بخش 5

صفحه 201

ضامن است و بايد غرامت بدهد.(1)*

مسأله 758 ـ كسي كه نائب در حج است مي تواند براي قرباني شخص ديگري را وكيل نمايد و وكيل بايد نيت كند آن قرباني را كه بر موكّلش واجب است.

مسأله 759 ـ كسي كه از طرف جمعي نائب شده براي آنها قرباني نمايد اگر پول قرباني را از ايشان گرفته و روي هم گذاشته و با آن به تعداد آن جمع قرباني خريده و هر حيوان را از طرف يكي از ايشان ذبح نمايد چنانچه صاحبان پول راضي به اين كار باشند(2)اشكال ندارد و كافي است اگرچه همه به يك اندازه پول داده باشند و قرباني ها متفاوت باشند.

مسأله 760 ـ اگر بدون اين كه ديگري او را وكيل در قرباني كرده باشد از طرف او قرباني كند كفايت نمي كند اگرچه بداند كه او راضي به اين عمل است. بنابراين قيمت آن بر عهده خود قرباني كننده است مگر اين كه غروري در بين باشد.

مسأله 761 ـ اگر نائب در ذبح شك كند كه قرباني كرده يا نه بايد قرباني نمايد.

مسأله 762 ـ اگر حاجي به كسي وكالت در قرباني داد و بعد از آن ديگري را وكيل قرار داد هر كدام از دو وكيل براي او قرباني كنند صحيح و كافي است مگر اين كه او را قبل از ذبح عزل نموده باشد و مجرد وكيل قرار دادن دومي عزل اولي محسوب نمي شود.

مسأله 763 ـ اگر كسي را وكيل در قرباني نمود در صورتي كه مباشرت را شرط نكرده باشد وكيل مي تواند به ديگري وكالت دهد كه قرباني را انجام دهد.

مسأله 764 ـ اگر لباس حاجي در قربانگاه نجس شود بايد در صورت امكان آن را تطهير يا تعويض نمايد و اگر تطهير و تعويض نكرد به احرام و ذبح او ضرر نمي زند و در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اگر مقصر بوده ضامن است.

آية الله بهجت: اگر خلاف موجب عدم اجزاء شود در هر صورت ضامن است و اعاده لازم است.

امام خميني: اگر نيابت تبرعي باشد ضمان معلوم نيست.

2  . آية الله گلپايگاني صافي: و ذابح وكالت در افراز هم داشته باشد.

آية الله خوئي، آية الله تبريزي: اگر صاحبان پول اجازه داده باشند مانعي ندارد، ولي رضايت قلبي كافي نيست.

صفحه 202

هر صورت اگر در حج نائب باشد نيابت او صحيح است هرچند او به اين امر آگاه بوده است.

«بدل قرباني»

مسأله 765 ـ كسي كه نمي تواند قرباني كند بايد به جاي آن ده روز به تفصيلي كه بيان مي شود روزه بگيرد.

مسأله 766 ـ مراد از قادر نبودن از قرباني اين است كه نه قرباني را داشته باشد و نه پولش را و اگر مي تواند بدون زحمت و مشقت قرض نمايد و در مقابل آن مالي دارد كه مي تواند با آن قرضش را ادا كند بايد قرض كند و ذبح نمايد و همين طور اگر زائد بر مخارج سفر مالي دارد كه مي تواند با فروش آن قرباني تهيه كند بايد قرباني تهيه و ذبح نمايد.(1)

مسأله 767 ـ براي تهيه قرباني لازم نيست كسب كند ولي اگر كسب كرد و تهيه نمود بايد آن را ذبح نمايد.

مسأله 768 ـ سه روز از ده روزي كه واجب است به جاي قرباني روزه بگيرد بايد پي درپي و در ماه ذي حجه و بعد از احرام عمره تمتع باشد اگر چه مُحل شده باشد و جايز است آن را از ابتداء ذي حجه بگيرد ولي بهتر است روز هفتم و هشتم و نهم ذي حجه باشد و زودتر از آن نگيرد.

مسأله 769 ـ اگر نتوانست روز هفتم روزه بگيرد بايد روز هشتم و نهم روزه بگيرد. و يك روز ديگر را پس از بازگشت از مني بگيرد(2)* و احتياط مستحب آن است كه بعد از روز سيزدهم باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . امام خميني، آية الله فاضل: لباس را لازم نيست بفروشد هرچه باشد ولي اگر فروخت ظاهراً بايد ذبح كند و احتياط مستحب آن است كه روزه هم بگيرد.

2  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بايد اين سه روز يا كاملا قبل از عيد قربان قرار گيرد. هفتم، هشتم، نهم و يا پس از بازگشت از مني و تا آخر ذي حجة.

صفحه 203

مسأله 770 ـ جايز نيست اين سه روز را در ايام تشريق يعني يازدهم، دوازدهم، سيزدهم ذي حجه در مني روزه بگيرد بلكه در ايام تشريق روزه در مني براي همه حرام است حتي كسي كه حج بجا نمي آورد.

مسأله 771 ـ اگر روز هشتم را روزه نگرفت، روز نهم را هم نگيرد و بعد از مراجعت از مني سه روز دنبال هم بگيرد.

مسأله 772 ـ جايز است اگر از هشتم روزه تعويق افتاد تا آخر ذي حجه هر وقت بخواهد اين سه روز را روزه بگيرد، اگرچه احتياط آن است كه بعد از ايّام تشريق فوراً بگيرد.

مسأله 773 ـ اين سه روز را در سفر مي تواند روزه بگيرد و لازم نيست در مكه قصد اقامت كند، بلكه اگر براي ماندن سه روز در مكه مهلت نيست بين راه هم جايز است بگيرد.

مسأله 774 ـ اگر سه روز روزه را گرفت و بعد از آن متمكن از هدي شد لازم نيست ذبح كند ليكن اگر قبل از تمام شدن سه روز متمكن شد بايد ذبح كند.

مسأله 775 ـ اگر اين سه روز روزه را نگرفت تا ماه ذي حجه تمام شد بايد قرباني(1) را در سال آينده خودش يا نائبش در مني ذبح كند(2)* و روزه فايده ندارد.

مسأله 776 ـ اگر در مكه متمكن از سه روز روزه نشد در صورتي كه ماه ذي حجه باقي است بايد سه روز روزه را بگيرد هرچند در وطن خود باشد ليكن با هفت روز روزه فاصله بيندازد(3) و اگر ماه گذشته باشد به دستور مسأله قبل عمل نمايد.

مسأله 777 ـ هفت روز باقيمانده را بايد بعد از مراجعت از سفر حج روزه بگيرد و احتياط مستحب آن است كه پي درپي باشد.

مسأله 778 ـ جايز نيست اين هفت روز را در مكه يا در راه روزه بگيرد، مگر آن كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: بايد يك گوسفند در سال آينده

2  . آية الله صافي: در ذي حجه سال آينده

3  . آية الله بهجت: فاصله لازم نيست.

صفحه 204

بناي اقامت در مكه داشته باشد، در اين صورت اگر مدتي بگذرد كه در آن مدت
مي توانست به وطن خود مراجعت كند جايز است بجاآورد و همچنين جايز است اگر يك ماه بماند.

مسأله 779 ـ در اين ايام كه با هواپيما سفر مي كنند بعيد نيست براي كسي كه در مكه اقامت كرده جايز باشد به مقداري كه هواپيما اشخاص را به محل مي رساند(1) صبر كند و سپس روزه بگيرد ولي بايد بين سه روز و هفت روز روزه فاصله بيندازد(2) گرچه به يك روز باشد.

مسأله 780 ـ اگر قبل از مراجعت به وطن در محل ديگري غير از مكه چه در بين راه
و چه در شهر ديگري اقامت كرد نمي تواند هفت روز روزه را بگيرد(3) گرچه به مقداري صبر كند كه اگر راه مي پيمود به وطن مي رسيد ولي پس از بازگشت به وطن لازم نيست در همان جا روزه بگيرد بلكه اگر در جاي ديگر قصد اقامت نمود مي تواند
روزه بگيرد.

مسأله 781 ـ اگر از روزه گرفتن متمكن شد و قبل از آن كه روزه بگيرد وفات نمود بر ولي واجب است آن سه روز را قضا(4) نمايد ولي قضاي هفت روز ديگر واجب نيست.(5)*

مسأله 782 ـ كسي كه وظيفه او در قرباني مبدّل به روزه گرديده مي تواند در روز عيد حلق يا تقصير نمايد اگرچه هنوز چيزي از روزه ها را نگرفته باشد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: خوئي، مكارم، سيستاني: ملاك آن است كه هم سفران او به وطن برسند.

2  . آية الله بهجت: فاصله لازم نيست.

3  . آية الله بهجت: مانعي ندارد در بلد ديگر روزه بگيرد، البته آن قدر كه مي توانست به وطن برسد صبر كند.

4  . آية الله سيستاني: قضاء هيچ كدام واجب نيست.

5  . آية الله بهجت: واجب است هفت روز را هم قضا كند.

نظر آية الله خوئي در اين مسأله به دست نيامد.

صفحه 205

«مستحبات قرباني»

مسأله 783 ـ مستحبات هدي چند چيز است(1):

1 ـ در صورت تمكن، قرباني شتر باشد و در صورت نبودن آن، گاو و در صورت نبودن آن، گوسفند باشد.

2 ـ قرباني بسيار فربه باشد.

3 ـ اگر قرباني شتر يا گاو است از جنس ماده انتخاب كند و اگر گوسفند يا بز است از جنس نر انتخاب كند.

4 ـ شتري كه مي خواهند او را نحر كنند، ايستاده و از سر دستها تا زانوي آن را ببندند و شخص در جانب راست او بايستد و كارد يا نيزه يا خنجر به گودال گردن او فرو برد

5 ـ در وقت ذبح يا نحر اين دعا را بخواند:

 

«وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّماواتِ وَالاَْرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَما أَ نَا مِنَ الْمُشْرِكينَ اِنَّ صَلاتِي وَنُسُكي وَمَحْيايَ وَمَمَاتِي للهِ رَبِّ الْعالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ وَبِذلِكَ اُمِرْتُ وَأنا مِنَ الْمُسْلِمِينَ، أللَّهُمَّ مِنْكَ وَلَكَ بِسْمِ اللهِ وَاللهُ أكْبَرُ، أللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّي».

 

6 ـ اين كه خود قرباني را بكشد و اگر نتواند، دست خود را بالاي دست كشنده بگذارد.

«حلق يا تقصير»

ششم از واجبات حج تقصير يا حلق است.

مسأله 784 ـ هر مكلفي مختار است كه بعد از ذبح كردن يا سر بتراشد و يا از ناخن يا موي خود قدري بچيند گرچه حلق افضل است مگر چند طائفه كه مخيّر نيستند:

1ـ زنها كه بايد از مو يا ناخن خود قدري بچيند و تراشيدن سر براي آنها كفايت نمي كند بلكه جايز نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: به قصد رجاء و اميد ثواب بجاآورد.

صفحه 206

2ـ كسي كه موي سر خود را به عسل يا صمغ يا مثل آن براي رفع شپش و مانند آن چسبانيده باشد بايد سر بتراشد و همچنين است كسي كه موي خود را جمع كرده و گره زده و در هم پيچيده و بافته است.(1)

3ـ خنثاي مشكل اگر از اين دو دسته اخير نباشد بايد تقصير كند و سر نتراشد و اگر از اين دو گروه اخير است بايد هم تقصير كند و هم سر بتراشد احتياطاً.(2)*

مسأله 785 ـ كسي كه وظيفه او سر تراشيدن است جايز نيست ابتدا موي سر را كوتاه كند و بعد آن را بتراشد و در صورتي كه با علم و عمد اين كار را انجام دهد كفاره دارد.

مسأله 786 ـ كسي كه حلق را اختيار نموده نمي تواند قبل از تراشيدن تمام سر چيزي از موي خود را بچيند يا كوتاه نمايد مگر به قصد تقصير كه در اين صورت با تقصير از احرام خارج شده است.

مسأله 787 ـ هرگاه كسي كه وظيفه اش حلق بوده به جاي آن تقصير نمايد يا اگر وظيفه او تقصير بوده به جاي آن حلق نمايد كافي نيست و بايد آنچه وظيفه او است از حلق يا تقصير انجام دهد و در صورت عمد كفاره نيز بدهد.

مسأله 788 ـ كسي كه سال اول حج اوست نيز مي تواند به جاي حلق تقصير كند ولي احتياط مستحب آن است كه حلق را اختيار كند.

مسأله 789 ـ براي حلق بايد سر را بتراشد و ماشين كردن آن كافي نيست هرچند از ته بزند.(3)

مسأله 790 ـ كسي كه وظيفه او حلق است اگر از آن معذور باشد بايد تقصير نمايد و كافي است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: سرتراشيدن براي چنين اشخاصي مستحب مؤكّد است.

2  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: خنثي در حكم زن است و تقصير بر او متعين است.

آية الله سيستاني: بايد اول تقصير نمايد و آنگاه بنابر احتياط حلق نمايد.

آية الله بهجت: سر تراشيدن براي خنثاي مشكل جايز نيست.

3  . آية الله سيستاني: اگر با ماشين ته زن بزند از حلق كفايت مي كند.

صفحه 207

مسأله 791 ـ كسي كه حلق مي كند بايد تمام سر را بتراشد و تا تمام سر را نتراشيده در احرام باقي است.

مسأله 792 ـ براي تقصير كافي است قدري از موي سر يا ريش يا شارب و يا از ناخن خود بگيرد با هر وسيله اي كه باشد و بهتر است هم مقداري از مو و هم مقداري از ناخن را بگيرد.

