بخش 5

111

دوم : طواف

وجوب طواف …113

شرايط و مقدمات طواف …116

كيفيت طواف …133

قطع و تدارك طواف …157

نيابت و استنابه در طواف …166

احكام خاص بانوان در طواف …169

طواف مستحب و نماز آن …175

آداب و مستحبات طواف …179

113

فصل اول

وجوب طواف

1 ـ ركنّيت طواف و حكم ترك آن

اولين عمل عمره بعد از احرام ، طواف است .

307 550 ـ طواف عبارت است از : « هفت مرتبه گرد خانه كعبه گرديدن » و هر دور از آن « شوط » نام دارد ؛ پس طواف ، عبارت از هفت شوط است .

ترك سهوي طواف

553 ـ اگر كسي طواف را سهواً ترك كند ، ^{( 1 )} لازم است هر وقت كه باشد ، ^{( 2 )} آن را به جا آورد ؛ و اگر به محل خود برگشته و نتواند به مكه برگردد ، يا مشقت داشته باشد ، بايد نايب بگيرد . ^{( 3 )}

نقصان طواف و مراجعت به وطن

308 557 ـ اگر كسي طواف او ناقص بوده ولي تا بعد از مراجعت به وطن ، متذكر نقصان نشود ، احتياط ^{( 4 )} آن است كه براي تدارك بازگردد ؛ واگر نتوانست يا مشكل باشد ، نايب بگيرد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : يا آن را به طور صحيح انجام نداده .

2 ـ آية الله فاضل : وسعي را نيز بنابر احتياط اعاده كند .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر قبل از فوت وقتِ طواف متذكر شود ، بايد تا وقت نگذشته قضا كند .

آية الله مكارم : و در اين مدّت چيزي بر او حرام نيست و احتياط آن است كه يك گوسفند قرباني به مكه بفرستد و اگر فرستادن به مكه ممكن نيست در محل خود قرباني كند .

4 ـ آية الله بهجت : و اگر متذكّر نشود مگر بعد از مراجعت به وطن خود ، پس نايب مي گيرد . ( مناسك شيخ ، ص42 ) .

آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني : بايد برگردد .

آية الله سيستاني : اگر نتواند باقيمانده را خود به جا آورد ، اگرچه به اين علت باشد كه پس از رجوع به وطن يادش آمده ديگري را نايب خود قرار دهد و به هر حال نماز طواف را بايد خودش هر جا هست بعد از طواف نايب بخواند .

5 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و در اين صورت نيز بنا بر احتياط واجب هدي بفرستد و احوط آن است كه شتر باشد ( مناسك فارسي ، مسأله 104 ) .

آية الله مكارم : و احتياط آن است يك گوسفند در مكّه قرباني كند و اگر نتوانست در شهر خودش قرباني كند .

114

انجام سعي قبل از طواف

309 559 ـ اگر كسي قبل از انجام طواف ، سعي را به جا آورد ، احتياط واجب ^{( 1 )} آن است كه علاوه بر طواف و نماز آن ، سعي را هم به جا آورد .

تذكر نسيان طواف در سعي

310 560 ـ اگر كسي هنگام سعي ، متذكر شود كه طواف را به جا نياورده ، بايد سعي را رها نموده ، طواف را به جا آورد ، سپس سعي را اعاده كند . ^{( 2 )}

2 ـ مباحات و محذورات هنگام طواف

311 562 ـ در حال طواف ، تكلم و خنده و شعر خواندن ، جايز ، ولي مكروه است ؛ و مستحب است در حال طواف ، مشغول دعا و ذكر خدا و تلاوت قرآن باشد .

اكل و شرب در حال طواف

312 563 ـ اكل و شرب در حال طواف ، مانع ندارد .

خواندن نماز مستحب در حال طواف

313 564 ـ در حال طواف ، خواندن نماز مستحب چه حكمي دارد ؟ ^{( 3 )}

طواف با علم به تماس با نامحرم

314 565 ـ اگر شخصي در حال طواف با علم به حرمت ، از روي شهوت با بدن زني تماس حاصل نمايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : خامنه اي ، سيستاني ، فاضل : بايد سعي را اعاده نمايد .

آية الله مكارم : اين احتياط در مورد سعي مستحب است .

2 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر قبل از شوط چهارم سعي يادش بيايد كه طواف به جا نياورده ، سعي را رها كند و طواف را به جا آورد و سپس سعي را انجام دهد و اگر بعد از اتمام شوط چهارم بوده ، آن را قطع كند و بعد از انجام طواف ، سعي را اتمام و به احتياط واجب آن را اعاده نمايد . ( آداب و احكام حج ، م667 ) .

3 . آيات عظام : بهجت ، سيستاني ، فاضل و مكارم : مانعي ندارد .

آيت الله خامنه اي : اگر بتواند جمع بين قصد طواف و قصد نماز مستحبي در حال طواف نمايد اشكال ندارد .

آيت الله تبريزي : مشروعيت آن ثابت نيست ، والله العالم .

آيت الله صافي : احوط ترك آن است ، والله العالم .

115

هر چند كار حرامي كرده ولي مضر به طواف نيست ^{( 1 )} و اگر كاري كه موجب كفّاره است انجام دهد ، بايد كفّاره بدهد . ^{( 2 )}

پا گذاردن روي اشياء در حال طواف

315 566 ـ پا گذاردن روي احرامي ديگران ^{( 3 )} و چيزهايي كه از افراد در مطاف مي افتد ـ از قبيل ساعت و غيره ـ موجب بطلان طواف نمي شود . ^{( 4 )}

احرام و طواف در لباس غيرمخمّس

احكام خمسِ مربوط به طواف ، در قسمت خمس در پايان كتاب ذكر شده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : اما اگر اين عمل با علم و عمد انجام شده و موجب انزال شده ، علاوه بر گناه بايد يك شتر كفّاره بدهد و نسبت به طواف ، حكم محدث شدن در اثناي طواف را دارد كه در مسأله 580 آمده است .

2 ـ آية الله تبريزي : چنانچه موجب تماس ، مشي در حال طواف باشد ، طوافش اشكال دارد .

آية الله فاضل : اما اگر موجب انزال شود طوافش باطل و كفّاره هم دارد .

آية الله مكارم : اگر لمس از روي لباس باشد گناه كرده ولي كفّاره ندارد .

3 . آية الله گلپايگاني : ولي نبايد اذيت ديگران رافراهم آورد .

آية الله مكارم : ولي عمداً اين كار را نكند مگر مانع عبور باشد .

4 ـ آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : ولي عمداً پا روي آن نگذارد .

