بخش 3

51

فصل چهارم

مستحبات احرام

101 333 ـ مستحبات احرام : ^{( 1 )}

1 ـ پاكيزه نمودن بدن و گرفتن ناخن و شارب و ازاله موي زير بغل و عانه .

2 ـ رها كردن موي سر و ريش ^{( 2 )} براي قاصد حج ، از اول ماه ذي قعده و براي قاصد عمره مفرده ، پيش از يك ماه .

غسل احرام

3 ـ غسل احرام در ميقات . ^{( 3 )}

غسل احرام از زن حايض و نفساء نيز صحيح است . ^{( 4 )}

تقديم غسل احرام و اعاده آن

تقديم اين غسل به خصوص در صورتي كه خوف آن باشد كه در ميقات آب يافت نشود ، جايز است ؛ و در صورت تقديم ، اگر در ميقات آب يافت شد ، اعاده مستحب است .

بعد از غسل احرام ، اگر لباسي بپوشد ، يا چيزي كه بر محرم حرام است ، بخورد ، باز هم اعاده مستحب است .

مقدار زمان كفايت غسل احرام

اگر غسل در روز انجام شود ، تا آخر شب آينده ، كفايت مي كند ؛ و همچنين اگر در شب انجام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : پاره اي از مستحبّات و مكروهاتي كه اينجا ذكر شده مبتني بر قاعده تسامح است ، پس بايد رعايت آن ها به قصد رجا باشد نه ورود .

آية الله مكارم : اين امور و امور مربوط به ترك مكروهات را به قصد رجا به جا مي آورد .

2 . آية الله مكارم : و بعضي از فقها به وجوب آن قائل شده اند و اين قول گرچه ضعيف است احوط است .

3 . آية الله خامنه اي : مستحب مؤكّد است كه پيش از احرام غسل كند ، بلكه احتياط آن است كه ترك نشود .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و كسي كه به خاطر عذر تمكّن از غسل ندارد ، رجاءً بدل از غسل تيمّم نمايد . ( آداب و احكام حج ، ص410 ) .

52

شود ، تا آخر روز آينده كافي است ؛ ولي اگر بعد از غسل و پيش از احرام ، محدث به حدث اصغر شود ، غسل را اعاده نمايد . ^{( 1 )}

4 ـ بودن دو جامه احرام از پنبه . ^{( 2 )}

مراتب استحباب زمان احرام

5 ـ بستن احرام به ترتيب ذيل :

در صورت تمكن ، بعد از فريضه ظهر ؛

و در صورت عدم تمكن ، بعد از فريضه ديگر ، ^{( 3 )}

و در صورت عدم تمكن از آن ، بعد از شش يا دو ركعت نماز نافله ، در ركعت اول پس از حمد ، سوره توحيد ، و در ركعت دوم ، سوره جحد را بخواند ؛ و شش ركعت ، افضل است ، و بعد از نماز ، حمد و ثناي الهي را به جا آورد و بر پيغمبر و آل او صلوات بفرستد ، آنگاه بگويد :

« أللّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ أنْ تَجْعَلَنِي مِمَّنِ اسْتَجابَ لَكَ ، وَآمَنَ بِوَعْدِكَ ، وَاتَّبَعَ أمْرَكَ ، فَاِنِّي عَبْدُكَ ، وَفي قَبْضَتِكَ ، لا اُوْقي إلاّ ما وَقيتَ ، وَلا آخُذُ إلاّ ما أعْطَيْتَ ، وَقَدْ ذَكَرْتَ الْحَجَّ ، فَأسْألُكَ أنْ تَعْزِمَ لِي عَلَيْهِ عَلي كِتابِكَ ، وَسُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِوَ آلِه ، وَتُقَوِّيَنِي عَلي ما ضَعُفْتُ ، وَتُسَلِّمَ لِي مَناسكي في يُسْر مِنْكَ وَعافِيَة ، وَاجْعَلْنِي مِنْ وَفْدِكَ الّذي رَضِيتَ وَارْتَضَيْتَ وَسَمَّيْتَ وَكَتَبْتَ . أللّهُمَّ إنِّي خَرَجْتُمِنْ شُقَّة بَعيدَة ، وَأنْفَقْتُ مالِي ابْتِغاءَ مَرْضاتِكَ . أللّهُمَّ فَتَمِّمْ لِي حَجَّتِي وَعُمْرَتِي . أللّهُمَّ إنّي اُريْدُ التَّمَتُّعَ بِالْعُمْرَةِ إلَي الْحَجِّ عَلي كِتابِكَ ، وَسُنَّةِ نَبِيِّكَ صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، فَاِنْ عَرَضَ لِي عارِضٌ يَحْبِسُنِي ، فَخَلِّنِي حَيْثُ حَبَسْتَنِي بِقَدَرِكَ الَّذي قَدَّرْتَ عَلَيَّ . أللّهُمَّ إنْ لَمْ تَكُنْ حَجَّةً فَعُمْرَةً ، أحْرَمَ لَكَ شَعْرِي وَبَشَرِي وَلَحْمِي وَدَمِي وَعِظامِي وَمُخّي وَعَصَبِي مِنَ النِّساءِ وَالثِّيابِ وَالطِّيْبِ ، أبْتَغِي بِذلِكَ وَجْهَكَ وَالدارَ الاْخِرَةَ » .

6 ـ خواندن اين دعا هنگام پوشيدن دو جامه :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : در انتقاض غسل سابق به غير نوم ، تأمّل است و اظهر در نوم ، عدم انتقاض است ، و آن كه اعاده ، شبيه به مستحب در مستحب است . ( مناسك شيخ ، ص6 ) .

2 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و بهتر آن است كه در پارچه سفيد محرم شود و نيّت احرام و نيّت پوشيدن جامه احرام بلكه نيّت كندن لباس دوخته را نيز بر زبان آورد .

3 . آيات عظام بهجت ، فاضل : در صورت عدم تمكن از فريضه ادا ، بعد از فريضه قضا محرم شود .

53

« اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذِي رَزَقَنِي مَا اُواري بِهِ عَوْرَتي ، وَاُؤَدِّي فِيْهِ فَرْضِي ، وَأعْبُدُ فِيْهِ رَبِّي ، وَأنْتَهِي فِيْهِ إلي ما أمَرَنِي ، اَلْحَمْدُ للهِِ الَّذِي قَصَدْتُهُ فَبَلَّغَنِي ، وَأردْتُهُ فَأعانَنِي وَقَبِلَنِي وَلَمْ يَقْطَعْ بِي ، وَوَجْهَهُ أرَدْتُ فَسَلَّمَنِي فَهُوَ حِصْنِي وَكَهْفِي وَحِرْزِي وَظَهْرِي وَمَلاذِي وَرَجائي وَمَنْجايَ وَذُخْرِي وَعُدَّتِي في شِدَّتِي وَرَخائِي » .

موارد استحباب تكرار تلبيه

7 ـ تكرار تلبيه ها در حال احرام ؛ خصوصاً در :

وقت برخاستن از خواب ؛

بعد از هر نماز واجب و مستحب ؛

وقت رسيدن به سواره ؛

هنگام بالا رفتن از تلّ يا سرازير شدن از آن ؛

وقت سوار شدن يا پياده شدن ؛

آخر شب و اوقات سحر .

تكرار تلبيه در موارد ذكر شده در عمره تمتّع تا ديدن خانه هاي مكه و در حج تا ظهر روز عرفه ، است . ^{( 1 )}

مكروهات احرام

102 334 ـ مكروهات احرام چند چيز است :

1 ـ احرام در جامه سياه ، ^{( 2 )} و افضل ، احرام در جامه سفيد است .

2 ـ خوابيدن محرم بر رخت ^{( 3 )} و بالش زرد رنگ .

3 ـ احرام بستن در جامه چركين ؛ و اگر جامه در حال احرام چرك شود ، بهتر ترك شستن آن در حال احرام است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : و همچنين بر مردان مستحب است تلبيه را بلند بگويند .

2 . آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : بلكه احوط ترك آن است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بلكه اولي ترك پوشيدن هر پارچه رنگ شده است مگر رنگ سبز كه در بعضي روايات معتبره استثنا شده است .

3 . آية الله بهجت : بر بالش سياه رنگ .

4 . آية الله مكارم : ولي مي تواند آن ها را تبديل به احرامي تميز كند .

54

4 ـ احرام بستن در جامه راه راه . ^{( 1 )}

5 ـ استعمال حنا ^{( 2 )} پيش از احرام ، در صورتي كه اثر آن تا حال احرام باقي بماند .

6 ـ حمام رفتن ، ^{( 3 )} و اولي آن است كه محرم بدن خود را با كيسه و مثل آن نسايد .

7 ـ لبيك گفتن محرم در جواب كسي كه او را صدا نمايد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : احرام بستن در جامه نقشه دار و مانند آن .

2 . آية الله بهجت : اظهر جواز استعمال حنا است قبل از احرام ، هرگاه اثر آن باقي بماند تا حال احرام . ( مناسك شيخ ، ص8 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : با قصد زينت خلاف احتياط است .

آية الله مكارم : اگر قصد زينت داشته باشد اشكال دارد و فرقي ميان حنا و رنگ هاي امروز نيست .

3 . آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : اولي بلكه احوط آن است كه محرم بدن خود را با كيسه و مثل آن نسايد .

آية الله مكارم : كراهت حمام رفتن ثابت نيست ولي بدن خود را با كيسه و مثل آن نمالد .

4 . آية الله فاضل : و همچنين ساييدن صورت ، چنانچه نداند موجب بيرون آمدن خون مي شود و همچنين كشتي گرفتن .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : بلكه احوط ترك آن است .