مسأله 793 ـ سرتراشيدن و تقصير از عبادات است و بايد با قصد قربت و نيت خالص انجام شود و اگر به غير از اين واقع شود باطل است و با آن چيزي بر او حلال نمي شود.

مسأله 794 ـ حلق يا تقصير ديگري قبل از اين كه محرم خودش حلق يا تقصير نمايد جايز نيست و كفايت نمي كند(1) ولي مي تواند ناخن ديگري را براي تقصير بگيرد.

مسأله 795 ـ حلق يا تقصير را مي تواند خودش انجام دهد يا توسط ديگري بجاآورد و در اين صورت بايد خودش نيت كند و بهتر آن است كه آن شخص نيز نيت كند.

مسأله 796 ـ كساني كه مخيّر هستند ميان تراشيدن سر و گرفتن موي ريش يا شارب و گرفتن ناخن، اگر سرشان مو نداشت بايد تقصير كنند و اگر هيچ مو نداشت حتي موي ابرو(2)* بايد ناخن بگيرند و اگر آن را هم نداشتند تيغ را به سر بكشند كافي است.

مسأله 797 ـ كسي كه به جهت جهل(3) يا غفلت يا فراموشي حلق يا تقصير را در غير مني انجام دهد كفايت مي كند و از احرام خارج مي شود(4) ولي اگر از روي علم و عمد باشد از احرام خارج نمي شود و اگر اعمال مكه را انجام دهد صحيح نيست همان طور كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت، امام خميني: كفايت مي كند.

2  . آية الله مكارم: كوتاه كردن موي ابرو دليلي ندارد.

3  . آية الله فاضل: قصوري.

4  . آيات عظام: امام خميني، خامنه اي، بهجت، خوئي، تبريزي: كفايت نمي كند و از احرام خارج نمي شود و اگر اعمال مترتبه را انجام داده نيز صحيح نيست و اگر بعد از آن عمره يا حج ديگر بجاآورد صحيح نيست. البته آية الله خامنه اي متعرض حكم عمره يا حج ديگر نشده اند و آية الله خوئي اعاده اعمال مترتبه را لازم نمي دانند.

آية الله مكارم: فقط حلق يا تقصير را در مني در صورت امكان اعاده نمايد.

صفحه 208

اگر بعد از آن محرم به احرام عمره يا حج ديگر بشود احرامش منعقد نمي گردد.

مسأله 798 ـ تراشيدن ريش از تقصير كفايت نمي كند.

مسأله 799 ـ براي تقصير چيدن موي زير بغل يا عانه كافي نيست.

مسأله 800 ـ محل تراشيدن سر و تقصير نمودن مني است مگر براي كسي كه متمكن از رفتن به مني براي حلق يا تقصير نباشد كه هر جا هست بايد حلق يا تقصير كند و موي خود را به مني بفرستد.(1)

مسأله 801 ـ زمان حلق يا تقصير از روز عيد تا پايان روز سيزدهم است(2) اگر چه احتياط استحبابي آن است كه در روز عيد باشد.

مسأله 802 ـ كسي كه بعد از وقوفين مجبور شده براي اعمال مني نايب بگيرد چنانچه بتواند بايد براي حلق يا تقصير به مني برود و اگر نتواند بايد حلق يا تقصير را خارج مني انجام داده و موي خود را به مني بفرستد(3) و ترتيب بين اعمال بايستي مراعات شود.

مسأله 803 ـ حلق يا تقصير را مي توان در شب يازدهم و دوازدهم و سيزدهم انجام داد.(4)

مسأله 804 ـ اگر عمداً يا سهواً يا از روي فراموشي يا ندانستن مسأله در مني حلق يا تقصير نكرد و از آنجا كوچ كرد بايد برگردد و در مني حلق يا تقصير نمايد هرچند به وطن خود برگشته باشد و اگر نمي تواند برگردد هر جا كه هست حلق يا تقصير نموده و موي خود را در صورت امكان به مني بفرستد.(5)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: فرستادن مو به مني مستحب است.

2  . آية الله سيستاني: بعيد نيست تأخير آن تا آخرين زماني كه بتواند اعمال حج را در ماه ذي حجه بجاآورد.

3  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: فرستادن مو به مني مستحب است.

4  . آية الله سيستاني: حلق در شب عيد جايز نيست مگر براي خائف و به احتياط مستحب از روز عيد تأخير نشود ولي بعد از عيد در شب هم كافي است.

5  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: فرستادن مو به مني مستحب است.

صفحه 209

«ترتيب دراعمال مني»

مسأله 805 ـ بايد در مني اول رمي جمره عقبه و بعد از آن ذبح و پس از آن حلق يا تقصير نمايد(1) ولي اگر اين ترتيب را رعايت نكرد اعاده لازم نيست(2) هرچند معذور نبوده باشد، بلي در اين صورت معصيت كرده است.*

مسأله 806 ـ اگر به هر جهت قرباني را از روز عيد تأخير انداخت مي تواند در روز عيد حلق يا تقصير نمايد و با اين كار از احرام خارج مي گردد ولي اعمال مكه را بايد پس از قرباني كردن انجام دهد.

مسأله 807 ـ اگر حاجي براي قرباني به كسي وكالت دهد تا وكيل او قرباني نكرده، نمي تواند حلق كند ولي اگر با اعتقاد به اين كه وكيل او براي او قرباني كرده حلق كرد بعد معلوم شد كه وكيل او هنوز قرباني نكرده، حلق مزبور كافي است(3) و اگر بعد از حلق اعمال مكه را هم انجام داده باشد كفايت مي كند و لازم نيست آنها را اعاده كند.

مسأله 808 ـ كسي كه از رمي در روز عيد عاجز است نمي تواند قبل از رمي حلق كند و رمي را بعداً انجام دهد.(4)

 

«خروج از احرام با حلق يا تقصير»

مسأله 809 ـ بعد از آن كه محرم حلق يا تقصير نمود تمام چيزهايي كه بواسطه احرام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: در صورتي كه قرباني را در مني تهيه كرده مي تواند قبل از ذبح حلق يا تقصير كند ولي تا ذبح نكند مُحل نمي شود.

2  . آية الله گلپايگاني: در صورت علم و عمد و امكان بايد اعاده نمايد.

ظاهر مناسك آية الله خويي، آية الله تبريزي: اين است كه اگر ذبح را از روي علم و عمد قبل از رمي انجام دهد بايد اعاده كند. و در غير اين مورد اگر از روي علم و عمد بوده درصورت امكان احتياط را ترك نكند.

3  . آية الله سيستاني: ولي او هنوز محرم است و بايد لباس دوخته را بيرون آورد و از ساير محرمات احرام اجتناب كند و با ذبح مُحل مي شود و همچنين در قسمت بعد مسأله.

4  . آية الله مكارم: لازم است بقيه اعمال خود را روز عيد انجام دهد.

صفحه 210

حج بر او حرام شده حلال مي شود مگر زن و بوي خوش به تفصيلي كه خواهد آمد. امّا شكار كردن اگر در خارج حرم باشد بعيد نيست جواز آن(1)* و اما در حرم حرمت آن باقي است و فرقي بين محرم و غير محرم نيست.

«مستحبات حلق»

مسأله 810 ـ در حلق چند چيز مستحب است:

1 ـ آنكه از جانب راست پيش سر ابتدا كند و اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ أعْطِني بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ».

 

2 ـ آنكه موي سر خود را در مني در خيمه خود دفن نمايد و اولي اين است كه بعد از حلق، از اطراف ريش و شارب خود گرفته و همچنين ناخنها را بگيرد.(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: حرمت صيد خارج حرم نيز باقي است تا بعد از نماز طواف نساء.

2  . آية الله بهجت: و مستحب است در وقت سر تراشيدن رو به قبله كند... و احوط آن است كه از اطراف سروريش و شارب مو بگيرد و ناخنهارا بگيرد (مناسك شيخ، ص79).

صفحه 211

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم: واجبات بعد از اعمال مني

 

واجب است پس از رمي و قرباني كردن و حلق يا تقصير در مني به مكه بازگردد و اعمال ذيل را انجام دهد.

1ـ طواف حج كه به آن طواف زيارت نيز مي گويند.

2ـ نماز طواف زيارت.

3ـ سعي بين صفا و مروه

4ـ طواف نساء

5ـ نماز طواف نساء.

مسأله 811 ـ وقت اعمال مذكور تا آخر ذي حجه ادامه دارد به اين معني كه مي تواند روز آخر ذي حجه به مكه بيايد و اين اعمال را انجام دهد ولي بهتر است از روز يازدهم تأخير نيندازد و مستحب است در روز عيد قربان انجام دهد و چنانچه گذشت بايد پس از اعمال مني يعني رمي و قرباني كردن و حلق يا تقصير باشد.

مسأله 812 ـ طواف نساء اختصاص به شخص خاصي ندارد بلكه بر زن و خنثي و كسي كه به جهت پيري يا عنين بودن توانايي جنسي ندارد يا قصد ازدواج ندارد و بچه مميز نيز لازم است كه اگر طواف نساء نكنند زن به همان تفصيلي كه سابق گفته شد بر آنها حلال نمي شود و نيز اگر زن آن را ترك كند مرد بر او حلال نمي شود بلكه طفل غير مميز، اگر وليّ او را مُحرم كرد بايد او را طواف نساء بدهد تا بعد از بالغ شدن استمتاع از همسر بر

صفحه 212

او حلال شود.(1)

مسأله 813 ـ طواف نساء و نماز آن اگرچه واجب است ولي ركن نيست و ترك عمدي آن موجب بطلان حج نمي شود.

مسأله 814 ـ خروج از مكه براي كسي كه از مني برگشته ولي هنوز اعمال مكه را انجام نداده جايز است.(2)*

مسأله 815 ـ قبل از حلق يا تقصير جايز نيست طواف و سعي را انجام دهد و اگر انجام داد بايد پس از حلق يا تقصير آن را اعاده كند و در اين حكم فرقي نيست كه تقديم طواف و سعي با علم و عمد بوده يا به جهت جهل يا فراموشي(3) بلي در صورتي كه با علم و عمد طواف را مقدم كرده بايد يك گوسفند كفاره بدهد ولي اگر سعي تنها را مقدم نموده كفاره ندارد.

مسأله 816 ـ اگر پس از طواف حج و سعي و طواف نساء متوجه شود كه حلق يا تقصيرش باطل بوده بايد پس از اعاده حلق يا تقصير اعمال مذكور را نيز اعاده نمايد.(4)

مسأله 817 ـ كسي كه حلق يا تقصير را فراموش كرده و به وطن خود بازگشته بايد برگردد و پس از حلق يا تقصير، اعمال مترتبه را اعاده كند.(5) و اگر نمي تواند خودش به مكه برگردد در وطن خود حلق يا تقصير كند و موي خود را به مني بفرستد(6) و براي اعمال

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: تا جماع بر او حلال شود.

آية الله فاضل، آية الله گلپايگاني: مجنون را نيز اگر محرم كرده اند طواف نساء بدهند تا در صورت افاقه، زن يا مرد بر آنها حلال شود. آية الله فاضل اضافه فرمودند و همين طور است مغمي عليه.

2  . آية الله خويي: جايز نيست.

3  . آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني: اعاده طواف و سعي در فرض جهل و نسيان و سهو احتياط استحبابي است.

4  . آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني: در فرض جهل و سهو و نسيان اعاده اعمال مترتبه لازم نيست.

5  . آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني: اعاده اعمال مكه لازم نيست.

6  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: فرستادن مو به مني مستحب است.

صفحه 213

مكه نائب بگيرد.

مسأله 818 ـ كيفيت طواف حج و نماز آن و سعي و طواف نساء و نماز آن، به همان نحو است كه در طواف عمره و نماز آن و سعي گذشت، بدون هيچ تفاوت، مگر در نيت كه اينجا بايد به نيت طواف حج و سعي آن و طواف نساء بجا آورد.

مسأله 819 ـ آنچه با احرام حج بر محرم حرام شده بود به تدريج با سه عمل بر او حلال مي گردد.

اول: حلق يا تقصير در مني كه با آن همه چيز براي او غير از بوي خوش و زن(1)* حتي عقد كردن و شاهد شدن بر آن حلال مي شود.

دوّم: طواف زيارت و نماز آن و سعي بين صفا و مروه كه با آن بوي خوش بلكه عقد كردن و شاهد شدن بر آن نيز حلال مي شود.

سوم: طواف نساء و نماز آن كه با آنها استمتاع از همسر نيز حلال مي شود.

«تقديم اعمال مكه بر وقوفين»

مسأله 820 ـ مقدم داشتن اعمال مكه بر وقوفين و اعمال مني جايز نيست مگر براي چند گروه كه مي توانند بعد از احرام حج و قبل از رفتن به عرفات اين اعمال(2)* را انجام دهند.

اول: زنهايي كه مي ترسند كه در برگشتن حائض يا نفساء شوند و پاك نشوند و نتوانند بمانند تا پاك شوند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: و صيد.

آية الله سيستاني: عقد و شهادت بر آن با حلق يا تقصير جايز مي شود.

2  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: تقديم طواف نساء و نماز آن براي اشخاصي كه ذكر مي شود جايز نيست و اگر نتوانند پس از اعمال مني آن را انجام دهند بايد بنابر احتياط واجب نائب بگيرند مگر كسي كه از رفتن به مكه بر جان خود مي ترسد كه چنين كسي مي تواند طواف نساء و نماز را مقدم بدارد. (آية الله خويي: و تقديم سعي نيز جايز نيست.)

