شخص گرچه بواسطه ابطال عمره معصيت نموده است ولي بايد به حج افراد عدول كند و سپس عمره مفرده انجام دهد و احتياطاً در سال بعد حج تمتع بجا آورد.

آية الله گلپايگاني: حج او مبدل به افراد مي شود و در سال بعد هم بايد حج را قضا كند.

2  . آية الله سيستاني: فوريت عمره مانند فوريت حج است.

3  . آية الله سيستاني: اگر تا روز هشتم ذي الحجه در مكه بماند و قصد حج كند عمره اش تمتع محسوب مي شود.

آية الله تبريزي: كسي كه از يكي از مواقيت معروفه (نه مسجد تنعيم) محرم به عمره مفرده شده و اعمال آن را بجاآورد هر چند از اول قصد تبديل داشته باشد تبديل به عمره تمتّع مي شود.

4  . آيات عظام گلپايگاني، صافي، مكارم: اين حكم در مورد حج مستحبي است (آية الله صافي و آية الله گلپايگاني اضافه فرمودند: و عمره مفرده اي كه انجام داده بر او واجب نبوده)

صفحه 165

مسأله 652 ـ كسي كه قصد بيرون رفتن از مكه را داشت به همين جهت از اول در ميقات به نيت عمره مفرده محرم و وارد مكه شد و عمره مفرده را بجاآورد بعداً از خروج از مكه منصرف شد حكم مسأله قبل را دارد.

مسأله 653 ـ كسي كه در غير ماه هاي حج عمره مفرده انجام داده نمي تواند براي حج تمتع به عمره انجام شده اكتفا نمايد و بايد عمره تمتع بجاآورد.

مسأله 654 ـ در موارد مذكوره در مسائل قبل اگر بخواهد عمره تمتع انجام دهد
بايد به يكي از مواقيت پنج گانه برود و نمي تواند از ادني الحل مانند تنعيم محرم
شود.

مسأله 655 ـ اگر قبل از خارج شدن از احرام عمره مفرده به تقصير، براي عمره تمتع محرم شود احرامش صحيح نيست و همچنان در احرام عمره مفرده باقي مي ماند و بايد اعمال آن را تمام كند و براي احرام عمره تمتع مجدداً به ميقات برود مگر اين كه عمره مفرده اش در ماه هاي حج همان سالي كه مي خواهد حج به جا آورد واقع شده باشد كه در اين صورت مي تواند آن را عمره تمتع خويش قرار دهد به تفصيلي كه گذشت و اگر اعمال عمره اتفاقاً تا وقت حج در مكّه باقي بماند كه مي تواند آن را عمره تمتع خويش قرار دهد. و اگر اعمال عمره مفرده را انجام داده و فقط طواف نساء را ترك كرده احرام او براي عمره تمتع صحيح است و بايد پس از انجام عمره تمتع يا قبل از آن طواف نساء عمره مفرده را انجام دهد.

«ساير موارد عدول»

مسأله 656 ـ كسي كه به احرام عمره تمتع وارد مكه شد در صورتي كه حج او فوت شده قصد عمره مفرده كند و به همان احرامي كه بسته عمره مفرده بجا آورد و از احرام خارج شود و اگر حج بر او مستقرّ بوده يا سال ديگر شرائط استطاعت را دارا باشد بايد به حج برود.

مسأله 657 ـ كسي كه حج افراد بر او واجب و متعيّن بوده و به همين نيّت در يكي از مواقيت محرم شده نمي تواند عدول به حج تمتع يا عمره مفرده بنمايد.

صفحه 166

«پايان وقت عمره تمتع»

مسأله 658 ـ وقت عمره تمتع كه در مسائل گذشته به آن اشاره شد تا وقتي باقي است(1)كه با انجام دادن عمره تمتع خوف نرسيدن(2) به وقوف اختياري عرفه (كه از ظهر روز نهم ذي الحجة است تا غروب آن) نداشته باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: كه بتواند قبل از زوال روز عرفه اعمال عمره را تمام كند.

2  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، فاضل: به جزء ركني از وقوف اختياري عرفه را نداشته باشد.

صفحه 167

 

 

 

 

 

 

 

 

      بخش سوّم:

 

 

 

اعمال حج تمتع

صفحه 168

 

 

 

صفحه 169

 

 

 

 

 

 

 

فصل اوّل: احرام حج:

 

اول از واجبات حج احرام بستن است.

مسأله 659 ـ واجب است پس از اتمام عمره تمتع براي حج تمتع احرام ببندد.

مسأله 660 ـ كيفيت احرام بستن براي حج تمتع و گفتن لبيك و واجبات احرام همانگونه است كه در احرام عمره تمتع گذشت با اين تفاوت كه در احرام حج قصد مي كند احرام حج تمتع را.

مسأله 661 ـ تمام چيزهايي كه در محرمات احرام بيان شد در اين احرام نيز حرام است و آنچه از محرمات كه كفاره داشت به همان ترتيب ذكر شده كفاره دارد.

مسأله 662 ـ كسي كه به واسطه فراموشي يا ندانستن مسأله براي حج محرم نشد و پس از خروج از مكه يادش آمد يا مسأله را ياد گرفت سه صورت دارد:

1 ـ قبل از وقوف به عرفات يادش بيايد يا مسأله را ياد بگيرد كه در اين صورت بايد برگردد و در مكه محرم شود مگر آنكه بواسطه تنگي وقت يا عذر ديگر امكان بازگشت نداشته باشد كه بايد در همانجا محرم شود.

2 ـ بعد از وقوف به عرفات يا در اثناء اعمال قبل از حلق يا تقصير يادش آمد يا مسأله را ياد گرفت كه در اين صورت(1) بايد فوراً در همانجا محرم شود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: در عرفات يا مشعر يا مني قبل از رمي جمرات و ذبح، ولي اگر بعد از آن متوجه شود وقت احرام گذشته و حجش صحيح است.

صفحه 170

3 ـ بعد از حلق يا تقصير يادش آمد يا مسأله را ياد گرفت كه در اين صورت عملش صحيح است و لازم نيست تلبيه بگويد.

«زمان احرام»

مسأله 663 ـ جايز است احرام حج تمتع را تا وقتيكه بتواند بعد از آن وقوف اختياري عرفات را درك كند تأخير اندازد و تأخير بيش از اين مقدار جايز نيست(1) و مستحب است روز هشتم ذي حجه كه به آن يوم ترويه گفته مي شود محرم شود بلكه موافق احتياط است.

مسأله 664 ـ كسي كه مي خواهد پس از عمره تمتع براي حاجتي از مكه خارج شود و مطمئن نيست(2) كه بتواند براي احرام حج به مكه بازگردد بايد قبل از خروج براي حج تمتع محرم شود و با همان احرام اعمال حج را انجام دهد هر چند خروج او قبل از يوم الترويه باشد.

«مكان احرام حج»

مسأله 665 ـ محل احرام حج تمتع شهر مكه است و در تمام مناطق شهر مي توان محرم شد مگر اين كه خارج حرم باشد مثل تنعيم و افضل آن است كه در مسجد الحرام نزد مقام ابراهيم(عليه السلام) يا در حجر اسماعيل(عليه السلام) محرم شود.

مسأله 666 ـ احرام در مناطق جديد الاحداث مكه كه در محدوده حرم است اگر عرفاً جزء شهر مكه است جايز مي باشد هر چند به توسط رشته كوهها و مانند آن از ساير قسمتهاي شهر جدا باشد ولي در جائي كه مشكوك است كه جزء مكه است يا نه نمي توان محرم شد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: براي كسي كه مي تواند وقوف اختياري عرفه را درك كند.

2  . نظر آيات عظام خوئي، تبريزي، گلپايگاني و احتياط آيات عظام امام و صافي ذيل مسأله 636 گذشت.

صفحه 171

مسأله 667 ـ اگر احرام را از روي علم و عمد ترك كند تا وقت وقوف اختياري عرفات فوت شود، حجش باطل است و اگر به مقدار ركن از وقوف را درك كند، حجش صحيح است اگرچه گناه كرده است.

مسأله 668 ـ اشخاص معذوري كه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم مي دارند بايد اين اعمال را بعد از محرم شدن براي حج انجام دهند و اگر قبل از احرام انجام دهند كفايت نمي كند و بايد بعد از احرام حج، قبل يا بعد از وقوفين آن اعمال را اعاده نمايند.

مسأله 669 ـ كسي كه عمره تمتع انجام داده نبايد براي حج افراد محرم شود و چنانچه در احرام حج قصد حج افراد نمود پس اگر از مكه خارج شده و در ميقات محرم به احرام حج افراد شده بعيد نيست(1)* صحت حج او، ولي تمتع واقع نمي شود ولي اگر در مكه احرام بسته حج او صحيح نيست مگر اين كه از باب اشتباه در تطبيق بوده باشد كه حج او صحيح است و تمتع واقع مي شود.

مسأله 670 ـ كسي كه نمي دانسته بايد براي احرام حج افراد به يكي از مواقيت معروفه برود و در حرم محرم شده چنانچه ممكن نيست به ميقات برود و در آنجا محرم شود و به وقوف برسد در همان محلي كه هست محرم شود(2) و اعمالي كه امكان تدارك آن با احرام هست تدارك كند و چنانچه تمام اعمال را با همان احرام انجام داده و بعد متوجه شده حج او صحيح است.