55

فصل پنجم

محرّمات احرام

ميزان ثبوت كفّاره در محرّمات احرام

103 335 ـ كسي كه با جهل ، يا نسيان حكم يا موضوع و يا غفلت ، محرّمات احرام را مرتكب شود ، كفّاره بر او واجب نمي شود ، مگر صيد كه در هر صورت كفّاره دارد ؛ پس در غير صيد ، ارتكاب عمديِ محرّمات كفّاره دار ، موجب ثبوت كفّاره است . ^{( 1 )}

1 ـ محرّمات مشترك بين مردان و زنان

1 ـ شكار

اول ـ شكار ^{( 2 )} صحراييِ وحشي ، مگر در صورت ترس از آزار آن .

104 336 ـ خوردن گوشت شكار ، بر محرم حرام است ؛ چه خودش آن را شكار كند يا غير او ، و چه محرم شكار كند يا غير محرم . ^{( 3 )}

105 337 ـ نشان دادن شكار به شكارچي ، و همين طور كمك به او به هر نحوي ، حرام است .

106 338 ـ اگر مُحرمي صيد را ذبح كند ـ بنابر مشهور ـ در حكم ^{( 4 )} ميته است ؛ و بنابر احتياط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تذكر : در برخي موارد ديگر از قبيل مقاربت با فراموشي طواف فريضه يا سعي ، و دست بر ريش كشيدن و روغن مالي با جهل ، مطابق برخي فتاوي كفاره ذكر شده است كه در جاي خود بدان اشاره شده است .

2 . آية الله سيستاني : شكار و كشتن حيوانات مگر مواردي كه در مناسك استثناء شده است .

3 . آية الله سيستاني : حتي اگر غير محرم آن را در غير حرم شكار كرده باشد .

آية الله مكارم : خواه قبل از احرام خودش شكار كرده باشد يا نه .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ميته است .

آية الله فاضل : ايشان بين ذبح و شكار با تير تفضيل دارند به مناسك مراجعه شود .

56

واجب ^{( 1 )}  هم اين حكم هم در باره درباره محرم و هم مُحِل جاري است .

107 339 ـ شكار دريايي مانع ندارد ؛ و آن ، حيواني است كه هم تخم و هم جوجه را در دريا كند . ^{( 2 )}

108 340 ـ ذبح و خوردن حيوانات اهلي ـ مثل مرغ خانگي و گاو و گوسفند و شتر ـ مانع ندارد .

109 341 ـ پرندگان و ملخ ، جزو شكار صحرايي مي باشند .

حكم ملخ و كفاره آن

110 342 ـ گاهي در شهر مكه به قدري ملخ زياد است كه هنگام راه رفتن ، پا روي آنها گذاشته مي شود ، در اين گونه مواقع ، آيا مواظبت لازم است ، و در صورت لزوم اگر مراقبت نكند و ملخي كشته شود ، كفاره آن چيست ؟ ^{( 3 )}

111 343 ـ كشتن زنبور ^{( 4 )} اگر قصد اذيت نداشته ^{( 5 )} باشد ، بنابر احتياط واجب جايز نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : بنابر فتوي

آية الله سيستاني : اگر محرم در بيرون حرم صيد را با شكار كردن يا پس از آن كشته باشد ، بنابر احتياط خوردن آن گوشت بر مُحلّ نيز حرام است و همچنين حرام است بر مُحل صيدي كه آن را محل يا محرم در حرم شكار يا ذبح كرده باشد .

2 . آية الله نوري : و در آن هم زندگي كند .

آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، گلپايگاني : حيوان دريايي آن است كه فقط در آب زندگي كند . آية الله فاضل : به نظر عرف . آية الله مكارم : و زندگي در دريا كند بنابر احتياط واجب .

3 . حكم كفاره با فرض مواظبت :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، مكارم : چنانچه نتواند خود داري كند چيزي بر او نيست .

حكم كفاره با فرض عدم مواظبت :

آية الله بهجت : بنابر احتياط اگر ملخ كم كشته شده باشد ، كفي از طعام و اگر زياد باشد گوسفند بپردازد .

آية الله صافي : براي هر ملخ يك عدد خرما يا يك كم طعام و اگر زياد باشد ، يك گوسفند بپردازد ؛ آية الله نوري : همين نظر با حذف يك عدد خرما .

آية الله مكارم : كفاره بنابر احتياط يك كف طعام است .

4 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كشتن عمدي زنبور مقداري طعام كفّاره دارد و در صورتي كه كشتن به جهت دفع اذيت باشد كفّاره ندارد . ( مناسك ، م 212 )

آية الله فاضل : زنبور عسل باشد يا زنبورهاي ديگر .

5 . آية الله بهجت : در اين صورت نبايد بكشد .

آيات عظام خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : متعرض حكم مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : نظر ايشان قبل از مسأله 336 آمده است .

57

112 344 ـ كشتن مارمولك واز اين قبيل جانوران ، از محرّمات احرام محسوب نمي شود . ^{( 1 )}

113 345 ـ نگاه داشتن صيد حتي بر مالك آن ، حرام است . ^{( 2 )}

114 346 ـ پرنده اي كه نزد كسي است ^{( 3 )} و پَر در نياورده ، يا پر او را چيده اند ، حفظ آن تا زمان درآوردن پر و رها نمودن آن ، واجب است ؛ ^{( 4 )} بلكه وجوب ^{( 5 )} حفظ بچه صيد ـ مثل آهو بره ـ نيز تا بزرگ شدن و رها كردن ، بعيد نيست .

115 347 ـ هر شكاري كه حرام است ، جوجه و تخم آن نيز حرام است . ^{( 6 )}

2 ـ مسائل زناشويي

116 دوم ـ جماع و تقبيل و دست زدن ^{( 7 )} با شهوت و نگاه ^{( 8 )} به شهوت ، بلكه هر گونه لذت و تمتّعي بردن . ^{( 9 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اشكال دارد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : جايز نيست مگر او را اذيت كند . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص331 ) ، كشتن يك نوع مارمولك ( عظاية ) كفّاره آن يك مشت طعام است .

آية الله سيستاني : حرام است . مراجعه شود به حاشيه قبل از مسأله 336

آية الله صافي : اگر اذيت كند ، از محرّمات محسوب نيست .

آية الله گلپايگاني : متعرّض اين فرع نشده اند .

آية الله مكارم : كشتن هيچ حيواني جايز نيست بنابر احتياط واجب مگر حيوانات موذي .

2 . آية الله فاضل : اگر قبل از احرام با خود آورده باشد بايد آن را رها كند و با خود نگاه ندارد .

آية الله سيستاني : چه خودش آن را شكار كرده باشد ، پيش از احرام يا بعد از آن ، و چه ديگري شكار كرده باشد و چه شكار در حرم صورت گرفته باشد ، چه در بيرون آن ، اگر با خود همراه داشته باشد ( مناسك ، مسأله 201 )

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگرصيد رابا خود آورده باشد وقتي محرم شد از ملك او بيرون مي رود و بايد آنرا رها كند .

3 . آية الله خويي ، آية الله گلپايگاني : متعرض اين مسأله نشده اند .

4 . آية الله بهجت : در موردي كه دليل خاص نباشد واجب نيست .

5 . آية الله تبريزي ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

6 . آية الله سيستاني : بعيد نيست حرمت برداشتن ، شكستن و خوردنِ تخم آن ها بر محرم ، و به احتياط واجب نبايد ديگري را در اين امر كمك كند .

7 . آية الله سيستاني : و همچنين بلند كردن يا در آغوش گرفتن با شهوت .

8 . آية الله سيستاني : در صورتي كه نگاه كردن به همسر از روي شهوت موجب خروج مني شود ، لازم است از آن پرهيز كند و احتياط مستحب آن است كه اگر موجب خروج مني هم نشود پرهيز كند .

9 . آية الله نوري : از زن .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : محرم مي تواند به غير از جماع و بوسيدن و لمس و نگاه به شهوت و ملاعبه ، از عيال خود لذت برد بنابر اظهر ( مانند التذاذ از صدا و يا سخن گفتن با او ) گرچه احوط ترك استمتاع است مطلقاً . ( مناسك ، مسأله 231 ) .

آية الله سيستاني : محرم مي توانداز همنشيني و صحبت و مانند آن با عيال خود لذّت ببرد ولي احتياط مستحب ترك استمتاع است مطلقا .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : براي زنان ، همين حكم نسبت به مردان صادق است اگر چه از محارم زن باشند .

آية الله خامنه اي : نگاه زن و شوهر به يكديگر و گرفتن دست يكديگر اگر از روي شهوت و التذاذ جنسي نباشد جايز است .

آية الله فاضل : مرد نسبت به زوجه خودش .

آية الله مكارم : نگاه و لمس بدون قصد لذت مانعي ندارد و احتياط آن است كه بوسيدن بدون قصد لذت را نيز ترك نمايد .

58

من يجب عليه الكفّارة عند الإجبار

117 354 ـ اگر محرمي با زن محرمه خود ، از روي اجبارْ جماع كند ، بر زن چيزي نيست ؛ و مرد بايد علاوه بر كفاره خود ، كفاره او را هم بدهد ؛ ^{( 1 )} و اگر زن هم راضي باشد ، كفّاره بر خود اوست و مرد فقط بايد كفاره خودش را بدهد .

حلّية التذاذ الزوج بعد الخروج عن الإحرام

118 355 ـ شوهر پس از اين كه از احرام خارج شد ، مي تواند زوجه مُحرم خود را از روي التذاذ دست بزند ؛ و موجب ثبوت كفّاره بر مرد نمي شود ؛ ^{( 2 )} ولي اگر زن نيز لذت مي برد ـ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : اگر مرد زنش را مجبور به جماع كند ، بنابر احتياط واجب بايد كفاره او را نيز بدهد .