صفحه 214

دوم: پيرمردان يا پيرزناني كه نتوانند(1) به مكه مراجعت نمايند يا به جهت ازدحام جمعيّت نتوانند طواف كنند.

سوم: اشخاص مريضي كه بترسند در وقت ازدحام طواف كنند يا از آن عاجز باشند.(2)*

چهارم: كساني كه مي دانند(3) تا آخر ماه ذي الحجه، به جهتي براي آنها طواف
و سعي ممكن نمي شود ولي اگر ترس آن را داشته باشند كه پس از مراجعت در
اثر ازدحام نتوانند طواف كنند و يا به مشقّت بيفتند نمي توانند اعمال مكه را مقدّم
نمايند.(4)

مسأله 821 ـ نائب اگر از اشخاصي باشد كه در مسأله قبل گذشت مي تواند اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد و نيابتش صحيح است.

مسأله 822 ـ كسي كه طواف حج را به جهت جهل به مسأله انجام نداده و به وطن خود بازگشته بايد حج را اعاده و يك شتر قرباني نمايد هرچندبا زن نزديكي نكرده باشد.

مسأله 823 ـ كسي كه مي تواند اعمال مكه را بر وقوفين مقدم بدارد نمي تواند سعي را تأخير انداخته و بعد از بازگشت از مني انجام دهد.(5)*

مسأله 824 ـ كسي كه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم مي كند مي تواند طواف نساء را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله فاضل: و نتوانند صبر كنند تا ازدحام تمام شود يا صبر كردن مستلزم عسر و حرج باشد.

آية الله سيستاني: يا براي آنان دشوار باشد.

2  . آية الله سيستاني: مريض يا معلول و هر كسي كه بازگشت به مكه براي او مشكل باشد، يا طواف مشكل باشد در اثر ازدحام و مانند آن.

آية الله فاضل: و نتوانند تا رفع ازدحام در مكه بمانند يا با عسر و حرج مواجه شوند.

3  . آية الله سيستاني: كساني كه مي ترسند براي آنها بازگشت به مكه ميسّر نشود.

4  . آية الله بهجت: تقديم اعمال مكه براي كسي كه پس از بازگشت از مِني از ازدحام جمعيت مي ترسد جايز است.

5  . آية الله خوئي: در گروه اول و دوم تقديم سعي جايز نيست و بايد آن را در محل خود انجام دهد.

صفحه 215

پس از وقوفين و اعمال ديگر انجام دهد.(1)*

مسأله 825 ـ تقديم اعمال مكه بر وقوفين در مواردي كه گذشت، جايز است و لازم نمي باشد.(2)

مسأله 826 ـ كساني كه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم مي دارند لازم نيست در نزديك ترين زمان به وقوفين آن اعمال را انجام دهند.

مسأله 827 ـ كسي كه پس از بازگشت از مني نمي تواند خودش طواف كند و بايد او را با تخت روان و مانند آن طواف دهند اگر با مقدم كردن اعمال مكه بر وقوفين بتواند خودش طواف كند مي تواند اعمال يادشده را مقدم بدارد ولي اگر در هر صورت بايد او را طواف دهند و عذر ديگري نيز ندارد نمي تواند مقدم بدارد.

مسأله 828 ـ در مواردي كه اعمال مكه مقدم مي شود اگر بدون اين كه براي حج احرام ببندد اعمال مكه را انجام داد كفايت نمي كند و بايد پس از احرام قبل از وقوفين يا بعد از آن، آن اعمال را اعاده نمايد.

مسأله 829 ـ كسي كه مي تواند با تأخير، اعمال مكه را خودش انجام دهد نمي تواند براي آنها نائب بگيرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: بايد آن را هم مقدم نمايد.

آية الله خويي، آية الله تبريزي: چنانچه گذشت طواف نساء را نمي تواند مقدم بدارد مگر كسي كه از بازگشت به مكه از جان خود مي ترسد. (آية الله خويي: و نيز گذشت كه تقديم سعي مجزي نيست.)

2  . آية الله تبريزي: مگر اين كه بدانند يا اطمينان داشته باشند چنانچه اعمال مكه را بر وقوفين مقدم نكنند بعد امكان انجام آن را ندارند كه در اين صورت واجب است طواف و نماز آن را مقدم كنند و بنا بر احتياط مستحب سعي را نيز مقدم و بعد اعاده كنند.

آية الله گلپايگاني و آية الله صافي: مگر براي كسي كه يقين دارد بعد از برگشتن (از مني و تا آخر ذي الحجه امكان انجام آن را ندارد كه در اين صورت تقديم واجب است.

آية الله سيستاني: اگر زن مي داند بعداً حيض مي شود و نمي تواند اعمال را انجام دهد بايد قبل از وقوف انجام دهد.

صفحه 216

مسأله 830 ـ كسي كه اعمال مكه را بر وقوفين مقدّم داشته اگر نتوانست طواف نساء(1)را مقدم بدارد مثل اين كه زن بعد از طواف و سعي حائض شد نمي تواند نائب بگيرد بلكه وظيفه اش آن است كه طواف نساء را بعد از بازگشت از مني انجام دهد.

مسأله 831 ـ معيار در اين كه شخص از كساني است كه تقديم اعمال مكه بر آنها جايز است تشخيص خود اوست نه ديگران.

مسأله 832 ـ سه طائفه اول اعمالي را كه جلو انداخته اند كافي است اگرچه بعد خلاف آن ظاهر شود مثلا زن حايض نشود و مريض خوب شود و ازدحام چندان نباشد كه موجب مزاحمت شود پس بر اينها لازم نيست اعاده اعمال گرچه احوط است.

مسأله 833 ـ طائفه چهارم كه عقيده داشت نمي تواند اعمال بجاآورد اگر از
جهت مرض(2) و پيري و عليلي بود باز مجزي است و امّا اگر از جهت ديگر بود مثل آن كه اعتقاد داشت سيل مانع مي شود وبعد خلافش ظاهر شد بايد اعاده كند(3) اعمال را،
بعد از رجوع.(4)

مسأله 834 ـ كساني كه به واسطه عذر مثل پيري و خوف حيض طواف زيارت و طواف نساء را مقدم داشتند بوي خوش و زن بر آنها حلال نمي شود و تمام محرمات بعد از تقصير يا حلق حلال خواهد شد.

 

«ترتيب اعمال مكه»

مسأله 835 ـ ترتيب بين اعمال مكه در حال اختيار معتبر است بنابر اين مقدم داشتن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خويي و آية الله تبريزي: گذشت كه غير از كسي كه از بازگشت به مكه بر جان مي ترسد نمي تواند طواف نساء را مقدم كند.

2  . آية الله صافي: اگر بعد از مراجعت خلاف يقيني كه داشت ظاهر شد اعاده لازم است بدون تفاوت بين صور مذكوره.

آية الله فاضل: و اگر احتمال حدوث مرض را مي داد و بعداً مرض حادث نشد مجزي نيست.

3  . آيات عظام: بهجت، سيستاني، گلپايگاني: اعاده لازم نيست.

4  . نظر آية الله خوئي در اين مسأله به دست نيامد.

صفحه 217

سعي بر طواف زيارت يا مقدم داشتن طواف نساء بر طواف زيارت يا بر سعي جايز نيست و اگر مقدم داشت بايد اعاده نمايد تا ترتيب حاصل شود مگر اين كه سهواً يا به جهت
ندانستن مسأله، طواف نساء را بر سعي مقدم كند كه در اين صورت طواف و سعيش صحيح است اگرچه احتياط مستحب آن است كه طواف نساء را اعاده نمايد.

مسأله 836 ـ در حال ضرورت مقدم نمودن طواف نساء بر سعي جايز است مانند اين كه زن بترسد حايض شود و نتواند تا زمان پاك شدن در مكه بماند ولي احتياط مستحب آن است كه نائب بگيرد كه بعد از آن بجاآورد.

 

«ترك طواف»

مسأله 837 ـ اگر طواف نساء را عمداً يا به جهت عذري مانند فراموشي ترك نمايد و به وطن خود مراجعت نمايد بايد اگر مي تواند برگردد و خودش انجام دهد و اگر نمي تواند يا مشقت دارد، نائب بگيرد و تا طواف و نماز آن را خودش يا نائبش به جا نياورده استمتاع از همسر بر او حلال نمي شود(1) و در هر صورت حج او باطل نمي شود و به جهت ترك طواف نساء كفاره بر او نيست.*

مسأله 838 ـ كسي كه طواف زيارت را فراموش كرده و به وطن بازگشته و با زن نزديكي نموده بايد يك هدي در مكه قرباني كند(2) و گوسفند كافي است و اگر مي تواند خودش بازگردد و طواف و نماز آن را انجام دهد و چنانچه ذي حجه نگذشته سعي را نيز اعاده نمايد و اگر نمي تواند يا مشقّت دارد نائب بگيرد.

 

«بطلان طواف حج»

مسأله 839 ـ كسي كه طواف حج را باطل انجام داده مثل اين كه آن را بدون وضو يا با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام امام، بهجت: اگر پس از بازگشت با زنش نزديكي كرده يك هدي در مكه قرباني كند.

آية الله فاضل: اگر با استمرار فراموشي با زن نزديكي كرده كفاره ندارد والاّ كفاره دارد.

2  . آية الله فاضل: اگر با استمرار فراموشي با زن نزديكي كرده كفاره ندارد.

آية الله مكارم: قرباني كردن گوسفند و اعاده سعي احتياط مستحب است.

صفحه 218

وضوء باطل بجاآورده چنانچه اين كار سهوي بوده بايد طواف و نماز آن را اعاده كند و اگر نمي تواند نائب بگيرد و حج او صحيح است هرچند پس از گذشتن ذي حجه متوجه شده باشد و اگر اين كار به جهت جهل به مسأله بوده چنانچه ماه ذي حجه باقي است بايد طواف حج و سعي و طواف نساء و نماز آنها را تدارك كند و حج او صحيح است و اگر ماه ذي حجه گذشته حج و احرامش باطل است و چنانچه حج بر او واجب بوده بايد در سال بعد اعاده نمايد.

«احكام طواف نساء»

مسأله 840 ـ كسي كه چند عمره مفرده يا حج انجام داده و در هيچ كدام طواف نساء مستقل به جا نياورده بايد براي هركدام يك طواف نساء مستقل انجام دهد.(1)

مسأله 841 ـ نائب بايد طواف نساء را نيز به نيّت منوب عنه بجاآورد و احتياط مستحب آن است كه به نيّت ما في الذّمه انجام دهد.

مسأله 842 ـ فاصله انداختن بين سعي و طواف نساء جايز است.

مسأله 843 ـ اگر قصد كند طوافي را كه پس از انجام طواف و سعي بر مكلّف واجب است انجام دهد طواف او صحيح است هرچند نداند كه عنوان او طواف نساء است بلكه خيال كند عنوان ديگري دارد مثل اين كه تصوّر كند طواف واجب بر زن طواف رجال است.

مسأله 844 ـ تا طواف نساء و نماز آن انجام نشده حرمت استمتاع از همسر باقي است ولي اگر پس از شوط چهارم(2)* با همسرش مواقعه كند كفاره ندارد و در اين حكم فرقي بين طواف نساء حج و عمره مفرده نيست.

مسأله 845 ـ اگر شك كند طواف نساء را در حج يا عمره انجام داده يا نه بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: امام خميني، مكارم، گلپايگاني: يك طواف نساء براي تمام آنها كفايت مي كند.

آية الله خامنه اي: ولي حصول تحلّل با يك طواف نساء بعيد نيست.

2  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: شوط پنجم.

صفحه 219

طواف نساء را انجام دهد(1) و اگر به وطن بازگشته و نمي تواند برگردد يا مشقّت دارد
نائب بگيرد.(2)

مسأله 846 ـ نائب در حج يا عمره مفرده اگر طواف نساء را ترك كند استمتاع از همسر براي او حلال نمي شود و بر او واجب است تا زنده است خودش آن را انجام دهد و اگر نمي تواند نائب بگيرد.

مسأله 847 ـ اگر طواف نساء را در عمره مفرده يا حج ترك كند و براي عمره تمتع يا مفرده يا حج محرم شود احرام جديد او صحيح مي باشد ولي بايد طوافي را كه ترك نموده قبل يا بعد از اعمال احرام جديد انجام دهد و اگر تأخير بيندازد طواف نساء احرام دوم از آن كفايت نمي كند.(3)

«مستحبّات طواف حج و نماز آن و سعي(4)»

مسأله 848 ـ مستحباتي كه در طواف عمره و نماز آن و سعي ذكر شد اينجا نيز جاري است و مستحب است شخصي كه به جهت طواف حج مي آيد، در روز عيد قربان بيايد و بر درب مسجد بايستد و اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ اَعِنّي عَلي نُسُكِكَ وَسَلِّمْني لَهُ وَسَلِّمْهُ لي أسْألُكَ مَسْألَةَ الْعَليلِ الذَّلِيلِ الْمُعْتَرِفِ بذَنْبِهِ أنْ تَغْفِرَ لي ذُنُوبي وَأنْ تُرْجِعَني بِحاجَتَي، أللَّهُمَّ اِنِّي عَبْدُكَ وَالْبَلَدُ بَلَدُكَ وَالبَيْتُ بَيْتُكَ جئْتُ أطْلُبُ رَحْمَتَكَ وَأؤُمُّ طاعَتَكَ مُتَّبِعاً لاِمْرِكَ راضِياً بِقَدَرِكَ أسْألُكَ مَسْألَةَ الْمُضْطَرِّ إلَيْكَ الْمُطِيعِ لاِمْرِكَ الْمُشْفِقِ مِنْ عَذابِكَ الْخائِفِ لِعُقُوبَتِكَ أنْ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خويي و آية الله تبريزي: اگر شك بعد از عمل مواقعه با زوجه برايش حاصل شده به آن اعتنا ننموده و بنا بر انجام آن گذارد.