116

فصل دوم

شرايط و مقدمات طواف

واجبات طواف ، بر دو گونه است :

اول : مقدمات و شرايط پنج گانه طواف :

1 ـ نيّت

« نيّت » يعني انجام طواف با قصد خالص براي خداوند متعال .

توضيح كلّي نيت در عبادات

316 567 ـ به زبان آوردن و از قلب گذراندن نيت ، لازم نيست ؛ و همين كه بنا دارد عمل را براي خداوند به جا آورد ، كفايت مي كند ؛ و نيت در عبادت با كارهاي ديگر در اين جهت يكسان است ؛ پس همان طور كه قصد انسان هنگام آب خوردن ، معلوم و محقق است ، عبادت نيز همين گونه است .

لزوم اخلاص در نيت

317 568 ـ طواف و هر عبادتي ، بايد براي اطاعت خداوند متعال بجا آورده شود ؛ و فارق بين عبادت و غير آن ، همين خصوصيت است . ^{( 1 )}

مراتب تحقق قصد قربت

318 569 ـ براي صحيح بودن عمل از جهت قصد قربت ، كافي است كه آن را براي خداي متعال ، يا براي اطاعت امر او جلّ جلاله ، يا براي ترس از جهنم ، يا شوق به رسيدن به بهشت و ثواب ، به جا آورد .

حكم ريا

319 570 ـ اگر كسي در انجام طواف يا ساير اعمال عمره و حج ريا كند ؛ يعني عمل خود را خداي ناكرده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 و2ـ آية الله سيستاني : در عبادت معتبر است كه براي تذلّل و كرنش در پيشگاه خداوند انجام داده شود ؛ خواه اطاعت صدق كند يا نكند .

117

براي نشان دادن و به رخِ ديگري كشيدن ، و خوب جلوه دادن ، به جا آورد ، طواف و هرچه را كه اين طور به جا آورده ، باطل است و علاوه بر آن خداي جليل را هم معصيت نموده است .

320 571 ـ ريا بعد از اتمام عمل ، باعث بطلان عمل نمي شود ولي در هر حال ، معصيت است .

بطلان عمل با شركت رضاي غير

321 572 ـ اگر در عملي كه براي خدا مي آورد ، رضاي ديگري را هم شريك كند و خالص براي خدا نباشد ، عمل او باطل است .

شك در قصد طواف

322 574 ـ اگر كسي در حال طواف ، بدون قصد ـ مثلاً بخواهد كسي يا چيزي را از زمين بردارد ـ گامي به طرف جلو بردارد اگر توجه به طواف ندارد ، و نمي داند كه آيا آن مقدار مسافت را بدون قصد طواف آمده است يا نه ، بايد آن مقدار را احتياطاً تدارك كند . ^{( 1 )}

شك در نيّت نيابت در طواف

323 575 ـ اگر شخصي در اثناي طواف شك كند كه آيا طواف را به نيت منوبٌ عنه آغاز كرده يا به نيت خودش ، احتياط آن است كه طواف را به نيت منوبٌ عنه اتمام كند و پس از نماز آن ، طواف و نماز را اعاده كند . ^{( 2 )}

2 ـ طهارت از حدث

دوم ـ طهارت از حدث اكبر ( جنابت ، حيض و نفاس ) ، و از حدث اصغر ؛ يعني با وضو باشد .

324 576 ـ در عمره و حج ، طهارت از حدث اكبر و اصغر ، در تمامي طوافهاي آن ـ اعم از طواف عمره ، طواف حج و طواف نساء ـ شرط است .

عدم لزوم طهارت در طواف مستحبي

325 577 ـ طهارت از حدث اكبر و اصغر ، در طواف مستحبي شرط نيست ، هرچند جنب يا حايض ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام بهجت ، سيستاني ، فاضل : به شك خود اعتنا نكند .

آية الله تبريزي ، آية الله مكارم : اگر قصد طواف ولو اجمالاً داشته باشد كافي است .

2 ـ آية الله بهجت : مي تواند طواف را به نيت منوبٌ عنه تمام كند . ( استفتائات جديد )

آية الله خامنه اي ، آية الله فاضل : مي تواند طواف مزبور را به نيّت منوبٌ عنه اتمام كرده و پس از نماز آن را با نماز ، اعاده كند و مي تواند آن را رها نموده و طواف را به نيابت از منوب عنه از سر بگيرد .

آية الله سيستاني : بايد طواف را به نيت نيابت از سر بگيرد .

118

جايز نيست در مسجدالحرام وارد شوند ، ولي اگر با غفلت يا نسيان ، طواف مستحب انجام دادند ، طواف آنها صحيح است . ^{( 1 )}

بطلان طواف با حدث

326 579 ـ اگر شخصي عمداً ، يا جهلاً ، يا از روي غفلت يا نسيان ، با حدث اكبر يا اصغر ، طواف كند ، طواف او باطل است .

بطلان وضو بعد از شوط چهارم

327 580 ـ اگر در اثناي طواف ، حدث عارض شود ، اگر پس از تمام شدن دور چهارم باشد ، بايد طواف را قطع كرده ، بعد از تحصيل طهارت ، از همانجا كه آن را قطع كرده ، اتمام كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خامنه اي : در طواف مستحبي وضو لازم نيست ولي به احتياط واجب در حال جنابت و حيض يا نفاس ، طواف صحيح نيست .

2 . اگر حدث بعد از اتمام دور چهارم باشد

آيات عظام : بهجت ، خويي ، سيستاني ، فاضل : اگر حدث بدون اختيار باشد ، بعد از طهارت ، طواف را تكميل مي كند و اگر با اختيار باشد احتياطا اتمام و اعاده مي كند .

آيات عظام : امام خميني ، تبريزي ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : بعد از طهارت طواف را تكميل مي كند .

آية الله خامنه اي : با بقاي موالات تكميل مي كند و با زوال آن ، احتياطاً تكميل و اعاده مي كند و مي تواند يك طواف به نيّت اعم از اتمام و اعاده انجام دهد .

و اگر حدث قبل از نصف يا اتمام دور چهارم باشد :

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، مكارم : اگر قبل از نصف باشد ( آية الله سيستاني : قبل از چهارم ) بعد از طهارت ، طواف را اعاده كند .

آية الله خامنه اي : اگر حدث مابين سه و نيم تا چهار عارض شود حكم فرض قبلي را دارد و اگر قبل از سه و نيم عارض شود پس از طهارت طواف را اعاده كند .

امام خميني و آية الله نوري : بنابر احتياط واجب طواف اول را تكميل و نماز مي خواند اعاده مي كند .