2 ـ آية الله بهجت : اگر زن مي داند كه متلذذ مي شود بايد مانع شود و مرد بنابر احتياط بايد يك گوسفند كفّاره بدهد . ( پرسش هاي جديد ، س 64 و . . . ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : هرگاه شخص بعد از طواف نساء زن خود را كه در حال احرام است ببوسد ، بايد بنابر احتياط يك گوسفند بكشد . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص337 ) .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد مرد يك گوسفند كفّاره بدهد . ( مناسك ، مسأله 227 ) .

آية الله فاضل : تحقق حرمت بر هيچ كدام ثابت نيست و كفّاره هم بر هيچ يك از آن ها لازم نيست .

آية الله گلپايگاني : متعرض مسأله نشده اند .

59

بنا بر احتياط ^{( 1 )} ـ نبايد حاضر شود ولي اگر اختيار نداشته ، چيزي بر او نيست .

نوع كفّاره در بقيّه موارد

119 356 ـ كفاره تقبيل زن از روي شهوت ، يك شتر ؛ ^{( 2 )} و بدون شهوت ، يك گوسفند است ؛ و بنابر احتياط مستحب ، يك شتر است .

120 357 ـ در نگاه عمدي به غير زن خود ^{( 3 )} با انزال ، بنابر احوط ^{( 4 )} اگر مي تواند ، يك شتر ؛ و اگر نمي تواند ، يك گاو ؛ و اگر آن را هم نمي تواند ، يك گوسفند كفّاره بدهد .

121 358 ـ اگر محرم به زن خود با شهوت نگاه كند و انزالش شود ، مشهور ^{( 5 )} آن است كه يك شتر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر زن احتمال مي دهد كه متلذذ شود احتياط در ترك است .

آية الله فاضل : حرمت در زن محل اشكال است هرچند لذت مي برد .

آيات عظام : سيستاني ، صافي ، فاضل : حرام است .

2 . آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

اگر در تقبيل همسر از روي شهوت مني خارج شود :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني و فاضل : كفاره آن يك شتر است .

اگر مني خارج نشود :

آيات عظام : بهجت ، خويي : بنابر احوط يك شتر

آيات عظام : تبريزي ، سيستاني و فاضل : يك گوسفند

تقبيل بدون شهوت :

آية الله خامنه اي : كفاره ، يك گوسفند است ؛ آيات عظام : بهجت ، سيستاني و مكارم : بنابر احتياط واجب .

آية الله گلپايگاني : يك شتر ؛ آية الله صافي و آية الله نوري : بنابر احتياط .

نظر ساير آيات عظام در مسايل بالا مطابق با متن است

3 . آية الله بهجت : بنحو حرام ، و امّا اگر انزال نشود پس جز اين كه گناه كرده چيزي بر او نيست بنابر اظهر ( مناسك شيخ ص17 و 94 ) .

4 . آيات عظام تبريزي ، خويي و فاضل : چه با شهوت باشد و چه بدون شهوت اگر انزال شود كفّاره اش يك شتر است در صورت دارا بودن و يك گاو است اگر متوسط باشد و يك گوسفند است اگر فقير باشد . آية الله سيستاني : همين نظر بنابر احتياط واجب .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : بايد يك شتر كفاره بدهد .

5 . آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب يك شتر بدهد . و امّا اگر مني بيرون نيايد و يا بدون شهوت به او نگاه كرد و مني بيرون آمد ، كفّاره واجب نيست . ( مناسك ، مسأله 229 ) .

60

كفّاره بدهد ؛ ولي اگر از روي شهوت نباشد ، ^{( 1 )} كفّاره ندارد .

122 359 ـ دست زدن به زن با شهوت و بدون انزال ، يك گوسفند ؛ و با انزال بنابر احتياط ، ^{( 2 )} يك شتر ، كفّاره دارد ؛ اگرچه كفايت گوسفند ، خالي از قوت نيست .

3 ـ عقـــد

سوم ـ عقد كردن زن براي خود يا براي ديگري چه محرم باشد يا محلّ .

123 360 ـ شاهد شدنِ محرم براي عقد ، جايز نيست ، ^{( 3 )} اگرچه عقد براي غير محرم باشد .

124 361 ـ شهادت بر عقد ، اگرچه در حال احلال ، ^{( 4 )} شاهدِ آن عقد شده باشد ، احتياط در ترك آن ^{( 5 )}  است هرچند جايز بودن آن ، خالي از قوت نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : ولي اگر از روي شهوت نگاه كند و مني از او بيرون نيايد يا بدون شهوت نگاه كند و مني بيرون بيايد كفّاره ندارد . ( مناسك ، مسأله 229 ) .

آية الله تبريزي : و يا از روي شهوت باشد و انزال نشود . . . .

2 . لمس همسر با شهوت :

بدون انزال :

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني و فاضل : يك گوسفند كفاره دارد .

با انزال :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، صافي و گلپايگاني : يك شتر ؛ آية الله سيستاني : و اگر نمي تواند يك گوسفند .

آية الله خامنه اي : كفاره ملاعبه منتهي به امناء در حال احرام ، يك شتر است .

آيات عظام : فاضل ، مكارم و نوري : بنابر احتياط يك شتر .

ساير آيات عظام با متن موافق هستند .

3 . آيات عظام مكارم ، نوري : احتياط واجب .

آية الله بهجت : حاضرشدن درمجلس عقد وشاهد شدن برآن ، برمحرم حرام است . ( مناسك ، مسأله 235 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : شاهد شدن بر عقد ، بنابر قول مشهور ، بر محرم حرام است و اين قول موافق احتياط است .

4 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : دليلش ظاهر نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : شهادت بر عقد جايز نيست ، اگرچه پيش از احرام شاهد شده باشد .

آية الله فاضل : شهادت دادن به عقد در حال احرام جايز است ، هرچند احتياط مستحب در ترك آن است .

5 . آية الله بهجت ، آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب

61

125 362 ـ خواستگاري در حال احرام ، بنابر اقوي جايز است و احتياط ^{( 1 )} در ترك است .

126 363 ـ رجوع به مطلقه رجعيّه ، در حال احرام ، مانع ندارد .

127 364 ـ اگر محرم زني را با علم به حكم ، براي خود عقد كند ، آن زن بر او حرام دائمي مي شود ؛ واگر با جهل به حكم عقد كند ، عقدْ باطل است ، ولي حرام دائمي ^{( 2 )} نمي شود ، هرچند احتياط آن است ^{( 3 )} كه با آن زن ازدواج نكند ؛ خصوصاً اگر با او نزديكي هم كرده باشد .

128 365 ـ در احكام ذكر شده ، ظاهراً فرقي بين عقد موقّت و دائمي نيست .

129 366 ـ اگر محلّ ، محرمه اي را عقد كند ، احتياط آن است ^{( 4 )} كه با او نزديكي نكند و او را طلاق داده و هيچ وقت با او ازدواج نكند .

130 367 ـ اگر كسي زني را براي محرمي عقد كند ، اگر هر سه عالم به حكم ^{( 5 )} باشند ، با فرض دخول ، بر هر يك از آنها ، يك شتر كفّاره است ؛ و بدون دخول ، كفّاره ندارد ؛ و اين حكم ثابت است چه زن و عاقد ، مُحِلّ باشند يا محرم ؛ ولي اگر بعضي از آن ها حكم را مي دانند و بعضي نمي دانند ، فقط بر آن كه مي داند ، كفّاره است .

4 ـ استمناء

131 368 ـ چهارم ـ استمناء با دست يا غير آن ، هرچند به خيال ، يا ملاعبه با شخصي ، يا حتي همسر خود ، به هر نحو كه باشد ، در صورت خروج مني ، كفاره آن يك شتر است . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : بنابر احتياط واجب محرم نبايد خواستگاري نمايد .

2 . آية الله نوري : در صورت عدم دخول ، و در صورت دخول حرام دائمي مي شود .

آية الله بهجت : اگر جاهل بود حرام ابدي نمي شود ، اگرچه دخول كند ، بنابر اظهر و اشهر . ( كتاب نكاح ، ص48 ) .

3 . آية الله مكارم : اين احتياط مستحب است .

4 . آية الله بهجت : احوط اتّحاد حكم مرد و زن است بلكه خالي از وجه نيست . ( كتاب نكاح ، ص48 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، فاضل و گلپايگاني : در صورتي كه زن محرم باشد و مردي كه محرم نيست او را به عقد خود درآورد ، اين عقد باطل است و چنانچه زن عالم به حكم بوده است موجب حرمت ابدي هم مي شود . ( آية الله سيستاني : حكم اخير مبني بر احتياط است ) .

5 . آيات عظام : بهجت ، سيستاني : و عالم به موضوع .

6 . آية الله خامنه اي : و اگر نتواند شتر بدهد قرباني كردن يك گوسفند كافي است و اين در صورت علم به حكم و عمد مي باشد .

62

5 ـ استعمال بوي خوش

132 پنجم ـ استعمال عطريات ؛ از قبيل مشك و زعفران و كافور و عود و عنبر ، بلكه مطلق ^{( 1 )} عطر ، هر نوع كه باشد .

133 369 ـ ماليدن عطر بر بدن و لباس ، جايز نيست ؛ و همين طور پوشيدن لباسي كه بوي عطر مي دهد ، اگرچه قبلاً به آن عطر ماليده شده باشد ، جايز نيست . ^{( 2 )}

خوردن غذاي خوش بو و زعفران

134 370 ـ اگر در خوردني ، چيزهاي خوش بو ـ مثل زعفران ـ باشد ، خوردن آن جايز نيست .