«مستحبات احرام حج تا وقوف به عرفات»(3)

مسأله 671 ـ اموري كه در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نيز مستحب است و  پس از اين كه شخص، احرام بسته و از مكه بيرون آمد، همين كه بر ابطح مشرِف شود به آواز بلند تلبيه بگويد و چون متوجه مني شود بگويد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: عدول جايز نيست ولي اگر از باب اشتباه در تطبيق باشد اشكال ندارد.

2  . آية الله سيستاني، آية الله مكارم: و اگر مي تواند به خارج حرم برود و از آنجا محرم شود.

3  . آية الله مكارم: اين مستحبات را به قصد رجاء بجا آورد.

صفحه 172

« أللَّهُمَّ اِيّاكَ أرْجُو وَاِيّاكَ أدْعُو فَبَلِّغْني أمَلِي وَأصْلِحْ لي عَمَلي ».

 

و با تن و دل آرام با تسبيح و ذكر حق تعالي برود و چون به مني رسيد بگويد:

 

« اَ لْحَمْدُ للهِ الَّذي أقْدَمَنِيها صالِحاً في عافِيَة وَبَلَّغَني هذا الْمَكانِ ».

 

پس بگويد:

 

« أللَّهُمَّ هذِهِ مِني وَهِيَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِكِ فَأَسْأَ لُكَ أنْ تَمُنَّ عَلَيَّ بِما مَنَنْتَ عَلي أَ نْبِيائِكَ فَإنَّما أَ نَا عَبْدُكَ وَفي قَبْضَتِكَ ».

 

و مستحب است(1) شب عرفه را در مني بوده و به اطاعت الهي مشغول باشد و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به جا آورد و چون نماز صبح را خواند تا طلوع آفتاب تعقيب گفته پس به عرفات روانه شود و اگر خواسته باشد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعي ندارد، ولي سنت(2) آن است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي مُحَسِّر رد نشود و روانه شدن پيش از صبح (3)مكروه است و چون به عرفات متوجه شود اين دعا را بخواند:

 

« اَللَّهُمَّ اِلَيْكَ صَمَدْتُ وَاِيّاكَ اعْتَمَدْتُ وَوَجْهَكَ أرَدْتُ أسْأَ لُكَ أنْ تُبارِكَ لِي في رِحْلَتي وَأنْ تَقْضِيَ لِي حاجَتي وَأنْ تَجْعَلَني مِمَّنْ تُباهي بِهِ اليَوْمَ مَنْ هُوَ أفْضَلُ مِنّي ».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: انجام بعضي از اين مستحبات در حال حاضر ممكن نيست يا مشكل است، بنابراين نبايد اصراري بر آن داشته باشد و دردسر براي خود و ديگران ايجاد كند، هرگاه نيّتش انجام آن باشد خداوند به فضل خود به او ثواب مي دهد.

2  . آيات عظام: بهجت، صافي، گلپايگاني: بلكه احوط.

3  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: بلكه خلاف احتياط است مگر از جهت ضرورتي مثل بيمار و يا خائف از ازدحام.

صفحه 173

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوّم: وقوف به عرفات

 

دوم از واجبات حج وقوف به عرفات است.

مسأله 672 ـ پس از احرام بستن براي حج تمتع واجب است وقوف در سرزمين عرفات كه محلي است معروف با حدود شناخته شده و اين وقوف، چون ساير عبادات بايد با قصد قربت و نيت خالص آورده شود.

مسأله 673 ـ مقصود از وقوف، بودن در آن مكان است به هر حالي كه باشد خواه در حال حركت باشد يا ساكن، سواره باشد يا پياده، يا نشسته يا خوابيده.

مسأله 674 ـ اگر در تمام وقت بيهوش يا خواب باشد(1) وقوف او باطل است ولي اگر بعد از داخل شدن وقت وقوف نيت كند و سپس بخوابد يا بيهوش شود اشكال ندارد.*

مسأله 675 ـ حدودي كه براي عرفات و مزدلفه و مني با تابلوهاي مخصوص مشخص شده اگر موجب اطمينان يا تصديق اهل محل باشد معتبر است.(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله تبريزي: اگر قبل از خواب قصد وقوف كرده ولو در هنگام وقوف خواب باشد مانعي ندارد

آية الله مكارم: هرگاه قبلا به عرفات آمده و نيت كرده باشد صحيح است.

آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: ولي اگر پيش از وقت در عرفات باشد و قصد وقوف كند و به همين قصد بخوابد و اتفاقاً در تمام وقت بيدار نشود صحت وقوف او بعيد نيست.

2  . آية الله سيستاني: اگر اين حدود دست به دست از قديم اخذ شده باشد معتبر است مادام كه اطمينان در خطاي آن پيدا نشود.

آية الله مكارم: معمولا مورد قبول اهل محل است. بنابراين تابلوها يا علاماتي كه گذارده اند معتبر است.

صفحه 174

مسأله 676 ـ جبل الرحمه جزء موقف عرفات است ولي وقوف بر آن كراهت دارد(1)اما در غيرحال وقوف كراهت ندارد.

«وقوف اختياري عرفه»

مسأله 677 ـ در حال اختيار بايد از ظهر روز عرفه تا غروب شرعي(2) كه وقت نماز مغرب است در عرفات وقوف نمايد و از ظهر شرعي تأخير نيندازد بلي تأخير به مقدار خواندن نماز ظهر و عصر پشت سر هم و مقدمات آن(3) مانعي ندارد.

مسأله 678 ـ توقف در تمام مدت مذكور در مسأله قبل گر چه واجب است ولكن تمام آن ركن نيست كه با ترك آن حج باطل شود بلكه آنچه ركن است مسماي وقوف است بنابراين اگر مقدار كمي هم در عرفات بماند كه عرفاً گفته شود قدري در عرفات بوده هر چند يك يا دو دقيقه باشد و سپس خارج شود يا مثلا دقائقي پيش از غروب به عرفات بيايد و وقوف كند حج او صحيح است هر چند اين كار با علم و عمد انجام شود.

مسأله 679 ـ اگر با علم و عمد(4) وقوف ركني را ترك كند يعني از ظهر تا غروب هيچ در عرفات نباشد حجش باطل است و وقوف در شب عيد كه وقوف اضطراري عرفه است براي او كفايت نمي كند.

مسأله 680 ـ اگر پيش از غروب از عرفات كوچ كند و از محدوده آن خارج شود بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: جبل الرحمه جزء موقف است ولي افضل ايستادن در دامنه كوه از طرف چپ آن است.

2  . آية الله سيستاني: تا غروب آفتاب

3  . آية الله سيستاني: و يك غسل

آية الله خوئي، آية الله تبريزي: تأخير تا يك ساعت مانعي ندارد.

4  . آية الله سيستاني: ياجهل تقصيري

صفحه 175

مجدداً مراجعت نمايد و تا غروب وقوف نمايد هر چند خروجش از عرفات
سهوي باشد.

مسأله 681 ـ اگر پس از آنكه خارج شد مجدداً به عرفات باز نگردد چنانچه خروجش از روي علم و عمد بوده بايد يك شتر در مني(1) روز عيد قرباني كند و اگر از قرباني متمكن نباشد بايد هيجده روز روزه بگيرد و لازم نيست اين هيجده روز پشت سرهم باشد و اگر خروجش سهوي بوده كفاره ندارد هر چند بواسطه عدم مراجعت معصيت كرده است

«وقوف اضطراري عرفه»

مسأله 682 ـ اگر كسي بواسطه عذري مانند فراموشي و تنگي وقت(2) و مانند آن(3) از ظهر روز نهم تا غروب شرعي در عرفات نباشد و هيچ جزئي از اين زمان را درك نكند كافي است كه مقداري از شب عيد تا طلوع فجر(4) را هر چند اندك در عرفات باشد(5) و اين زمان را وقت وقوف اضطراري عرفه مي گويند.

مسأله 683 ـ كسي كه بواسطه عذري روز عرفه را در عرفات وقوف نكرد اگر عمداً و بدون عذر شب دهم را در عرفات وقوف نكند حج او باطل مي شود هر چند وقوف مشعر را درك كند.

مسأله 684 ـ اگر بواسطه عذري مانند فراموشي يا غفلت وقوف اختياري و اضطراري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  .امام خميني، آية الله خامنه اي: در هر جائي مي تواند قرباني كند (مرحوم امام مقيد به روز عيد هم نكرده اند).

آية الله فاضل: اگر قرباني صرف فقراء مومنين نمي شود جايز است در وطن قرباني نمايد.

2  . آية الله سيستاني: همچنين جاهل قاصر

3  . آية الله فاضل: مثل جهل به موضوع يا حكم يا مريضي يا شدت گرما و سرما.

4  . آية الله خويي، آية الله تبريزي: تا طلوع آفتاب

5  . آية الله سيستاني: و اگر خوف اين باشد كه با درك وقوف اضطراري عرفه وقوف مشعر قبل از طلوع آفتاب از او فوت بشود واجب است اكتفا كند به وقوف مشعر و حجش صحيح است.

صفحه 176

عرفه را با هم ترك كند ولي وقوف اختياري مشعر را درك كند حج او صحيح است چنانچه خواهدآمد

«مستحبات وقوف به عرفات»(1)

در وقوف به عرفات چند چيز مستحب است:

1 ـ با طهارت بودن در حال وقوف.

2 ـ غسل نمودن و بهتر آن است كه نزديك ظهر باشد.

3 ـ آنچه موجب تفرق حواس است از خود دور سازد تا آنكه قلب او متوجه جناب اقدس الهي گردد.