آيات عظام : صافي ، فاضل ، گلپايگاني : قبل از سه و نيم ، بعد از طهارت طواف را اعاده كند . و طبق نظر اين مراجع اگر بعد از 5/3 و قبل از اكمال چهار باشد : بعد از طهارت ، بنابر احتياط ( آية الله فاضل : بنابر فتوي ) طواف اول را تكميل و بعد از نماز آن ، طواف را اعاده كند .

طبق نظر همه مراجع از سرگيري طواف بعد از زوال موالات ، جايز است ؛ فقط طبق نظر :

آيات عظام : امام خميني ، صافي ، فاضل : اگرطواف قطع شده چهار شوط كامل بوده است ، بايد طوافِ اول ، تكميل و نماز آن خوانده شود .

از سرگيري طواف با بقاي موالات طبق نظر مراجع ذيل جايز است :

آيات عظام : بهجت ، فاضل ، مكارم ، نوري ، خويي

و آية الله صافي و آية الله گلپايگاني ( با رعايت تكميل بعد از شوط چهارم ) .

تذكر : طبق نظر مراجعي كه از سرگيري را جايز مي دانند ، رعايت تفصيل بين نصف و كمتر از نصف ، احتياطي است .

119

بطلان وضو قبل از شوط چهارم

328 581 ـ اگر عروض حدث پيش از تمام شدن دور چهارم باشد ، بنابر احتياط واجب طواف را اتمام و اعاده كند و اين حكم ، در حدث اصغر است . ^{( 1 )}

حدث اكبر در اثناي طواف

329 582 ـ اگر در اثناي طواف ، حدث اكبر ـ مثل جنابت ^{( 2 )} يا حيض ـ عارض شود ، بايد فوراً از مسجدالحرام بيرون رود ، و اگر پيش از تمام شدن دور چهارم ^{( 3 )} حدث عارض شده ، طواف را با طهارت اعاده كند .

شك در حدث و طهارت

330 583 ـ اگر بعد از طهارت ، در پيدايش حدث شك كند ، بنابر طهارت بگذارد ؛ ولي اگر بعد از حدث ، در تحصيل طهارت شك كند ، بنابر حدث بگذارد و طهارتِ لازم را تحصيل نمايد .

شك در طهارت بعد از طواف

331 584 ـ اگر بعد از تمام شدن طواف ، شك كند كه آيا وضو يا غسل داشته يا نه ، ^{( 4 )} طواف او صحيح است ، ولي براي اعمال بعد ، بايد تحصيل طهارت نمايد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود .

2 ـ نظريه آيات عظام در دو مسأله قبل گذشت كه فرقي بين حدث اصغر و جنابت نگذاشته اند .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط در هر دو صورت ( قبل و بعد از شوط چهارم ) اين است كه بعد از پاكي يك طواف كامل به نيّت اعم از تمام و اتمام به جا آورد .

آية الله خامنه اي ، آية الله فاضل : به تفصيلي كه در حاشيه مسأله 580 آمده است عمل شود .

آية الله سيستاني : در مورد حيض در حال طواف به ذيل مسأله 580 مراجعه شود .

4 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر بعد از حدث اصغر شك كند در اين كه قبل از طواف غسل كرده يا نه ، بايد غسل كرده و طواف را اعاده كند و براي اعمال آتيه وضو بگيرد . ( منهاج الصالحين ، ج1 ، مسأله 209 ) .

120

شك در وضو و غسل در اثناي طواف

332 585 ـ اگر در اثناي طواف شك كند كه وضو داشته يا نه ، بايد وضو بگيرد ؛ و اگر شك ، بعد از اتمام دور چهارم بوده ، تتمه طواف را به جا آورد ؛ و اگر قبل از اتمام دور چهارم باشد ، بنابر احتياط واجب ، طواف را اتمام و اعاده كند . ^{( 1 )}

333 586 ـ در تمام صورت هايي كه گفته شد در صورت شك ، « بنابر طهارت بگذارد » يا « طوافش صحيح است » ، بهتر است كه با شك در وضو ، تجديد وضو كند ؛ و با شك در غسل ، رجاءً غسل به جا آورد ؛ چون ممكن است كه بعداً معلوم شود كه طهارت نداشته و اشكال پيدا شود .

شك در غسل كردن در اثناي طواف

334 587 ـ اگر طواف كننده در اثناي طواف ، در انجام غسل جنابت يا حيض يا نفاس شك كند ، بايد فوراً از مسجدالحرام بيرون برود ، و غسل كند ؛ ^{( 2 )} اگر بعد از اتمام شوط چهارم شك كرده ، باقيمانده طواف را به جا آورد و احتياط در اعاده است ؛ ولي اگر قبل از دور چهارم شك كرده ، طواف را اعاده نمايد . ^{( 3 )}

طواف با وضوي باطل

335 588 ـ اگر حج گزار در عمره تمتع ، بعد از تقصير متوجه شود كه وضوي او باطل بوده يا وضو نداشته و با اين حال طواف كرده و نماز طواف خوانده است ، طواف و نماز را اعاده كند و عمره او صحيح است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شك در وضو يا غسل در اثناي طواف :

آيات عظام : تبريزي ، خويي ، بهجت ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني ، فاضل ، خامنه اي ، نوري ، مكارم : اگر قبلاً وضو و غسل نداشته و شك در تحصيل آن دارد ، بايد بعد از طهارت طواف را اعاده نمايد .

و اگر قبلاً وضو داشته : و شك در باطل شدن آن دارد بنابر طهارت مي گذارد .

2 . آية الله خامنه اي : و برگردد و طواف را اعاده نمايد .

3 . جهت تفصيل نظر آيات عظام به ذيل مسأله 585 مراجعه شود .

4 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي : و بنابر احتياط ، بعد از آن سعي و تقصير را نيز اعاده كند و تا تقصير نكرده احكام محرم را مراعات كند .

وآية الله بهجت اضافه مي فرمايد : و در صورتي كه بطلان از جهت جهل به حكم نبوده ، تقصير قبلي كفّاره ندارد . ( مناسك ، س85 و170 ) .

آية الله خويي : بايد لباس دوخته را بيرون بياورد و سعي و تقصير را نيز اعاده كند و در فرض گذشت زمان تدارك ، حجش باطل است . ( المسائل الشرعيه ، ص342 و351 و357 ) .