اضطرار به معطّر و لزوم گرفتن بيني

135 371 ـ در صورت اضطرار به پوشيدن لباس ، يا خوردن غذايي كه بوي خوش مي دهد ، گرفتن بيني ^{( 3 )} از بوي خوش آن ، لازم است . ^{( 4 )}

136 372 ـ اجتناب از گلها يا سبزي هايي كه بوي خوش مي دهد ، ^{( 5 )} لازم است ، مگر گياهان صحرايي ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : حرمت در غير طيب مسلم الحرمه ؛ مانند مشك و زعفران و عنبر و كافور و ورس ، معلوم نيست ، بلكه جواز آن شمّاً و استعمالاً خالي از وجه نيست ، اگرچه احتياط در اجتناب عامه بوي خوش است .

آية الله تبريزي : اين حكم در غيرزعفران و عود وعنبر ومشك وورس ، مبني بر احتياط مستحب است .

آية الله خويي : احوط اجتناب از هر بوي خوشي غير از اين ها است .

آية الله سيستاني : بر محرم حرام است استعمال هر ماده اي كه براي خوشبو كردن بدن يا لباس يا خوراك يا غير آن ها مورد استفاده واقع مي شود چه استعمال به بوييدن باشد يا خوردن يا ماليدن يا رنگ كردن يا بخور دادن و احتياط واجب آن است كه از شامپو و صابون و سيگاري كه بوي خوش دارد نيز اجتناب كند .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط ، استعمال صابون و شامپوي معطر براي محرم جايز نيست .

2 . آية الله مكارم : يا پراكندن در فضا بهوسيله اسپري و مانند آن .

3 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي : بنابر احتياط لازم .

4 . آية الله مكارم : مگر اين كه موجب عسر و حرج باشد .

5 . آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : بنابر احتياط واجب از تمام گلها اجتناب كند .

آية الله بهجت ، تبريزي و خويي : به حاشيه قبل از مسأله 369 : پنجم : استعمال عطريات مراجعه شود .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب ، بايد محرم از بوييدن هر چيز معطر اجتناب كند ، هر چند به آن عطر اطلاق نشود ، مانند گل ها و سبزيجات و ميوه هاي خوشبو .

آية الله سيستاني : اين حكم مخصوص گياهاني است كه براي بوييدن مورد استفاده واقع مي شود ، چه از آن عطر گرفته شود و چه نشود .

63

مثل « بومادران » و « درمنه » و « خزامي » .

137 373 ـ احتياط در اجتناب از « دارچيني » و « زنجبيل » و « هل » و امثال آن ، است ، هرچند اقوي ، حرام نبودن آن ها است . ^{( 1 )}

ميوه ها و سبزي هاي خوش بو

138 374 ـ از ميوه هاي خوشبو ـ مانند سيب و بِه ـ اجتناب لازم نيست ، و خوردن و بوييدن آنها ، مانع ندارد ، ولي احتياط ، ^{( 2 )} در ترك بوييدن است .

139 375 ـ خوردن نعنا و ساير سبزيهاي خوشبو در حال احرام چه حكمي دارد ؟ ^{( 3 )}

استفاده از صابون و شامپو

140 376 ـ اجتناب از صابون و شامپوهاي بودار ، با صدق بوي خوش ^{( 4 )} ، لازم است و گرنه مانعي ندارد . ^{( 5 )}

گرفتن بيني از بوي بد

141 377 ـ گرفتن دماغ از بوي بد ، بنابر اقوي ^{( 6 )} حرام است ؛ ولي شتاب براي دور شدن از آن مانعي ندارد .

142 378 ـ خريد و فروش عطريات ، اشكال ندارد ؛ ولي بو كردن و استعمال ، جايز نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : حرمت شامل آن ها نيز مي شود .

نظريه آيات عظام در مسأله قبل گذشت .

2 . آية الله تبريزي : اولي اين است كه از بوييدن آن ها هنگام خوردن خودداري شود .

آيات عظام خامنه اي ، صافي ، خويي ، گلپايگاني و سيستاني : بنابر احتياط واجب از بوييدن آن ها اجتناب كند .

3 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي : جايز است ؛ آية الله سيستاني : ولي بنابر احتياط واجب از بوييدن دوري كند .

آيات عظام : صافي ، فاضل و مكارم : بنابر احتياط واجب دوري شود .

آية الله نوري : جايز نيست .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، خويي ، خامنه اي و سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست .

5 ـ آية الله مكارم : اگر مشكوك هم باشد مانعي ندارد .

6 . آية الله تبريزي : بنابر احتياط واجب . ( مناسك ، مسأله 241 ) .

آية الله فاضل : و اگر گرفت معصيت كرده ولي كفّاره ندارد .

64

كسي كه بو احساس نمي كند

143 379 ـ كسي كه حسّ بويايي ندارد يا به علت زكام و سرماخوردگي بويي را احساس نمي كند ، الف : استعمال طيب و عطر زدن به بدن و لباس چه حكمي دارد ؟ ب : گرفتن بيني از بوي بد بر او حرام است يا نه ؟ ^{( 1 )}

خلوق كعبه

144 380 ـ بنابر مشهور ، استعمال « خلوق » ـ كه كعبه معظّمه را با آن خوش بو مي كنند ـ حرام نيست ، ولي چون معلوم نيست كه خلوق چيست ، ^{( 2 )} احتياط ^{( 3 )} در اجتناب از بوي خوش آن است .

كفاره بوي خوش

145 381 ـ كفاره استعمال بوي خوش ـ بنابر احتياط واجب ^{( 4 )} ـ يك گوسفند است .

146 382 ـ در استعمال مكررِ ^{( 5 )} بوي خوش در وقتِ واحد ، كفايت يك گوسفند بعيد نيست ، هرچند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الف : آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، تبريزي ، سيستاني و فاضل : استعمال طيب براي او جايز نيست ؛ آية الله مكارم : بنابر احتياط جايز نيست .

ب : آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني و مكارم : با فرض اين كه بويي احساس نمي كند ، گرفتن بيني حرام نيست .

آيات عظام : خامنه اي ، صافي و فاضل : جايز نيست .

2 . آية الله فاضل : ماده خوشبوي مخصوصي است كه براي نظافت كعبه استعمال مي شود .

3 . آية الله بهجت : اين احتياط در صورتي است كه معلوم باشد دخول آنچه جايز نيست بوييدن آن ( و لو به حسب احتياط ممنوع باشد ) در آن ، و معلوم نباشد ناميده شدن آن به خلوق كعبه ( كه خوشبو كننده كعبه است با خصوصيتي در ساخت آن ) و الاّ اقوي عدم حرمت است . ( مناسك شيخ ، ص19 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل : اين احتياط لازم نيست .

آية الله سيستاني : خلوق كعبه عطري است كه از زعفران و غير آن گرفته مي شده است ، ولي بعيد نيست كه اجتناب از بوي خوش كعبه لازم نباشد و بتوان آن را استشمام كرد .

4 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كفّاره اش بنابر مشهور يك گوسفند است ، ولي ثبوت كفّاره در غير خوردن ، محل اشكال است هرچند احوط كفّاره دادن است . ( مناسك ، م 240 ) .

آية الله سيستاني : هرگاه محرم عمداً مقداري از چيزهاي خوشبو را بخورد و يا چيزي را بپوشد كه اثر بوي خوش از سابق در آن مانده باشد ، بنابر احتياط واجب بايد يك گوسفند كفّاره بدهد ، ولي در غير اين دو مورد ، در استفاده از بوي خوش ، كفّاره واجب نيست ، هرچند احوط كفّاره دادن است . ( مناسك ، مسأله 240 ) .

آية الله فاضل : در صورت علم و عمد .

5 . آية الله بهجت : با تخلل تكفير كفّاره دارد و بدون آن احتياط است .

آية الله تبريزي : چنانچه گذشت كفّاره در غير خوردن مبني بر احتياط وجوبي است و در صورت تكرار احتياط در تعدّد كفّاره است .

آية الله خامنه اي : تكرّر استعمال طيب در يك زمان تا حدي كه عرفاً آن را يكبار استعمال كردن بدانند ، كفّاره را متعدد نمي كند و در غير آن علي الظاهر بايد كفّاره را به تعداد استعمال تكرار كند و عدم تخلل كفّاره تأثيري ندارد .

آية الله گلپايگاني : در صورت تكرار كفّاره هم تكرار شود . ( مناسك عربي ، ص 98 ) .

65

احتياط در تعدّد است ؛ و در فرض استعمال در چند وقت ، اين احتياط ^{( 1 )} ترك نشود .

اگر بعد از استعمال بوي خوش ، كفّاره داده شود و مجدّداً استعمال شود ، كفّاره تكرار مي شود . ^{( 2 )}

6 ـ سرمه كشيدن

147 383 ـ ششم ـ سرمه كشيدن به سياهي ^{( 3 )} زينتي هرچند قصد زينت ^{( 4 )} نكند . و احتياط واجب ، اجتناب از هر سرمه زينتي است ؛ و اگر بوي خوش ^{( 5 )} داشته باشد ـ بنابر اقوي ـ حرام است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : بنابر اقوي كفّاره را بايد متعدد بدهد .

2 . آية الله خويي : متعرض اين مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : كفّاره با تعدّد لبس يا خوردن طيب مكرّر مي شود چه در بين آن كفّاره داده باشد يا نداده باشد .

3 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : از سرمه سياه بدون قصد زينت بنابر احتياط واجب اجتناب كند .

آية الله خامنه اي : سرمه كشيدن اگر زينت محسوب شود ، بر محرم جايز نيست ، همچنين خط كشيدن به دور چشم ها كه زنان انجام مي دهند ، جايز نمي باشد و در اين مورد تفاوتي ميان رنگ سياه و ديگر رنگ ها وجود ندارد .

آية الله سيستاني : سرمه سياه و هر سرمه اي كه زينت حساب شود ، اگر به قصد زينت باشد حرام و اگر به قصد زينت نباشد احتياط واجب در ترك است و امّا سرمه اي كه نه سياه باشد و نه زينت شمرده شود ، اگر به قصد زينت نباشد جايز و اگر به قصد زينت باشد احتياط واجب در ترك است ، بلي در هر صورت براي معالجه در حال اضطرار اشكال ندارد . ( مناسك ، مسأله 246 ) .