2  . آيات عظام: مكارم، گلپايگاني، صافي: در فرضي كه التفات به وجوب آن داشته و پس از مراجعت از مكه شك كند طواف نساء را انجام داده يا نه فرمودند انجام طواف نساء لازم نيست.

3  . آيات عظام: امام خميني، مكارم، گلپايگاني: كفايت مي كند.

4  . آية الله مكارم: اين اعمال را به قصد رجا و اميد مطلوبيت بجا آورد.

صفحه 220

تُبَلِّغَني عَفْوكَ وَتُجِيرَني مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ».

 

پس به نزد حجر الأسود بيايد و استلام و بوسه نمايد و اگر بوسيدن ممكن نشد، دست به حجر ماليده و دست خود را ببوسد و اگر آن هم ممكن نشد مقابل حجر ايستاده و تكبير بگويد و بعد آنچه در طواف عمره بجا آورده بود بجا آورد.

صفحه 221

 

 

 

 

 

 

 

فصل ششم: بيتوته در مني

 

مسأله 849 ـ حاجي بايد شب يازدهم و شب دوازدهم ذي الحجه را در مني بيتوته نمايد يعني از اول شب تا بعد از نيمه شب يا از قبل از نيمه شب تا طلوع فجر در مني بماند.(1)و اين بيتوته از عبادات است و بايد با قصد قربت و با نيت خالص انجام شود.

مسأله 850 ـ چند گروه بايد در شب سيزدهم نيز در مني بيتوته نمايند:

1ـ كسي كه در احرام عمره تمتع يا حج شكار كرده هرچند او را نكشته باشد ولي اگر غير از شكار كردن چيزهاي ديگري از شكار كه بر محرم حرام است مثل خوردن گوشت آن انجام دهد بيتوته شب سيزدهم بر او واجب نيست.

2ـ كسي كه در احرام عمره تمتع يا حج با زن خود يا اجنبيه در قُبُل يا دُبُر نزديكي كرده باشد ولي به خاطر غير جماع و لمس، بيتوته شب سيزدهم واجب نمي شود.(2)

3ـ كسي كه روز دوازدهم كوچ نكرد و غروب شب سيزدهم را در مني درك كرد.(3)

مسأله 851 ـ چند گروه هستند كه واجب نيست در شبهاي يازدهم و دوازدهم و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: بهجت، امام، گلپايگاني، صافي: بيتوته در مني از غروب آفتاب است تا نصف شب. آية الله بهجت فرمودند تا بعد از نيمه شب.

2  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: كسي كه از استمتاع از زنها اجتناب نكرده بايد شب سيزدهم بيتوته نمايد

3  . آية الله سيستاني: كه در اين صورت بايد تا طلوع فجر در مني باشد.

صفحه 222

سيزدهم در مني بمانند:

1ـ بيماران و پرستاران آنها و همين طور كساني كه ماندن در مني برايشان مشقت داشته باشد به هر عذري كه باشد.

2ـ كساني(1) كه مي ترسند اگر شب در مني بيتوته نمايند مال قابل توجهي از آنها در مكه از بين برود.

3ـ چوپان هايي كه حيوانات آنان احتياج به چرا در شب دارند.(2)

4ـ كساني(3) كه شب را از مغرب تا طلوع فجر در مكه بيدار و مشغول عبادت باشند و كار ديگري انجام ندهند مگر كارهاي ضروري از قبيل خوردن و آشاميدن به قدر احتياج و تجديد وضو(4).

5ـ كساني كه در مكه متكفل آب دادن به حجاج هستند.(5)

مسأله 852 ـ اگر حاجي قبل از غروب آفتاب شب سيزدهم از مني خارج شده و بعد از غروب به مني مراجعت كرده، واجب نيست شب را بماند(6) و رمي روز سيزدهم بر او

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: كسي كه در صورت بيتوته نمودن در مني بر جان يا مال يا آبروي خود بترسد.

2  . آية الله خوئي، آية الله سيستاني: اين مورد و مورد بعد مستثني نيست.

آية الله مكارم: به طوري كه ترك آن موجب ضرر يا زحمت شديد باشد.

3  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: كسي كه در مكه تمام شب و يا باقيمانده از شب اگر بعد از دخول در شب از مني خارج شده و مشغول به عبادت بوده، بجز حاجت ضروري، مانند خوردن و آشاميدن و تطهير و امثال آنها كار ديگري نداشته.

آية الله سيستاني: كسي كه از مني، اول شب يا پيش از آن بيرون رفته و در مكه در تمام مدت نيمه دوم شب تا طلوع فجر، بجز اندك زماني كه براي حوائج ضروري مانند خوردن و آشاميدن و امثال آن لازم است، مشغول به عبادت شده و اشتغال به آن او را از برگشتن به مني بازداشته است.

4  . آية الله بهجت: و از امور ضروريه نوم غالب است.

5  . آية الله مكارم: يا متكفل ساير كارهاي لازم براي حجاج هستند.

6  . آية الله فاضل: و نيز كسي كه بعدازظهر دوازدهم كوچ كند و قبل از غروب براي كاري به مني برگردد وتا غروب بماند واجب نيست شب سيزدهم را بماند و همچنين رمي روز سيزدهم بر او واجب نيست.

صفحه 223

واجب نمي شود.

مسأله 853 ـ كسي كه نيمه اول شب يا مقداري از آن را در مني نبود واجب است قبل از نيمه شب به مني برگردد و تا طلوع فجر در مني بماند.

مسأله 854 ـ نيمه شب در بيتوته مني را بايد از غروب آفتاب تا طلوع فجر حساب كنند.(1)

مسأله 855 ـ اشتغال به عبادت لازم نيست در مسجدالحرام يا مساجد ديگر باشد بلكه هر جاي شهر مكه باشد كافي است.

مسأله 856 ـ اشتغال به عبادت در غير مكه كافي نيست مگر براي كسي كه بعد از طواف خانه خدا در عبادت خود باقيمانده سپس از مكه بيرون رفته و از عقبه مدنيين گذشته باشد چنين شخصي مي تواند در راه بيتوته كند و لازم نيست خود را به مني برساند.

مسأله 857 ـ كسي كه بيتوته در مني را در شبي كه واجب است بماند ترك كند بايد براي هر شب آن يك گوسفند قرباني كند و در اين حكم فرقي نيست كه ترك بيتوته از روي علم و عمد باشد يا به خاطر فراموشي يا جهل به حكم يا موضوع، مانند اين كه در مكاني به اعتقاد اين كه از مني است بيتوته كند و بعد خلاف آن ثابت شود.

مسأله 858 ـ گروه هايي را كه گفته شد كه بيتوته در مني بر آنها واجب نيست بايد براي ترك بيتوته در مني يك گوسفند قرباني كنند مگر كساني كه در مكه تا صبح به عبادت مشغول بوده اند و در مني بيتوته نكرده اند و همچنين كساني كه از مكه بيرون رفته و از عقبه مدنيين گذشته و در راه بيتوته نموده اند(2) كه بر آنها نيز قرباني واجب نيست.

مسأله 859 ـ كسي كه شب را در مكه به عبادت مشغول است و خواب بر چشمان او غالب مي شود،(3) چنانچه به قدري كم باشد كه با وجود آن صدق كند كه تمام شب را به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: از مغرب تا طلوع فجر حساب كنند.

2  . نظر آيات عظام امام خميني، گلپايگاني، خامنه اي، مكارم، صافي، فاضل در فرض اخير نسبت به كفاره يافت نشد.

3  . آية الله بهجت: كفاره ندارد.

صفحه 224

عبادت مشغول بوده كافي است و كفاره لازم نيست.

مسأله 860 ـ اگر مسؤول كاروان براي بيتوته اشتباهاً حجاج را در غير مني ساكن كند و بعد متوجه شود بايد براي ترك بيتوته خودش كفاره بدهد ولي اعلام به ديگران واجب نيست و اگر متوجه شدند كفاره بر عهده خود آنان است ولي چنانچه مسؤول كاروان اجير آنها شده و اجرت عمل صحيح و عملي كه انجام شده تفاوت دارد در مقدار تفاوت بايد رضايت حجاج تحصيل شود.

مسأله 861 ـ هرگاه حاجي در محلي كه احراز كرده جزء مني است بيتوته نمايد و پس از آن شك كند كه بيتوته در مني بوده يا نه كفاره اي بر او نيست مگر اين كه يقين كند كه بيتوته اش خارج مني بوده است.

مسأله 862 ـ گوسفندي را كه بايد براي كفاره قرباني كنند لازم نيست در محل خاصي مثل مني ذبح كنند بلكه مي توانند پس از مراجعت به محل خود قرباني كنند و همين طور لازم نيست شرائط قرباني در حج را داشته باشد.

مسأله 863 ـ كسي كه فقط قسمتي از نيمه اول شب را يا فقط قسمتي از نيمه دوم را يا فقط قسمتي از نيمه اول و بخشي از نيمه دوم را در مني مانده بايد كفاره بدهد(1) و كفاره در ناسي و جاهل مبني بر احتياط است.

مسأله 864 ـ حاجي مي تواند بعدازظهر روز عيد براي انجام اعمال مكه از مني خارج شود هرچند بداند به واسطه اين كار ساعاتي از اول شب براي بيتوته به مني نمي رسد.(2)ولي در اين صورت لازم است نيمه دوم شب را در مني بيتوته كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: كسي كه براي انجام اعمال به مكه آمده و نتوانسته خود را تا گذشت قسمتي از شب به مني برساند، بر او كفاره واجب نيست، اگرچه بعد از نيمه شب به مني رسيده باشد. و در مسأله 938 آداب حج مي فرمايند: در صورت عذر كفاره واجب نيست.

2  . امام خميني: خارج شدن از مني در فرض مذكور مانع ندارد ولي براي تأخير بايد كفاره بدهد.

صفحه 225

 

 

 

 

 

 

 

فصل هفتم: رمي جمرات سه گانه

 

روزهاي يازدهم و دوازدهم ذي حجه حاجي بايد جمرات سه گانه (جمره اولي، وسطي، عقبه) را رمي كند و همين طور است روز سيزدهم براي كسي كه بايد شب آن را در مني بيتوته نمايد ولي چنانچه رمي را در روزهاي مذكور ترك كند حج او صحيح است و در صورتي كه بدون عذر ترك كرده معصيت نموده است.

مسأله 865 ـ تعداد سنگريزه هايي كه بايد هر روز به هريك از جمرات سه گانه بزند هفت سنگ است و كيفيت رمي و شرائط و واجبات آن همان گونه است كه در رمي جمره عقبه گذشت.

مسأله 866 ـ وقت رمي از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزي است كه شب آن را بيتوته نموده است.

مسأله 867 ـ حاجي مي تواند رمي جمرات سه گانه در ايام تشريق را قبل از ذبح و حلق يا تقصير انجام دهد.

مسأله 868 ـ رمي در شب كفايت نمي كند مگر براي كسي كه از رمي در روز معذور باشد.(1) مانند بيمار و عليل و شبان و كسي كه از چيزي مثل ازدحام جمعيت مي ترسد و اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: واجب است رمي جمرات در روز باشد و از اين حكم چوپانان و هر كسي كه از ماندن روز در مني معذور است به علت ترس يا مرض يا چيز ديگري استثناء مي شود كه براي آنان جايز است رمي هر روزي را در شب آن روز انجام دهند و اگر اين را هم نتوانند جايز است رمي همه روزها را در يك شب جمع كنند و امّا زنان، ضعفاء، مريضها و مثل آنان كه در روز به خاطر كثرت جمعيت يا چيز ديگر نمي توانند رمي كنند، بايد براي رمي در روز نائب بگيرند.

صفحه 226

افراد بايد رمي(1) را در شب آن روز يا شب بعد آن انجام دهند* و نائب گرفتن كافي نيست.(2)

مسأله 869 ـ حاجي بايد به ترتيب ابتدا جمره اولي و سپس جمره وسطي و در آخر جمره عقبه را رمي نمايد و اگر عمداً يا به جهت فراموشي بر خلاف اين عمل نمايد بايد رمي را به طوري اعاده كند كه ترتيب حاصل شود. مثلا اگر ابتدا جمره وسطي را رمي كرد و بعد اولي را بايد دوباره جمره وسطي را رمي نمايد و تكرار رمي جمره اولي لازم نيست.

مسأله 870 ـ اگر چهار سنگ ريزه به يك جمره بزند و به جهت فراموشي(3) يا ندانستن مسأله* آن را رها كرده و جمره بعد را رمي نمايد لازم نيست رمي جمره سابق را اعاده نمايد بلكه اگر سه ريگ باقي مانده را به آن جمره بزند كافي است.

مسأله 871 ـ بعد از رمي هر سه جمره اگر يقين كند كه يك يا دو يا سه سنگ به يكي از سه جمره نزده و نداند كه كدام جمره را ناقص گذارده بايد مقداري را كه انجام نداده در هر سه جمره تكرار كند.

مسأله 872 ـ كسي كه بعد از رمي سه جمره يقين كند به يكي از آنها كمتر از چهار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بايد رمي هر روز را در شب آن روز انجام دهند و اگر اين را هم نتوانند جايز است رمي همه روزها را در يك شب جمع كنند.

آية الله خوئي، آية الله تبريزي: چنين كساني رمي را شب آن روز انجام دهند.

2  . امام خميني: مي توانند در روز نائب بگيرند.