آية الله سيستاني : اگر قبل از گذشتن وقت يادش آمد بايد آن را جبران كند و بعد از آن سعي و تقصير را نيز اعاده كند و تا اعمال را انجام نداده است از محرّمات احرام اجتناب نمايد و اگر بعد از گذشتن وقت تدارك متوجّه شود ، در صورت سهو و نسيان ، اعاده طواف كافي است و در صورت جهل حجّش باطل است و به احتياط واجب بايد يك شتر قرباني بدهد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در فرض مذكور ( كه بعد از تقصير و قبل از شروع اعمال حج فهميده ) بايد پس از وضو طواف و نماز و سعي و تقصير را اعاده كند . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص478 ، مسأله 47 ) .

آية الله مكارم : احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

121

معذور از وضو و غسل

336 593 ـ معذور از انجام وضو و غسل ، ^{( 1 )} واجب است بدل از وضو يا بدل از غسل ، تيمم كند . ^{( 2 )}

حدث اصغر بعد از تيمم بدل از غسل

337 594 ـ اگر بعد از تيممِ بدل از غسل ، حدث اصغر عارض شود ، ^{( 3 )} بايد براي حدث اصغر ، تيمم كند و براي حدث اكبر تيمّم لازم نيست ؛ و تا حدث اكبر ديگري براي او حاصل نشده و عذرش باقي است ، همان تيمم اول ، كافي است ، ولي بنابر احتياط تيمم بدل از غسل را هم انجام دهد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اگر عذر داشته باشد و نتواند صبر كند تا عذر برطرف شود .

آية الله فاضل : بنابر احتياط بايد صبر كند تا عذر او برطرف شود و اگر از زوال عذز مأيوس شد با تيمم طواف كند ، بلي قبل از يأس زوال عذر مي تواند رجاءً با تيمم طواف نمايد پس اگر تا آخر عذر او ادامه داشت به آن طواف اكتفا كند .

2 ـ آية الله تبريزي : در صورت معذور بودن از غسل و مأيوس شدن از توانايي بر غسل ، واجب است با تيمم طواف كند و احوط اولي اين است كه نايب نيز بگيرند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در غسل غير جنابت ، علاوه بر تيمم بدل از غسل در صورت تمكن ، بايد وضو هم بگيرد وگرنه بايد يك تيمم ديگر به جاي وضو به جا آورد و جنب متيمّم بنا بر احتياط مستحب نايب هم بگيرد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 476 ) .

3 ـ آية الله بهجت : احوط جمع بين وضو يا تيمّم بدل از آن و تيمّم بدل از حدث اكبر است . ( ذخيره ، ج1 ، ص199 ) .

4 ـ آية الله تبريزي : اگر بدل از غسلِ جنابت ، تيمم كرد و بعد حدث اصغر عارض شد ، چنانچه عذرش باقي است ، بايد بدل از غسل تيمم كند و احتياط مستحب آن است كه بين تيمم و وضو جمع كند ؛ و اگر براي حدث اكبرِ ديگر غير از جنابت تيمم كرد و بعد حدث اصغر عارض شد بايد بدل از غسل تيمم كند و بنابر احتياط وضو هم بگيرد و اگر متمكن از وضو هم نبود بايد تيمم ديگري بدل از وضو بنمايد .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط بايد بار ديگر تيمّم بدل از غسل كند .

آية الله خويي : لازم است تيمم بدل از غسل بكند . ( منهاج ، مسأله 381 ) .

122

338 595 ـ معذور از انجام وضو يا غسل ، بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} در صورتي كه اميد بر طرف شدن عذرش را دارد ، بايد تا هنگام تنگ شدن وقت يا قطع اميد ، صبر كند .

فرض كفايت طواف و نماز با تيمّم

339 596 ـ اگر معتمر جنب باشد و آب براي او ضرر داشته باشد ، يا آب موجود نباشد و يا اگر بخواهد آب بيابد و غسل كند وقت عمره مي گذرد ، طواف و نماز با تيمم كافي و مجزي است و نايب گرفتن لازم نيست . ^{( 2 )}

انجام عمره بدون وضو و احرام جديد

340 598 ـ شخصي عمره مفرده اي به نيابت از پدرش انجام داده و روز بعد به نيابت مادرش محرم مي شود و در اثناي آن ، متوجه مي شود كه در عمره اوّل طواف و نماز آن را بدون وضو انجام داده است ، وظيفه او در اين صورت چيست ؟ ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : افضل و احوط تأخير است ولي اظهر جواز مبادرت است . ( ذخيره ، ج1 ، ص196 ) .

آية الله خامنه اي : چنانچه بداند تا پيش از پايان وقت طواف عذرش برطرف مي شود ؛ بايد تا هنگام برطرف شدن عذر صبر كند .

آية الله خويي : اگر احتمال بقاي عذر تا آخر وقت مي دهد مي تواند صبر نكند ولي اگر بعداً كشف خلاف شد بايد اعاده نمايد بلي اگر عذرش نبودِ آب باشد بايد فحص كند ، به تفصيلي كه در رساله عمليه مذكور است .

آية الله سيستاني : اگر وقت تنگ نباشد تيمّم جايز نيست مگر اين كه از بر طرف شدن عذر مأيوس باشد يا احتمال دهد در صورت تأخير از انجام تيمّم نيز عاجز شود .

آية الله گلپايگاني : با علم به بر طرف شدن عذر ، انتظار واجب است و در غير اين صورت تأخير بنا بر احتياط مستحب است . ( وسيلة النجاة ، احكام التيمم ) .

2 ـ آية الله بهجت : اگر طواف با تيمم در آخر زمان تمكّن از مباشرت واقع شود . ( مناسك شيخ ، ص36 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط نايب هم بگيرد .

3 . آية الله بهجت : به قصد وظيفه ابتداء يك طواف و نماز آن انجام دهد و بعد طواف و سعي و تقصير كند و اگر عمره دوّم به نذر يا استيجار بر او واجب شده بوده احتياطاً اعاده كند .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط طواف و نماز آن را قضا نمايد و پس از آن تمام اعمال عمره مفرده به قصد ما في الذمه انجام دهد ، والله العالم

آية الله خامنه اي : بايد طواف و نماز عمره اول را اعاده نمايد و احرام دوم نيز صحيح است .

آية الله سيستاني : احرام دوّم باطل است و بايد همه اعمال عمره اوّل را اعاده كند .

آية الله صافي : در فرض سؤال ، طواف و نماز و سعي و تقصير عمره اي را كه به نيابت پدر انجام داده اعاده نمايد ، والله العالم

آية الله فاضل : ابتدا طواف و نماز طواف عمره سابق را بجا آورد سپس اعمال عمره فعلي را انجام دهد .

آية الله مكارم : طواف و نماز عمره اوّل را اعاده مي كند و عمره دوّم را به قصد رجا ادامه مي دهد ( توجّه داشته باشد كه در يك ماه قمري بيش از يك عمره نمي توان انجام داد مگر اين كه بر نيّت رجا ؛ يعني به اميد اين كه مطلوب باشد ) .