آية الله مكارم : فرقي بين سرمه سياه و غير سياه نيست ، ملاك در حرمت زينت و عدم زينت است .

4 . آية الله تبريزي و آية الله خويي : از سرمه غير سياه با قصد زينت بنابر احتياط دوري كند .

آية الله بهجت : اگر سرمه سياه بكشد و قصد زينت نداشته باشد بلكه براي علاج مرض باشد اشكال ندارد . ( مناسك ، مسأله 246 ) .

5 . آية الله بهجت : احوط اجتناب از مطلق سرمه است ، اگر به قصد زينت باشد يا بوي خوش در آن باشد . ( مناسك شيخ ، ص21 ) .

نظريه آيات عظام در قسم پنجم از محرّمات احرام گذشت .

66

148 384 ـ سرمه كشيدن در حال احرام ، براي مرد نيز حرام است و به زن اختصاص ندارد .

149 385 ـ سرمه كشيدن در صورت نياز ، مانعي ندارد .

150 386 ـ در سرمه كشيدن ، كفّاره نيست ^{( 1 )} ولي اگر در آن بوي خوش باشد ، احتياط ^{( 2 )} در كفّاره دادن است .

7 ـ نگاه در آينه

هفتم ـ نگاه در آينه . ^{( 3 )}

151 387 ـ در اين حكم فرقي بين زن و مرد نيست .

152 388 ـ نگاه كردن به اجسام صيقل داده شده كه عكس در آن پيداست و نيز نگاه كردن در آب صاف ، اشكال ^{( 4 )} ندارد .

عينك زدن و فيلم برداري

153 389 ـ عينك زدن اگر ^{( 5 )} زينت نباشد اشكال ندارد ، ولي اگر زينت محسوب شود ^{( 6 )} جايز نيست . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي : اگر سرمه سياه را به قصد زينت بكشد بنا بر احتياط يك گوسفند كفّاره دارد و در سرمه سياه كه به قصد زينت نباشد يا سرمه اي كه به قصد زينت مي كشد ولي سياه نيست احتياط استحبابي در كفّاره دادن است .

آية الله خويي : بنابر احتياط بايد يك گوسفند كفّاره دهد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط مستحب يك گوسفند كفّاره بدهد .

2 . آية الله فاضل : اگر بوي خوش آن ، در لحظه سرمه كشيدن ، قابل استشمام باشد ، اقوي كفّاره دادن است ، وگرنه احتياط مستحب در كفّاره دادن است .

آية الله مكارم : يك گوسفند اگر عمداً باشد .

3 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، خامنه اي ، وحيد و مكارم : اگر به قصد زينت نباشد ، مانعي ندارد .

4 . آيات عظام خامنه اي ، سيستاني و مكارم : آب زلال و اجسام صيقلي ديگري كه خاصيت آينه را داشته باشند حكم آينه را دارند .

5 . آية الله بهجت : اگر به قصد زينت نباشد بنا بر اقوي عيبي ندارد .

6 . آية الله فاضل : و به قصد زينت استفاده كند .

7 . آية الله خامنه اي : احتياط واجب اجتناب از هر چيزي است كه عرفاً زينت محسوب مي شود .

آية الله سيستاني : در صورتي كه عينك زدن عرفاً زينت باشد ، احوط پرهيز از آن است . ( مناسك ، مسأله 247 ) .

67

154 390 ـ عكس برداري و فيلم برداري هنگام احرام ، اگر معلوم نيست ^{( 1 )} كه در آينه نظر مي شود ، اشكال ندارد .

علم به نگاه سهوي به آينه

155 391 ـ اگر در جايي ـ مانند اتاق ـ آينه باشد و بداند كه گاهي چشم او سهواً به آن مي افتد ، اشكال ندارد ، ولي احتياط آن است كه آن را بپوشاند .

نگاه به آينه براي غير زينت

156 392 ـ نگاه به آينه ، اگر چه براي زينت هم نباشد ، احتياط ^{( 2 )} در ترك آن است .

نگاه در آينه براي ديدن خود و غير

157 393 ـ در حرمت نظركردن در آينه ـ بنا بر احوط ـ فرقي بين نگاه براي ديدن خود و يا براي ديدن ماشين و غيره و يا مثلاً براي علاج درد ، نيست . ^{( 3 )}

نگاه در آينه ، كفّاره ندارد

158 394 ـ در نظر كردن به آينه ، كفّاره ^{( 4 )} نيست ، ولي مستحب است ^{( 5 )} كه بعد از نگاه كردن ، لبيك بگويد .

8 ـ فسوق

هشتم ـ فسوق .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بر فرض صدق نظر در آينه بودن هم ، گذشت حكم آن كه : طبق نظر بسياري بدون قصد زينت جايز است .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، مكارم : نگاه به آينه بدون قصد زينت اشكال ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : نظر در آينه مطلقاً جايز نيست ، چه به قصد زينت باشد و چه نباشد . ( مناسك عربي ، ص 89 ) .

3 ـ آيات عظامي كه نظر به آينه را بدون قصد زينت جايز مي دانند ، در اين مسأله نيز قائل به جواز هستند ، به مسايل قبل مراجعه شود .

4 . آية الله تبريزي : كفّاره اش بنابر احتياط استحبابي يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 247 ) .

آية الله خويي : كفّاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 247 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : كفّاره اش استغفار است . ( آراء المراجع ، ص 153 ) .

5 . آية الله خامنه اي : احتياط واجب است .

68

159 395 ـ فسوق اختصاص به دروغ گفتن ندارد ^{( 1 )} بلكه فحش دادن و فخر ^{( 2 )} به ديگران ، نيز فسوق است . در فسوق ، غير از استغفار كفّاره نيست ، و مستحب است چيزي كفّاره بدهد و اگر گاو ذبح كند بهتر است .

9 ـ جدال

نهم ـ جدال ؛ و آن گفتن « لا وَالله » و « بَلي وَالله » است .

160 396 ـ گفتن كلمه « لا » و كلمه « بَلي » و در ساير لغات ، مرادف ^{( 3 )} آن ؛ مثل « نه » و « آري » ، دخالتي ^{( 4 )} در جدال ندارد ، بلكه قَسَم خوردن در مقامِ اثبات مطلب يا ردّ غير ، جدال است .

قسم به لفظ خدا و ديگر اسماي الهي

161 397 ـ قَسَم اگر به لفظ « الله » باشد يا مرادف آن ؛ مثل « خدا » در زبان فارسي ، جدال ^{( 5 )} است ؛ و اما قَسَم به غير خدا ، به هر كس باشد ، ملحق به جدال نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اظهر مقيّد بودن دروغ گفتن و دشنام دادن و مفاخرت است به آن كه بر غير محرم حرام باشند . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

2 . آية الله تبريزي : فخر كردن بر ديگران ، اگر براي اثبات فضيلت و برتري براي خود باشد كه توهين ديگري را در برداشته باشد ، اين عمل في نفسه حرام است .

آية الله خويي و آية الله سيستاني : فخر كردن اگر مستلزم اهانت و تحقير مؤمن باشد هميشه حرام است و در حال احرام حرمتش مؤكّد است و اگر چنين نباشد اشكالي ندارد حتي در حال احرام .

آية الله فاضل : خواه موجب نقص ديگران باشد و يا نباشد .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب فخر فروشي نيز از فسوق است .

3 . آيات عظام : تبريزي ، فاضل ، گلپايگاني : در مرادف احتياط شود .

آية الله فاضل و آية الله خويي : كلمه لا و بلي دخالت در مطلب دارد .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط لازم ، گفتن كلمه « آري والله » و « بله والله » و « نه والله » ملحق به آن است .

5 . آية الله خويي : بنابر احتياط واجب لفظ مرادف « الله » به هر زباني كه باشد ملحق به جدال است .

آية الله بهجت : اگر قسم به لفظ جلاله نباشد اظهر عدم الحاق است و اگر به لفظ جلاله باشد ظاهر تحقّق حرام به مجرّد آن است . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

آية الله فاضل : ظاهراً لفظ « الله » بدون « لا » و « بلي » جدال محرّم نيست و مرادف « الله » نيز به هر زباني كه باشد جدال محرّم نمي باشد .

آية الله خامنه اي : احتياط واجب آن است كه از قسم خوردن به نام هايي كه ترجمه واژه الله به زبان هاي ديگر است ـ مانند كلمه خدا در زبان فارسي ـ اجتناب كند ، همچنين بنابر احتياط واجب ، بايد از قسم خوردن به نام هاي خداوند مانند رحمن ، رحيم ، قادر ، متعال و . . . در حال منازعه خودداري نمايد .

69

162 398 ـ احتياط واجب الحاق ساير اسماء الله ، به لفظ جلاله است ، پس اگر كسي به « رحمان » و « رحيم » و « خالق سموات وارض » ، قَسَم بخورد ـ بنابر احتياط واجب ـ جدال محسوب مي شود . ^{( 1 )}

163 399 ـ در مقام ضرورت ، براي اثبات حق ، يا ابطال باطلي ، قَسَم به جلاله و غير آن ، ^{( 2 )} جايز است .

164 400 ـ در جدالِ بر راست ، در كمتر از سه مرتبه ، غير از استغفار چيزي ^{( 3 )} نيست ؛ و در سه مرتبه ، كفاره آن يك گوسفند است . ^{( 4 )}

در صورت لزوم ، جهت وقوف بر ساير موارد كفاره به مناسك محشاي حج مراجعه شود .