4 ـ نسبت به قافله اي كه از مكه مي آيد، وقوفِ شخص در طرف دست چپ كوه واقع گردد.

5 ـ وقوف او در پايين كوه و در زمين هموار بوده باشد و بالا رفتن كوه مكروه است.(2)

6 ـ در اول وقت، نماز ظهر و عصر را به يك اذان و دو اقامه بجا آورد.

7 ـ قلب خود را به حضرت حق جلّ و علا متوجه ساخته و حمد الهي و تهليل و تمجيد نموده و ثناي حضرت حق را بجا آورد، پس از آن، صد مرتبه «اللهُ أكْبَرُ» و صد مرتبه سوره «توحيد» را بخواند و آنچه خواهد دعا نمايد و از شيطان رجيم به خدا پناه ببرد و اين دعا را نيز بخواند:

 

«أللَّهُمَّ رَبَّ الْمشَاعِرِ كُلِّها فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنَّ وَالاِْنْسِ، أللَّهُمَّ لا تَمْكُرْ بِي وَلا تَخْدَعْني وَلا تَسْتَدْرِجْني يا أسْمَعَ السَّامِعينَ وَيا أبْصَرَ النَّاظِرينَ وَيا أسْرَعَ الْحاسِبِينَ وَيا أرْحَمَ الرَّاحِمينَ أسْأَ لُكَ أنْ تُصَلّيَ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَأنْ تَفْعَلَ بي كَذا وَكَذا».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اين مستحبّات را به قصد رجاء انجام مي دهد.

2  . آية الله سيستاني: وقوف در پايين كوه افضل است.

صفحه 177

و بجاي كذا و كذا حاجت خود را نام ببرد پس دست به آسمان بردارد و بگويد:

 

«أللَّهُمَّ حاجَتي إلَيْكَ الَّتي اِنْ أعْطَيْتَنِيها لَمْ يَضُرَّني ما مَنَعْتَني وَإنْ مَنَعْتَنيها لَمْ يَنْفَعَني ما أعْطَيْتَني، أسْأَ لُكَ خَلاصَ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ أللَّهُمَّ إنّي عَبْدُكَ وَمِلْكُ ناصِيَتي بِيَدِكَ وَأجَلي بِعِلْمِكَ، أسْأَ لُكَ أنْ تُوَفِّقَني لِما يُرْضيكَ عَنِّي وَأنْ تُسَلِّمَ مِنِّي مَناسِكِيَ الَّتي أرَيْتَها خَلِيلَكَ اِبْراهيمَ صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِ وَدَلَلْتَ عَلَيْها نَبِيِّكَ مُحَمَّداً (صلي الله عليه وآله) أللَّهُمَّ اجْعَلْني مِمَّنْ رَضِيتَ عَمَلَهُ وَأطَلْتَ عُمْرَهُ وَأحْيَيْتَهُ بَعْدَ الْمَوْتِ».

 

8 ـ اين دعا را بخواند:

 

«لا إلهَ إلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيي وَيُمِيتُ وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي كُلِّ شَيء قَدِيرٌ، اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ كَالَّذي تَقُولُ وَخَيْراً مِمّا نَقُولُ وَفَوْقَ ما يَقُولُ الْقائِلُونَ، أللَّهُمَّ لَكَ صَلاتي وَنُسُكي وَمَحْيايَ وَمَماتي وَلَكَ تُراثي ( بَراءَتي خل ) وَبِكَ حَوْلي وَمِنْكَ قُوَّتي، أللَّهُمَّ إنّي أعُوذُ بِكَ مِنَ الْفَقْرِ وَمِنْ وَساوِسِ الْصُّدورِ وَمِنْ شَتاتِ الأمْرِ وَمِنْ عَذابِ الْقَبْرِ، أللَّهُمَّ إنّي أسْأَ لُكَ خَيْرَ الرِّياح وَأعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ ما يَجيءُ بِهِ الرِّياحُ وَأسْأَ لُكَ خَيْرَ اللَّيْلِ وَخَيْرَ النَّهارِ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ في قَلْبي نُوراً وَفي سَمْعي وَبَصَري نُوراً وَفي لَحْمي وَدَمي وَعِظامي وَعُرُوقِي وَمَقْعَدي وَمَقامي وَمَدْخَلي وَمَخْرَجي نُوراً وَأعْظِمْ لي نُوراً يا رَبِّ يَوْمَ أَ لْقاكَ إنَّكَ عَلي كُلِّ شَيء قَديرٌ».

 

و در اين روز تا مي تواند از خيرات و صدقات كوتاهي نكند.

9 ـ آنكه رو به كعبه نموده و اين اذكار را بگويد:

«سُبْحانَ اللهِ» صد مرتبه «اللهُ أكْبَرُ» صد مرتبه «ما شاءَ اللهُ لا قُوَّةَ إلاّ بِاللهِ» صد مرتبه «أشْهَدُ أنْ لا اِلهَ اِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَيُمِيتُ وَيُمِيتُ وَيُحْيي وَهُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلي كُلَّ شَيء قَدِيرٌ» صد مرتبه.

 

پس، از اولِ سوره بقره ده آيه بخواند، پس سوره توحيد سه مرتبه و آية الكرسي را

صفحه 178

بخواند تا آخر پس اين آيات را بخواند:

 

«اِنَّ رَبَّكُمُ اللهُ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَالاَْرْضَ في سِتَّةِ أيّام ثُمَّ اسْتَوي عَلَي الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرات بِأمْرِهِ اَلا لَهُ الْخَلْقُ وَالاَمْرُ تَبارَكَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِينَ * اُدْعُوا رَبَّكُمُ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً اِنَّهُ لا يُحِبُّ المُعْتَدِينَ * وَلا تُفْسِدُوا فِي الاَْرْضِ بَعْدَ اِصْلاحِها وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً اِنَّ رَحْمَتَ اللهِ قَرِيبٌ مِنَ الُْمحْسِنينَ».

 

پس سوره «قُلْ أعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَق» و سوره «قُلْ أعُوذُ بِرَبِّ النّاسِ» را بخواند.

پس آنچه از نعم الهي بياد داشته باشد، يكايك ذكر نموده و حمد الهي نمايد و همچنين بر اهل و مال و ساير چيزهايي كه حضرت حق به او تفضل نموده، حمد بنمايد و بگويد:

 

«اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلي نَعْمائِكَ الَّتي لا تُحْصي بِعَدَد وَلا تُكافَأُ بِعَمَل».

 

و به آياتي از قرآن، كه در آنها ذكر حمد شده است، خدا را حمد نمايد و به آياتي كه در آنها ذكر تسبيح شده است خدا را تسبيح نمايد و به آياتي كه در آنها ذكر تكبير شده است خدا را تكبير نمايد و به آياتي كه در آنها ذكر تهليل شده است خدا را تهليل نمايد و بر محمد و آل محمد عليهم الصلاة و السلام زياد صلوات بفرستد و به هر اسمي از اسماء الله كه در قرآن موجود است خدا را بخواند و به آنچه از اسماء الهي كه در ياد دارد خدا را ذكر كند و به اسماء الهي كه در آخر سوره حشر موجود است خدا را بخواند و آنها عبارتند از:

 

«اللهُ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحِيمُ الْمَلِكُ الْقُدّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ الخالِقُ الْبارئُ الْمُصَوِّرُ».

 

و اين دعا را بخواند:

صفحه 179

«أسْأَ لُكَ يا اللهُ يا رَحْمنُ بِكُلِّ اْسْم هُوَ لَكَ وَأسْأَ لُكَ بِقُوَّتِكَ وَقُدْرَتِكَ وَعِزَّتِكَ وَبِجَميعِ ما أحاطَ بِهِ عِلْمُكَ وَبِجَمْعِكَ وَبِأرْكانِكَ كُلِّها وَبِحَقِّ رَسُو لِكَ صَلواتُ اللهِ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَبِاسْمِكَ الاَْكْبَرِ الاَكْبَرِ وَبِاسْمِكَ الْعَظِيمِ الَّذي مَنْ دَعاكَ بِهِ كانَ حَقّاً عَلَيْكَ أنْ لا تُخَّيِّبَهُ وَبِاسْمِكَ الاَْعْظَمِ الاَْعْظَمِ الَّذي مَنْ دَعاكَ بِهِ كانَ حَقّاً عَلَيْكَ أنْ لا تَرُدَّهُ وَأنْ تُعْطِيَهُ ما سَأَلَ أنْ تَغْفِرَ لِي جَميعَ ذُنُوبي في جَميع عِلْمِكَ فِيَّ».

 

و هر حاجت كه داري بخواه و از حق سبحانه و تعالي طلب كن كه توفيق حج بيابي در سال آينده و هر سال. و هفتاد مرتبه بگو:

 

«أسْأَ لُكَ الْجَنَّةَ» و هفتاد مرتبه «أسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّي وَأتُوبُ اِلَيْهِ».

 

پس بخوان اين دعا را:

 

«أللَّهُمَّ فُكَّنِي مِنَ النَّارِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَيِّبِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ».