آية الله نوري : بعد از اتمام عمره دوّم طواف و نماز آن را كه از عمره اوّل بجا مانده است بجا بياورد صحيح است .

123

طواف با بر عهده بودن غسل مس ميت

341 600 ـ اگر عمره گزار بعد از اعمال بفهمد غسل مس ميت به گردنش بوده ، اگر بعد از مس ميت ، غسل جنابت ^{( 1 )} كرده ، از مسّ ميت كفايت مي كند و عملش صحيح است و گرنه بايد طواف و نماز آن را اعاده كند .

عدم كفايت غسل حيض و جمعه از جنابت

342 601 ـ غسل حيض و جمعه و امثال آنها ، كفايت از غسل جنابت نمي كند . ^{( 2 )}

ترك تيمم با موظف بودن به وضوي جبيره اي و تيمم

343 602 ـ كسي كه وظيفه او وضوي جبيره اي و تيمم بوده ، اگر جهلا بدون تيمم ، اعمال عمره را انجام داده است ، اعاده طواف و نماز آن ، كفايت مي كند . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 599 ( در مناسك محشاي حج ) مراجعه شود .

آيت عظام تبريزي ، خويي و فاضل : يا غير غسل جنابت از اغسال واجبه يا اغسالي كه استحباب آنها ثابت شده مثل غسل جمعه يا غسل احرام يا غسل دخول مكّه و غير آن .

2 ـ آية الله بهجت : كفايت غسل واجب كه انجام داده است از آن بعيد نيست ، اگرچه احوط خلاف آن است و در كفايت غسل مستحب از آن اشكال است ، احتياط ترك نشود . ( وسيله ، ص59 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : بلكه اگر غيراز جنابت نيز ، يكي از آنها راقصدكرده باشد اقوي كفايت است . بنابراين ، اعمالي كه بعد از غسل حيض يا جمعه انجام داده ، تمام آنها صحيح است و فقط نمازهايي كه بعد از جنب شدن و قبل از اولين غسل حيض يا جمعه خوانده باطل و قضا دارد .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط كفايت نمي كند .

3 ـ به مسأله 588 مراجعه شود .

آيات عظام تبريزي و خويي : سعي و تقصير را هم بايد اعاده كند .

آية الله سيستاني : اگر وقت تدارك باقي است بايد طواف و سعي و تقصير را اعاده كند و اگر وقت تدارك گذشته است حجّش محكوم به بطلان است مگر اين كه در كفايت وضو ، به غير رجوع كند ، با رعايت الأعلم فالأعلم ، اگر از موارد رجوع باشد .

124

جواز و عدم جواز بدار

344 2/602 ـ آيا بدار براي معذورين از طهارت مائيّه و نيز ديگر معذورين جايز است يا نه ؟ و بر فرض جواز اگر قبل از انقضاي وقت عذرش برطرف شد اعاده لازم است يا نه ؟ ^{( 1 )}

مسلوس و مبطون

صحت حج افراد مسلوس و مبطون

345 604 ـ افرادي كه مبتلا به خروج مدفوع و يا بول هستند ، با رعايت وظيفه اي كه براي وضو و نماز دارند ، عملشان صحيح است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : جايز است مگر علم به برطرف شدن عذر داشته باشد .

آية الله تبريزي : اگر مأيوس بود بدار جايز است و در تيمم براي نماز در اين صورت اعاده واجب نيست و در غير نماز و تيمم آن در صورت رفع عذر در وقت اعاده لازم است . والله العالم .

آية الله خامنه اي : بعد از دخول وقت عمل مشروط به طهارت ، بدار جايز است حتي با رجاء ارتفاع عذر در اثناي وقت اگرچه احوط در صورت اخير ترك بدار است ، و در هر صورت اگر عمل را انجام داد و بعداً اتفاقاً عذر در اثناي وقت برطرف شد ، اعاده واجب نيست ، ولي با علم به ارتفاع عذر در اثناي وقت بدار صحيح نيست و بايد تا ضيق وقت منتظر بماند .

آية الله سيستاني : بدار در صورت يأس جايز است و اعاده لازم نيست هرچند در وقت ، عذر برطرف شود .

آية الله صافي : در فرض سؤال اگر اميد زوال عذر در آخر وقت را داشته باشند احتياط در تأخير است . والله العالم .

آية الله فاضل : معذور چنان چه بداند تا آخر وقت عذرش برطرف نمي شود مي تواند به مجرد ورود اعمال را با وضو يا غسل جبيره اي يا تيمم انجام دهد . اما چنان چه اميد دارد تا زماني كه در مكه است عذرش برطرف شود احتياط واجب آن است كه صبر كند و اگر تا آخر وقت عذرش برطرف نشد طبق وظيفه معذور عمل كند . و چنان چه بعد از عمل بهوظيفه معذور عذرش برطرف شد چنان چه علم داشته عذرش برطرف نمي شود اعاده واجب نيست ، ولي اگر اميد داشته كه عذرش برطرف مي شود بنابر احتياط بايد اعمال را با غسل و وضو اعاده كند .

آية الله مكارم : بدار براي ذوي الاعذار بنا بر احتياط واجب جايز نيست مگر اين كه يقين داشته باشد كه تا آخر وقت ، عذر برطرف نخواهد شد ؛ و در صورتي كه تا آخر عذر برطرف شود بنابر احتياط اعاده لازم است .

2 ـ به مسأله بعد مراجعه شود .

آية الله بهجت : بايد براي طواف نايب بگيرد ( مناسك ، مسأله 299 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : مبطون ، احوط اين است كه در صورت تمكن ، هم خود طواف نموده و هم نايب بگيرد . ( مناسك ، مسأله299 ) .

125

346 605 ـ كسي كه پي در پي از او ريح خارج مي شود ، حكم مبطون را دارد ؛ ^{( 1 )} و چنانچه نتواند در اثناي طواف وضو بگيرد يا حرجي باشد ، اكتفا به يك وضو براي طواف كافي است ؛ ولي اگر بتواند ـ ولو با حمل آب در اثناي طواف ـ وضو بگيرد ، واجب است تجديد وضو كند و همچنين است حكم ، در نماز طواف . ^{( 2 )}

خروج بول از غيرمجري

347 606 ـ كسي كه بول او پي درپي خارج مي شود ـ ولو از مجراي بول نباشد ـ حكم مسلوس را دارد . ^{( 3 )}

وظيفه مسلوس

348 607 ـ مسلوس اگر در وقت خاصي بتواند طواف و نماز را با وضو انجام دهد ، بايد آن وقت را انتخاب كند و طواف و نماز را با وضو و بدن پاك بجا آورد ؛ و اگر چنين وقتي ندارد ، در صورتي كه مشقت نداشته باشد ، براي هر بار كه حدث از او صادر شود يك وضو بگيرد ؛ و اگر مشقت دارد ، براي طواف ، يك وضو و براي نماز هم ، يك وضو بگيرد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : مانند مسلوس است و همان وظيفه را دارد . ( پرسشهاي جديد حج ، س 66 ) .