3  . در عبارت آية الله بهجت اين حكم مقيد به جهل و فراموشي نشده است.

آية الله خوئيآية الله تبريزي: اين حكم در خصوص كسي است كه به جهت فراموشي رمي را ناقص گذارده.

صفحه 227

سنگ زده چنانچه مقداري را كه ناقص گذارده به جمره عقبه بزند اكتفا به آن بعيد نيست.(1)*

مسأله 873 ـ جمرات را از هر طرف مي توان رمي نمود ولي مستحب است در اولي و وسطي رو به قبله بايستد و رمي كند و در جمره عقبه پشت به قبله بايستد و رمي كند.

«نيابت در رمي»

مسأله 874 ـ كسي كه به واسطه بيماري يا عذر ديگر نتواند رمي نمايد چنانچه از برطرف شدن عذر مأيوس باشد بايد براي رمي نائب بگيرد و اگر از نائب گرفتن نيز معذور است مثل بيهوش و طفل كوچك وليّ او يا شخص ديگري(2) براي او رمي مي كند و اگر پس از رمي عذر برطرف شد اعاده رمي لازم نيست و چنانچه اميد آن باشد كه عذر برطرف شود نيابت جايز است ولي اگر عذر برطرف شد بايد رمي توسط خودش اعاده شود.

مسأله 875 ـ نيابت از طرف معذور بدون اذن او كافي نيست(3) مگر اين كه از نائب گرفتن معذور باشد مثل بيهوش و طفل.

مسأله 876 ـ اگر عذر منوب عنه در اثناء رمي نائب برطرف شد بايد خودش رمي را از سر بگيرد و اكتفا كردن به مقداري كه نائب عمل كرده مشكل است.

مسأله 877 ـ بهتر است اگر ممكن است شخص معذور را به محل رمي ببرند و در حضور او رمي كنند و اگر مي شود سنگ را در دست او قرار دهند و رمي كنند.(4)*

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: اگر بعد از غروب آفتاب شك كند جايز است اكتفا به كسري جمره آخري و اگر قبل از آن باشد بايد كسري همه را به ترتيب جبران كند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در اين صورت بايد رمي هر سه جمره را به ترتيب از سر بگيرد.

2  . آية الله مكارم: در سال بعد هم نائب بگيرد.

3  . امام خميني، آية الله فاضل: با يأس از برطرف شدن عذر كفايت مي كند.

4  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر ممكن است مريض سنگها را با دست بگيرد و ديگري براي او رمي كند.

صفحه 228

مسأله 878 ـ كسي كه در هنگام صبح از رمي معذور است ولي مي داند بعدازظهر عذر او برطرف مي شود نمي تواند نائب بگيرد.

مسأله 879 ـ كسي كه از رمي معذور است نمي تواند شخصي را كه از رمي در روز عاجز است نائب بگيرد تا در شب براي او رمي كند بلكه در صورت امكان بايد كسي را نائب كند كه در روز براي او رمي نمايد و اگر ممكن نشد بنابر احتياط واجب خودش رمي را در روز بعد قضا كند و اگر نتوانست(1)* نائب بگيرد.

مسأله 880 ـ كسي كه براي رمي جمرات نائب مي شود لازم نيست اول براي خودش سه جمره را رمي نمايد و سپس به نيابت ديگران، بلكه مي تواند هر جمره را براي خود و به نيابت ديگران رمي نمايد.

مسأله 881 ـ مردي كه براي رمي از طرف زن نائب شده بايد رمي را در روز انجام دهد و در شب كافي نيست.

مسأله 882 ـ اگر زن احتمال دهد كه رمي باعث قاعدگي او مي شود(2) نمي تواند براي آن نائب بگيرد مگر اين كه در اثر آن به مشقّت بيفتد.(3)*

«شك در رمي»

مسأله 883 ـ اگر شك كند كه رمي روز قبل را انجام داده يا نه به شك خود اعتنا نكند.

مسأله 884 ـ اگر پس از رمي شك كند كه آن را صحيح انجام داده يا نه به شك خود اعتنا نكند.

مسأله 885 ـ كسي كه مشغول به رمي جمره اي از جمرات است و شك كند كه جمره

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله فاضل: نائب گرفتن كسي كه از رمي در روز عاجز است صحيح است.

2  . آية الله تبريزي: قاعدگي مجوز استنابه براي رمي نيست و اگر قبل از وقوف به عرفه مي ترسد كه رمي باعث قاعدگي شود و نتواند طواف كند بايد طواف و نماز آن را مقدم بدارد.

3  . آية الله سيستاني: مجرّد احتمال وقوع در مشقّت مجوّز استنابه نيست.

صفحه 229

سابق را رمي نموده يا نه به شك خود اعتنا نكند.

مسأله 886 ـ اگر قبل از مشغول شدن به رمي جمره بعد شك كند به جمره اي كه رمي كرده هفت سنگ زده يا كمتر بايد مقداري را كه احتمال مي دهد ناقص گذارده بياورد تا يقين كند هفت سنگ زده است هرچند اين شك پس از انصراف از عمل و مشغول شدن به كارهاي ديگر باشد.(1)

مسأله 887 ـ اگر بعد از مشغول شدن به جمره بعدي در عدد آن شك نمايد به شك خود اعتنا نكند.

مسأله 888 ـ كسي كه در عدد سنگها شك دارد اگر رمي را از سر بگيرد و هفت سنگ بزند كافي است.

«زياده در رمي»

مسأله 889 ـ كسي كه از ابتداء قصدش اين باشد كه بيش از هفت سنگ به جمره بزند رمي او صحيح نيست(2) و بايد اعاده كند ولي اگر پس از زدن هفت سنگ قصد كند كه چند سنگ ديگر اضافه بزند رمي او باطل نمي شود.

«قضاء رمي جمرات»

مسأله 890 ـ كسي كه در يكي از روزها رمي را با علم و عمد يا به جهت جهل يا فراموشي ترك نمايد بايد در روز بعد آن را قضا كند و همين طور اگر رمي را در دو روز ترك كند بايد هر دو روز را قضا نمايد.

مسأله 891 ـ اگر بعد از گذشتن روزي كه بايد رمي كند يقين پيدا كند كه يكي از سه جمره را رمي نكرده ولي نداند كداميك است رمي جمره عقبه كافي است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم، آية الله بهجت: در فرض اخير اعتنا نكند.

آية الله سيستاني: اگر شك بعد از انصراف و صدق فراغ باشد عرفاً اعتنا نكند.

2  . آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني: در فرض تحقق قصد قربت رمي صحيح است.

صفحه 230

مسأله 892 ـ اگر روز سيزدهم يقين كند رمي را در يكي از سه روز قبل (روز دهم، يازدهم، دوازدهم) ترك كرده و نداند كدام است قضاي رمي جمره عقبه كافي است.

مسأله 893 ـ قضاء هر روز را بايد بر اداء مقدم كند(1) پس اگر در روز يازدهم بخواهد قضاي روز عيد را بجاآورد بايد ابتدا قضاي روز عيد را و بعد رمي روز يازدهم را انجام دهد و همچنين بايد در قضاي دو روز يا بيشتر ترتيب را رعايت كند. پس اگر در روز سيزدهم بخواهد قضاي روز عيد و روز يازدهم و دوازدهم را بجاآورد بايد به ترتيب ابتداء رمي روز عيد و سپس رمي روز يازدهم و در آخر رمي روز دوازدهم را قضا كند.

مسأله 894 ـ اگر يك يا دو جمره از جمرات را در روزي كه بايد رمي كند رمي نكرد بايد در روز بعد و پيش از اداي وظيفه آن روز قضاء روز قبل را انجام دهد.

مسأله 895 ـ كسي كه مي خواهد قضاي رمي جمرات دو يا سه روز را انجام دهد نمي تواند پيش از اتمام رمي سه جمره براي قضاي روز سابق، مشغول قضاي رمي روز بعد شود. بنابراين اگر هفت سنگ براي قضاي روز اول به جمره اولي زد نمي تواند هفت سنگ ديگر براي قضاي روز بعد بزند و سپس مشغول جمره وسطي شود.(2)

مسأله 896 ـ اگر در روز بعد فهميد كه جمرات روز قبل را به خلاف ترتيب رمي نموده بايد به طوري قضا كند كه ترتيب حاصل شود و بعد وظيفه اين روز را به جا آورد.

مسأله 897 ـ كسي كه به يك يا چند جمره چهار سنگ زده و در روز بعد متوجه شده بنا بر احتياط واجب بايد باقيمانده روز قبل را قضا كند و بعد وظيفه آن روز را بجاآورد.

مسأله 898 ـ اگر رمي جمرات سه گانه را فراموش كند و پس از اين كه از مني خارج شد و به مكه آمد متوجه شود بايد براي قضاي آن به مني بازگردد هرچند پس از ايام تشريق متوجه شده باشد(3)* و اگر پس از خروج از مكه متوجه شود بايد در سال بعد در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: در غير فرض عمد تقديم قضاء واجب نيست بلكه افضل است و از اينجا حكم مسائل بعد نيز روشن مي شود.

2  . آية الله سيستاني: رمي به اين نحو هم صحيح است.

3  . آيات عظام: مكارم، گلپايگاني، صافي: اگر ايام تشريق بگذرد سال بعد خودش يا نائبش انجام دهد.

صفحه 231

ايام تشريق خودش يا نائبش آن را قضا كند.(1)

مسأله 899 ـ اگر رمي بعضي از جمرات را فراموش كرد يا در رمي همه جمرات يا بعضي از آنها كمتر از هفت سنگ زد حكم مسأله قبل را دارد.

مسأله 900 ـ شخصي كه در روز سيزدهم متوجه شده كه رمي جمره عقبه را در روز عيد انجام نداده يا باطل انجام داده بايد رمي روز عيد را قضاء كند ولي اعاده رمي روز يازدهم و دوازدهم واجب نيست.

«كوچ كردن از مني»

مسأله 901 ـ كساني كه جايز است براي آنها كوچ كردن در روز دوازدهم، بايد بعد از ظهر كوچ كنند و جايز نيست قبل از ظهر، ولي كساني كه در روز سيزدهم كوچ مي كنند مختارند هر وقت را بخواهند كوچ كنند.

مسأله 902 ـ افرادي كه حج به جا مي آورند ووظيفه آنان بيتوته در مني
مي باشد نمي توانندقبل ازظهر روز دوازدهم از مني كوچ كنند مگر ماندن آنها در
مني حرجي باشد.

مسأله 903 ـ اگر حاجي صبح دوازدهم از مني خارج شد بايد قبل از ظهر برگردد(2)براي تحقق كوچ كردن بعد از ظهر.

مسأله 904 ـ پس از انجام مبيت در شب دوازدهم، جايز است كه حاجي از مني خارج شود. ولي بايد روز دوازدهم براي رمي قبل يا بعد از ظهر به مني برگردد و چنانچه پيش از ظهر به مني آمد نبايد قبل از ظهر از مني كوچ كند چنانچه گذشت.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: اگر پس از خروج از مكه يادش بيايد قضا در سال بعد احتياط مستحب است.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: قبل از گذشت ايام تشريق بايد براي رمي به مني برگردد هرچند از مكه خارج شده باشد.

2  . امام خميني، آية الله صافي: اگر در روز دوازدهم پس از رمي جمرات خارج شده واجب نيست برگردد.

صفحه 232

«مستحبات مني»(1)

مسأله 905 ـ براي حاجي مستحب است كه روز يازدهم و دوازدهم و سيزدهم را در مني بماند و حتي به جهت طواف مستحب از مني بيرون نرود و تكبير گفتن در مني بعد از پانزده نماز و در غير مني بعد از ده نماز كه اول آنها نماز ظهر روز عيد است مستحب مي باشد و بعضي آن را واجب دانسته اند و بهتر در كيفيت تكبير آن است كه بگويد:

 

«أللهُ أكْبَرُ، اللهُ أكْبَرُ، لا إلهَ إلاّ اللهُ وَاللهُ أكْبَرُ، اللهُ أكْبَرُ وَللهِِ الْحَمْدُ، اللهُ أكْبَرُ عَلي ما هَدانَا، اللهُ أكْبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِنْ بَهِيمَةِ الاْنْعامِ، وَالْحَمْدُ للهِ علي ما أبْلانا».

 

و مستحب است مادامي كه در مني اقامت دارد نمازهاي واجب و مستحب را در مسجد خيف بجا آورد و در حديث است كه صد ركعت نماز در مسجد خِيف، با عبادت هفتاد سال برابر است و هركس در آنجا صد مرتبه «سُبْحانَ اللهِ» بگويد ثواب آن برابر ثواب بنده آزاد كردن است و هركس در آنجا صد مرتبه «لا إلهَ إلاّ اللهِ» بگويد ثواب آن برابر است با ثواب كسي كه احياي نفس كرده باشد و هركس در آنجا صد مرتبه «ألْحَمْدُ للهِ» بگويد، ثواب آن برابر است با ثواب خراج عراقين كه در راه خدا تصدّق نمايد.

«مستحبات ديگر مكه معظمه»

مسأله 906 ـ آداب و مستحبات ديگر در مكه معظمه از اين قرار است:

1 ـ زياد ذكر خدا نمودن و خواندن قرآن.

2 ـ ختم نمودن قرآن.

3 ـ خوردن از آب زمزم و بعد از خوردن، اين دعا را بخواند:

«أللَّهُمَّ اجْعَلْهُ عِلْماً نافِعاً، وَرِزْقاً واسِعاً، وَشِفاءً مِنْ كُلِّ داء وَسُقْم».

و نيز بگويد: «بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَالشُّكْرُ للهِ».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: مناسب است اين مستحبات و مستحبات آينده بقصد رجاء انجام گيرد.