10 كشتن جانوارن ساكن در بدن

165 دهم ـ كشتن ^{( 5 )} جانوران ساكن در بدن ؛ ^{( 6 )} مثل شپش و كَيك ^{( 7 )} و كنه كه در بدن حيوان است . ^{( 8 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به مسأله قبلي مراجعه شود .

آية الله سيستاني : در جدال كافي است كه قسم به خداي متعال باشد ولو به لفظ جلاله نباشد .

آية الله فاضل : در صورتي كه مشتمل بر كلمه « لا » و يا « بلي » باشد در اين صورت نيز احتياط مستحب الحاق است .

2 . آية الله بهجت : و در صورت جواز كفّاره اي نيست علي الاظهر . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : و همچنين براي اظهار مودّت و دوستي و اكرام مؤمن نيز جايز است .

آية الله سيستاني : استثنا مي شود از حرمت جدال موردي كه ترك آن مستلزم ضرري بر مكلّف باشد ، مثلا حق او را پايمال كند .

3 . آية الله سيستاني : به گفته بعضي از فقها جدال با قسم راست محقّق نمي شود مگر اين كه سه بار پي درپي باشد و اين گفته خالي از وجه نيست ، گرچه احتياط ترك آن است حتي يك بار .

4 . آية الله بهجت : اگر سه مرتبه پي درپي باشد ، و در حكم غير صورت تتابع با عدم تخلل تكفير تامّل است در صادق و كاذب . ( مناسك شيخ ، ص22 ) .

آية الله سيستاني : اگر سه بار پي در پي باشد .

5 . آية الله بهجت : بنابر مشهور و موافق با احتياط و در خصوص شپش حرمت قتل و القاء از جسد يا ثوب خالي از وجه نيست . ( مناسك شيخ ، ص23 ) .

آية الله خامنه اي : بنا بر احتياط واجب .

6 . آية الله فاضل : انسان يا حيوان .

7 . كَيك يا كَكْ : حشره اي است به اندازه شپش ، بال ندارد و چون پاهاي عقب او بلند است به آساني مي جهد ، خرطومي دارد كه با آن خون انسان را مي مكد و گاهي باعث سرايت بيماري طاعون مي شود . « فرهنگ عميد » .

8 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : كشتن شپش و انداختن او از بدن براي محرم جايز نيست ، اما پشه و كك احتياط در نكشتن آن ها است ، در صورتي كه ضرري متوجه محرم نشود اما تاراندن آن ها ظاهراً جايز است هرچند احوط ترك است .

آية الله سيستاني در مورد پشه و كَكْ فرموده اند : اگر ضرر از آنها متوجّه شخص نباشد احتياط واجب اين است كه آن ها را نكشد و اما راندن آن ها جايز است .

70

11 انگشتر به دست كردن

يازدهم ـ انگشتر به دست كردن براي زينت ^{( 1 )} ؛ ولي اگر براي استحباب باشد ، مانع ندارد .

166 409 ـ اگر انگشتر در دست نمودن ، براي زينت و استحباب نباشد ، مثلا براي خاصيتي باشد ، اشكال ندارد .

حنا

167 410 ـ محرم ـ بنابر احتياط واجب ^{( 2 )} ـ نبايد براي زينت حنا ببندد ؛ بلكه اگر زينت باشد و قصد هم نكند ، احتياط در ترك است ؛ بلكه حرمت ^{( 3 )} آن ، در هر دو صورت ، خالي از وجه نيست .

168 411 ـ اگر قبل از احرام حنا ببندد ، چه به قصد زينت باشد يا نباشد و چه اثرش تا زمان احرام بماند يا نماند ، مانع ندارد ، ولي احتياط خوب است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب محرم بايد از به دست كردن انگشتر اگر زينت محسوب گردد اجتناب كند گرچه قصد زينت نكند بلكه بايد از هر كاري كه زينت حساب شود اجتناب كند .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب .

آية الله مكارم : انگشتر زينتي به هر قصد باشد حرام است .

2 . آية الله بهجت : حنا بستن اگر براي زينت باشد جواز آن مورد تأمل است . ( مناسك شيخ ، ص 8 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، مكارم : حنا بستن در صورتي كه زينت گفته شود بر محرم حرام است .

آية الله خامنه اي و آية الله سيستاني : احتياط واجب آن است كه فرد محرم از استعمال حنا و رنگ مو ـ اگر زينت به شمار آيد ـ بلكه از هر چيزي كه زينت محسوب مي شود ، اجتناب كند .

3 . آية الله فاضل : حرمت محلّ اشكال است .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه اثرش تا حال احرام باقي مي ماند بنابر احتياط بايد خودداري كند ( مناسك فارسي ، ص 41 ) و در مناسك عربي ، ص 91 ، مطابق متن فرموده اند : اگر اثرش تا زمان احرام بماند بهتر است قبل از احرام حنا نبندد .

آية الله مكارم : اگر قصدش ادامه زينت براي حال احرام باشد اشكال دارد .

71

حنا و انگشتر كفّاره ندارد

169 412 ـ انگشتر به دست كردن و حنا بستن ، كفّاره ندارد . ^{( 1 )}

12 روغن ماليدن

دوازدهم ـ روغن ماليدن به بدن .

170 413 ـ ماليدن روغن به بدن اگرچه بوي خوش در آن نباشد ، بنابر احوط ^{( 2 )} بلكه اقوي ، حرام است .

171 414 ـ استعمال روغنِ داراي بوي خوش ، پيش از احرام ، اگر اثرش تا وقت احرام باقي مي ماند ، جايز نيست . ^{( 3 )}

172 415 ـ خوردن روغن اگر در آن بوي خوش ـ مثل زعفران ـ نباشد ، مانع ندارد .

173 416 ـ ماليدن روغن اگر از روي اضطرار و احتياج باشد ، مانعي ندارد . ^{( 4 )}

174 2/416 ـ استفاده از كرم هاي مختلف ـ نرم كننده ، ضد آفتاب ، تميز كننده و برطرف كننده خشكي لب و تاول هاي پا و كرم نرم كننده دست و صورت و بدون بو و الكل ـ در حال احرام جايز است يا خير ؟ ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي : بنابر احتياط استحبابي كفّاره اش يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 254 ) .

آية الله خويي : بلكه زينت نمودن به هر چيز باشد بر محرم حرام است و كفّاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است . ( مناسك ، مسأله 254 ) .

2 . آية الله خامنه اي : ماليدن روغن به اعضاي بدن و موي سر ، در حال احرام جايز نيست چه از قبيل كِرِم كه براي زينت زده مي شود و چه غير آن و چه معطر باشد يا نباشد .

3 . آية الله بهجت : در صورت ارتكاب و در صورت امكان تأخير احرام ، تا زمان زوال بوي خوش ، لازم است . ( مناسك شيخ ، ص24 ) .

آية الله خويي : فتواي معظّم له به دست نيامد .

آية الله سيستاني : ولي اگر در آن عطر نباشد بلكه خودش خوشبو باشد اشكال ندارد .

4 . آية الله سيستاني : محرم مي تواند روغني كه بوي خوشي ندارد براي مداوا استعمال كند و جايز است در حال ضرورت استعمال روغني كه خوشبو است يا بوي خوش در آن است .

5 . آية الله خامنه اي : جايز نيست .

آية الله سيستاني : جايز نيست مگر در موارد ضرورت .

آية الله مكارم : ماليدن هر نوع روغن و كرم به بدن خواه معطر باشد يا نه ، براي محرم جايز نيست ولي ماليدن انواع پمادهاي طبي بر بدن براي معالجه و درمان مانعي ندارد .

آية الله صافي : جايز نيست هر چند در آن بوي خوش نباشد ولي در حال اضطرار و ناچاري جايز است و در اين حال چنانچه بوي خوش در آن باشد ، كفاره آن يك گوسفند است هرچند از روي اضطرار بوده والله العالم .

آية الله نوري : در فرض سؤال كه بو ندارد جايز است .

72

ماليدن روغن كفّاره ندارد

175 417 ـ اگر در روغن بوي خوش نباشد ، در ماليدن آن كفّاره نيست . ^{( 1 )}

176 418 ـ اگر در روغن بوي خوش باشد ، كفاره آن ^{( 2 )} يك گوسفند است اگرچه از روي اضطرار ^{( 3 )}  باشد .

13 ازاله مو

سيزدهم ـ ازاله مو از بدنِ خود يا ديگري ، چه محرم باشد چه مُحِلّ .

177 419 ـ درحرمت ازاله مو ، ميان كم و زياد فرقي نيست و ازاله يك مو نيز حرام است . ^{( 4 )}

178 420 ـ ازاله مو اگر از روي ضرورت باشد ، مانع ندارد . ^{( 5 )}

179 421 ـ اگر در وقت غسل يا وضو ، ^{( 6 )} مويي بدون قصد كنده شود ، اشكال ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : تبريزي ، خويي و سيستاني : كفاره روغن مالي در صورتي كه از روي علم و عمد باشد ، ( آية الله تبريزي : چه بوي خوش در آن باشد يا نباشد . ) و يك گوسفند است و اگر از روي ناداني باشد ، كفّاره اش اطعام يك فقير است بنابر احتياط در هر دو مورد .

آية الله مكارم : احتياطاً يك گوسفند است .

2 . آية الله خامنه اي : بنابر احتياط ، كفاره ماليدن روغن خوشبو به بدن ، يك گوسفند است ، و در مورد روغن هاي غير خوشبو ، سير كردن يك فقير است ، اگرچه عدم وجوب كفاره در هر دو مورد بعيد نيست .

آية الله فاضل : اگر در روغن بوي خوش باشد كفّاره خوردن آن بنابر اقوي يك گوسفند است و در غير مصرفِ خوردن هم احتياطاً كفّاره را بدهد .

آية الله نوري : كفاره ماليدن روغن به بدن ، يك گوسفند است ، اگرچه از روي اضطرار باشد .