 

10 ـ آنكه نزديك غروب آفتاب بگويد:

 

«أللَّهُمَّ اِنِّي أعُوذُ بِكَ مِنَ الفَقْرِ وَمِنْ تَشَتُّتِ الاُْمُورِ وَمِنْ شَرِّ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ أمْسي ظُلْمِي مُسْتَجِيراً بِعَفْوِكَ وَأمْسي خَوْفي مُسْتَجيراً بِأمانِكَ وَأمْسي ذُنُوبي مُسْتَجِيرَةً بِمَغْفِرَتِكَ وَأمْسي ذُلِّي مُسْتَجِيراً بِعِزِّكَ وَأمْسي وَجْهِي الْفانِيَ الْبالِي مُسْتَجيراً بِوَجْهِكَ الْباقي يا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَيا أجوَدَ مَنْ أعْطي جَلِّلْنِي بِرَحْمَتِكَ وَأَ لْبِسْني عافِيَتَكَ وَاصْرِفْ عَنِّي شَرَّ جَمِيعِ خَلْقِكَ».

 

و بدان كه ادعيه وارده در اين روز شريف بسيار است و هر قدر كه ميسور باشد خواندن دعا مناسب است و بسيار خوب است كه در اين روز دعاي حضرت سيد الشهداء (عليه السلام) و دعاي حضرت زين العابدين سلام الله عليه را كه در صحيفه كامله است خوانده شود و بعد از غروب آفتاب بگويد:

صفحه 180

«أللَّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هذا الْمَوْقِفِ وَارْزُقْنِيهِ مِنْ قابِل أبَداً ما أبْقَيْتَني وَاقْلِبْنِيَ الْيَوْمَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُستَجاباً لِي مَرْحُوماً مَغْفُوراً لِي بأفْضَلِ ما يَنْقَلِبُ بِهِ الْيَوْمَ أحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ وَحُجّاجِ بَيْتِكَ الْحَرامِ وَاجْعَلْنِيَ الْيَوْمَ مِنْ أكْرَمِ وَفْدِكَ عَلَيْكَ وَأعْطِني أفْضَلَ ما أعْطَيْتَ أحَداً مِنْهُمْ مِنَ الْخَيْرِ وَالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ والرِّضْوانِ وَالْمَغْفِرَةِ وَبارِكْ لِي فِيما أرْجِعُ اِلَيْهِ مِنْ أهْل أوْ مال أوْ قَلِيل أوْ كَثير وَبارِكْ لَهُمْ فِيَّ».

 

و بسيار بگويد:

 

«أللَّهُمَّ أعْتِقْنِي مِنَ النَّارِ».

صفحه 181

 

 

 

 

 

 

 

فصل سوّم: وقوف به مشعرالحرام

 

سوم از واجبات حج تمتع وقوف به مشعر الحرام است.

مسأله 685 ـ بعد از آنكه از وقوف به عرفات در مغرب شب دهم فراغت حاصل شد بايد كوچ كند به مشعر الحرام كه محل معروفي است و حدود معيني دارد.

مسأله 686 ـ پس از حركت از عرفات واجب است شب عيد(1) را تا صبح در مشعر الحرام با نيت خالص و قصد قربت بماند.

مسأله 687 ـ از طلوع فجر روز دهم تا طلوع آفتاب وقت وقوف اختياري(2)مشعر الحرام است پس بايد در تمام اين مدت با قصد قربت و نيت خالص از ريا و خودنمائي وقوف نمايد بلي كوچ كردن از مشعر كمي قبل از طلوع آفتاب اگر بنحوي باشد كه قبل از طلوع آفتاب از وادي محسّر نگذرد جايز(3) بلكه مستحب است و اگر بگذرد گناه كرده ولي كفاره ندارد.

مسأله 688 ـ وقوف در مشعر در مدت مذكور در مسأله قبل گر چه واجب است ولي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: مقداري از شب عيد.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: بيتوته در مشعر را در شب عيد قبل از طلوع فجر واجب نمي دانند.

2  . آية الله سيستاني: وقوف اختياري مشعر مقداري از شب و بين الطلوعين است.

3  . آية الله خوئي، آية الله مكارم: جايز نيست. آية الله مكارم اضافه فرمودند: و كفاره آن يك گوسفند است.

صفحه 182

تمام آن ركن نيست بلكه ركن وقوف مقدار كمي از اين زمان است هر چند يك دقيقه باشد.

مسأله 689 ـ زنان و بچه ها و پيرمردان و اشخاص ضعيف و بيماران و ديگر معذورين و كساني كه لازم است همراه آنان باشند جايز است قدري از شب عيد را در مشعر وقوف كنند و سپس به سوي مني حركت كنند هر چند قبل از نيمه شب باشد.(1)

مسأله 690 ـ صاحب عذري كه مي تواند اكتفا به وقوف شبانه مشعرالحرام نمايد كسي است كه عذر براي خودش حاصل شده باشد اگر چه بواسطه اطمينان از گفته ديگري مثل مدير كاروان باشد.

مسأله 691 ـ كسي كه وقوف به عرفه را درك كرده و شب دهم يا مقداري از آن را در مشعر بوده اگر قبل از طلوع فجر از مشعر خارج و تا طلوع آفتاب برنگردد حجش صحيح است.(2) بلي اگر عمداً و بدون عذر چنين كرده معصيت كرده و بايد يك گوسفند كفاره بدهد.(3)*

 

«وقوف اضطراري مشعرالحرام»

مسأله 692 ـ براي مشعر الحرام دو وقوف اضطراري وجود دارد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: كساني كه همراه معذورين هستند بايد قبل از طلوع آفتاب به مشعر برگردند و اگر اتفاقاً نتوانستند تا قبل از طلوع آفتاب برگردند، قبل از ظهر روز عيد به آنجا برگردند و لحظاتي قصد وقوف اضطراري نمايند.

آية الله فاضل: بلي لازم است همراهان معذورين و كساني كه عذر آنها برطرف شده در صورت امكان براي درك وقوف اختياري به مشعر برگردند.

2  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: حجش باطل است و مبدّل به عمره مفرده مي شود بلي اگر جاهل به حكم بوده و پس از علم ممكن نباشد ولو تا قبل از ظهر روز عيد به مشعر برگردد حجش صحيح است و بايد يك گوسفند كفاره دهد.

3  . آية الله فاضل: بايد حج را تمام كند و يك گوسفند كفاره دهد و بنابر اقوي سال ديگر حج را اعاده نمايد.

صفحه 183

1 ـ وقوف در شب عيد(1) براي معذورين كه در مسأله 686 گذشت

2 ـ وقوف در روز عيد از طلوع آفتاب تا ظهر

مسأله 693 ـ از آنچه گذشت معلوم شد كه عرفات و مشعرالحرام داراي وقوف اختياري و اضطراري است و درك بعض اين مواقف براي مكلف صوري دارد كه آنچه مورد ابتلاء است از اين صور بيان مي شود:

1ـ وقوف اختياري عرفات و مشعرالحرام هر دو را درك نمايد كه بدون شك حج او صحيح است.

2ـ هيچ يك از دو موقف را درك نكند نه اختياري و نه اضطراري آنها را و در اين صورت حج او بدون شك باطل است و بايد با همان احرام عمره مفرده انجام دهد و اگر گوسفند همراه داشته باشد آن را ذبح نمايد و لازم نيست نيت عدول به عمره مفرده نمايد گرچه مطابق احتياط است و در اين احكام فرقي نيست كه درك نكردن دو وقوف به واسطه عذر باشد يا بدون عذر. بلي اگر درك نكردن موقف از روي عذر بوده باشد اعاده حج در سال بعد بر او واجب نيست مگر اين كه شرائط استطاعت او باقي بماند يا حج از قبل بر او مستقر شده باشد و اگر بدون عذر و از روي تقصير بوده حج بر او مستقر مي شود و بايد در سال بعد اعاده نمايد حتي اگر شرائط استطاعت را نداشته باشد.

3ـ وقوف اختياري عرفه و اضطراري شب مشعر را درك كند كه در اين صورت حجش صحيح است هرچند وقوف اختياري مشعر را بدون عذر ترك نموده باشد. بلي در اين فرض بايد يك گوسفند كفاره بدهد.(2)*

4ـ وقوف اختياري عرفه و اضطراري روز مشعر را درك كند پس اگر اختياري مشعر را عمداً ترك كرده حج او باطل(3) و الاّ صحيح است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: اين وقوف اختياري است.

2  . نظر آيات عظام: خوئي، تبريزي، فاضل: در ذيل مسأله 681 گذشت.

3  . آية الله سيستاني: چون اختياري مشعر بخشي از شب است تا طلوع آفتاب، اگر بين الطلوعين را عمداً هم ترك كند حجش صحيح است ولي در صورت علم يك گوسفند كفّاره است.

صفحه 184

5ـ فقط وقوف اختياري عرفه را درك كرده باشد كه در اين صورت حج او باطل و به عمره مفرده مبدّل مي شود(1) هرچند كه وقوف مشعر را با عذر ترك كرده باشد.(2)*

6ـ وقوف اضطراري عرفه با اختياري مشعر را درك نمايد در اين صورت حجش صحيح است مگر اين كه وقوف اختياري عرفه را عمداً و بدون عذر ترك كرده باشد.

7ـ اضطراري عرفه و اضطراري شب مشعر را درك كند پس چنانچه اختياري عرفه را عمداً و بدون عذر ترك كرده حج او باطل است و در غير اين صورت حج او صحيح است بلي اگر وقوف اختياري مشعر را بدون عذر ترك كرده باشد بايد يك گوسفند كفاره بدهد.(3)

8ـ اضطراري عرفه و اضطراري روز مشعر را درك كرده باشد پس چنانچه وقوف اختياري عرفه يا مشعر را عمداً و بدون عذر ترك كرده حجش باطل است وگرنه بعيد نيست حجش صحيح باشد گرچه احتياط آن است كه اگر شرائط استطاعت باقي باشد آن را در سال بعد اعاده نمايد.

