بخش 1
نیابت نیابت شخص مستطیع نیابت معذور با عذر طاری استنابه در حج بر شخص غیر قادر (بدنی) با عدم استقرار فاصله بین دو عمره فاصله عمره تمتع با مفرده بعد از انجام حج فاصله بین دو عمره مفرده احرام محل احرام حج احرام در مسجد شجره احرام با نذر اذن شوهر در نذر احرام بانوان قصد ترک محرّمات در حال محرم شدن گذاردن سنگ و مانند آن در ردا و وصل کردن آن با سنجاق و سوزن گره زدن لباس احرام به غیر گردن استفاده از کمربند دوخته برای مردان پوشیدن دمپایی دوخته برای مردان نگاه در آینه استظلال در شب استظلال در مکه، منا و عرفات بعد از منزل نمودن استظلال از مسجد تنعیم طواف و نماز آن حد مطاف طواف از طبقه دوّم برای معذورین حکم خون معفوّ در نماز، در طواف حکم محمول متنجّس غیر ساتر در طواف گذاردن دست روی دیواره حِجر در حال طواف دست گذاردن به کعبه هنگام حرکت در طواف از سرگیری طواف با بقای موالات قطع طواف واجب قطع طواف مستحب حکم عاجز از قرائت صحیح سعی سعی از مسعای جدید زیاد کردن در سعی با ف
گزيده
مناسك حج
معاونت آموزش و پژوهش
بعثه مقام معظّم رهبري
سال 1386
ـ2ـ
أَللَّهُمَّ احْمِلْنا فِي سُفُنِ نَجاتِكَ، وَمَتِّعْنا بِلَذِيْذِ مُناجاتِكَ، وَأَوْرِدْنا حِياضَ حُبِّكَ، وَأَذِقْنا حَلاوَةَ وُدِّكَ وَقُرْبِكَ، وَاجْعَلْ جِهادَنا فِيكَ، وَهَمَّنا فِي طاعَتِكَ، وَأَخْلِصْ نِيَّاتِنا فِي مُعامَلَتِكَ.
مناجات المطيعين
الامام زين العابدين(عليه السلام)
ـ3ـ
باسمه تعالي
اين مجموعه، گزيده اي است از مناسك محشّي كه براي تسهيل بيشتر، فتاواي حضرات آيات وحيد خراساني و شبيري زنجاني از مناسك ايشان، به آن افزوده شده است.
در اين مجموعه بنا بر اختصار بوده، لذا عناوين مراجع معظم و نيز خود مسايل، به صورت مختصر ذكر شده; بنابر اين مناسب است براي آگاهي بيشتر، به مناسك ايشان مراجعه شود.
ـ4ـ
قال اميرالمؤمنين علي(عليه السلام):
أَوَّلُ الدِّينِ مَعْرِفَتُهُ وَ كَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِيقُ بِهِ وَ كَمَالُ التَّصْدِيقِ بِهِ تَوْحِيدُهُ وَ كَمَالُ تَوْحِيدِهِ الاِْخْلاصُ لَهُ وَ كَمَالُ الاِْخْلاصِ لَهُ نَفْيُ الصِّفَاتِ عَنْهُ
نهج البلاغة
ـ9ـ
نيابت
()
نيابت شخص مستطيع
(م: 33)
1 ـ نمي تواند نايب شود و حج او باطل است; آيات عظام: امام خميني، خامنه اي و نوري.
2 ـ در هر صورت اگر نايب شد، حج نايب صحيح و ذمه منوبٌ عنه برئ مي شود; آيات عظام: بهجت، تبريزي، سيستاني، فاضل و مكارم.
3 ـ محل اشكال است، عالم باشد يا جاهل; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
4 ـ شرط عدم استطاعت، شرط صحت اجاره
ـ10ـ
است و اگر غافل از استطاعت بود، اجاره او صحيح است; آية الله خويي.
تذكر: آيات عظامي كه قائل به صحت حج شده اند، نسبت به صحت اجاره و بطلان آن تفصيلاتي دارند كه بايد به مناسك ايشان مراجعه شود.
()
نيابت معذور با عذر طاري
1 ـ محل اشكال است: امام خميني.
2 ـ صحيح و كافي است; آيات عظام: گلپايگاني، بهجت، تبريزي، خويي، فاضل،
ــــــــــــــــ(1)1 ـ اگر نايب هنگام قبول نيابت معذور نباشد ولي بعد از استيجار معذور شود، اين عذر را طاري گويند.
ـ11ـ
سيستاني، وحيد و مكارم.
3 ـ اگر عذر او منجر به نقص بعضي از اعمال حج نشود، نيابت او صحيح است; آية الله خامنه اي; و اگر موجب نقص شود محل اشكال است; آية الله نوري.
4 ـ در بعضي صور، حج او از منوب عنه كفايت مي كند; آية الله صافي.
5 ـ اگر هنگام محرم شدن گمان قابل توجهي داشته باشد كه مي تواند اعمال اختياري عمره و حج را انجام دهد، نيابتش صحيح و از منوب عنه كفايت مي كند، هرچند در اثناي عمل از انجام عمل اختياري معذور شود; آية الله زنجاني.
ـ12ـ
()
استنابه در حج بر شخص غير قادر (بدني) با عـدم استقرار
1 ـ واجب است فوراً با يأس از خوب شدن; آيات عظام: بهجت، خويي و سيستاني.
2 ـ واجب است بنابر احتياط با يأس; آية الله تبريزي.
3 ـ مطابق احتياط است ولو با اميد زوال عذر; آية الله صافي و آية الله گپايگاني.
4 ـ واجب نيست; آيات عظام: امام خميني، خامنه اي، مكارم، فاضل، نوري.
ـ13ـ
فاصله بين دو عمره
()
فاصله عمره تمتع با مفرده بعد از انجام حج
(م: 2/184)
1 ـ بنابر احتياط در كمتر از يك ماه به قصد رجا آورده شود; امام خميني; در هر ماه قمري; آية الله زنجاني
2 ـ مي تواند، قبل از عمره تمتّع يا بعد از حجّ تمتع، عمره مفرده به جا آورد و بين اين دوعمره، فاصله معتبر نيست; آيات عظام: اراكي، خويي، خامنه اي، فاضل، وحيد و نوري.
3 ـ در اعتبار فاصله بين عمره تمتع و عمره
ـ14ـ
مفرده اشكال است و احتياط نبايد ترك شود. آية الله تبريزي; و اما انجام عمره مفرده بين عمره تمتّع و حج، موجب بطلان عمره تمتع مي شود; آية الله سيستاني.