3 . آية الله بهجت ، آية الله تبريزي : كفّاره اش يك گوسفند است حتي در صورت ضرورت ، علي الأحوط .

آية الله فاضل : در حال اضطرار كفّاره ثابت نيست .

4 . آية الله سيستاني : بلكه حتي جزئي از يك مو .

5 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : گناه ندارد ولي كفّاره دارد .

6 . آية الله بهجت : يعني به سبب وضو يا غسل و اظهر عدم وجوب فديه است . ( مناسك شيخ ، ص24 ) .

آية الله سيستاني : يا تيمّم يا تطهير از خبث يا ازاله مانع از رسيدن آب وضو و غسل و مانند آن .

73

180 422 ـ در حرمت ازاله مو بين تراشيدن ، يا نوره ماليدن ، يا كندن ، يا قيچي كردن و . . . ، فرقي نيست .

ازاله مو از محرم توسط مُحل

181 423 ـ اگر محرم به اختياراً حاضر شود كه ديگري حتي اگر محل باشد ^{( 1 )} سر او را بتراشد ، مرتكب حرام شده و بايد كفّاره بدهد ، ولي چنانچه بدون اختيار او باشد ، كفّاره ندارد حتي بر مُحلّ مزبور .

كفّاره ازاله مو

182 424 ـ كفاره سر تراشيدن ، اگر ضروري ^{( 2 )} باشد ، دوازده « مُدّ » طعام است كه بايد به شش ^{( 3 )} مسكين بدهد ، يا سه روز روزه بگيرد ، يا يك گوسفند قرباني كند .

اندازه مدّ

« مُد » ، تقريباً يك چارك ( ده سير ) است .

183 425 ـ اگر تراشيدن از روي ضرورت نباشد ، بنابر احتياط واجب ^{( 4 )} بايد يك گوسفند كفّاره بدهد ؛ بلكه تعيّن گوسفند در اين صورت ، بعيد نيست .

184 426 ـ اگر محرم از زير هر دو بغل خود ، ازاله مو كند ، بايد يك گوسفند ذبح كند ؛ ^{( 5 )} بلكه اگر از زير

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : نسبت به مُحلّ مطلقا كفّاره اي نيست و نسبت به محرم اگر در موقع ازاله بي اختيار بوده و يا اسناد ازاله به محرم ولو تسبيباً محرز نباشد كفّاره ندارد .

2 . آية الله بهجت : اگر محرم با ضرورت و بدون ضرورت سر خود را بتراشد كفّاره اش يك گوسفند يا سه روز روزه يا اطعام ده مسكين است كه به هريك يك مد داده شود بلكه بنابر احتياط به هر كدام به مقداري كه سير شوند اگرچه بيش از يك مد باشد طعام داده شود . احتياط در رعايت اكثر از مدّ و اِشباع است . ( مناسك ، مسأله 260 و مناسك شيخ ، ص24 ) .

آية الله فاضل : يكي از سه چيز به نحو تخيير است .

آية الله گلپايگاني : كفاره ازاله مو از بدنِ خود ، چه در حال ضرورت و چه در غير ضرورت ثابت است الاّ در ازاله مو از بدنِ ديگري كه در حال ضرورت كفّاره ندارد .

3 . آية الله گلپايگاني : صدقه دادن ده مدّ به ده مسكين كفايت مي كند اگرچه دوازده مد به شش مسكين بهتر است . ( مناسك فارسي ، ص 42 ، مسأله 63 ) .

4 . آية الله بهجت : رعايت اين احتياط لازم نيست ( مناسك شيخ ص24 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، مكارم و نوري : كفّاره آن يك گوسفند است .

آية الله خامنه اي : اگر سر را عالماً عامداً بتراشد كفّاره آن يك گوسفند است .

5 . آية الله نوري : اگر از زير هر دو بغل ازاله مو كند احتياط آن است براي هر يك از بغل ها يك گوسفند كفّاره بدهد .

74

يك بغل هم ازاله مو كند ، احتياط ^{( 1 )} آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد . ^{( 2 )}

كفاره ازاله مو با دست به سر و ريش كشيدن

185 427 ـ اگر به سر يا ريش خود دست بكشد و يك مو يا بيشتر بيفتد ، بنابر احتياط ^{( 3 )} يك كف طعام صدقه بدهد .

186 428 ـ اگر كسي موي سر ^{( 4 )} را به غير تراشيدن ، ازاله كند ، بنابر احتياط بايد كفاره تراشيدن را بدهد .

187 429 ـ در موردي كه كنده شدن مو با كشيدن دست به سر و صورت كفّاره دارد ، فرقي بين عمد و سهو و غفلت نيست ^{( 5 )} به شرط آن كه دست كشيدن عمدي باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : اين حكم واجب است .

2 . آية الله بهجت : اگر موي زير هر دو بغل خود را بكند كفّاره اش يك گوسفند است بنابر اقوي و در كندن موي يك طرف ، سه مسكين را طعام بدهد . ( مناسك ، مسأله 260 ) .

آية الله سيستاني : اگر موي زير بغل را بكند حكم همين است و همچنين بنابر احتياط واجب اگر به وسيله ديگري ، غير از كندن ، موي آن را ازاله نمايد و اگر موي ريش يا غير آن را بكند كفاره آن يك مشت طعام است و اگر مُحرِم سر ديگري را تراشيد چه محرم باشد چه غير محرم كفّاره ندارد .

آية الله فاضل : سه فقير را اطعام كند .

آية الله گلپايگاني : كفاره ازاله مو از زير بغل ، يك گوسفند است . ( مناسك عربي ، ص 97 ـ مناسك فارسي ، مسأله 397 ) .

3 . به مسأله 421 مراجعه شود .

آية الله بهجت : يك كف از طعام صدقه بدهد و ساقط شدن مو به اين سبب با عدم اطمينان به ساقط شدن ، غير از ازاله غيرعمدّيه است كه فديه ندارد ، اگر چه هر دو جايز است . ( مناسك شيخ ، ص25 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد يك مشت طعام بدهد .

آية الله خامنه اي : احتياط آن است كه به قدر يك مشت گندم يا آرد و امثال آن بدهد اگرچه وجوب اين احتياط معلوم نيست .

آية الله سيستاني : خاراندن سر و بدن اشكال ندارد اگر مويي را نكند و خون خارج نشود ؛ و اگر بي جهت محرم دست به سر و ريش خود بكشد و مويي يا بيشتر بيافتد ، بايد يك مشت طعام كفّاره بدهد ولي اگر در وضو و مانند آن باشد چيزي بر او نيست .

آية الله مكارم : مقصود از يك كف طعام ، مقداري غذاست .

4 . آية الله بهجت : فرقي بين كندن و ماشين كردن و نوره گذاشتن نيست ، چه از سر باشد يا صورت يا مواضع ديگر .

آية الله خويي : بلكه واجب است . ( معتمد ، ج4 ، ص208 ) .

5 ـ آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله مكارم : يعني ميان سر و صورت فرقي نيست .

75

14 بيرون آوردن خون از بدن

چهاردهم ـ بيرون آوردن خون از بدن خود ^{( 1 )}

188 430 ـ بيرون آوردن خون از بدنِ ديگري ؛ مثل حجامت كردن او ، يا كشيدن دندان او ، حرام نيست . ^{( 2 )}

مسواك زدن در حال احرام

189 431 ـ بيرون آوردن خون از بدن با خراشيدن و مثل آن نيز جايز نيست ؛ ^{( 3 )} و همين طور است مسواك ^{( 4 )} زدن ، اگر از لثه خون خارج شود .

اضطرار به بيرون آوردن خون و خاراندن

190 432 ـ خارج نمودن خون در حال احتياج ^{( 5 )} براي حجامت و غير آن ، جايز است ؛ و همين طور است بيرون آوردن خون دمل در حال احتياج و خاراندن جَرَبِ آزار دهنده ، اگرچه خون خارج شود .

تزريق آمپول و خون گرفتن از بدن

191 433 ـ تزريق آمپول در حال احرام ، مانع ندارد ؛ ولي اگر موجب بيرون آمدن خون از بدن مي شود ، در غير حاجت و ضرورت ، ^{( 6 )} تزريق ^{( 7 )} نشود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به كاري كه بداند موجب آن مي شود ؛ زيرا اخراج احتماليِ خون ، محكوم به حرمت نيست ( مناسك شيخ ، ص28 ) .

آية الله خامنه اي ، آية الله سيستاني : به احتياط واجب .

2 . آية الله سيستاني : اگر آن ديگري محرم باشد ، احتياط مستحب ترك است و بر خود آن محرم ، جايز نيست ، بنابر احتياط واجب .

3 . آية الله مكارم : مكروه است در غير حال احتياج و ضرورت .

4 . آية الله بهجت ، آية الله خويي : بنابر احتياط واجب .

آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : مسواك كردن عيبي ندارد ، گرچه بداند خون خارج مي شود و كفّاره ندارد .

آية الله مكارم : در اين مسأله و مسأله قبل بنابر احتياط مستحب .

5 . آية الله خويي : در حال ضرورت يا رفع ناراحتي . ( مناسك ، مسأله 274 ) .

6 ـ آية الله فاضل : و در هر صورت كفّاره ندارد .

7 ـ آية الله بهجت : يعني اگر بداند كه چنين مي شود ، چنانكه گذشت در حاشيه قبل از مسأله 430 .

آية الله خامنه اي و آية الله سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست مگر در حال نياز .

آية الله مكارم : مكروه است .