2 ـ آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب مثل مبطون بايد نايب هم بگيرد .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط حكم مبطون را دارد .

آية الله خويي : بلكه حكم مسلوس را دارد . ( مستفاد از مناسك ، مسأله299 ) .

آية الله سيستاني : در فرض مذكور يك وضو براي طواف و نماز كافي است مگر اين كه حدثي غير از آنچه مستند به بيماري اوست از او سر بزند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و مبطون براي طواف نايب بگيرد و احتياطاً خودش هم طواف كند . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص469 مسأله 13 ) .

آية الله مكارم : اين احتياط در مورد مسلوس و مبتلا به خروج ريح واجب نيست .

3 ـ آية الله خويي : اگر از محلّ غير معتاد ولو بالعارض خارج شود ، آن هم بنابر احتياط واجب ، همان حكم را دارد . ( منهاج ، آخر ص 41 ) .

4 ـ آية الله فاضل : و در هر صورت بنابر احتياط واجب نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت : به همان دستوري كه براي نماز خود طهارت مي گيرد ، براي طواف نيز همان نحو عمل مي كند ( مناسك شيخ ، ص36 ووسيله ، ص76 و 39 ) .

آية الله تبريزي : بعيد نيست كه يك وضو كفايت كند ؛ مادامي كه حدث متعارف از او صادر نشود ؛ گرچه احتياط ، اعاده وضو است .

آية الله خويي ، آية الله سيستاني : به همان دستوري كه براي نماز خود طهارت مي گيرد ، براي طواف نيز همان طهارت كافي است .

آية الله گلپايگاني : و اگر اين را هم نمي تواند ( حكمي كه در متن هست ) ، براي طواف يك وضو بگيرد و چهار شوط آن را بجا آورد و بعد تجديد وضو نموده و سه شوط ديگر آن را انجام دهد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص477 مسأله 40 ) .

126

3 ـ طهارت از نجاست

سوم ـ طهارت بدن و لباس از نجاست .

349 608 ـ طواف كننده بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} بايد از نجاسات معفوّ در نماز نيز ـ مثل خون كمتر از درهم و جامه اي كه با آن نتوان ^{( 2 )} نماز خواند ؛ مثل عرقچين و جوراب حتي انگشتر ^{( 3 )} نجس ـ اجتناب كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : در حال طواف بايد بدن و لباس از خون پاك باشند و بنابر احتياط واجب ، بايد از ساير نجاسات نيز پاك باشند ، اما پاك بودن جوراب و دستمال و انگشتر و مانند آنها شرط نيست و خوني كه از يك درهم كمتر باشد ؛ و نيز خون جراحت ها و زخم ها كه موجب بطلان نماز نمي شود ، به صحت طواف نيز خللي وارد نمي كند .

آية الله فاضل : ظاهر آن است كه . . . .

آية الله مكارم : طواف ، در حالي كه بدن يا لباس خونِ كمتر از درهم داشته باشد ، جايز نيست .

2 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : طواف در جامه اي كه با آن نتوان نماز خواند يعني ساتر نباشد ؛ مانند مثال هاي مذكور در متن اگر نجس باشد مانع ندارد . و همچنين بودن چيز نجس همراه انسان در طواف مانعي ندارد .

آية الله وحيد : سوم از شرايط صحت طواف بنابر احتياط واجب طهارت از نجاست است ، و از نجاستي كه در بدن يا لباس نماز گزار عفو شده است ـ مانند خون كمتر از درهم ـ در طواف عفو نشده است .

( مناسك فارسي معظم له صفحه 150 )

آية الله سيستاني : همراه داشتن چيز متنجس در طواف مانع ندارد .

آية الله مكارم : نجس بودن اين لباس هاي كوچك ضرري ندارد ولي خون كمتر از درهم معاف نيست .

3 ـ آية الله فاضل : در انگشتر و مانند آن كه ثوب صدق نمي كند براي صحت طواف طهارت آنها شرط نيست همچنين همراه داشتن چيز متنجس در صورت جهل به مسأله مانعي ندارد .

127

خون قروح و جروح

350 611 ـ بنابر احتياط واجب ، بايد خون قروح و جروح را تا حد امكان ، تطهير نمود و لباس را اگر نجس شده ، عوض كرد ؛ و اگر تطهيرِ خون قروح و جروح ، مشقت داشته باشد ، تطهير لازم نيست . ^{( 1 )}

تأخير طواف براي تحصيل طهارت

351 612 ـ كسي كه در بدن او خون قروح و جروح باشد ، بنابر احتياط اگر مي تواند با تأخير و بدون مشقت آن را تطهير كند ، بايد طواف را به شرط عدم تنگي وقت ، تأخير بيندازد .

طواف با لباس مشكوك

352 613 ـ طواف با بدن و لباسي كه شك در نجاست آن داشته باشد ، صحيح است ؛ چه بداند قبلاً پاك بوده يا نه ؛ ولي اگر بداند كه قبلاً نجس بوده ونداند كه تطهير شده است ، نمي تواند با آن طواف كند .

حصول نجاست در اثناي طواف

353 614 ـ اگر در حال طواف ، بدن يا لباس نجس شود ، بنابر اظهر بايد طواف را قطع ، و به تطهير اقدام شود و طواف از همان جا اتمام شود و اين طواف ، صحيح است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خامنه اي : آنچه موجب بطلان نماز نمي شود ، طواف را نيز باطل نمي كند .

آية الله خويي : متعرض اين فرع نشده اند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و احتياط آن است كه هم خودش با آن حال طواف كند و هم نايب بگيرد تا براي او طواف نمايد .

2 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : يا آنكه نجس بودن بدن يا لباس خود را نمي دانسته و در اثناي طواف دانست ، اگر جامه پاكي داشته باشد همان جا جامه نجس را كنده و با جامه پاك طواف خود را تمام نمايد واگر نه اگر اين حادثه بعد از تمام شدن شوط چهارم بوده ، طواف را قطع نموده و پس از ازاله نجاست از بدن يا لباس باقيمانده طواف را به جا آورد . و چنانچه پيش از تمام شدن شوط چهارم باشد ، باز هم طواف را قطع و نجاست را ازاله نموده و بنابر احتياط يك طواف كامل به قصد اعم از تمام يا اتمام به جا آورد .