4 ـ فاصله شرط نيست; آية الله گلپايگاني; و بين عمره تمتع و حج، انجام عمره مفرده جايز است; آية الله بهجت.
5 ـ مي تواند قبل از عمره تمتّع يا بعد از حج تمتّع و گذشتن روز سيزدهم، عمره مفرده به جا آورد و بين اين عمره و اعمال حج يا عمره فاصله معتبر نيست; آية الله زنجاني.
6 ـ اگر هردو را براي خود انجام مي دهد، در عمره مفرده بعد از حج تمتّع قصد رجا نمايد; آية الله صافي.
ـ15ـ
()
فاصله بين دو عمره مفرده
(م: 184)
1 ـ فاصله معيني بين دو عمره مفرده شرط نيست; آيات عظام: بهجت، زنجاني، گلپايگاني و نوري; ولي بنابر احتياط در هر ماه فقط يك عمره براي خود مي تواند به جا آورد; ولي به جاآوردن عمره براي غير خود، هرنفر يك عمره جايز است; آية الله خامنه اي.
2 ـ بنابر احتياط در كمتر از يك ماه، به قصد رجاء آورده شود; امام خميني.
3 ـ فاصله يك ماه شرط نيست، بلكه در هر ماه
ـ16ـ
قمري مي توان يك عمره انجام داد; آيات عظام: تبريزي، خويي، سيستاني، صافي، فاضل و
مكارم.
4 ـ در هر ماه مستحب است، و بنابر احتياط، انجام دو عمره به قصد خود يا به قصد يك نفر جايز نيست، مگر دومي به قصد رجاء آورده شود; آية الله وحيد.
5 ـ احوط آن است كه در كمتر از ده روز به قصد رجاء بجا آورد; آية الله اراكي.
ـ17ـ
احرام
()
محل احرام حج
1 ـ بنابر احتياط واجب از مكه قديم باشد; آيات عظام: خويي، تبريزي و بهجت; تا ممكن است; آية الله صافي.
2 ـ محل احرام حج، شهر مكه است هرجا باشد... گرچه در محله هاي تازه ساز; آيات عظام: امام خميني، گلپايگاني، خامنه اي، زنجاني، فاضل، وحيد و نوري.
3 ـ در قسمت هاي جديد شهر مكه جايز است، ولي در مناطقي كه جزو حرم نيست، جايز نيست; آية الله سيستاني; بيرون از حرم خالي از اشكال نيست; آية الله مكارم.
ـ18ـ
()
احرام در مسجد شجره
(م: 202 تا 205 و 220)
1 ـ بنابر احتياط واجب، داخل مسجد، احرام صورت گيرد; آيات عظام: امام خميني، اراكي، سيستاني، فاضل و نوري.
2 ـ واجب است احرام، داخل مسجد شجره باشد; آية الله خامنه اي.
3 ـ احرام، واجب است داخل مسجد و احتياطاً(1) در مسجد قديمي صورت گيرد; ــــــــــــــــ1 ـ با توجه به اين كه ساير آيات عظام، احرام در غير مسجد قديم را كافي مي دانند، رجوع اين احتياط به صورت قهري حاصل است و ارجاع به فالاعلم نياز نيست; و همچنين است احتياطي كه معظم له درباره مكان قديم مسجدين، در قصر و اتمام فرموده اند.
ـ19ـ
آية الله بهجت.
4 ـ احرام از داخل مسجد، مستحب است و در محاذي مسجد از طرف چپ يا راست كفايت مي كند و... ; آيات عظام: گلپايگاني، صافي و مكارم; و احتياط واجب آن است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندند; آية الله تبريزي.
5 ـ بايد در مسجد فعلي، نيت احرام حج يا عمره را انشا كنند، ولي گفتن تلبيه واجب، در كلّ منطقه ذوالحليفه كافي است; آية الله زنجاني.
6 ـ جواز احرام از منطقه ذوالحليفه; آية الله خويي و آية الله وحيد.
ـ20ـ
()
احرام با نذر
(م: 253 و 254)
1 ـ اگر نذر كند از محلي كه پيش از ميقات است احرام ببندد، جايز است و بايد از همانجا محرم شود... ; آيات عظام: امام خميني، اراكي، بهجت، تبريزي، خامنه اي، خويي، گلپايگاني، صافي، مكارم، وحيد و نوري.
2 ـ اگر بداند مستلزم ارتكاب حرام مي شود ـ مانند استظلال ـ انعقاد نذر، مورد اشكال است; آية الله سيستاني; بلي اگر بداند براي احرام عمره تمتع نمي تواند به يكي از مواقيت معروفه برود، نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است، ولي احتياط آن است كه در ادني الحل، تجديد احرام
ـ21ـ
كند و در هر صورت، كفّاره استظلال را بايد بدهد; آية الله فاضل.
3 ـ اگر از يكي از مواقيت، يا از نزديكي هاي آن مي گذرند، نمي توانند از غير مواقيت محرم شوند، حتي با نذر، و اگر از آنجا نمي گذرند، قبل از حرم هركجا محرم شوند، كافي است و نيازي به نذر نيست; آية الله زنجاني.
()
اذن شوهر در نذر احرام بانوان
1 ـ اگر نذر زن، مزاحم حق شوهر نباشد، اجازه لازم نيست; آيات عظام: تبريزي، خويي، سيستاني، مكارم و در هر صورت، بنابر احتياط واجب، نذر وضعاً منعقد مي شود; آية الله بهجت.
ـ22ـ
2 ـ نذر زن، بايد با اذن شوهر باشد; آيات عظام: امام خميني، اراكي، گلپايگاني، صافي و نوري; ولي اجازه در سفر كفايت، از اذن در نذر مي كند; آية الله فاضل.
3 ـ اگر شوهر حضور دارد، بايد بنابر احتياط، نذر زن با اجازه او باشد; آية الله خامنه اي.
4 ـ به مسأله قبل مراجعه شود; آية الله زنجاني.
()
قصد ترك محرّمات در حال محرم شدن
(م: 305)
1 ـ لازم نيست، ولي با قصد انجام محرماتي كه عمره يا حج را باطل مي كند احرام باطل بلكه غير ممكن است; آيات عظام:امام خميني، فاضل نوري.
ـ23ـ
2 ـ لازم نيست، ولي بايد قصد انجام چيزي كه احرام را باطل مي كند نداشته باشد; آية الله خامنه اي.