76

192 434 ـ خون گرفتن از بدن با سرنگ در حال احرام ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 1 )}

اخراج خون كفّاره ندارد

193 435 ـ خون از بدن درآوردن ، كفّاره ندارد . ^{( 2 )}

15 ناخن گرفتن

پانزدهم ـ ناخن گرفتن :

194 436 ـ گرفتن بعضي از ناخن هم جايز نيست مگر موجب اذيّت باشد . ^{( 3 )}

195 437 ـ در عدم جواز ناخن گرفتن ، فرقي بين ناخن دست و پا و بين آلات ناخن گيري ـ قيچي يا چاقو يا ناخن گير ـ نيست ؛ و احتياط ^{( 4 )} واجب آن است به هيچ وجه ، حتي به سوهان و دندان ، ازاله ناخن نكند .

196 438 ـ مُحرِم مي تواند از غير محرم ناخن بگيرد ؛ و نيز محرم مي تواند ناخن محرم ديگر را به قصد تقصير بگيرد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . خون گرفتن از بدن محرم در حال ضرورت :

آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، فاضل ، سيستاني : جايز است ؛ آية الله مكارم : ادماء مطلقاً مكروه است .

در غير ضرورت :

آيات عظام : بهجت ، صافي ، فاضل و نوري : جايز نيست

آيات عظام : خامنه اي ، سيستاني : بنابر احتياط جايز نيست .

2 . آية الله تبريزي : كفّاره اش بنابر احتياط يك گوسفند است ؛ آية الله نوري : اگر اختياراً خارج كند .

آيات عظام : خامنه اي ، خويي و سيستاني : بنابر احتياط مستحب كفّاره اش يك گوسفند است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بنابر احوط و اولي كفاره آن يك گوسفند است .

3 . آية الله بهجت : ليكن محتمل است فديه بعضي از ناخنِ آزار رساننده ، قبضه اي از طعام باشد نه مدّ . ( مناسك شيخ ، ص28 ) .

آية الله تبريزي : در اين صورت گرفتن ناخن جايز است و از هر ناخني يك مشت طعام كفّاره بدهد ( مناسك ، مسأله 285 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : وكفّاره آن يك مدّ طعام است .

4 . آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : فرقي نيست و ازاله ناخن به هيچ وسيله جايز نيست .

آيات عظام : خامنه اي ، مكارم و فاضل : حرام است .

5 ـ آية الله سيستاني : ولي ناخن گرفتن در تقصير بنابر احتياط واجب كافي نيست .

77

16 كشيدن دندان

197 450 ـ شانزدهم ـ كندن دندان : ^{( 1 )}

هرچند بنابر احتياط خون نيايد ؛ و احتياط آن است كه يك گوسفند كفّاره بدهد .

198 451 ـ كندن دندان كه بر محرم حرام است ، شامل دندان ديگري نمي شود ، هرچند خون خارج شود .

199 452 ـ كشيدن دندان اگر ضرورت دارد ، مانع ندارد ، ولي علي الأحوط ^{( 2 )} كفّاره دارد .

17 كندن گياه و درخت حرم

هفدهم ـ كندن ^{( 3 )} درخت يا گياهي ^{( 4 )} كه در حرم روييده باشد .

200 453 ـ اگر گياه يا درختي بعد از منزل گرفتن روييده باشد ، اگر خودش آن را كاشته ، جايز است آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : جايز است مطلقاً و كفاره ندارد . ( با خون ريزي مكروه است ) .

آية الله خامنه اي : كشيدن دندان بدون خونريزي نه حرام است و نه كفاره دارد و در صورتي كه كشيدن دندان منجر به خونريزي شود بنابر احتياط واجب ممنوع است مگر در حال ناچاري و نياز .

آية الله صافي و آية الله گلپايگاني : حرام است مطلقاً هر چند خون نيايد .

آية الله بهجت : خون بيايد بدون ضرورت ، حرام است و در غير اين صورت جايز است . و در هر صورت مطلقاً كفاره ندارد .

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر خون نيايد ، مانع ندارد و كفاره هم ندارد و اگر خون بيايد اگر براي رفع ناراحتي بوده كفاره ندارد .

2 ـ آية الله بهجت : ولي كفارّه ندارد علي الأظهر ، حتّي در صورت غيرضرورت ، با خون انداختن اگرچه حرام است چنانكه گذشت . ( مناسك شيخ ، ص28 و 29 ) .

آية الله خامنه اي : مستحب است كه يك گوسفند كفاره بدهد .

آية الله تبريزي : كشيدن دندان ، اگر خون درنيايد ، مانع ندارد و كفاره هم ندارد و در صورتي كه خون بيايد ، اگر براي رفع ناراحتي بوده كفاره ندارد .

آية الله سيستاني : كفاره لازم نيست .

آية الله فاضل : كفاره ندارد .

آية الله مكارم : مطلقاً مانعي ندارد و كفّاره هم ندارد .

3 . آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، سيستاني ، فاضل ، نوري : و بريدن آن .

4 . آية الله سيستاني : حتي اگر اصل آن در خارج حرم و شاخه آن در حرم يا به عكس باشد .

78

را بكند ؛ ^{( 1 )} و اگر خودش آن را نكاشته ، بنابر احتياط ^{( 2 )} آن را قطع نكند ، گرچه اقوي جواز است .

201 454 ـ اگر گياهي بعد از منزل گرفتن روييده ، ولي خودش آن را نكاشته باشد ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 3 )} آن را قطع نكند .

202 455 ـ اگر منزلي خريده باشد كه داراي درخت و گياه است ، نبايد آن را قطع كند . ^{( 4 )}

203 456 ـ قطع درختان ميوه و درخت خرما ^{( 5 )} و گياه « اذخر » ، مانع ندارد .

204 457 ـ اگر كسي درختي را كه نبايد كنده شود ، بكند ، احتياط آن است كه ^{( 6 )} اگر بزرگ باشد ، يك گاو ، و اگر كوچك باشد ، يك گوسفند ، كفّاره بدهد . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : اختصاص به محرم ندارد و فرقي بين كاشتن خود شخص و ديگري در اين صورت نيست ، ولي اگر گياه يا درختي را خود شخص كاشته باشد مي تواند قطع كند ، هرچند در ملك ديگري باشد .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي و گلپايگاني : مانعي ندارد كندن درخت و گياه در اين صورت .

3 . نظريه آيات عظام در مسأله قبل گذشت .

آية الله سيستاني ، آية الله نوري : قطع آن جايز است .

آية الله بهجت : نظر ايشان در حاشيه مسأله قبل گذشت .

آيات عظام خويي ، مكارم : اين احتياط واجب نيست بلكه مستحب است .

4 . آية الله نوري : منزلي كه در آن سكونت كرده ولو نخريده باشد .

آية الله گلپايگاني : متعرض اين فرع نشده اند .

آية الله مكارم : تنها قطع درختان و گياهان خودرو كه قبل از بنا در آن بوده حرام است و غير آن حرام نيست .

5 . آية الله فاضل : ميوه هاي آن ها و شاخه هايي از آن ها را كه در كمّيت يا كيفيّت ميوه تأثير مي گذارد مي تواند قطع كند اما خود آن ها را نبايد قطع كند .

آية الله مكارم : قطع درختان ميوه اگر خودرو باشد خالي از اشكال نيست .

6 . آية الله بهجت : در صورتي كه در درخت كوچك و در بعض درخت رعايت عدم نقصان از قيمت بشود . ( مناسك شيخ ، ص30 ) .

7 . آية الله نوري : واجب است .

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني : كفّاره كندن درخت از بيخ ، ( آية الله سيستاني : بنابر احتياط ) قيمت همان درخت است و كفاره قطع مقداري از آن ، قيمت همان مقدار است . و كندن علف يا قطع آن كفّاره ندارد .

آية الله صافي : و ظاهر آن است كه اگر گاو يا گوسفند را به قصد ما في الذمّه ، از عين آن ها يا قيمت درخت ، بدهد و قيمت درخت ، بيشتر نباشد كافي است .

آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : در هر دو صورت احتياط يك گاو است .

آية الله خامنه اي : كندن گياه و بوته هاي خشك حرم كفاره ندارد ولي واجب است استغفار كند ، اما اگر درختي را كه بريدن آن حرام است ، ببرد ، بنابر احتياط واجب بايد يك گاو كفاره بدهد .

79

205 458 ـ اگر قسمتي از درخت را قطع كند ، بايد بنابر اقوي ، ^{( 1 )} قيمت آن را كفّاره بدهد .

206 459 ـ در قطع گياه ، جز استغفار كفّاره نيست . ^{( 2 )}

207 461 ـ احكام ذكر شده براي قطع درخت و گياه حرم ، مختص به محرم نيست ، بلكه براي همه افراد ثابت است .

208 462 ـ اگر در هنگام راه رفتنِ متعارف ، گياهي قطع شود ، اشكالي ندارد . ^{( 3 )}

18 سلاح در بر داشتن

209 463 ـ هجدهم ـ سلاح در برداشتن ^{( 4 )} ، بنابر احوط ؛ مثل شمشير ، نيزه و تفنگ و همه آلات جنگي مگر براي ضرورت . و مكروه است همراه داشتن سلاح در صورتي كه در تن نباشد مگر اين كه ظاهر نباشد ، و احوط ترك آن است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به ذيل مسأله قبلي مراجعه شود .

آية الله سيستاني : بلكه احوط است .

2 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : كفّاره ندارد . ( مناسك ، ص 114 ) .

3 . آية الله بهجت : درصورت عدم ضرورت با علم به قطع ، احتياط شود .

4 . پوشيدن و دربرداشتن سلاح :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم : حرام است مگر براي ضرورت .

حمل سلاح بدون صدق پوشيدن :

آية الله بهجت : جايز است و كفاره ندارد

آيات عظام : خامنه اي ، تبريزي ، خويي ، جايز نيست ؛ آية الله صافي و آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط جايز نيست ؛ آية الله سيستاني : اگر مسلح بودن صدق كند ، جايز نيست .

نظر ساير آيات عظام ، موافق متن است .