صفحه 233

4 ـ نظر نمودن به كعبه و بسيار تكرار كردن آن.

5 ـ در هر شبانه روز ده مرتبه طواف نمودن(1) ; در اول شب سه طواف، در آخر شب سه طواف، پس از دخول صبح دو طواف و بعدازظهر دو طواف.

6 ـ هنگام توقف در مكه، به عدد ايام سال; يعني سيصد و شصت مرتبه طواف نمايد و اگر اين مقدار نشد پنجاه و دو مرتبه و اگر آن هم ميسور نشد هر مقداري كه بتواند.

7 ـ به خانه كعبه داخل شود;(2) خصوصاً كسي كه سفر اول او است و مستحب است قبل از دخول غسل بنمايد و در وقت داخل شدن بگويد:

 

«أللَّهُمَّ إنَّكَ قُلْتَ وَمَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً فَآمِنِّي مِنْ عَذابِ النَّارِ».

 

پس دو ركعت نماز بين دو ستون بر سنگ قرمز بگذارد. در ركعت اول بعد از حمد، «حم، سجده» و در ركعت دوم بعد از حمد، پنجاه و پنج آيه از ساير جاهاي قرآن بخواند.

8 ـ دو ركعت نماز خواندن در هر يك از چهار زاويه كعبه، و بعد از نماز اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ مَنْ تَهَيَّأ أوْ تَعَبَّأ أوْ أعَدَّ أوِ اسْتَعَدَّ لِوِفادَة إلي مَخْلُوق رَجاءَ رِفْدِهِ وَجائِزَتِهِ وَنَوافِلِهِ وَفَواضِلِهِ فَاِلَيْكَ يا سَيِّدِي تَهْيِئَتِي وَتَعْبِئَتِي وَإعْدادي وَاسْتِعْدادي رَجاءَ رِفْدِكَ وَنَوَافِلِكَ وَجائِزَتِكَ، فَلا تُخَيِّبِ الْيَوْمَ رَجائِي يا مَنْ لا يَخِيبُ عَلَيْهِ سائِلٌ وَلا يَنْقُصُهُ نائِلٌ فَاِنِّي لَمْ آتِكَ الْيَوْمَ بِعَمَل صَالِح قَدَّمْتُهُ وَلا شَفاعَةِ مَخْلُوق رَجَوْتُهُ وَلكِنِّي أتَيْتُكَ مُقِرّاً بِالظُّلْمِ وَالاْساءَةِ عَلي نَفْسِي فَاِنَّهُ لا حُجَّةَ لِي وَلا عُذْرَ فأسْأَلُكَ يا مَنْ هُوَ كَذلِكَ أنْ تُصَلِّي عَلي مُحَمَّد وَآلِهِ وَتُعْطِيَنِي مَسْأَلَتِي وَتَقْلِبَني بِرَغْبَتي وَلا تَرُدَّنِي مَجْبُوهاً مَمْنُوعاً وَلا خائِباً يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ يا عَظِيمُ أرْجُوكَ لِلْعَظِيمِ، أسْأَ لُكَ يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: ولي در مواقعي كه ازدحام جمعيت براي طواف واجب است، بهتر است طواف هاي مستحب را ترك كنند و مجال را به كساني كه طواف واجب دارند بدهند.

2 ـ آية الله مكارم: اينگونه امور در حال حاضر معمولاً امكان ندارد و هرگاه كسي نيّت آن را داشته باشد، خداوند به لطفش به او ثواب آن را مي دهد.

صفحه 234

عَظِيمُ أنْ تَغْفِرَ لِيَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ لا إلهَ إلاّ أَنْتَ».

 

و مستحب است هنگام خروج از كعبه، سه مرتبه «اللهُ أكْبَرُ» بگويد، پس بگويد:

 

«أللَّهُمَّ لا تَجْهَدْ بَلاءَنَا رَبَّنا وَلا تُشْمِتْ بِنا أعْداءَنا فَاِنَّكَ أنْتَ الضَّارُّ النَّافِعُ».

 

بعداً پايين آمده و پله ها را دست چپ قرار داده كعبه را استقبال نمايد و نزد پله ها دو ركعت نماز بخواند.

«استحباب عمره مفرده پس از حج»

مسأله 907 ـ بعد از فراغت از حج، مستحب است در صورتي كه ميسور باشد عمره مفرده بجاآورد و كيفيت عمره مفرده خواهد آمد.

«طواف وداع»

مسأله 908 ـ براي كسي كه مي خواهد از مكه بيرون رود، مستحب است طواف وداع نمايد و در هر شوطي حجرالاسود و ركن يماني را، در صورت امكان، استلام نمايد و چون به مستجار رسد مستحباتي كه قبلاً براي آن مكان ذكر شد بجا آورد و آنچه خواهد دعا نمايد، بعداً حجرالأسود را استلام نموده و شكم خود را به خانه كعبه بچسباند يك دست را بر حَجَر و دست ديگر را به طرف درب گذاشته و حمد و ثناي الهي نمايد و صلوات بر پيغمبر و آل او بفرستد و اين دعا را بخواند:

 

«أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ وَنَبِيِّكَ وَاَمِينِكَ وَحَبِيبِكَ وَنَجِيِّكَ وَخِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ، أللَّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالاتِكَ وَجاهَدَ في سَبِيلِكَ وَصَدَعَ بِأَمْرِكَ وَاُوذِي في جَنْبِكَ وَعَبَدَكَ حَتّي أتاهُ الْيَقِينُ، أللَّهُمَّ أقْلِبْني مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً بِأفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ مِنَ الْمَغْفِرةِ وَالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْعافِيَةِ».

 

و مستحب است وقت بيرون آمدن از باب حناطين، كه مقابل ركن شامي است،

صفحه 235

بيرون رود و از خداوند متعال توفيق مراجعت را بطلبد و وقت بيرون رفتن به مقدار يكدرهم خرما خريده و آن را بر فقرا تصدّق نمايد.

«عمره مفرده»

مسأله 909 ـ عمرده مفرده بر كساني كه شانزده فرسخ شرعي يا بيشتر از مكه دور هستند مثل ايرانيان واجب نيست مگر در موارد تبديل حج تمتع به حج افراد كه مسائلش گذشت.

مسأله 910 ـ بر كسي كه مي خواهد داخل مكه شود(1) واجب است با احرام وارد شود و براي احرام بايد نيّت عمره يا حج داشته باشد و اگر موسم حج نيست و يا نمي خواهد حج انجام دهد واجب است عمره مفرده انجام دهد واز اين حكم چند گروه مستثني هستند:

1ـ كساني كه به اقتضاي شغلشان زياد وارد مكه و از آن خارج مي شوند.

2ـ كساني كه پس از اعمال عمره مفرده از مكه خارج شده و در همان ماه(2) به مكه برگردند.(3)

3ـ كساني كه بعد از اعمال حج تمتع از مكه خارج شوند(4) و در همان ماهي كه به عمره تمتع محرم شده اند مراجعت نمايند.

مسأله 911 ـ تكرار عمره مفرده مانند تكرار حج مستحب است

مسأله 912 ـ كسي كه مي خواهد عمره مفرده انجام دهد در يك ماه قمري نمي تواند بيش از يك عمره براي خود يا ديگري انجام دهد(5) ولي انجام بيش از يك عمره در يك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: بلكه در حرم

2  . آية الله بهجت: در ماه خروج

3  . امام خميني: بايد به قصد رجاء محرم شود اگر در بازگشت از ميقات بگذرد.

4  . امام خميني: و بازگشت آنان قبل از گذشتن يك ماه از احرام عمره تمتع باشد.

آية الله خوئي: و در همان ماه قمري كه عمره تمتع انجام داده اند مراجعت نمايند.

5  . آية الله گلپايگاني، آية الله بهجت: فاصله انداختن بين دو عمره مفرده لازم نيست بلكه در يك روز مي تواند چند عمره مفرده بجاآورد. آية الله بهجت اضافه فرمودند: اگرچه افضل در عمره ثانيه آن است كه در ماه ديگري غير ماه عمره سابقه باشد يا فاصله ده روز بين دو احرام باشد.

صفحه 236

ماه به صورتي كه هر عمره براي يك نفر باشد جايز است مثل اين كه يك عمره براي خود و يكي براي ديگري يا دو عمره براي دو نفر متفاوت انجام دهد. و در اين فرض اگر از طرف ديگران اجير بر عمره مفرده شده باشد مستحق اجرت است.

تذكر: انجام بيش از يك عمره در يك ماه براي خود يا ديگري به قصد رجاء و اميد مطلوبيت اشكال ندارد.

مسأله 913 ـ كسي كه مي خواهد حج تمتع به جا آورد مي تواند قبل از عمره تمتع و يا بعد از اتمام اعمال حج تمتع عمره مفرده به جا آورد اگرچه اين عمره با عمره تمتع از يك نفر بوده و در يك ماه قمري بوده باشد.

مسأله 914 ـ كسي كه حج بر او واجب نيست يا حج واجب خود را قبلا انجام داده و در ايّام حج مي خواهد وارد مكه شود مثل كارگزاران و خدمه حج لازم نيست حج تمتع انجام دهد بلكه مي تواند با احرام عمره مفرده وارد مكه شود يا حج افراد استحبابي به جا آورد.

«كيفيت و احكام عمره مفرده»

مسأله 915 ـ صورت عمره مفرده آن است كه محرم شود به عمره مفرده و به مكه آمده و طواف و نماز طواف را به نيت عمره مفرده انجام دهد سپس سعي بين صفا و مروه را انجام داده و تقصير كند و يا سر بتراشد و بعد از آن طواف نساء و نماز آن را بجاآورد.

مسأله 916 ـ اعمال عمره مفرده و كيفيت انجام آن مانند عمره تمتع است مگر در چند چيز:

1ـ در عمره تمتع بايد تقصير كند يعني از مو يا ناخن خود بگيرد و سرتراشيدن
جايز نيست بلكه مجزي نيز نمي باشد ولي در عمره مفرده مخيّر است بين
سرتراشيدن و تقصير.

صفحه 237

2ـ در عمره تمتع طواف نساء ندارد ولي در عمره مفرده دارد.

3ـ كسي كه در مكه باشد و بخواهد عمره مفرده بجاآورد مي تواند از ادني الحل محرم شود اگرچه جايز است از يكي از مواقيت پنجگانه احرام ببندد ولي ميقات عمره تمتع خصوص مواقيت پنجگانه است.

4ـ عمره تمتع بايد در ماههاي حج (شوال ـ ذي القعده و ذي الحجه) واقع شود ولي عمره مفرده را مي توان در تمام ماه ها انجام داد و افضل آنها ماه رجب است.

مسأله 917 ـ محل احرام بستن عمره مفرده براي كسي كه در مكه است ادني الحل و افضل مواضع آن جعرانه و حديبيه و تنعيم مي باشد و براي كسي كه از بيرون مي آيد يكي از مواقيت پنجگانه است با تفاصيلي كه در مسائل مواقيت ذكر شده است.

مسأله 918 ـ بعد از آن كه شخص براي عمره مفرده محرم شد تمام چيزهايي كه بر محرم حرام است بر او نيز حرام مي شود و بعد از تقصير و سرتراشيدن حلال مي شود مگر زن كه آن هم بعد از طواف نساء و نماز آن حلال مي گردد.

مسأله 919 ـ طواف نساء را در عمره مفرده بايد بعد از تقصير و يا سرتراشيدن به جا آورد و اگر به جهت فراموشي و يا به هر دليل ديگري آن را مقدم كرد بايد بعد از تقصير يا سرتراشيدن آن را اعاده كند(1) و اگر خودش نمي تواند آن را انجام دهد مثل اين كه به وطن برگشته بايد براي طواف نائب بگيرد.

مسأله 920 ـ كسي كه در عمره مفرده تقصير را عمداً يا از روي جهل و نسيان ترك نمود و طواف نساء را انجام داد بايد تقصير نموده و طواف نساء را اعاده نمايد و چنانچه به وطن برگشته مي تواند در همان جا تقصير نمايد و براي طواف نساء در صورت تمكن نداشتن از مراجعت نائب بگيرد.

مسأله 921 ـ كسي كه عمره مفرده بجا مي آورد مي تواند قبل از انجام طواف نساء به ميقات رفته و براي عمره تمتع محرم شود و بعد از انجام عمره تمتع طواف نساء را انجام دهد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: در صورت ضرورت يا نسيان و يا جهل اعاده طواف لازم نيست.

صفحه 238

مسأله 922 ـ كسي كه در اثناء عمره مفرده بيمار شده و نتوانسته عمره را تمام كند و او را به وطن بازگردانيده اند و فعلا بهبود يافته بايد به مكه برگردد و اعمال را تمام كند و اگر نمي تواند برگردد بايد براي انجام اعمال نائب بگيرد ولي خودش تقصير كند(1) و ترتيب بين آن و سائر اعمال مراعات شود و تا اعمال انجام نشده آنچه به وسيله احرام بر او حرام شده بر او حلال نمي شود.

تذكر: اتمام اعمال به وسيله خود شخص و يا نائب در بعض فروض مستلزم اعاده اعمال سابق است كه تفصيل آنها در احكام عمره تمتع گذشت.

مسأله 923 ـ اگر زن بعد از احرام بستن براي عمره مفرده حيض شود و تا وقتي كه در مكه است پاك نشود بايد براي طواف و نماز آن نائب بگيرد و بقيه اعمال را خودش انجام بدهد و چنانچه بدون آن كه اعمال را انجام دهد به وطنش برگشته، حكم آن مانند حكم مسأله قبل است.