3 ـ قصد(1) ترك جميع محرّمات لازم است; آيات عظام: گلپايگاني، اراكي، بهجت، صافي و مكارم.
4 ـ عزم بر ترك محرّمات، از اول تا آخر احرام معتبر نيست; آية الله تبريزي.
5 ـ لازم نيست، مگر نسبت به جماع كه اگر در حين احرام عمره مفرده قصد داشته و يا ترديد داشته باشد كه قبل از فارغ شدن از سعي، با همسر خود نزديكي كند، احرامش باطل است;
ــــــــــــــــ1 ـ اين قصد براي كسي كه قصد انجام محرّمات را ندارد، به صورت ارتكازي و ضمني در نيّت احرام وي وجود دارد.
ـ24ـ
آية الله زنجاني و بنابر مشهور با قصد محرّماتي كه حج يا عمره را باطل مي كند، احرام باطل است; آية الله خويي و آية الله سيستاني.
6 ـ لازم نيست مگر محرّماتي كه عمره يا حج را باطل مي كند كه قصد انجام آن و يا ترديد در انجام آن، احرام را باطل مي كند; آية الله وحيد.
()
گذاردن سنگ و مانند آن در ردا و
وصل كردن آن با سنجاق و سوزن
(م: 300)
1 ـ جايز است; آيات عظام: امام خميني، بهجت، خويي، خامنه اي، وحيد، فاضل، مكارم، نوري، سيستاني و تبريزي; اگر به صورت يقه پيراهن در
ـ25ـ
نيايد، جايز است; آية الله صافي و آية الله گلپايگاني.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آية الله اراكي.
3 ـ گره زدن و بستن لبه هاي جامه احرام مردان با هر وسيله تا لزوم نداشته باشد، جايز نيست; آية الله زنجاني.
توجه: گره زدن ازار به گردن، طبق نظر اكثر مراجع، بنا بر فتواي يا احتياط، جايز نيست.
()
گره زدن لباس احرام به غير گردن
(م: 299)
1 ـ جايز است; آيات عظام: امام خميني، خامنه اي فاضل، مكارم و نوري; اگر به صورت يقه در نيايد; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
ـ26ـ
2 ـ بنابر احوط ازار مطلقاً گره زده نشود و گره زدن ردا نيز بنابر احتياط، جايز نيست; آيات عظام: خويي، بهجت، تبريزي و سيستاني.
3 ـ در غير ضرورت، جايز نيست; آية الله زنجاني.
()
استفاده از كمربند دوخته براي مردان
(م: 491)
1 ـ جايز است; آيات عظام: تبريزي، سيستاني، خامنه اي، گلپايگاني، صافي، فاضل، وحيد و مكارم.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آيات عظام: امام خميني، اراكي، بهجت، خويي و نوري.
ـ27ـ
3 ـ بايد از پوشيدن هميان و كمربند پرهيز نمود، ولي در صورت لزوم جايز است; آية الله زنجاني.
()
پوشيدن دمپايي دوخته براي مردان
(م: 492)
1 ـ اشكال ندارد; آيات عظام: تبريزي، خامنه اي، زنجاني، سيستاني، صافي، فاضل، گلپايگاني، وحيد و مكارم.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آيات عظام: امام خميني، اراكي، بهجت، خويي و نوري.
()
ـ28ـ
نگاه در آينه
(م: 387 به بعد)
1 ـ جايز است بدون قصد زينت; آيات عظام: بهجت، تبريزي، خامنه اي، خويي، سيستاني، وحيد و مكارم.
2 ـ احتياط در ترك است اگرچه بدون قصد زينت باشد; آيات عظام: امام خميني، اراكي، فاضل و نوري.
3 ـ جايز نيست مطلقاً; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
4 ـ جايز است بدون زمينه آرايش و بدون قصد; آية الله زنجاني.
()
ـ29ـ
استظلال در شب
(م: 484)
1 ـ جواز استظلال در شب; آيات عظام: امام خميني، اراكي، بهجت، گلپايگاني، صافي، فاضل و نوري.
2 ـ در صورت تحفّظ از سرما، باران، باد و گرما، جايز نيست; آية الله خويي.
3 ـ احتياط، ترك تظليل در شب هاي باراني و سرد است، مگر اين كه موجب حرج باشد، كه در صورت اضطرار اشكال ندارد، ليكن كفاره ساقط نيست; آية الله خامنه اي.
4 ـ جايز است، مگر در شب هاي باراني كه بايد كفاره بدهد; آية الله مكارم.
5 ـ استظلال در شب بنابر احتياط، حرام است;
ـ30ـ
آية الله تبريزي و آية الله وحيد.
6 ـ جايز نيست، مگر در صورت مشقت شديد يا تزاحم با واجبي كه اهميت آن به مقدار قابل توجه كمتر از اهميت ترك استظلال نباشد; آية الله زنجاني.
7 ـ جايز است مگر در شب باراني كه كفّاره دارد و بنابر احتياط واجب، جايز نيست; آية الله سيستاني.
()
استظلال در مكه، منا و عرفات بعد
از منزل نمودن
(م: 438، 490، 509 و 510)
1 ـ جايز است; آيات عظام: امام خميني، اراكي، گلپايگاني، صافي، فاضل، مكارم، وحيد و نوري.
2 ـ بنابر احتياط هنگام تردّد جايز نيست; آيات
ـ31ـ
عظام: تبريزي، سيستاني و خامنه اي; مگر در مكه قديم; آية الله خويي.
3ـ احتياط واجب، ترك سايه انداختن است در وقت تردّد براي حوائج غيرخانه و خيمه و غير آنها، چه در مكه و چه در عرفات و مني; آية الله بهجت.
4 ـ بنابر احتياط جايز نيست مگر در مكّه قديم; آية الله خويي.
6 ـ حركت در زير سايبان متحرك، مانند چتر و ماشين مسقّف، بر مرد محرم جايز نيست، ولي حركت در سايه سايبان هاي ثابت، مانند خيمه، منزل و مسجد بلكه تونل هاي كوتاه مانعي ندارد و اگر هوا آفتابي و باراني نباشد مي تواند از تونل هاي طولاني نيز بگذرد; آية الله زنجاني.
()
ـ32ـ
استظلال از مسجد تنعيم
1 ـ جايز است; آيات عظام: امام خميني، خامنه اي، مكارم، فاضل، وحيد و نوري.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آيات عظام: بهجت، تبريزي، سيستاني; تا دخول مكه متيقن سابق; آية الله خويي.