9ـ فقط اضطراري عرفه را درك كند كه در اين صورت حجش باطل مي شود و بايد عمره مفرده بجا آورد تا از احرام خارج گردد.

10ـ فقط اختياري مشعر را درك نمايد كه حجش صحيح است مگر اين كه وقوف به عرفات را عمداً و بدون عذر درك نكرده باشد.

11ـ فقط اضطراري شب مشعر را درك كند كه در اين صورت اگر وقوف عرفات را عمداً ترك نكرده و از كساني است كه وقوف شب مشعر براي آنها كافي است مانند زنان و بيماران، حج او صحيح است(4)* وگرنه باطل است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: مگر اين كه هنگام عبور از عرفات به مني در مشعر در وقت اختياري (از شب تا طلوع آفتاب) گذشته باشد و ذكر خدا گفته باشد كه در اين صورت حجش صحيح است. هرچند به جهت جهل قصد وقوف نكرده باشد.

2  . آيات عظام: بهجت، گلپايگاني، مكارم: اگر از روي عذر بوده حجش صحيح است.

3  . نظر آيات عظام تبريزي، خوئي، فاضل در ذيل مسأله 691 گذشت.

4  . آية الله سيستاني: بلكه هرچند از صاحبان عذر نباشد.

صفحه 185

12ـ فقط اضطراري روز مشعر را درك كند كه در اين صورت حج او باطل است.(1)*

مسأله 694 ـ اگر كسي به جهت اغماء يكي از وقوفين را ترك كند(2) پس اگر از مواردي است كه ترك آن از روي عذر ضرري به حج نمي زند (كه در مسائل قبل گذشت) بايد پس از به هوش آمدن اعمال حج را تمام كند و اگر از مواردي است كه حج او باطل شده بايد عمره مفرده انجام دهد و در صورتي كه پس از مراجعت به وطن به هوش آمده بايد براي انجام عمره بازگردد يا اگر مشقت دارد نائب بگيرد.

مسأله 695 ـ اگر در محلّي به تصور اين كه موقف عرفات يا مشعر است وقوف نمود و پس از گذشت وقت وقوف يقين به خلاف پيدا كرد حكم ترك وقوف از روي عذر را دارد كه در مسائل قبل گذشت.

مسأله 696 ـ اگر بواسطه ندانستن مسأله وقوف را ترك كند چنانچه در يادگيري مسأله كوتاهي نكرده عذر محسوب مي شود و حكم ترك وقوف با عذر را دارد كه گذشت مثلا كسي كه بواسطه ندانستن مسأله وقوف اختياري مشعرالحرام را ترك كرده و وقوف اضطراري آن را انجام داده چنانچه جهل او قصوري و عذري بوده حج او صحيح است.

مسأله 697 ـ كسي كه وقوف به عرفه را درك كرده و در شب دهم قدري در مشعر بوده و سپس براي انجام كاري به مني رفته بايد براي درك وقوف اختياري به مشعر بازگردد و اگر به جهت عذري نتواند به مشعر برگردد چنانچه مقداري كه در مشعر بوده قصد وقوف داشته كفايت مي كند وگرنه بايد اضطراري مشعر را درك كند.

مسأله 698 ـ كسي كه حج او به واسطه ترك وقوفين باطل شده و باقي اعمال را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: فاضل، خوئي، تبريزي، صافي: حجش صحيح است اگر معذور باشد.

2  . آية الله فاضل: در فرضي كه بعد از درك وقوف اختياري عرفه بيهوش شده و تا بعدازظهر روز عيد به هوش نيامده فرموده اند: رمي روز عيد را نيابتاً از طرف او انجام دهند و پس از به هوش آمدن بقيه اعمال را خودش انجام دهد و بنابر احتياط واجب عمره مفرده اي بجاآورد و اگر حج بر او مستقر بوده و يا استطاعتش تا سال بعد باقي مانده حج را اعاده كند.

صفحه 186

بجاآورده به احرام باقي است و بايد براي خروج از احرام، عمره مفرده انجام دهد(1) و اگر به وطن بازگشته و نمي تواند برگردد نائب بگيرد.

«مستحبات وقوف به مشعرالحرام(2)»

مسأله 699 ـ مستحب است با تن و دلي آرام از عرفات به سوي مشعر الحرام متوجه شده و استغفار نمايد و همين كه از طرف دست راست به تلّ سرخ رسيد بگويد:

 

«اللَّهُمَّ ارْحَمْ(3) تَوَقُّفِي وَزِدْهُ في عَمَلي وَسَلِّمْ لِي دِيني وَتَقَبَّلْ مَناسِكي».

 

و در راه رفتن ميانه روي نمايد و كسي را آزار ندهد و مستحب است نماز مغرب و عشاء را تا مزدلفه به تأخير اندازد اگرچه ثلث شب نيز بگذرد و ميان هر دو نماز به يك اذان و دو اقامه جمع كند و نوافل مغرب را بعد از نماز عشا بجا آورد و در صورتي كه از رسيدن به مزدلفه پيش از نصف شب مانعي رسيد، بايد نماز مغرب و عشا را به تأخير نيندازد و در ميان راه بخواند و مستحب است كه در وسط وادي، از طرف راست راه نزول نمايد و اگر حاجي صروره باشد مستحب است كه در مشعر الحرام قدم بگذارد(4) و مستحب است كه آن شب را به هر مقدار كه ميسور باشد به عبادت و اطاعت الهي به سر برد و اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ هذِهِ جُمَعُ، اللَّهُمَّ اِنِّي أسْأَ لُكَ أنْ تَجْمَعَ لِي فِيها جَوامِعَ الْخَيْرِ، اللَّهُمَّ لا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: طواف و سعي حج، به جاي عمره او كافي است پس بايد تقصير كند و طواف نساء انجام دهد و اگر رفتن براي او مشكل است براي طواف نائب بگيرد پس از آنكه نائب طواف نساء را بجا آورد و خود منوب عنه هر كجا كه هست نماز طواف را بخواند.

2  . آية الله مكارم: اين مستحبّات را به قصد رجاء بجاء بياورند.

3  . آية الله بهجت: اللهمّ ارحم موقفي و زد في عملي.

4  . آية الله مكارم: اين حكم در روايات متعددي آمده است و احتمالاً منظور از آن با پاي برهنه قدم گذاشتن در سرزمين مشعر است.

صفحه 187

تُؤْيِسْني مِنَ الْخَيْرِ الَّذي سَأَلْتُكَ أنْ تَجْمَعَهُ لِي في قَلْبي وَأطْلُبُ اِلَيْكَ أنْ تُعَرِّفَني ما عَرَّفْتَ أوْلِياءَكَ في مَنْزِلِي هذا وَأنْ تَقِيَني جَوامِعَ الشَّرِّ».

 

و مستحب است بعد از نماز صبح با طهارت حمد و ثناي الهي را بجا آورد و به هر مقداري كه ميسور باشد از نعم و تفضلات حضرت حق ذكر كند و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد آنگاه دعا نمايد و اين دعا را نيز بخواند:

 

«أللَّهُمَّ رَبَّ الْمَشْعَرِ الْحَرام فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنَّ وَالاِْنْس، أللَّهُمَّ أَ نْتَ خَيْرُ مَطْلُوب اِلَيْهِ وَخَيْرُ مَدْعُوٍّ وَخَيْرُ مَسْؤُول وَلِكُلِّ وافِد جائِزَةٌ فَاجْعَلْ جائِزَتي في مَوْطِني هذا أنْ تُقِيلَني عَثْرَتي وَتَقْبَلَ مَعْذِرَتي وَأنْ تُجاوِزَ عَنْ خَطِيئَتي ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوي مِنَ الدُّنيا زادِي».

 

و مستحب است سنگ ريزه هايي را كه در مني رمي خواهد نمود، از مزدلفه بردارد و مجموع آنها هفتاد دانه است(1) و مستحب است وقتي كه از مزدلفه به سوي مني رفته و به وادي محسِّر رسيد، به مقدار صد قدم مانند شتر تند رود و اگر سواره است سواري خود را حركت دهد و بگويد:

 

«أللَّهُمَّ سَلِّمْ لي عَهْدي وَاقْبَلْ تَوْبَتي وَأجِبْ دَعْوَتي وَاخْلُفْني فِيمَنْ تَرَكْتُ بَعْدي».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: ولي از آنجا كه در شلوغي جمعيت غالباً بعضي از سنگها اصابت نمي كند بهتر است بيشتر جمع آوري كند.

صفحه 188

 

 

 

 

 

 

 

فصل چهارم: اعمال مني

 

«رمي جمره عقبه»

چهارم از واجبات حج رمي جمره عقبه است.

مسأله 700 ـ واجب است پس از وقوف در مشعرالحرام هفت سنگريزه به جمره عقبه كه در مني واقع شده است بزند و غير سنگ مثل كلوخ و خزف و اقسام جواهرات كافي نيست و امّا اقسام سنگها حتي سنگ مرمر مانع ندارد.

 

«شرائط سنگ ريزه»

مسأله 701 ـ در سنگي كه مي خواهد به جمره بزند چهار شرط معتبر است:

1ـ به قدري باشد كه به آن ريگ گفته شود.