مسأله 924 ـ طواف در عمره مستحبي حكم طواف واجب را دارد و بايد نماز آن پشت مقام ابراهيم(عليه السلام) خوانده شود.

مسأله 925 ـ عمره مفرده را مي توان در ماه هاي حج قبل از عمره تمتع انجام داد و در اين مسأله فرقي بين صرورة و غير آن نيست.

مسأله 926 ـ وجوب عمره مفرده اي كه بعد از حج در موارد تبدّل به اِفراد انجام مي شود فوري است(2) و بنا بر احتياط بايد مبادرت نمايد عرفاً.

مسأله 927 ـ كسي كه مي داند بعد از احرام بستن براي عمره مفرده به علت مرض يا حدوث حيض نمي تواند اعمال خود را انجام دهد يا تكميل نمايد مي تواند براي عمره مفرده احرام ببندد و اگر وظيفه او نائب گرفتن شد، نائب بگيرد.

مسأله 928 ـ كسي كه عمره مفرده انجام داده اگر بخواهد در همان ماه قمري مجدداً از ميقات عبور كند و به مكه برود لازم نيست دوباره محرم شود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: و نيز نماز طواف را بايد خودش در محل خودش بجاآورد.

2  . آية الله سيستاني: فوريت عمره مانند فوريت حج است.

صفحه 239

«مكان ذبح كفارات عمره و حج»

مسأله 929 ـ كفاراتي را كه در عمره و حج بر محرم واجب مي شود مي تواند پس از بازگشت از حج يا عمره در هر جايي كه خواست بكشد به جز كفاره صيد كه اگر در عمره بود، جاي كشتن آن مكه و اگر در حج بوده مني است.(1)*

 

«معتبر نبودن شرائط قرباني در كفارات»

مسأله 930 ـ حيواني كه براي كفاره مي كشند لازم نيست كه شرائط قرباني حج را داشته باشد بنابراين ذبح گوسفند خصيّ و معيوب كافي است.

مسأله 931 ـ حيواني كه براي كفاره يا به جهت ديگر واجب مي شود (غير از قرباني حج) بايد تمام آن به مصرف خود برسد و كفاره دهنده نمي تواند از آن بخورد(2) و اما از قرباني مستحبي مي تواند بخورد.

 

«مصرف كفارات»

مسأله 932 ـ مصرف كفارات فقراء* و مساكين است(3) و نمي توان آن را به كساني كه نفقه آنها بر كفاره دهنده واجب است داد.

 

«محصور و مصدود و احكام آنها»(4)

مسأله 933 ـ به كسي كه براي عمره يا حج محرم شود و سپس از انجام اعمال وي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: فرقي بين صيد و غير آن نيست و در صورت تمكن كفارات احرام را بايد در مكه بكشد و كفارات احرام حج را در مني و در صورت عدم تمكن مالي يا پيدا نشدن فقير مؤمن بايد در شهر خود يا جاي ديگر كفاره را بكشد.

2  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: جايز است مقداري از آن را خودش بخورد و قيمت آن را براي فقراء به عهده بگيرد.

3  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، فاضل: بايد فقير شيعه باشد.

4  . آية الله خامنه اي متعرض احكام آنها نشده اند.

صفحه 240

جلوگيري شود مصدود مي گويند و اگر در اثر بيماري و مانند آن مثل كسي كه دچار
شكستگي اعضاء يا ضعف ناشي از خونريزي شده و قادر به انجام اعمال نشود وي را محصور مي گويند.

مسأله 934 ـ كسي كه محرم شد به احرام عمره يا احرام حج، واجب است عمره و حج را تمام كند و اگر نكند به احرام باقي خواهد ماند.(1)

مسأله 935 ـ كسي كه براي عمره محرم شده اگر از رفتن وي به مكه جلوگيري شد و راه ديگري ندارد مي تواند در همان جا يك شتر يا گاو يا گوسفند قرباني كند و از احرام خارج شود و بنابر احتياط واجب حلق يا تقصير نيز بنمايد و در اين صورت همه چيز حتي زن بر او حلال مي شود.(2)

مسأله 936 ـ كسي كه با احرام عمره وارد مكه شد و ديگري او را از انجام عمره يا خصوص طواف يا سعي ممانعت نمود حكم مسأله قبل را دارد.(3)

مسأله 937 ـ كسي كه به جهت بدهكاري كه قدرت بر پرداخت آن را ندارد يا به ناحق او را حبس كنند حكم سابق را دارد.

مسأله 938 ـ اگر پس از احرام، براي رفتن به مكه يا اجازه انجام اعمال از او پولي درخواست كنند چنانچه بتواند آن را بپردازد و براي او حرجي نيست بايد پرداخت نمايد و در غير اين صورت حكم مصدود را دارد.

مسأله 939 ـ اگر از يك راه مصدود شد ولي راه ديگري هست و مخارج رفتن از آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام تبريزي، خوئي، سيستاني، فاضل: بقاء احرام او در بعضي صور محل منع است.

2  . آية الله سيستاني: حكم مذكور در مورد عمره مفرده است و همچنين عمره تمتع اگر از اعمال حج نيز منع شود ولي اگر فقط از آمدن به مكه قبل از وقوفين منع شود وظيفه او به حج افراد تبديل مي شود.

3  . آية الله بهجت: معتمر به عمره تمتّع مصدود مي شود به منع از دخول مكّه يا از انجام افعال بعد از دخول و متحلّل به هدي مي شود در صورت عدم امكان استنابه در همان سال، اگر چه بعد از طواف مصدود از سعي بشود و همچنين اگر ممنوع شد در عمره مفرده از خصوص طواف نساء بعد از اتيان به ساير اعمال و تقصير.

صفحه 241

راه را دارد در احرام باقي است و لازم است از آن راه برود و اگر رفت و حج از او فوت شد بايد عمره مفرده بجا آورد و از احرام خارج شود و اگر بترسد با رفتن از راه ديگر حج از او فوت شود نمي تواند با انجام وظيفه مصدود از احرام خارج شود بلكه بايد به راه ادامه دهد و اگر حج از او فوت شد با عمره مفرده از احرام خارج شود.

مسأله 940 ـ مصدود شدن در حج به آن است كه به هيچيك از وقوف اختياري و اضطراري عرفات و مشعر نرسد بلكه اگر به چيزي كه با ترك آن بدون علم و عمد حج باطل مي شود ـ و تفصيل آن سابقاً گذشت ـ نرسد مصدود محسوب مي شود بلكه كسي كه پس از وقوفين از انجام اعمال(1) مكه ممانعت شود و نتواند نائب بگيرد(2) مصدود است بلي در صورتي كه اعمال مكه را انجام داده و از بازگشت به مني براي بيتوته و انجام اعمال تشريق ممانعت شده مصدود نيست و حج او صحيح است و بايد براي انجام اعمال ايام تشريق در اين سال نائب بگيرد و اگر نشد در سال ديگر، و همچنين كسي كه از خصوص اعمال مني منع(3) شود كه بايد براي رمي و قرباني نائب بگيرد و خودش حلق يا تقصير نموده و از احرام خارج شود و سپس بقيه مناسك و اعمال را بجاآورد و چنانچه نتواند(4)نائب بگيرد پول قرباني را نزد كسي بگذارد كه براي او قرباني كند(5) و خودش حلق يا تقصير كند و بقيه اعمال را انجام دهد و بنا بر احتياط در سال بعد رمي نمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: و اگر از اعمال مكه ممانعت شود و نتواند نائب بگيرد حكم صد را دارد بلكه اگر از دخول مكه ممانعت شود مي تواند به وظيفه مصدود اكتفا كند هرچند بتواند نائب بگيرد. آية الله تبريزي اضافه فرمودند: و همينطور است اگر از اعمال قبل از وقوفين منع شود.

2  . ظاهر عبارت مناسك آية الله گلپايگاني و آية الله صافي اين است كه اگر پس از وقوفين هم از اعمال مني و هم از داخل شدن به مكه و اداء مناسك حج تا آخر ذي حجه منع شده باشد حكم مصدود را دارد هرچند متمكن از نائب گرفتن باشد.

3  . امام خميني، آية الله مكارم: حكم مصدود را دارد.

4  . آية الله بهجت: اگر همان سال نتوانست نائب بگيرد سال بعد نائب بگيرد و بعيد نيست كه به وسيله قرباني در همين سال از احرام خارج شود هرچند بايد در سال بعد نائب بگيرد و حج او صحيح است.

5  . آية الله سيستاني: اگر نتواند نائب بگيرد لازم نيست قرباني كند. و به جاي آن روزه بگيرد.

صفحه 242

مسأله 941 ـ مصدود در حج با انجام وظيفه اي كه ذكر شد از احرام خارج مي شود و چنانچه حج بر او مستقر شده يا در سال ديگر مستطيع است و حج واجب خود را بجانياورد. پس از رفع منع بايد دوباره به حج برود و اعمالي كه انجام داده از حجة الاسلام كفايت نمي كند.

مسأله 942 ـ كسي كه مصدود است مي تواند به دستوري كه گفته شد از احرام خارج شود هرچند اميد بلكه گمان برطرف شدن مانع را داشته باشد.

مسأله 943 ـ اگر پس از محرم شدن به احرام عمره مفرده يا عمره تمتع به واسطه بيماري و مانند آن نتواند به مكه برود(1) و بخواهد از احرام خارج شود بايد قرباني يا قيمت آن را به مكه بفرستد.(2) و قرار بگذارد كه در وقت معيّن آن را ذبح كنند و پس از آن كه وقت معين رسيد با تقصير(3) از احرام خارج شود و با اين كار تمام محرمات احرام غير از زن(4) بر او حلال مي شود و اگر نتواند قرباني يا قيمت آن را بفرستد، در همان جا قرباني كند و با تقصير از احرام خارج شود.

مسأله 944 ـ كسي كه پس از احرام بستن براي حج بواسطه بيماري و مانند آن نتواند به عرفات و مشعر برود(5) بايد يك قرباني يا پول آن را به مني بفرستد و قرار بگذارد كه در روز عيد(6) براي او قرباني كنند(7) و در آن وقت تقصير نمايد و با اين كار تمام محرمات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بايد نائب بگيرد.

2  . آيات عظام: تبريزي، فاضل،خوئي: در عمره مفرده مخير است بين آن وقرباني كردن درمحل خود.

3  . آية الله سيستاني: يا حلق

4  . آيات عظام: تبريزي، بهجت، خوئي: در عمره تمتع زن نيز حلال مي شود.

آية الله مكارم: زن هم بر او حلال مي شود.

5  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر در موقع احرام باخداوند قرارگذاشته كه اگرمحصورشد خداوند او را مُحل گرداند بدون فرستادن قرباني به مني خود به خود مُحِل مي شود. حتي نسبت به زن.

6  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: مواعده روز عيد لازم نيست.

آية الله مكارم: مواعده تا روز سيزدهم جايز است.

7  . آية الله گلپايگاني: پس از ذبح در مني نسبت به همه محرمات احرام بجز زن مُحِل مي شود.

صفحه 243

احرام به جز زن بر او حلال مي شود.

مسأله 945 ـ محصوري كه با انجام وظيفه خود از احرام خارج شده(1) چنانچه حج واجب انجام مي داده و محصور شده براي حلال شدن زن بايد در سال بعد خودش اعمال حج و طواف نساء را انجام دهد و اگر نمي تواند بيايد بعيد نيست نائب گرفتن كافي باشد و پس از اين كه نائب، حج را انجام داد زن بر او حلال مي شود و اگر حج او استحبابي بوده بعيد نيست كه نائب گرفتن براي طواف نساء جهت حلال شدن زن كفايت كند(2) و احتياط مستحب آن است كه در صورت امكان خودش طواف نساء را انجام دهد.

مسأله 946 ـ اگر كسي كه با او قرار گذارده كه برايش قرباني كند در وقت مقرّر قرباني ننمود و شخص محرم بر اساس قرار از احرام خارج شد و با زن نزديكي نمود معصيت نكرده و كفاره هم ندارد ولي بايد باز قرباني يا پول آن را بفرستد و قرار بگذارد و از وقتي كه هدي يا پولش را مي فرستد از زن(3) اجتناب كند.

مسأله 947 ـ تحقق محصور بودن، مثل تحقق مصدود بودن است كه گذشت.

مسأله 948 ـ اگر بيمار و مانند آن بهبودي يافت به طوري كه توانائي رفتن به مكه را داشت(4) بايد به مكه رود هرچند بهبودي او پس از هدي يا پول آن باشد و چنانچه محرم به احرام عمره مفرده شده وقتي به مكه رسيد با انجام اعمال آن، از احرام خارج مي شود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني: براي حلال شدن زن اگر طواف و سعي و طواف نساء را در حج يا عمره مفرده اي انجام دهد كافي است و فرقي بين حج واجب و استحبابي نيست (البته بنا بر نظر آيات عظام خوئي و تبريزي در عمره تمتع با انجام وظيفه محصور زن هم حلال مي شود.)

2  . آية الله فاضل: و همچنين است كسي كه حج او نيابتي تبرّعي يا استيجاري بوده يا حج او واجب بوده و سال اول استطاعت بوده و استطاعت تا سال بعد استمرار نداشته باشد و كفايت نيابت در صورتي است كه رفتن براي خود او حرجي باشد.

3  . آية الله فاضل، آية الله سيستاني: از همه محرمات اجتناب كند.

نظر آيات عظام خوئي و گلپايگاني به دست نيامد.

4  . آية الله سيستاني: موضوع اين حكم كسي است كه در احرام عمره پس از فرستادن هدي يا قيمتش يا قبل از آن حالش بهبود يابد به طوري كه بتواند قبل از ذبح يا نحر هدي به مكه برسد.