ـ33ـ
طواف و نماز آن
()
حد مطاف
(م: 656)
1 ـ حد طواف در همه اطراف، بين كعبه و مقام ابراهيم است; امام خميني; و با معسوريّت و عدم امكان و مشقّتِ يافتن وقت خلوت، در دورتر از اين حدّ هم با ملاحظه الأقرب فالأقرب صحيح است; آية الله بهجت; و در طرف حجر اسماعيل ضيق نمي شود; آية الله فاضل.
2 ـ در فرض امكان، بنابر احتياط، در محدوده كعبه و مقام باشد و در صوت ازدحام، در خارج از اين
ـ34ـ
محدوده هم كافي است; آية الله تبريزي.
3 ـ دورتر از اين حد هم صحيح است; آيات عظام: خويي، خامنه اي، سيستاني، وحيد، مكارم و نوري; تا جايي كه متصل به جمعيت طواف كننده باشد; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
4 ـ در عمره تمتّع و انواع حج، طواف حدّي ندارد و طواف خارجِ مقام هم صحيح است; ولي در عمره مفرده محدوده طواف، مقدار فاصله مقام و كعبه است و در سمت ديوار حجر اين مقدار از بيرون ديوار محاسبه مي شود و كسي كه نمي تواند، نايب مي گيرد و اگر نمي تواند نايب بگيرد، مي تواند در فاصله دورتر طواف كند; آية الله زنجاني.
ـ35ـ
()
طواف از طبقه دوّم براي معذورين
1 ـ در صورت عدم امكان طواف در طبقه اول با رعايتِ الأقرب فالأقرب، طواف در طبقه دوم كفايت مي كند; آية الله بهجت.
2 ـ احتياط واجب اين است كه آنها را از طبقه دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند; آية الله تبريزي.
3 ـ اگر كف طبقه دوم مسجدالحرام به قدر قامت طواف كننده، پايين تر از نقطه محاذي پشت بام كعبه نباشد، طواف از طبقه دوم صحيح و مجزي نيست و كساني كه نمي توانند در پايين ولو بهوسيله حمل توسط شخص ديگر، طواف كنند، بايد نايب
ـ36ـ
بگيرند; و احوط آن است كه خودش هم در طبقه دوم طواف نمايد; آية الله خامنه اي.
4 ـ چنانچه احراز شود كه طبقه دوم بالاتر از كعبه است، طواف از بالا كفايت نمي كند و بايد نايب بگيرند و احتياط لازم نيست; و چنانچه مطلب مشكوك باشد، بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين، جمع نمايند; آية الله سيستاني.
5 ـ بايد از كسي بخواهد او را در محدوده مقام ـ ولو با دوش گرفتن ـ طواف دهد، و اگر از كمك گرفتن عاجز است، يا برايش مشقت شديد دارد، براي طواف در محدوده نايب مي گيرد و بنابر احتياط مستحب خود نيز در طبقه دوم طواف داده مي شود، بلي اگر نمي تواند نايب بگيرد يا مشقت شديد
ـ37ـ
دارد طواف در طبقه دوم كافي است; آية الله زنجاني.
6 ـ اين افراد بايد در طبقه دوم طواف داده شوند و بنابر احتياط واجب نايب هم گرفته تا براي آنان در صحن مسجدالحرام طواف نمايد; آية الله صافي.
7 ـ چنانچه كعبه مقدسه از طبقه دوم پايين تر نباشد، احتياط واجب آن است كه علاوه بر اينكه در طبقه دوم طواف داده مي شوند، استنابه هم بنمايد; آيت الله فاضل.
8 ـ در اين گونه موارد كه راهي جز اين نيست طواف در طبقه بالا كفايت مي كند; آية الله مكارم.
9 ـ طواف در طبقه فوقاني صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد بهوسيله كول گرفتن طواف خود را انجام بدهند و اگر ممكن نشد، لازم است براي طواف خود نايب بگيرند; آية الله نوري.
ـ38ـ
()
حكم خون معفوّ در نماز، در طواف
(م: 609 و 610)
1 ـ بنابر احتياط اجتناب شود; آيات عظام: امام خميني، اراكي، بهجت، تبريزي، خويي، سيستاني، گلپايگاني، فاضل، نوري و صافي.
2 ـ مانعي ندارد; آية الله خامنه اي و آية الله زنجاني
3 ـ معفو نيست; آية الله وحيد و آية الله مكارم
()
حكم محمول متنجّس غير ساتر در طواف
1 ـ مانعي ندارد; آيات عظام: بهجت، تبريزي، خويي، خامنه اي، سيستاني، زنجاني، مكارم; در
ـ39ـ
صورت جهل به مسأله; آية الله فاضل.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آيات عظام: امام خميني، اراكي، گلپايگاني، صافي، فاضل و نوري.
3 ـ جايز نيست; آية الله وحيد
()
گذاردن دست روي ديواره حِجر در حال طواف
(م: 671)
1 ـ جايز است; آيات عظام: امام خميني، سيستاني، تبريزي، خويي، خامنه اي، وحيد، زنجاني و مكارم.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آيات عظام: بهجت، صافي، فاضل، گلپايگاني.
3 ـ جايز نيست; آية الله نوري.
ـ40ـ
()
دست گذاردن به كعبه هنگام حركت در طواف
(م: 670)
1 ـ جايز است; آيات عظام: امام خميني، تبريزي، خامنه اي، خويي، سيستاني و مكارم.
2 ـ بنابر احتياط جايز نيست; آيات عظام: بهجت، صافي، فاضل، گلپايگاني و نوري.
()
از سرگيري طواف با بقاي موالات
(م: 722)
1 ـ اشكال دارد; امام خميني و آية الله خامنه اي; مگر اينكه جاهل قاصر باشد; آية الله سيستاني.
ـ41ـ
2 ـ در هر صورت اگر قطع كرد، طواف دوم مجزي است; آيات عظام: بهجت، فاضل، مكارم و نوري; و اگر بعد از شوط چهارم بوده نقصان طواف قطع شده را به جا آورد و نماز آن را نيز بخواند; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
3 ـ اگر بدون عذر از مطاف خارج شود، طواف دوم را به قصد اعم از اتمام و اعاده بجا آورد و كافي است; آية الله وحيد
()
قطع طواف واجب
(م: 711 و 712)
1 ـ قطع طواف واجب بدون عذر، مكروه است; و
ـ42ـ
احوط (استحبابي) آن است كه از قطع كردني كه به فوت موالات عرفيه منجر شود، اجتناب كند; آيات عظام: امام خميني، اراكي، تبريزي، خامنه اي و نوري; ولي چنانچه به هر جهت قطع كرد و يك طواف كامل انجام داد هرچند موالات به هم نخورده باشد، صحيح است; آية الله فاضل.