بنابراين سنگ ريزه هاي كوچك كه به آن شن مي گويند و سنگهاي بزرگ كه ريگ به آن صدق نمي كند كافي نيست.

2ـ از منطقه حرم باشد و سنگ خارج حرم كافي نيست و در حرم از هر موضعي كه بردارد كافي است حتي از مني و مكه مگر از مسجدالحرام و مسجد خيف. بلكه ساير مساجد بنابر احتياط واجب. و مستحب است از مشعرالحرام بردارد.

3ـ بكر باشد يعني خودش يا شخص ديگر هرچند در سالهاي قبل، از آنها براي

صفحه 189

رمي صحيح(1) استفاده نكرده باشد.

4ـ مباح باشد پس با سنگ غصبي يا آنچه كه ديگري براي خودش حيازت كرده كافي نيست.(2)

مسأله 702 ـ اگر شك كند كه سنگ را ديگري براي رمي استفاده نموده يا نه مي تواند با آن رمي كند.(3)

مسأله 703 ـ سنگي كه در حرم است اگر احتمال بدهد از خارج حرم آورده شده مي تواند با آن رمي كند.

مسأله 704 ـ سنگ ريزه هايي را كه معلوم است از خارج مشعر به آنجا آورده شده است اگر طوري است كه عرفاً جزء مشعر محسوب مي شود مي توان از آن براي رمي استفاده كرد و در غير اين صورت بايد احراز شود كه از حرم آورده شده و الاّ نمي توان با آن رمي نمود.

مسأله 705 ـ سنگي كه معلوم نيست به آن ريگ گفته مي شود يانه براي رمي كافي نيست.

مسأله 706 ـ سنگي كه به جمره مي زنند لازم نيست پاك باشد.

 

«زمان رمي»

مسأله 707 ـ وقت رمي جمره عقبه از طلوع آفتاب روز عيد تا غروب آن است و چنانچه به جهت جهل يا فراموشي يا عذر ديگر در روز عيد رمي نكرد بايد تا روز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . در عبارت آيات عظام: خوئي، گلپايگاني، مكارم قيد «صحيح» موجود نمي باشد.

2  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: اگر اعتقاد داشت سنگها غصبي نيست و يا غصبي بودن آنها را فراموش كرد و خودش غاصب نبود رمي صحيح است و در غير آن بايد اعاده شود.

آية الله سيستاني: مگر آن كه نداند غصبي است يا فراموش كرده باشد و خود غاصب نباشد يا حرمت را فراموش كرده باشد يا جاهل قاصر باشد.

3  . آية الله سيستاني: مگر اين كه در جايي باشد كه علم داشته باشد بعضي از سنگهاي آنجا استعمال شده است و احتمال بدهد كه سنگ مورد نظر هم يكي از آنها باشد كه در اين صورت بايد احتياط كند.

صفحه 190

سيزدهم به تفصيلي كه در مسائل رمي جمرات سه گانه مي آيد جمره را رمي كند و در صورتي كه به مكه آمده لازم است براي انجام رمي به مني برگردد و اگر پس از روز سيزدهم عذرش برطرف شد بايد در سال بعد اگر مي تواند خودش و اگر نمي تواند نائبش آن را قضا كند.(1)*

مسأله 708 ـ زنها و مراقبين آنها و افراد ضعيفي كه مجازند شب عيد از مشعرالحرام به مني بروند اگر از رمي در روز معذورند مي توانند همان شب يا شب بعد از آن(2)* هر وقت كه باشد رمي كنند بلكه زنها مي توانند بدون عذر در شب عيد رمي نمايند.(3)

«واجبات رمي»

مسأله 709 ـ در رمي شش امر واجب است:

1ـ نيّت: يعني قصد كند هفت سنگ به جمره بزند براي خداوند تعالي با نيت خالص.

2ـ سنگريزه ها بايد پرتاب شوند و گذاشتن آنها بر جمره كافي نيست.

3ـ سنگها را با دست بياندازد و اگر با پا يا دهان بياندازد كافي نيست ولي بعيد نيست با فلاخن كافي باشد.

4ـ با انداختن او، سنگ به جمره برسد(4) بنابراين اگر سنگ را انداخت و سنگ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: اگر بعد از روز سيزدهم عذرش برطرف شد همين حكم را دارد مگر پس از خروج از مكه مانع برطرف شود كه در اين صورت لازم نيست برگردد و احتياط مستحب آن است كه در سال بعد خود يا نائبش رمي كند.

2  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني: بايد در شب عيد رمي نمايند و شب بعد كافي نيست.

3  . آية الله مكارم: زنان و پيران مي توانند در شب رمي كنند و همچنين كساني كه روزها گرفتار كار حجاج هستند و فرقي نمي كند در شب قبل يا شب بعد.

4  . آية الله مكارم: در مورد رمي جمرات فتواي اخير ما اين است كه اصابت به ستون ها لازم نيست بلكه كافي است سنگ را به دايره اطراف جمرات پرتاب كنند و در مسائل آينده نيز به همين صورت عمل شود.

صفحه 191

ديگران به آن خورد و به واسطه آن يا كمك آن به جمره رسيد يا سنگ به جايي خورد و
كمانه كرد و به جمره رسيد كافي نيست.(1)

5ـ هفت سنگ به جمره بزند

6ـ سنگها را به تدريج و يكي پس از ديگري بزند و در اين صورت اگر با هم به جمره بخورد مانعي ندارد و اگر همه يا چند سنگ را با هم بياندازد كافي نيست و يك رمي محسوب مي شود هرچند با هم به جمره نرسد.

مسأله 710 ـ اگر سنگي كه انداخت به جمره نرسيد بايد دوباره بياندازد(2) اگرچه در وقت رمي گمانش آن بوده كه رسيده است.

مسأله 711 ـ رمي را مي تواند سواره و پياده انجام دهد.(3)

مسأله 712 ـ رمي در طبقه دوم جمرات نيز كافي است و لازم نيست در طبقه اول رمي كند.

مسأله 713 ـ در موقعيت فعلي كه جمرات توسعه يافته به هر جاي آن رمي شود كفايت مي كند.(4)

مسأله 714 ـ در انداختن سنگها طهارت از حدث و خبث شرط نمي باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: ظاهر اين است كه اگر سنگريزه در راه به چيزي برخورد نموده و سپس به جمره برسد كافي باشد با بقاي صدق رمي در ابتدا و انتهاي آن.

امام خميني، آية الله سيستاني: در صورت اخير ظاهراً كافي است.

2  . آية الله مكارم: همان گونه كه گفتيم كافي است سنگ به دايره اطراف جمره بيفتد.

3  . آية الله فاضل، آية الله سيستاني: مستحب است در حال رمي پياده باشد.

4  . آيات عظام: تبريزي، سيستاني، خويي: اگر ديوار موجود مشتمل بر ستون سابق باشد و تشخيص آن هر چند با كمك اهل خبره قبل از رمي ميسور باشد بايد همان قسمت را رمي كند و اگر ميسور نباشد به احتياط واجب بايد رمي را تكرار كند مگر مقداري كه مستلزم عسر و حرج يا ضرر است.

صفحه 192

«شك در رمي»

مسأله 715 ـ اگر وقتي كه مشغول رمي است شك كند كه چند سنگ زده بايد آن قدر بزند كه مطمئن شود هفت سنگ زده است و همين طور اگر شك كند، سنگي كه زده به جمره رسيده يا نه بايد مجدداً بزند تا مطمئن شود كه به جمره رسيده است.

مسأله 716 ـ اگر شك كند كه هفت سنگ زده يا بيشتر به شك خود اعتنا نكند و رمي او صحيح است.

مسأله 717 ـ اگر پس از رمي و انصراف از محل آن و قبل از ذبح و حلق يا تقصير شك كند كه هفت سنگ زده يا كمتر(1) بايد برگردد و مقداري را كه احتمال مي دهد نزده تكميل نمايد.

مسأله 718 ـ اگر پس از ذبح و يا حلق و يا تقصير يا پس از فرارسيدن شب شك كند كه رمي كرده يا نه يا اين كه هفت سنگ زده يا كمتر به شك خود اعتنا نكند.

مسأله 719 ـ اگر پس از رسيدن سنگي به جمره شك كند كه رمي آن صحيح بوده يا نه مثل اين كه نداند سنگ مستعمل زده يا غير آن به شك خود اعتنا نكند و همين طور اگر پس از فراغت از رمي شك كند كه سنگ ريزه ها به جمره خورده(2) يا نه، بلي اگر در رسيدن آخرين سنگ به جمره شك نمايد بايد آن را اعاده كند.(3)

مسأله 720 ـ ظن به رسيدن سنگ و عدد آن اعتبار ندارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: به شك خود اعتنا نكند.

آية الله سيستاني: اگر بعد از صدق عرفي فراغ باشد اعتنا نكند و اگر قبل از آن است بايد تدارك نمايد.

2  . آية الله خوئي: اگر شك كند سنگريزه به جمره رسيد يا نه بنابر نرسيدن گذاشته و سنگ ديگر بزند مگر آن كه شك وي در وقتي باشد كه به واجب ديگري مشغول شده يا پس از فرارسيدن شب باشد.

3  . آية الله بهجت: اگر از محل رمي منصرف شده به شك خود اعتنا نكند.

آية الله سيستاني: اگر بعد از صدق فراغ باشد عرفاً اعتنا نكند مطلقاً

آية الله فاضل: لازم نيست اعاده نمايد.