آية الله خامنه اي : اگر بدون رها كردن طواف تطهير ممكن نباشد بايد دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير كند و فوراً برگردد اگر موالات بهم نخورده و طواف را از همانجا تمام كند و طواف او صحيح است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر در بين طواف لباس يا بدنش نجس شود يا بفهمد كه از پيش نجس بوده و بدون رها كردن طواف ، شستن آن ممكن نباشد ، طواف را رها نمايد ، و اگر چهار دور طواف كرده ، بعد از تطهير بدن يا لباس بقيه طواف را تمام كند و اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از تطهير از سر بگيرد و اگر از سه دور و نيم گذشته و چهار دور را تمام نكرده احتياط آن است كه بعد از تطهير از همانجا كه رها كرده طواف را تمام كند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به جا آورد .

128

354 615 ـ اگر طواف كننده در حال طواف نجاستي در بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد كه در اين حال نجاست حاصل شده ، ظاهراً حكم مسأله قبل را دارد .

علم به نجاست بعد از طواف

355 616 ـ اگر بعد از فراغ از طواف ، به نجاستِ در حال طواف ، علم حاصل شود ، اظهر صحت طواف است .

علم به نجاست از اول در اثناي طواف

356 617 ـ اگر در بين طواف ، علم پيدا كند كه نجاست بدن يا لباس او ، از ابتداي طواف بوده ، احتياط ^{( 1 )} آن است كه طواف را رها نموده و تطهير كند و از همانجا بقيه طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند و بعد از آن ، طواف و نماز را را اعاده ^{( 2 )} كند ؛ خصوصاً اگر تطهير ، طولاني شود . در اين احتياط ، فرقي بين حصول علم ، بعد از دور چهارم ، يا قبل از آن نيست ، اگرچه در صورت دوم ، احتياط شديدتر است . ^{( 3 )}

فراموشي نجاست

357 618 ـ اگر طواف كننده نجاست را فراموش و در اثناي طواف يا بعد از آن ^{( 4 )} متذكر شود ، بنابر احتياط واجب بايد آن را اعاده كند .

طواف و نماز با نجاست و انجام اعمال مترتّبه

358 2/618 ـ كسي كه طواف و نماز طواف را با بدن يا لباس نجس از روي جهل يا نسيان ، به جا آورده ، آيا اعاده طواف و نماز لازم است يا نه ؟ و تكليف او نسبت به اعمال مترتبه چيست ؟ ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : حكم در اين مسأله همان است كه در مسأله 614 آمده است .

آية الله فاضل : ظاهراً طوافش صحيح است اگر چه احتياط استحبابي آن است كه . . . .

2 ـ آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : وظيفه همين است و اعاده ندارد .

3 ـ نظريه ساير آيات عظام در حاشيه مسأله 614 آمده است .

4 ـ آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل و مكارم : در اين فرض طواف او صحيح است و در فرض تذكر در اثنا مقداري كه طواف كرده صحيح است و در ادامه به وظيفه عمل مي كند .

آية الله خامنه اي : اگر در بين طواف يادش بيايد ، بايد مطابق دستوري كه در حاشيه مسأله 614 بيان شده عمل كند و اعاده لازم نيست . و اگر بعد از طواف يادش بيايد طوافش صحيح است ولي اگر نماز طواف را هم با بدن و لباس نجس خوانده بايد آن را دوباره بخواند و احتياط استحبابي آن است كه در اين مسأله طواف را نيز بار ديگر بجا آورد .

5 . آية الله بهجت : بايد خودش طواف و نماز را اعاده كند و با عدم تمكن استنابه كند و اعمال مرتبه صحيح است .

آية الله تبريزي : و در فرض نسيان در طواف صحيح است و در نماز طواف بايد اعاده كند . والله العالم .

آية الله خامنه اي : در جهل به موضوع اعاده ندارد و اگر نسيان كرده احوط اعاده است و سعي با اعتقاد به صحت طواف اعاده ندارد ولي طواف نساء با بطلان طواف اعاده شود .

آية الله سيستاني : طواف در صورت جهل به موضوع يا نسيان صحيح است و همچنين نماز ولي اگر قبل از نماز شك داشته و تفحّص نكرده و بعد از نماز آن را ديده است به احتياط واجب بايد نماز را اعاده كند و در مورد نسيان نيز اگر منشأ آن بي اعتنايي بوده اعاده نماز بنابراحتياط لازم است .

آية الله صافي : در فرض سؤال در صورت نسيان طواف و نمازش را اعاده كند و احتياطاً سعي را نيز اعاده كند و در هر صورت جهل به موضوع نجاست اعاده ندارد و طواف و نماز صحيحند و اگر جاهل به حكم بود نيز طواف و نماز و سعي را اعاده نمايد . والله العالم .

آية الله فاضل : در صورت نسيان طواف صحيح است ، ولي نماز را اعاده كند . و اعمال مترتبه را كه با اعتقاد به صحت انجام داده صحيح است . اما در صورت جهل به حكم ، طواف و نماز را اعاده كند ، ولي اعمال مترتبه مثل صورت قبل است .

آية الله مكارم : اعاده لازم نيست .

129

4 ـ ختنه

چهارم ـ ختنه در حق مردان ؛ و بنابر احتياط ^{( 1 )} واجب ، درباره بچه هاي نابالغ هم رعايت شود .

359 621 ـ اگر بچهاي را كه ختنه نشده ، ^{( 2 )} وادار به احرام ، يا او را محرم كنند ، احرام او صحيح است ولي طواف او صحيح نيست ؛ ^{( 3 )} و چون طواف نساء او باطل است ^{( 4 )} بنابر احوط ^{( 5 )} حلال شدن زن بر او مشكل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط بلكه اظهر اين است كه بچه مميز كه خوب و بد را تشخيص مي دهد ، اگر شخصاً محرم شود بايد ختنه كرده باشد و اما اگر بچه مميز نباشد ، اعتبار ختان در او ظاهر نيست ، اگرچه اعتبارش احوط است .

آية الله خامنه اي : و در اين حكم فرقي بين بالغ و غير بالغ نيست .

آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد ختنه معتبر است و اگر نباشد احتياط مستحب است .

آية الله گلپايگاني : واجب است . ( آداب و احكام حج ، مسأله 485 ) .

آية الله فاضل : طواف طفل مميزي كه ختنه نشده است صحيح نيست و از غير مميز بنابر احتياط صحيح نمي باشد هر چند احرام آنها صحيح است .