2 ـ احوط ترك قطع طواف واجب است، به صورتي كه موالات فوت شود، بدون عذر و به مجرد خواهش نفس; آية الله بهجت.
3 ـ بنابر احتياط واجب، جايز نيست; آية الله مكارم.
4 ـ بدون عذر جايز نيست; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي; غير از مواردي كه در مناسك ذكر
ـ43ـ
شده است; آية الله زنجاني.
5 ـ براي عيادت مريض يا قضاي حاجت خود و ديگران جايز است; آية الله وحيد.
()
قطع طواف مستحب
قطع طواف مستحب، مطلقا جايز است.
()
حكم عاجز از قرائت صحيح
(م: 822)
1 ـ بايد نماز را به هر ترتيبي كه مي تواند خودش به جا آورد و كافي است; و اگر ممكن است و
ـ44ـ
مي تواند با تلقين، نماز را صحيح بخواند، كسي را بگمارد كه نماز را به او تلقين كند; آيات عظام: امام خميني، فاضل، نوري و مكارم.
2 ـ خودش به هر نحو مي تواند بخواند و بنابر احتياط نايب هم بگيرد; آية الله خامنه اي; و نيز بنابر احتياط با جماعت هم بخواند; آيات عظام: تبريزي، خويي و اراكي و اگر متمكّن از تصحيح نباشد، آنچه بلد است كافي است: آية الله وحيد.
3 ـ اگر مقدار زيادي از سوره حمد را بتواند به طور صحيح بخواند، خواندن حمد به همين صورت كافي است; و اگر نتواند، به احتياط واجب مقداري از قرآن را كه مي تواند صحيح بخواند به آن اضافه كند و اگر نتواند تسبيح بگويد;
ـ45ـ
آية الله سيستاني.
4 ـ خودش بخواند و اگر بتواند، در مقام به جماعت بخواند، و در صورت عدم امكان، عمل به وظيفه روزانه كافي است; آية الله بهجت.
5 ـ خودش بخواند و به جماعت هم اقامه نمايد و اگر نايب هم بگيرد بهتر و مطابق با احتياط است; آية الله صافي و آية الله گلپايگاني.
6 ـ اگر مي تواند بايد طواف را به تأخير بيندازد و هر مقداري كه مي تواند از قرائت نمازش را تصحيح كند و اگر تصحيح نكرد، در آخر وقت طواف كرده، نماز آن را با صحيح ترين قرائتي كه مي تواند ـ ولو با تلقين ديگري ـ مي خواند و كفايت مي كند; آية الله زنجاني.
ـ46ـ
سعي
()
سعي از مسعاي جديد
1 ـ اگر ثابت شود كه عرض مسعاي جديد، در بين كوه صفا و مروه است، مانعي ندارد; وگرنه با رعايت اقرب به مسعاي قديم، مجزي است; آية الله بهجت.
2 ـ با توجّه به شهادت شهود مشكلي براي سعي به وجود نمي آيد به خصوص اينكه حجاج مي توانند از سمت مسجدالحرام كه براي سعي مي آيند نيت كنند از كنار كوه صفا بگذرند و وارد مسعاي جديد شوند و در موقع رسيدن به مروه
ـ47ـ
نيز از كنار مروه بگذرند و به اين ترتيب مصداق ان يطوّف بهما خواهد بود; آية الله مكارم.
3 ـ در فرض سؤال، كه در گذشته اين قسمت كه الآن به مسعي اضافه مي شود، جزء صفا و مروه بوده، سعي در قسمت جديد، اشكال ندارد; آية الله نوري.
()
زياد كردن در سعي با فراموشي
(م: 873)
زياد كردن از روي فراموشي چه كمتر از يك شوط يا بيشتر، به صحت سعي ضرر نمي زند; همه آيات عظام.
ـ48ـ
زياد كردن در سعي با جهل
()
(م: 874)
1ـ به صحت سعي ضرر نمي زند; آيات عظام: بهجت، خامنه اي، صافي، گلپايگاني، مكارم، تبريزي، خويي و سيستاني.
2ـ محل اشكال است; آيات عظام: امام خميني، فاضل و نوري.
ـ49ـ
خروج از مكه بعد از عمره تمتّع
()
(م: 919)
1 ـ جايز نيست، مگر با حاجت و در صورت امكان بايد با احرام حج خارج شود; آية الله زنجاني.
2 ـ بنابر احتياط نبايد خارج شود، مگر در صورت حاجت و با احرام حج; آيات عظام: امام خميني، گلپايگاني و صافي.
3 ـ بيرون رفتن به اطراف و توابع مكه، مانع ندارد; آية الله خويي و آية الله تبريزي.
4 ـ اگر اطمينان دارد كه حج او فوت نمي شود جايز است; آيات عظام: بهجت، خامنه اي و نوري; و
ـ50ـ
با عدم اطمينان احتياط واجب در ترك است; آية الله سيستاني.
5 ـ با اطمينان به عدم فوت حج اگر خروج و ورود در همان ماهي باشد كه عمره را انجام داده است، خروج جايز است; آية الله فاضل.
ـ51ـ
رمـــي
()
رمي جمره جديد
(م: 993)
1 ـ اگر مكان سابق معلوم نيست و با سؤال نيز معلوم نشود، اشكال ندارد; آية الله بهجت.
2 ـ اگر مي تواند بدون عسر و مشقّت، به آنچه در محلّ ستون قبلي قرار دارد رمي كند، واجب است به آن رمي نمايد. و اگر جستجو از محل آن و رمي به آن مستلزم عسر و مشقّت است به هر نقطه ي آن ديوار رمي كند مجزي است; آية الله خامنه اي; وسط ديوار جديد را رمي كنند; آية الله تبريزي.
ـ52ـ
3 ـ اگر ديوار موجود، مشتمل بر ستون سابق باشد و تشخيص آن هرچند به كمك اهل خبره قبل از رمي ميسور باشد، بايد همان قسمت را رمي كنند و اگر ميسور نباشد، به احتياط واجب، بايد رمي را تكرار كنند، مگر مقداري كه مستلزم حرج يا ضرر است; آية الله سيستاني.