صفحه 193

«مستحبات رمي جمرات(1)»

مسأله 721 ـ در رمي جمرات چند چيز مستحب است:

1 ـ با طهارت بودن در حال رمي.

2 ـ هنگامي كه سنگها را در دست گرفته و آماده رمي است، اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ هذِهِ حصَيَاتي فَأحْصِهِنَّ لِي وَارْفَعْهُنَّ في عَمَلي».

 

3 ـ با هر سنگي كه مي اندازد تكبير بگويد.

4 ـ هر سنگي را كه مي اندازد اين دعا را بخواند:

 

«اللهُ أكْبَرُ، أللَّهُمَّ ادْحَرْ عنِّي الشَّيْطانَ أللَّهُمَّ تَصْدِيقاً بِكِتابِكَ وَعَلي سُنَّةِ نَبِيِّكَ أللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي حَجّاً مَبْرُوراً وَعَمَلاً مَقْبُولاً وَسَعْياً مَشْكُوراً وَذَنْباً مَغْفُوراً».

 

5 ـ ميان او و جمره در جمره عقبه ده يا پانزده ذراع فاصله باشد و در جمره اولي و وسطي كناره جمره بايستد.

6 ـ جمره عقبه را رو به جمره و پشت به قبله رمي نمايد و جمره اولي و وسطي را رو به قبله ايستاده رمي نمايد.

7 ـ سنگريزه را بر انگشت ابهام گذارده و با ناخنِ انگشتِ شهادت بيندازد.

8 ـ پس از برگشتن به جاي خود در مني، اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ بِكَ وَثِقْتُ وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ فَنِعْمَ الرَّبُ وَنِعْمَ الْمَوْلي وَنِعْمَ النَّصِيرُ».

«ذبح (قرباني)»

پنجم از واجبات حج تمتع قرباني است.

مسأله 722 ـ كسي كه حج تمتع انجام مي دهد واجب است پس از رمي جمره عقبه يك شتر يا گاو و يا گوسفند قرباني نمايد و ذبح شتر افضل و پس از آن ذبح گاو بهتر است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اين مستحبات را بقصد رجاء بجا آورد.

صفحه 194

و غير از اين سه نوع حيوان كافي نيست مگر گاوميش كه گفته اند كراهت دارد.

مسأله 723 ـ قرباني كردن از عبادات است و بايد با قصد قربت و نيت خالص انجام شود.

مسأله 724 ـ كمتر چيزي كه براي قرباني كافي است يك گوسفند است و هرچه بيشتر ذبح كند افضل است و در روايت است كه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) صد شتر همراه آوردند، سيوچهار شتر براي حضرت امير(عليه السلام) نحر كردند و شصت و شش شتر را براي خودشان نحر كردند.

مسأله 725 ـ تأخير قرباني از روز عيد تا آخر روز سيزدهم جايز است و احتياط مستحب آن است كه از روز عيد تأخير نيندازد.

مسأله 726 ـ هر حاجي بايد مستقلا يك قرباني ذبح نمايد و نمي تواند در آن با ديگري شريك گردد مگر در حال ضرورت.

مسأله 727 ـ واجب است مقداري از قرباني را به فقير مؤمن(1) صدقه دهد(2) و مستحب است قسمتي از آن را هديه بدهد و قدري از آن را خودش* بخورد و بهتر است هريك از صدقه و هديه كمتر از ثلث قرباني نباشد.(3)

مسأله 728 ـ اگر سهم فقير را صدقه ندهد بنابر احتياط واجب ضامن است.(4)

مسأله 729 ـ فروش يا هبه سهم فقير قبل از قرباني و بدون قبض آن باطل است بنابراين، عمل بعضي كه به ادعاي فقر يا وكالت از فقير سهم فقير را از قرباني به خود
حاجي مي فروشند يا هبه مي كنند صحيح نيست. بلي مي تواند از فقير وكالت در قبول و تصرف بگيرد و بعد از قرباني از طرف او قبول و قبض كرده و تصرف نمايد هرچند به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: صدقه به فقير مسلمان كافي است.

آية الله مكارم: قيد ايمان را ذكر نكرده اند.

2  . امام خميني، آية الله فاضل: صدقه دادن واجب نيست بلكه مستحب موافق احتياط است.

3  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: هديه دادن مقداري از قرباني و خوردن مقداري از آن واجب است.

4  . نظر امام خميني، آية الله فاضل: از مسأله قبل فهميده مي شود.

صفحه 195

اعراض از آن باشد.

مسأله 730 ـ قرباني بايد در مني انجام شود(1) ولي اگر نتواند تا آخر ذي حجه(2) در مني قرباني كند يا اين كه موجب عسر و حرج(3) يا خوف ضرر باشد قرباني در خارج مني در وادي محسِّر و غير آن كافي است.

مسأله 731 ـ قرباني در شب كفايت نمي كند مگر براي خائف.(4)

مسأله 732 ـ مُحرم مي تواند قبل از حلق يا تقصير بلكه قبل از قرباني براي خود، قرباني ديگري را ذبح كند.

مسأله 733 ـ قيمت قرباني را بايد از مال حلال بپردازند و در غير اين صورت قرباني كفايت نمي كند مگر اين كه به ثمن كلي خريده باشد بنابراين اگر با عين مال غيرمخمّس
قرباني را خريداري نمايد اين قرباني كفايت نمي كند ولي اگر همان گونه كه متعارف است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . امام خميني، آية الله خامنه اي: ولي اگر در مسلخ هاي خارج مني قرباني كند كافي است.

آية الله سيستاني: در صورت زياد بودن حجاج و گنجايش نداشتن مني براي همه آنها در وقت اراده ذبح، بعيد نيست كشتن در وادي محسِّر نيز جايز باشد، اگرچه احوط ترك آن است مگر آنكه بداند كه نمي تواند در مني تا روز سيزدهم قرباني كند. و چنانچه ذبح در مني يا وادي محسر تا آخر ايام تشريق ميسور نبود در هر كجاي حرم بخواهد مي تواند ذبح كند و جواز اكتفاء در حال اختيار به ذبح در مكاني كه مشكوك است از مني يا وادي محسر مي باشد به علت شك در صحت علائم منصوبه در آن مكانها محل اشكال است.

2  . آية الله مكارم: تا پايان روز سيزدهم.

آية الله سيستاني: رجوع به حاشيه قبل شود.

آية الله فاضل: اگر در روز عيد در مني نتوانست قرباني كند مي تواند در همان روز در خارج مني در مذابح جديد قرباني كند.

3  . آية الله بهجت: عسر و حرج نوعي

4  . امام خميني: اگر ذبح را از روز عيد عمداً يا جهلا تأخير انداخت ذبح در شب كفايت مي كند.

آية الله بهجت: در صورتي كه به دلائلي نتواند تا غروب روز عيد قرباني كند بعد از اذان مغرب هم مي تواند قرباني كند.

صفحه 196

به ثمن كلي بخرد كفايت مي كند. اگرچه با مال فوق الذكر قيمت آن را بپردازد لكن ضامن
خمس است.

مسأله 734 ـ ذبح با كارد استيل صحيح(1) و كافي است.*

مسأله 735 ـ هر گاه در حج تمتع قرباني را فراموش كند يا به ديگري نيابت دهد و او فراموش كند و سپس حلق يا تقصير و اعمال مترتبه را انجام دهد حج او صحيح است پس اگر در ماه ذي حجه فهميد قرباني را انجام دهد و اگر بعد از ذي حجه فهميد در سال آينده قرباني كند.

مسأله 736 ـ كسي كه به جهتي مثل اعتقاد به اين كه گوشت قرباني تلف مي شود قرباني را انجام نداده و اعمال مترتبه را با اعتقاد صحت انجام داده است حج او صحيح و از احرام خارج شده است(2) ولي قرباني بر ذمه اش باقي است(3) كه بايد در سال آينده در مني انجام دهد و اگر در ماه ذي حجه فهميد بايد در صورت امكان در همان ماه قرباني كند.

مسأله 737 ـ كسي كه به اعتماد نائب خود در رمي، ذبح و سپس تقصير يا حلق نموده و بعد از آن بفهمد كه نائب از جانب او رمي نكرده است، ذبح و حلق يا تقصير او صحيح و كافي است.

مسأله 738 ـ اگر بعد از ذبح شرعي قرباني رگ نخاع او در حالي كه هنوز زنده است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: امام خميني، آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: صحيح نيست مگر اين كه محرز شود كه استيل آهن است.

2  . آية الله فاضل، آية الله سيستاني: از احرام خارج نشده و لازم است محرمات احرام را ترك كند و اگر تا قبل از پايان ايام تشريق ذبح كند حجش صحيح است و الاّ بنابر احتياط حج او باطل است.

3  . آية الله مكارم: اگر قرباني در مني از بين مي رود وبه هيچ وجه قابل استفاده نيست بايد پول آن را كنار گذارده و در شهر خودش قرباني كند (در ماه ذي حجه آن سال و اگر نتوانست در سال بعد در ايام تشريق.)

آية الله بهجت: قرباني كند و بعد تقصير نمايد و كفاره ازاله شعر را بدهد.

صفحه 197

قطع نمايد كار حرامي كرده(1) ولي قرباني حلال و كافي است.

مسأله 739 ـ رو به قبله بودن حيوان فقط در حال ذبح (بريدن چهار رگ) لازم است و بعد از آن اگر از قبله برگردد يا برگردانيده شود اشكال ندارد.