2 ـ آية الله بهجت : اگر طفل محرم بدون ختنه طواف كند يا طواف دهند او را ، طواف نساء از او باطل خواهد بود طبق احتياط مذكور ، پس زن از براي او بعد از بلوغ حلال نخواهد بود مگر آن كه تدارك طواف نساء نمايد ، خودش يا نايبش . ( مناسك شيخ ، ص27 ) .

3 ـ آية الله تبريزي : در مميّزي كه خودش محرم شده باشد .

آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد .

آية الله فاضل : طواف طفل مميّزي كه ختنه نشده صحيح نيست ، و از غير مميّز بنابراحتياط صحيح نيست هر چند احرام آنها صحيح است .

4 ـ آية الله مكارم : تمام طواف هاي او اشكال دارد .

5 ـ آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد بنابر احتياط واجب حكم كسي را دارد كه طواف را ترك كرده است مگر اين كه پس از ختنه طواف را اعاده كند .

130

است ؛ مگر او را ختنه و طواف دهند ، يا خودش بعد از ختان ، طواف كند ، يا براي طواف او نايب ^{( 1 )} بگيرند .

360 622 ـ اگر بچهاي ختنه كرده به دنيا بيايد ، طواف او صحيح است .

361 624 ـ در طواف هاي مستحبي نيز ختنه شرط است .

5 ـ ستر عورت

پنجم ـ ستر عورت . ^{( 2 )}

362 625 ـ طواف بدون ساترِ عورت ، باطل است . ^{( 3 )}

لزوم اباحه ساتر

363 626 ـ در ساتر ، اباحه ^{( 4 )} معتبر است و با ساتر غصبي ، طواف صحيح نيست ؛ و با لباسِ غيرِ ساترِ غصبي نيز ، بنابر احتياطِ ^{( 5 )} واجب ، طواف باطل است .

364 627 ـ بنابر احتياط ، شرايط لباس نمازگزار ، در ساتر رعايت شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ از آية الله سيستاني : در مورد كفايت نيابت در اين فرض ، مطلبي در دست نيست .

آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : گرفتن نايب در اين صورت ( قبل از ختنه ) مشكل است .

2 ـ آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب ستر عورت معتبر است .

3 ـ آية الله مكارم : حتي اگر فقط ستر عورت كند و برهنه و عريان بر او صدق كند طوافش باطل است .

آية الله خامنه اي : بنابر احتياط واجب ، ستر عورت در طواف شرط است .

4 ـ آية الله بهجت : طواف در لباس غصبي جايز نيست و در صحّت آن تأمّل و احتياط است ؛ خصوصاً در ساتر . ( مستفاد از وسيله ، ص179 در نماز ) .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : بنابر احتياط واجب .

5 ـ آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : اين احتياط واجب نيست .

آيات عظام : صافي ، گلپايگاني ، نوري : باطل است .

131

صحت طواف و سعي با لباس دوخته

365 628 ـ طواف و سعي با لباس دوخته ولو عمداً ، صحيح است و به صحت عمره و حج ، ضرر نمي زند . ^{( 1 )}

فرق حجاب در طواف با نماز

366 629 ـ حجاب زن هنگام طواف ، با حجاب در نماز ، فرق مي كند ؛ ^{( 2 )} و بنابر احوط ، فقط وجه و كفين ، در طواف ، مستثني است .

پيدا بودن مو در طواف

367 630 ـ اگر مقداري از موهاي سر زن يا جاهاي ديگر بدن او كه بايد در حال طواف بپوشاند ، ظاهر باشد ، ^{( 3 )} در فرض عمد ، طواف ـ علي الأحوط ـ صحيح نيست ؛ ^{( 4 )} و در غير عمد ، صحيح است ، مگر علي الأحوط ، در جاهل مقصر .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : اگر ساتر منحصر به لباسهاي دوخته اي كه پوشيده است باشد ، طواف اشكال دارد مگر اعتقاد داشته كه اين عمل بر او جايز است .

آية الله خويي : فتواي ايشان در جايي كه هيچگونه ساتر دوخته نشده نداشته باشد روشن نيست .

آية الله مكارم : در صورت عمد ، خلاف احتياط است ، گناه كرده و يك گوسفند كفّاره دارد .

آية الله نوري : هر چند كه مرتكب حرام شده است و بايد يك گوسفند كفّاره بدهد .

2 ـ آية الله خويي : فرق نمي كند و پوشاندن صورت براي زن از نامحرم ، بنابر احتياط واجب است ولكن بايد به نحوي باشد كه ساتر به صورت زن مسّ نشود .

آية الله سيستاني : في الجمله فرق مي كند ، گرچه احتياط اين است كه همان مقدار كه در نماز پوشاندن واجب است در طواف نيز واجب است ؛ ولي اگر قسمتي از موها يا بازو و ساق پا پيدا باشد ، طواف صحيح است همچنين به احتياط واجب نبايد صورت خود را با نقاب و مانند آن بپوشاند حتي اگر مُحل باشد .

آية الله فاضل : فرقي ندارد .

آية الله مكارم : در حال نماز پشت پا و كف آن نيز مستثني است ولي در طواف احتياط پوشاندن آن است . همچنين در نماز نقاب ضرري ندارد ولي در طواف جايز نيست .

آية الله نوري : فرق مي كند ؛ چون در نماز مي تواند صورت خود را بپوشاند ولي در طواف واجب است صورت خود را نپوشاند .

3 . آية الله بهجت : در صورتي كه علم نداشته باشد ، اشكال ندارد .

4 ـ آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، مكارم : طواف صحيح است هرچند گناه كرده است .

آية الله خويي : در فرض جهل به حكم ، طواف صحيح است . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص334 ) .

132

مقدار پوشش دختر بچه در هنگام طواف

368 631 ـ پوشش دختر بچه در حال طواف چگونه بايد باشد ؟ ^{( 1 )}

طواف زنان با علم به نگاه و تماس با نامحرم

369 633 ـ طواف مستحبي براي زنان با فرض علم به نگاه به بدن مردان ، يا قرار گرفتن در فشار جمعيت ، اگر اختياراً نگاه به نامحرم نكنند ، اشكال ندارد ؛ ولي در ازدحام بهتر است مراعات كنند و در هر صورت طواف ، صحيح است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني ، مكارم : بنابر احتياط به مقدار معمول زنان باشد .

آية الله صافي و آية الله فاضل : مانند زنان است .

آية الله نوري : پوشش خاصّي معتبر نيست اگر به پنج ، شش سال رسيده است حكم بانوان را رعايت نمايد .