4 ـ رمي جمره جديد كفايت مي كند; آيات عظام: فاضل، شبيري زنجاني و نوري; ولي مهما امكن، احوط و اولي مراعات رمي به حدود ستون قبلي است; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
5 ـ پرتاب سنگ به آن حوضچه، هر چند بزرگتر از سابق شده است كافي است، و اگر بر ديوار مزبور بزنند تا در حوضچه بيفتد آن هم كفايت مي كند; آية الله مكارم.
ـ53ـ
()
رمي جمرات از طبقه دوم
(م: 995)
1 ـ جايز و كافي است; آيات عظام: امام خميني، زنجاني، بهجت، خامنه اي، فاضل و نوري.
2 ـ كفايت نمودن رمي مقداري كه بر جمره سابق اضافه نموده اند محل اشكال است و اگر از رمي مقدار سابق متمكن نباشد، زيادي را خودش رمي كند و براي رمي مقدار سابق نايب بگيرد و در اين امر ميان عالم و جاهل و ناسي فرقي نيست; آيات عظام: خويي، سيستاني، وحيد و تبريزي.
3 ـ خلاف احتياط است; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
4 ـ در هنگام ازدحام جمعيت جايز است; آية الله مكارم.
ـ54ـ
()
رمي در شب
(رمي جمره عقبه در روز عيد)
(م: 997)
1 ـ كساني كه از رمي در روز عذر دارند مي توانند در هر وقت شب، شب قبل يا شب بعد، رمي كنند; آيات عظام: امام خميني، فاضل، نوري، خامنه اي; شب قبل از آن روز; آية الله تبريزي و آية الله خويي.
2 ـ زنان و پيران و نيز كساني كه روزها گرفتار كار حجاج هستند مي توانند در شب رمي كنند و فرق نمي كند در شب قبل يا بعد; آية الله مكارم.
3 ـ جايز است با عذر در شب مقدّم با علم به عدم تمكن در روز; اما شب موخّر، با علم به تمكن از
ـ55ـ
قضاي رمي در روز بعد، احوط تأخير قضا است تا طلوع آفتاب; آية الله بهجت.
4 ـ كساني كه شب از ماندن در مشعر معذور بودند مانند زنان و پيران و بيماران، مي توانند همان شب عيد رمي كنند و اما پرستاران و همراهان آنان بايد روز رمي كنند، مگر اينكه آنها نياز به همراهي در طول روز داشته باشند، اما رمي در شب بعد كافي نيست و معذور بايد نايب بگيرد، مگر چوپانان و...; آية الله سيستاني.
()
رمي جمرات سه گانه در شب
1 ـ با عذر مانند ترس از جمعيّت و مريضي و... جايز است شب آن روز يا شب بعد; آيات عظام: امام
ـ56ـ
خميني، صافي، خامنه اي، فاضل، مكارم و نوري.
2 ـ در شب مقدّم انجام دهند; آية الله بهجت; در شب آن روز; آيات عظام: وحيد، گلپايگاني، تبريزي و خويي.
تذكر: برخي از آيات عظام جمع رمي سه روز را در يك شب در صورت عذر جايز دانسته اند; به مناسك مراجعه شود.
ـ57ـ
قرباني
()
تقسيم قرباني
(م: 1082)
1 ـ بنابر احتياط مستحب تثليث نمايد; امام خميني و آية الله فاضل.
2 ـ بنابر احتياط واجب; و عمل به احتياط به مثل توسيط فقير يا استيكال او ممكن است; و با عدم امكان، تكليف ساقط است; آية الله بهجت.
3 ـ بنابر احتياط واجب; و مي تواند از فقير و مؤمن وكالت بگيرد و در صورتي كه در مني امكان تقسيم نيست، اخذ وكالت لازم است و ترك آن با
ـ58ـ
امكان، بنابر احتياط موجب ضمان است; آية الله تبريزي و آية الله خويي.
4 ـ واجب است و مي تواند از فقير و مؤمن وكالت در قبول و اعراض بگيرد و بعد از ذبح از طرف آنها قبول و اعراض نمايد; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
5 ـ واجب نيست، ولي واجب است مقداري را به فقرا بدهند; آية الله مكارم.
6 ـ در وضع فعلي تكليفي درباره تثليث ندارد; آية الله خامنه اي.
()
ذبح در شب
(م: 1030)
1 ـ تأخير ذبح از روز عيد عمداً علي الاحوط
ـ59ـ
جايز نيست ولي اگر تأخير شد، ذبح در شب كفايت مي كند; آيات عظام: امام خميني، بهجت و نوري.
2 ـ بنابر احوط در شب يازدهم جايز نيست و اگر در روز ذبح نكرد، روز يازدهم كافي است; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
3 ـ كافي نيست، مگر براي خائف; آيات عظام: خويي، فاضل و سيستاني.
4 ـ اگر به جهت عذر در عيد انجام ندهد، بنابر احتياط واجب در ايام تشريق و اگر نشد در بقيه ذي حجه ذبح نمايد; آية الله خامنه اي.
5 ـ تأخير تا روز سيزدهم جايز است و اگر به هر صورت تأخير شد، در شب نيز جايز است; آية الله مكارم.
ـ60ـ
()
تأخير ذبح از روز عيد
(م: 1031)
1 ـ بنابر احتياط واجب جايز نيست; آيات عظام: امام خميني، خويي، تبريزي، خامنه اي، فاضل و نوري.
2 ـ واجب است در روز عيد باشد، ولي اگر تأخير انداخت، در بقيه ذي الحجه مجزي است; آية الله بهجت.
3 ـ بنابر احتياط مستحب تأخير نيندازد; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي; و مي تواند در روزهاي تشريق هم قرباني كند; آية الله سيستاني و آية الله وحيد.
4 ـ جواز تأخير تا روز سيزدهم; آية الله مكارم; تا پايان روز دوازدهم; آية الله زنجاني.
ـ61ـ
()
ايمان ذابح
(م: 1072)
1 ـ احتياط واجب مؤمن بودن ذابح است، بلكه خالي از قوت نيست; امام خميني.
2 ـ ايمان در صورتي شرط است كه ذابح را در انجام قرباني نايب كرده باشد و اگر خصوص ذبح را خواسته باشد، ايمان لازم نيست، ولي خودش بايد نيت كند; يعني قصد قرباني و قربت را داشته باشد; آيات عظام: خامنه اي، فاضل و نوري.
3 ـ ايمان در ذابح شرط نيست و اسلام كافي است; آيات عظام: گلپايگاني، بهجت، تبريزي، خويي، زنجاني، سيستاني، صافي، وحيد و مكارم.