مسأله 740 ـ قرباني كردن در محله هاي جديدي از مكه كه محرز باشد از مني است كافي است ولي در صورت شك در اين كه جزء مني مي باشد يا نه كفايت نمي كند.(2)

«شرائط قرباني»

مسأله 741 ـ در قرباني چند امر شرط است و بايد مراعات شود.

1ـ قرباني اگر شتراست بايد سن آن كمتر از پنج سال نباشد و داخل در شش سال شده باشد واگر گاو يابُز است بنابر احتياط كمتر از دو سال نباشد و داخل در سه سال شده باشد(3)و در گوسفند غير از بُز بايد هفت ماهش تمام و داخل در هشت ماه شده باشد و كمتر از آن كافي نيست.

2ـ نبايد بيمار باشد.(4)

3ـ بايد خيلي پير نباشد.(5)

4ـ ناقص نباشد. بنابر اين حيواني كه يك چشم يا دو چشم او كور باشد يا لنگ(6) يا گوش بريده باشد و يا دم بريده باشد كافي نيست و همين طور حيواني كه شاخ داخل او
شكسته باشد و امّا اگر شاخ خارجي اش (كه شاخ سخت يا سياهي است كه به منزله غلاف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم، آية الله بهجت: اين كار حرام نيست ولي بهتر است اين كار را نكند. آية الله بهجت اضافه فرمودند: اگر عمداً چنين كرد استفاده از گوشت آن مكروه است.

2  . آية الله تبريزي: با فرض شك نيز قرباني كفايت مي كند.

3  . آية الله فاضل: اگر داخل در دو سال شده باشند كفايت مي كند ولي بهتر است كمتر از دو سال نداشته باشند.

4  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني: بنابر احتياط مستحب

5  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني، خامنه اي: احتياط مستحب نبايد پير باشد.

6  . آية الله مكارم: لنگي مختصر مانع ندارد.

صفحه 198

براي شاخ داخل كه سفيد است)، شكسته باشد اشكال ندارد. و همين طور شكاف داشتن گوش و سوراخ بودنش اشكال ندارد.

5ـ بايد عرفاً لاغر نباشد و اگر در گرده او پيه باشد كافي است.(1)

6ـ بايد خصّي نباشد يعني بيضتين او را بيرون نياورده باشند و بهتر است بيضه او را نكوبيده و نتابيده باشند.

7ـ در اصل خلقت بدون بيضه نباشد ولي اگر در اصل خلقت بدون دم يا بي شاخ يا بي گوش باشد مانع ندارد.(2)*

مسأله 742 ـ اگر بعد از ذبح بفهمد سن حيوان كمتر از حد نصاب بوده خواه قبل از انجام اعمال مترتبه يا بعد از آن بايد دوباره قرباني نمايد.

مسأله 743 ـ اگر احتمال دهد كه حيوان بيمار يا معيوب است لازم نيست تحقيق نمايد و مي تواند آن را ذبح كند هرچند عيب از عيب هايي باشد كه محتمل است از حال تولد وجود داشته باشد ولي در شرائط ديگر مثل سن حيوان لازم است يقين يا اطمينان حاصل نمايد.(3)

مسأله 744 ـ اگر بعد از ذبح احتمال دهد كه قرباني شرائط لازم را نداشته چنانچه آگاه به مسأله بوده و احتمال بدهد كه شرائط را احراز كرده باشد به شك خود اعتنا نكند.(4)

مسأله 745 ـ اگر تا آخر روز سيزدهم فقط قرباني ناقص يافت شود بعيد نيست كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي: پيه داشتن گرده ملاك نيست.

آية الله مكارم: اگر بر كليه او مقداري چربي باشد كافي است.

2  . آية الله خامنه اي: فقدان اعضايي كه در همه اصناف اين حيوان وجود دارد و نقص محسوب مي شود مانع اِجزاء است مانند بيضه و گوش و در غير آنها مانند شاخ و دم اگر در اين صنف از حيوان معمولا وجود دارد فقدان آن نقص محسوب مي شود و مانع است و الاّ نه.

3  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، مكارم: اگر بايع اهل خبره بوده و از سن هدي خود خبر داد مي توان به قول او اعتماد نمود.

4  . آية الله سيستاني، آية الله بهجت: مطلقاً به شك خود اعتنا نكند.

آية الله خويي: با احتمال احراز شرائط به شك خود اعتنا نمي كند هر چند جاهل به مسأله باشد.

صفحه 199

بتوان به آن اكتفا كرد(1) چه نقص به جهت خصي بودن باشد يا غير آن.*

مسأله 746 ـ اگر تا آخر روز سيزدهم قرباني يافت نشد(2) قيمت آن را نزد شخص اميني بگذارد كه در بقيه ذي حجه براي او در مني قرباني نمايد و در اين سال اگر ممكن نشد در سال بعد براي او قرباني كند.*

مسأله 747 ـ اگر عمداً يا به جهت فراموشي يا عذر ديگر تا پايان روز سيزدهم ذبح نكرد يا آن را باطل انجام داد بايد در بقيه ذي الحجه قرباني كند(3) و كافي است و حكم ترتيب بين ذبح و ساير اعمال خواهد آمد.

مسأله 748 ـ اگر حيواني را به گمان آن كه صحيح و سالم است ذبح كند بعد معلوم شد كه مريض يا ناقص بوده كافي نيست و بايد دوباره ذبح كند.(4)

مسأله 749 ـ اگر حيواني را به گمان چاقي ذبح كرد و بعد معلوم شد لاغر است كافي است.(5)

مسأله 750 ـ اگر حيواني را به گمان لاغري خريد و به اميد آن كه چاق درآيد براي اطاعت خداوند و رجاءاً ذبح كرد و بعد معلوم شد چاق است كافي است.

مسأله 751 ـ اگر احتمال نمي داد كه حيوان چاق است يا احتمال مي داد لكن از روي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: كسي كه نتواند قرباني را ولو با صبر كردن تا آخر ذي حجه به اين شرائط تهيه كند هرچه ممكن باشد كافي است.

2  . آية الله سيستاني: بعيد نيست كفايت روزه.

3  . آية الله سيستاني: اگر عمداً ذبح را از ايام تشريق تأخير بيندازد حجش باطل است و اگر معذور باشد بايد روزه بگيرد و احتياط مستحب اين است كه ذبح در بقيه ذي حجه را نيز انجام دهد.

4  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني: چنانچه قرباني را به عقيده اين كه سالم است خريداري نمود و قيمتش را پرداخت و بعد معلوم شد كه عيبي دارد، ظاهر اين است كه مي تواند به آن اكتفا نمايد و لازم نيست قرباني ديگري بنمايد.

آية الله خامنه اي: در صورت تمكّن.

5  . آية الله سيستاني: اگر حيواني را به گمان چاقي خريد و سپس معلوم شد لاغر است كافي است هرچند قبل از ذبح معلوم شود.

صفحه 200

بي مبالاتي ذبح كرد نه به اميد موافقت امر خداوند، كافي نيست.(1)

مسأله 752 ـ اگر معتقد بود كه حيوان لاغر يا ناقص است و لكن به واسطه جهل به مسأله براي اطاعت امر خداوند قرباني كرد و بعد معلوم شد شرائط را داشته كفايت مي كند.

«نيابت در قرباني»

مسأله 753 ـ نائب گرفتن براي قرباني جائز است و در اين صورت بايد علاوه بر نيت نمودن صاحب قرباني و استمرار آن تا وقت ذبح، ذابح نيز نيت نمايد.(2)

مسأله 754 ـ ذابح اگر مسلمان باشد كافي است و لازم نيست شيعه باشد.(3)

مسأله 755 ـ هرگاه براي خريداري و ذبح قرباني نائب گرفت و بعد از ذبح نائب شك كرد كه نائب به شرائط لازم عمل كرده يا نه به شكش اعتنا نكند.

مسأله 756 ـ هرگاه براي قرباني نائب بگيرد بايد اطمينان پيدا كند كه نائب عمل كرده است و گمان كافي نيست.(4)

مسأله 757 ـ اگر نائب عمداً يا به جهت جهل يا اشتباه، حيواني را ذبح كند كه شرائط لازم را نداشته باشد يا شرائط ذبح را مراعات نكند بايد قرباني ديگري ذبح شود و نائب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني، مكارم: اگر اجمالا قصد اطاعت امر الهي داشته است كافي است.

2  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، مكارم: ذابح لازم نيست نيت كند.

3  . آيات عظام: امام خميني، فاضل، خامنه اي: اعتبار ايمان در ذابح خالي از قوّت نيست بنابراين اگر قرباني به دست غير شيعه انجام گيرد بايد دو مرتبه قرباني كند هرچند در وقت قرباني متوجه نشود كه ذابح شيعه نيست يا جاهل به مسأله باشد آية الله فاضل و آية الله خامنه اي اضافه فرمودند كه اين در صورتي كه ذابح را در انجام قرباني نائب كرده باشد و اما اگر از او خصوص ذبح را خواسته باشد لازم نيست مؤمن باشد و خودش بايد قصد قرباني و قربت را انجام دهد و اگر بعد از قرباني و اعمال مترتبه بفهمد كه ذابح مؤمن نبوده فقط ذبح را اعاده نمايد و اعمال مترتبه صحيح است.

4  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: اگر نائب ثقه باشد و خبر دهد از ذبح كافي است.