صفحه 244

و اگر براي عمره تمتع محرم شده و به موقع رسيد اعمال عمره و حج را بجا آورد و اگر وقت تنگ شد به طوري كه اگر بخواهد عمره و حج را بجا آورد وقت وقوف به عرفات فوت مي شود بايد به عرفات رود و حج اِفراد انجام دهد. و اگر حج بر او واجب بوده پس از آن عمره مفرده بجا آورد و از حجة الاسلام كافي است و اگر وقتي برسد كه حج از او (به تفصيلي كه در مسائل وقوفين گذشت) فوت شده عمره تمتع او به عمره مفرده مبدّل مي شود(1) كه بايد آن را بجاآورد و از احرام خارج شود و اگر حج بر او مستقر شده يا در سال بعد شرائط وجوب حج را پيدا كند حج بجاآورد.

مسأله 949 ـ مصدود به دشمن، در حكمي كه براي مريض در مسأله پيش ذكر شده مانند اوست.

مسأله 950 ـ زماني كه براي قرباني قرار مي گذارند در احرام حج روز دهم(2) ذي حجه است ولي در احرام عمره تمتع يا عمره مفرده زمان معيني ندارد.

مسأله 951 ـ در آن چه گفته شد نسبت به محصور و مصدود فرقي نيست كه براي خود محرم شده باشد يا به نيابت از طرف ديگري به نحو اجاره يا تبرّع.

مسأله 952 ـ اگر بعد از انجام عمره تمتع به جهت بيماري و مانند آن يا ممانعت شخص ديگري نتواند حج تمتع بجاآورد حكم محصور و مصدود را ندارد و از احرام خارج است ولي از حجة الاسلام كفايت نمي كند و چنانچه سال اول استطاعت اوست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: در صورتي كه قرباني اش ذبح يا نحر نشده باشد وگرنه تمام محرمات بجز زن بر او حلال شده است و براي حلال شدن زن بنابر احتياط واجب بايد طواف حج و سعي و طواف نساء و نماز آنها را بجا آورد.

آية الله بهجت: در صورتي كه قبل از فوت حج يا ذبح يا نحر قرباني كه فرستاد، از احرام خارج نشده باشد.

آية الله سيستاني: اگر قبل از رسيدن او قرباني او را كشته باشند حلق يا تقصير مي كند و همه چيز جز زن بر او حلال مي شود و براي حلال شدن زن بايد طواف و سعي را در عمره يا حجي انجام دهد.

2  . آية الله مكارم: تا روز سيزدهم جايز است.

آية الله خوئي، آية الله تبريزي: در احرام حج نيز وقت معيني ندارد.

صفحه 245

حج بر او واجب نشده است.

مسأله 953 ـ كسي كه بعد از بيماري و مانند آن محرم شود احرام او صحيح است و اگر بتواند عمره و حج را انجام دهد اگرچه با استنابه در طواف و سعي حج او صحيح است و اگر نمي تواند حكم محصور را دارد.

صفحه 246

 

 

 

 

 

 

 

مسائل متفرقه

 

«شركت در نماز جماعت اهل تسنّن»

مسأله 954 ـ شايسته است زائرين خانه خدا نمازهاي واجب يوميّه خود را با
جماعت اهل تسنّن بخوانند و پس از برپاشدن جماعت آنها از جماعت تخلّف
نكنند و خارج نشوند(1) بلكه اگر اين كار موجب وهن مذهب تشيّع و بدبيني به آن باشد
جايز نيست.

مسأله 955 ـ نمازي كه با جماعت اهل تسنّن خوانده مي شود صحيح است و نياز به اعاده ندارد.(2)

مسأله 956 ـ اقامه نماز جماعت در هتل هاي مكه و مدينه اگر مفسده اي داشته باشد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: امام خميني، خامنه اي، فاضل، مكارم فرموده اند: وقتي كه نماز جماعت در مسجدالحرام يا مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) تشكيل شد مؤمنين نبايد از آنجا خارج شده و نبايد از جماعت تخلّف كنند.

2  . آيات عظام خوئي، بهجت، تبريزي، سيستاني: در صورتي كه حمد و سوره را براي خود آهسته قرائت كند و اگر نمي شود به نحو حديث نفس بخواند و در نماز جمعه بعد از فراغ بايد آن را اعاده كند.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر ضرورت باشد آية الله صافي اضافه فرمودند: و همچنين اگر موجب تأليف قلوب آنها و دفع اتهام به شيعه باشد.

صفحه 247

مثل اين كه موجب بدبيني به مذهب شود جايز نيست.(1)

مسأله 957 ـ نمازي كه با اهل تسنن خوانده شده اگر معلوم نيست با نظر اهل تسنن هم موافق باشد مثل اين كه در آن به پشت نمازگزاران صف جلو سجده شود و يا اتصال صفوف به نحوي كه آنان لازم مي دانند مراعات نشود بايد نماز را اعاده كند.

مسأله 958 ـ در نماز جماعت اهل تسنن در مسجدالحرام كه صفهاي آن دائره اي شكل است زائرين در جائي بايستند كه روبروي امام جماعت يا جلوتر از سمت راست يا چپ او نباشد.(2)

مسأله 959 ـ مواردي كه نماز در جماعت اهل تسنن صحيح است(3) لازم نيست اتصال صفوف به نحوي كه شيعه آن را معتبر مي داند مراعات شود(4) بلكه اگر جماعت بنظر اهل تسنن صحيح باشد كافي است.

 

«مالي كه در حرم پيدا شده»

مسأله 960 ـ برداشتن چيزي كه در حرم پيدا مي كند كراهت شديد دارد بلكه احتياط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . امام خميني، آية الله خامنه اي: به طور مطلق فرموده اند جايز نيست.

آية الله فاضل: اگر خلاف تقيه ولو تقيه مداراتي باشد نماز را به جماعت نخوانند.

آية الله مكارم: نماز جماعت هاي كارواني و بزرگ اشكال دارد ولي نماز چند نفري اشكال ندارد.

2  . امام خميني: با وضع فعلي هر جاي صفوف بايستند اشكالي ندارد.

آيات عظام بهجت، تبريزي، خوئي، سيستاني: چون اقتدا صوري است با رعايت وظيفه منفرد به نحوي كه در پاورقي مسائل قبل گذشت نماز در صفوف مقابل امام نيز كافي است.

آية الله فاضل: اگر به جهت تقيه در صفهاي مقابل امام ايستاده اعاده لازم نيست و در غير تقيه استداره جايز نيست.

3  . نظر آيات عظام در تعيين اين موارد در مسائل قبل گذشت.

4  . آية الله مكارم: در صورت امكان بايد مراعات شود.

آية الله فاضل: اگر هنگام اقامه جماعت اتفاقاً در جايي بود كه اتصال برقرار نيست همان جا اقتدا كند و صحيح است ولي اختياراً و با وسعت وقت به آنجا نرود و نماند و در اين مسأله فرقي بين مردان و بانوان نيست.

صفحه 248

مستحب آن است كه آن را برندارد.

مسأله 961 ـ چيزي را كه در حرم پيدا كرده اگر ارزش آن از يك درهم كمتر باشد مي توان آن را به قصد تملك براي خودش برداشته و مصرف نمايد و ضامن صاحبش نيست و اگر قبل از مصرف و تلف شدن مالكش پيدا شد بايد بنابر احتياط آن را به صاحبش بازگرداند و اگر قصد تملك نكرده و در دست او تلف شد ضامن نيست مگر اين كه در نگهداري آن كوتاهي كرده باشد.

مسأله 962 ـ چيزي كه در حرم پيدا كرده اگرارزش آن يك درهم يا بيشتر باشد چنانچه آن را بردارد بايد يك سال اعلام كند و از صاحب آن جستجو كند. پس اگر بعد از يك سال صاحب آن يافت نشد(1) مي تواند آن را براي صاحبش نگهداري نمايد و در اين صورت اگربدون كوتاهي كردن تلف شدضامن نيست ومي تواند آن رابراي صاحبش صدقه بدهد ولي اگر صاحب آن پيداشد وبه صدقه دادن راضي نشد بايد عوض آن را به او بدهد(2)و جايز نيست آن را تملك نمايد و اگر تملك كند مالك نمي شود و ضامن هم مي شود.

«سجده بر فرش و مانند آن»

مسأله 963 ـ در مسجدالحرام و مسجدالنّبي(صلي الله عليه وآله) و ساير مساجد اگر زائرين بتوانند بر روي سنگ يا حصير يا چيز ديگري كه سجده بر آن صحيح است و از طرف مخالفين ممانعتي از سجود بر آن نيست و موجب وهن و انگشت نماشدن نمي باشد سجده نمايند جايز نيست بر فرشها سجده كنند(3) ولي اگر ضرورت(4) باشد سجده بر فرشها جايز است و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: هرگاه احتمال قابل توجه در مورد پيدا شدن صاحبش نمي دهد صدقه بدهد.

2  . آية الله گلپايگاني: و همچنين مي تواند آن را تحويل حاكم شرع بدهد.

3  . امام خميني: سجده روي فرشها مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست و لازم نيست در جايي كه سنگ است نماز بخواند يا با خود حصير و مانند آن ببرد.

4  . آية الله خوئي: اگر در آن مكان امكان سجود بر آنچه سجده بر آن صحيح است را ندارد سجده بر فرش صحيح است.

آية الله سيستاني: اگر تقيه اقتضاء كند و در همان جا چيزي كه سجده بر آن صحيح است نباشد سجده بر فرش صحيح است و لازم نيست به جاي ديگر منتقل شود.

صفحه 249

كفايت مي كند.

مسأله 964 ـ در حكمي كه در مسأله قبل ذكر شد فرقي نيست كه نمازش را همراه با جماعت اهل تسنن بخواند يا فرداي و پس از اتمام نماز آنان.

مسأله 965 ـ سجده كردن بر تمام اقسام سنگها حتي سنگهاي مرمر يا سياه معدني صحيح است.

مسأله 966 ـ سجده كردن بر پشت دست صحيح نيست بنابراين كسي كه در مسجدالحرام و مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) و ساير مساجد به تصور اين كه سجده بر پشت دست صحيح است بر آن سجده نمود بايد نمازهاي خود را اعاده كند(1) و اگر نماز طواف را نيز به اين كيفيت خوانده حكم كسي را دارد كه نماز طواف را ترك كرده كه در مسائل نماز طواف گذشت.

«احكام مسجدالحرام و مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله)»

مسأله 967 ـ در مسجدالحرام و مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) حايض و جنب نمي توانند از قسمت هاي توسعه يافته(2) نيز عبور نمايند.

مسأله 968 ـ كسي كه در مسجدالحرام يا مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) جنب شده اگر امكان تيمم باشد و تيمم كردن كمتر از خارج شدن از مسجد وقت مي گيرد بايد براي خروج تيمم بدل از غسل جنابت كند و سپس خارج شود، و اگر بيشتر وقت مي گيرد بايد فوراً از مسجد خارج شود.

مسأله 969 ـ برداشتن قرآنهاي مسجدالحرام بدون اين كه آنها را از متصدي مربوطه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: امام خميني، فاضل، سيستاني، مكارم: مگر اين كه جاهل قاصر باشد كه در اين صورت نمازهاي او و نمازهاي طوافش صحيح است.

2  . آية الله بهجت: اين قسمتها حكم ساير مساجد را دارند و احكام خاصي ندارند.

صفحه 250

بگيرند جايز نيست هرچند بر روي آن علامت وقف نباشد و چنانچه برداشتند بايد
برگردانده شود.

مسأله 970 ـ در مسجدالحرام در وضع فعلي كه براي تطهير به ريختن مقداري آب قليل اكتفا مي كنند علم به نجاست همه مسجد حاصل نمي شود و با فرض شك محكوم به طهارت است.

مسأله 971 ـ در مسجدالحرام و مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله)، و ساير مساجد اگر نماز مغرب را با جماعت اهل تسنن بخواند كافي است(1) هرچند حمره مشرقيه زائل نشده باشد(2)* و مي تواند بلافاصله بعد از آن نماز عشاء را بخواند ولي اگر وقت عشاء داخل نشده(3) بايد صبر كند.

«ساير مسائل متفرقه»

مسأله 972 ـ در وقت نماز صبح فرقي بين شبهاي مهتابي و غير آن نيست.

مسأله 973 ـ برداشتن سنگهاي صفا و مروه جايز نيست(4) ولي اگر برداشت لازم نيست آن را بازگرداند و امّا برداشتن سنگ و خاك از ساير مشاعر مثل مشعرالحرام و مني و عرفات مانعي ندارد.

مسأله 974 ـ اگر هزينه سفر حج يا عمره شخصي را كسي بدهد كه اهل پرداخت خمس نيست چنانچه آن شخص بداند كه در همان مال خمس وجود دارد نمي تواند بدون پرداخت خمس، در آن مال تصرف كند.(5)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . نظر آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني، بهجت، گلپايگاني، صافي در رابطه با كفايت نماز جماعت با اهل تسنن در مسائل قبل گذشت.

2  . آية الله سيستاني: اگر قبل از دخول وقت نماز با آنها بخواند كافي است.

3  . آية الله بهجت، آية الله مكارم: وقت داخل شده چون استتار قرص كافي است.

4  . آية الله سيستاني: شكستن سنگهاي صفا و مروه جايز نيست ولي برداشتن آنچه از آنجا جدا شده مانعي ندارد.

5  . آيات عظام: خويي، تبريزي، سيستاني: تصرف در مال مزبور مانعي ندارد.