ـ62ـ
حلق
()
حلق در سفر اول براي مردان
(م: 1143)
1 ـ به احتياط واجب بايد حلق كند; آيات عظام: امام خميني، گلپايگاني، خامنه اي، سيستاني و صافي.
2 ـ تقصير جايز است و حلق، مستحب و افضل است; آيات عظام: خويي، تبريزي، فاضل، مكارم، بهجت، وحيد و نوري.
3 ـ بر مردي كه حجة الاسلام خود را انجام مي دهد، واجب است، گرچه سفر اول او نباشد;
ـ63ـ
آية الله زنجاني.
()
حلق و تقصير در شب
(م: 999)
1 ـ صحيح است; آيات عظام: امام خميني، بهجت، سيستاني، نوري و زنجاني.
2 ـ بنابر احتياط در روز عيد باشد، اگر بجا نياورد شب و مابعد آن بجا آورد; آية الله خامنه اي.
3 ـ بنابر احتياط واجب در روز باشد; آيات عظام: مكارم، خويي و تبريزي; و اگر در روز عيد ترك نمود، روز يازدهم بايد حلق كند; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
()
ـ64ـ
تأخير حلق از روز عيد
(م: 1154)
1 ـ زمان آن بنابر احتياط روز عيد است و تأخير تا آخر ايام تشريق جايز است; آيات عظام: امام خميني، مكارم و صافي.
2 ـ احتياط مستحب عدم تأخير است; آية الله سيستاني.
3 ـ احتياط واجب عدم تأخير است; آيات عظام: وحيد، نوري، خامنه اي; در صورت تأخير تا آخر ذي حجه وقت دارد; آية الله تبريزي و آية الله خويي.
4 ـ تأخير تا زماني كه بتواند از قبل از پايان ذي حجه اعمال مكه را بجا آورد مانعي ندارد; آية الله زنجاني.
()
ـ65ـ
حلق و تقصير در فرض تأخير قرباني
(م: 992)
1 ـ اگر قرباني، به هر دليل از روز عيد تأخير افتاد بنابر احتياط نمي تواند حلق كند و از احرام خارج شود بعد قرباني كند. بلكه ترتيب بين قرباني و حلق و اعمال مترتبه بر آن را بايد علي الاحوط مراعات كند; امام خميني و آية الله فاضل; مگر در حال ضرورت; آية الله بهجت و آية الله مكارم.
2 ـ احتياط واجب آن است كه حلق يا تقصير را در روز عيد انجام دهد و از احرام خارج مي شود; لكن طواف حج قبل از ذبح محل اشكال است; آية الله خامنه اي.
3 ـ اگر قرباني را در مني تهيّه كرده جايز است تقصير يا حلق كند آية الله سيستاني.
ـ66ـ
4 ـ مي تواند حلق يا تقصير كند و از احرام خارج شود ولي اعمال مكّه بايد بعد از قرباني و حلق انجام شود; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
5 ـ بايد در روز عيد حلق كند; آية الله نوري.
ـ67ـ
بيتوته
()
محاسبه نيمه شب شرعي
(م: 1210)
1 ـ از غروب تا طلوع آفتاب; امام خميني و آية الله نوري.
2 ـ از غروب تا طلوع فجر; آيات عظام: بهجت، تبريزي، مكارم، سيستاني، صافي، گلپايگاني، فاضل و خويي.
()
اكتفاي به نيمه دوم شب
(م: 1209)
1 ـ جايز است; آيات عظام: خويي، تبريزي،
ـ68ـ
خامنه اي، سيستاني، فاضل، وحيد و مكارم.
2 ـ در شب يازدهم مخير است تا نيمه شب بماند يا فقط هنگام طلوع فجر باشد، ولي در شب دوازدهم و سيزدهم از غروب تا طلوع آفتاب روز بعد است; آية الله زنجاني.
3 ـ از غروب تا نيمه شب; آيات عظام: امام خميني، بهجت و نوري.
ـ69ـ
نماز در حرمين
()
تخيير بين قصر و اتمام
(م: 1316)
1 ـ تخيير بين قصر و اتمام در تمام دو مسجد فعلي حتي در جاهاي توسعه داده شده داخل مسجد; امام خميني و آية الله اراكي.
2 ـ تخيير در قسمت قديمي دو مسجد; و در جاهايي كه بعداً به اين دو مسجد اضافه شده به احتياط واجب شكسته است; آية الله بهجت.
3 ـ تخيير در شهر مكه و مدينه قديم; آيات عظام: خويي، وحيد و تبريزي.
ـ70ـ
4 ـ تخيير در همه مكه و مدينه; آيات عظام: گلپايگاني، خامنه اي، سيستاني، صافي، فاضل، مكارم و نوري.
5 ـ در هيچ جا تخيير نيست; آية الله زنجاني.
()
نماز جماعتِ غير استداره اي
(م: 1318)
1 ـ با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند; آيات عظام: امام خميني، اراكي، خامنه اي، فاضل، مكارم و نوري.
(با رعايت خصوصياتي كه در فتاواي ايشان خواهد آمد)
2 ـ به گونه اي عمل شود كه موجب وهن نشود و
ـ71ـ
وظيفه منفرد، رعايت شود يا اعاده شود; آية الله بهجت و آية الله زنجاني; و رعايت وظيفه انفراد با خواندن حمد و سوره و اگر نمي شود با حديث نفس ـ در غير نماز جمعه كه در هر حال بايد اعاده شود ـ ممكن است و اقتدا صوري است و احكام جماعت مترتب نمي شود; آيات عظام: خويي، تبريزي، وحيد و سيستاني.
3 ـ نماز با آنان در حال ضرورت بي اشكال است; و در غير حال ضرورت، اگر موجب تأليف قلوب آنها و دفع اتهام به شيعه باشد، شركت خوب است ولي بايد با تمكن اعاده نمايند و خروج از مسجد هنگام اقامه نماز جماعت شايسته نيست; آية الله صافي و آية الله گلپايگاني.
ـ72ـ
()
نماز جماعت استداره
(م: 1319)
1 ـ نياز به اعاده ندارد; امام خميني.
2 ـ بايد اعاده شود يا وظيفه منفرد، رعايت شود; آيات عظام: بهجت، وحيد و زنجاني; و حكم اقتداي صوري طبق فتاواي آيات عظام: خويي، تبريزي و سيستاني در مسأله قبل گذشت.
3 ـ نماز كساني كه پشت سر يا دو طرف امام ايستاده اند، صحيح است، ولي نماز افرادي كه روبروي امام قرار دارند صحيح نيست; آية الله خامنه اي.
4 ـ نماز به نحو استداره مانعي ندارد ولي بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد و
ـ73ـ
همچنين بنابر احتياط، نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد; آية الله مكارم; در فرض صحت اصل اقتدا و گذشت حكم اعاده در مسأله قبل; آية الله گلپايگاني و آية الله صافي.
5 ـ در غير مورد تقيه استداره جايز نيست; ولي اگر كسي نمي دانسته و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد; آية الله فاضل.
7 ـ با حفظ نسبت در تمام دايره صحيح است; آية الله نوري.
()
سجده بر فرش
(م: 1329)
1 ـ سجده بر فرش در مسجدالنبي مانع ندارد و مهر گذاشتن جايز نيست و لازم نيست در جايي كه
ـ74ـ
سنگ است نماز بخوانند و يا حصير يا نحو آن با خود ببرند، و... از انجام هر عملي كه موجب هتك و انگشت نما شدن باشد اجتناب نمايند; امام خميني، آية الله نوري; ولي هرگاه به سهولت بتواند روي سنگهاي مسجد نماز بخواند، آن را ترك نكند; آية الله مكارم.
2 ـ در غير صورت تقيّه و ضرورت، در مكاني كه ما يصحّ السجود عليه وجود دارد، نماز بخواند; آية الله صافي و آية آلله گلپايگاني.
3 ـ اگر مخالف تقيه و يا موجب هتك و انگشت نما شدن نباشد، در محلي از مسجد كه بتواند بر ما يصحّ السجود عليه سجده نمايد، نماز بخواند; آية الله فاضل.
4 ـ اگر در آن مكان، تمكن از سجود بر آنچه
ـ75ـ
سجود بر آن جايز است ندارد، سجده صحيح است; آية الله خويي و آية الله سيستاني.
5 ـ اگر در مسجد، تمكن از سجود بر ما يصحّ السجود عليه ندارد، جايز است; آية الله تبريزي.
6 ـ در صورت امكان بايد بر «ما يصحّ السجود عليه»، سجده كند، مگر از جهت تقيّه نتواند، كه در اين صورت اگر زمان يا مكاني ديگر هست كه رعايت، ممكن است، اكتفا به غير آن، خلاف احتياط است; آية الله بهجت.
7 ـ اگر ورود در نماز جماعت يا نماز خواندن در آن جا ولو فرادي، ايجاب كند كه سجده بر فرش نمايد، مانع ندارد; آية الله خامنه اي.
8 ـ سجده بر فرش كفايت نمي كند و بايد نماز را اعاده كند; آية الله زنجاني و آية الله وحيد.
ـ76ـ
تقليد
()
بقا با اعلميّت ميت
(م: 1360)
1 ـ جايز است; امام خميني.
2 ـ در مسائلي كه عمل كرده واجب است; آية الله بهجت.
3 ـ بقا در هر صورت جايز است ولي سزاوار است كه احتياط در بقاي بر تقليد ميت اعلم، ترك نشود; آية الله خامنه اي.
4 ـ لازم است به فتواي او باقي بماند; آيات عظام: وحيد، فاضل و زنجاني.
5 ـ بايد باقي بماند و التزام به متابعت از فتواي وي در حال حيات كافي است; آية الله سيستاني.
ـ77ـ
6 ـ بنابر احتياط واجب، لازم است; آية الله صافي.
7 ـ واجب است به شرط عمل به فتواي وي; آية الله مكارم.
8 ـ واجب است; آية الله نوري.
()
رجوع به حيّ اعلم از ميّت
(م: 1360)
1ـ واجب است; آيات عظام: بهجت، زنجاني، سيستاني، صافي، فاضل، وحيد و نوري.
2ـ جايز است; امام خميني و آية الله خامنه اي.
()
تساوي يا شك در اعلميّت حي و ميت
1ـ بقا جايز است; امام خميني و آية الله خامنه اي.
ـ78ـ
2ـ در هر دو فرض، رجوع به حي جايز است; آية الله بهجت.
3ـ اگر اعلميتي در ميان آنها معلوم نشود، يا مساوي باشند، مخيّر است، مگر در موارد علم اجمالي، يا قيام حجت اجمالي، كه بنابر احتياط واجب بايد رعايت هر دو فتوي را بنمايد; آية الله سيستاني.
4ـ در صورت تساوي، اگر به فتواي ميت عمل نموده باشد، لازم است به فتواي وي باقي باشد; آية الله زنجاني.
5ـ در صورت تساوي بقا در همه مسايل، جايز است; آية الله صافي و آية الله فاضل.
6ـ اگر اعلميت حي معلوم نشود، بقا واجب است; آية الله وحيد.
ـ79ـ
7ـ در صورت تساوي ميت و حي يا شك در اعلميت هر كدام، عمل به فتواي ميت در آن چه بدان عمل كرده، واجب است و در بقيه به حي رجوع نمايد; آية الله مكارم.
()
رجوع در احتياط واجب به مجتهد ديگر
اگر مكلف نداند مرجعش در مسأله اي احتياط واجب كرده و به صورت ناخودآگاه طبق فتواي فالاعلم عمل نمايد، آيا عمل او صحيح است؟
عمل وي با استناد به فالاعلمِ واجد شرايط، صحيح است، هرچند بعد از عمل باشد; آيات عظام: بهجت، تبريزي، خامنه اي، سيستاني، صافي، فاضل و مكارم.
ـ80ـ
مَنِ الَّذِي نَزَلَ بِكَ مُلْتَمِساً قِراكَ فَما قَرَيْتَهُ؟
وَمَنِ الَّذِي أَناخَ بِبابِكَ مُرْتَجِياً نَداكَ فَما أَوْلَيْتَهُ؟
أَيَحْسُنُ أَنْ أَرْجِعَ عَنْ بابِكَ بِالْخَيْبَةِ مَصْرُوفاً، وَلَسْتُ أَعْرِفُ سِواكَ مَوْليً بِالإِحْسانِ مَوْصُوفاً؟
كَيْفَ أَرْجُو غَيْرَكَ وَالْخَيْرُ كُلُّهُ بِيَدِكَ؟!
وَكَيْفَ أُوَمِّلُ سِوَاكَ وَالْخَلْقُ وَالأَمْرُ لَكَ؟!
مناجات الراجين
الامام زين العابدين(عليه السلام)