بخش 7

157

فصل چهارم

قطع و تدارك طواف

1 ـ موارد قطع طواف و احكام آن

قطع طواف واجب

441 711 ـ قطع طواف واجبْ بدون عذر ، بنابر اقوي مكروه است ؛ ^{( 1 )} و احوط آن است كه از قطع كردني كه به فوت موالات عرفيه منجر شود ، اجتناب شود .

قطع طواف مستحب

442 712 ـ قطع طواف نافله بدون عذر ، جايز است .

قطع طواف بدون عذر و نحوه تدارك آن

443 713 ـ اگر كسي بدون عذر طواف را قطع كند : اگر منافي انجام نداده باشد ، برگردد و تمام كند ، و طواف او صحيح است ؛ و اگر منافي انجام داده باشد ولو به مثل بهم خوردن موالات عرفيّه ، احوط ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : احوط عدم قطع طواف واجب است ؛ يعني ترك بقيّه آن ، به نحوي كه موالات عرفيّه فوت شود بدون عذر و به مجرّد خواهش نفس . ( مناسك شيخ ، ص44 ) .

آيات عظام : خامنه اي ، سيستاني ، فاضل : قطع طواف مطلقاً جايز است ؛ آية الله خامنه اي و آية الله فاضل : اگرچه احتياط مستحب قطع نكردن طواف واجب است به نحوي كه موالات عرفيه به هم بخورد .

آية الله وحيد : قطع طواف واجب يا مستحب براي عيادت مريض يا برآوردن حاجت خود يا برادران مومن جايز است هم چنانكه براي انجام نماز واجب ، مستحب است . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 159 )

آيات عظام : خويي ، صافي ، گلپايگاني ، خويي : طواف واجب را نبايد بدون عذر قطع كند .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب قطع نكند .

2 ـ آية الله بهجت : احوط بلكه اقوي استيناف آن است هر چند كه چهار شوط به جا آورده باشد . ( مناسك شيخ ، ص44 ) .

آية الله تبريزي : هرگاه طواف كننده پيش از تجاوز از نصف طواف ، بدون عذر از مطاف خارج شود ، اگر موالات عرفيه از او فوت شود ، طوافش باطل و اعاده اش لازم است ؛ و چنانچه موالات فوت نشود يا خروجش بعد از تجاوز نصف باشد ، احتياط اين است كه آن طواف را تمام نموده سپس اعاده كند . ( مناسك ، مسأله 310 ) .

آية الله گلپايگاني : اقوي آن است كه در اين صورت اگر چهار دور به جا آورده باشد ، طواف را تمام كند و بعد احتياطاً اعاده كند . ( احكام عمره ، ص 62 و 63 ) .

نظريه ساير آيات عظام در اين مسأله و مسأله بعد ، در ذيل مسأله 686 آمده است .

158

آن است كه اگر چهار دور به جا آورده باشد ، طواف را اتمام و اعاده كند ؛ ^{( 1 )} و اگر كمتر از چهار دور بجا آورده و موالات به هم خورده ، طواف را اعاده نمايد .

قطع با عذر و نحوه تدارك

444 714 ـ اگر در بين طواف عذري ـ مثل مرض يا حيض يا حدث بي اختيار ^{( 2 )} ـ از اتمام آن پيدا شد ؛ اگر بعد از تمام شدن چهار دور باشد ، بعد از رفع عذر برگردد و از همانجا اتمام كند ؛ و احتياط مستحب در غير حيض آن است كه اتمام و اعاده نمايد ؛ ^{( 3 )} و اگر قبل ^{( 4 )} از چهار دور بوده ، طواف را اعاده كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : اعاده مستحب است ، هرچند موالات عرفيه به هم نخورده باشد .

2 ـ آية الله خامنه اي : نظر معظم له ذيل مساله 580 و 582 آمده است .

3 ـ نظريه آيات عظام در بحث حدث اصغر و جنابت در مسأله 580 و 581 آمده است و راجع به حيض در مسأله 582 آمده است .

و امّا در مورد مرض :

آية الله بهجت : هرگاه طواف كننده به علّت عذر ناچار طواف خود را قطع نمود و از مطاف بيرون رفت ، چنانچه قبل از تمامي شوط چهارم باشد طوافش باطل و اعاده اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده ، اگر قادر بر اتمام نباشد احوط آن است كه صبر كند تا وقت آن طواف تنگ شود ، اگر قادر نشد او را دوش مي گيرند و طواف مي دهند و اگر ممكن نباشد نايب از براي او مي گيرند در اتمام . ( مناسك ، مسأله 312 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : در اين فرض اگر ناچار به قطع طواف شد و از مطاف خارج گرديد ، چنانچه قبل از تمامي شوط چهارم باشد ، طوافش باطل و اعاده اش لازم است و چنانچه بعد از آن بوده ، احتياط اين است كه براي باقيمانده نايب بگيرد و شخصاً بعد از زوال عذر احتياطاً باقيمانده را به جا آورده و طواف را اعاده نمايد .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : پس اگر به نصف نرسيده اعاده كند و اگر در فاصله بين 5/3 و 4 بوده احتياط به اتمام و نماز و اعاده طواف و نماز است .

آية الله فاضل : اگر از نصف تجاوز نكرده عذر پيدا شد طواف را اعاده كند و اگر از نصف گذشته و دور چهارم را تمام نكرده است ، احتياط آن است كه طواف را تمام كند و اعاده نمايد و يا از نو يك طواف كامل انجام دهد .

159

نيت قطع طواف

445 2/714 ـ آيا نيت قطع طواف به صحت طواف ضرر مي زند يا خير ؟ ^{( 1 )}

446 715 ـ اگر شخصي كه با عذر طواف را قطع كرده ، نتواند آن را به جا آورد ، اگر ممكن است ، او را حمل كنند و طواف دهند و اگر ممكن نيست ، براي او نايب ^{( 2 )} بگيرند .

قطع طواف به خاطر بطلان وضو و غسل و عروض حيض

موارد قطع طواف به خاطر بطلان وضو و غسل و . . . ، در بيان شرايط طواف صفحه 118 به بعد گذشت .

قطع طواف به جهت غش

447 716 ـ اگر طواف كننده غش كند ، اگر قبل از شوط چهارم ^{( 3 )} بوده ، وضو بگيرد و طواف را اعاده نمايد ؛ و اگر بعد از شوط چهارم بوده ، بايد وضو بگيرد و طواف را اتمام كند . ^{( 4 )}

قطع طواف براي قضا نشدن نماز

448 717 ـ اگر در اثناي طواف ، وقت نماز واجب ، تنگ شود ، واجب است طواف را رها كند و نماز بخواند ؛ پس اگر بعد از چهار دور ^{( 5 )} رها كرد ، از همانجا طواف را تمام كند ، ^{( 6 )} و گرنه ^{( 7 )} اعاده كند . ^{( 8 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر موالات فوت نشده ، از همان مكان مي تواند ادامه دهد .

آية الله سيستاني : ضرر نمي زند .

آية الله صافي : مجرد نيت قطع ، مضر به طواف نيست . و نسبت به ادامه طواف و خروج از مطاف ، فروع مختلفي وجود دارد و احكام خاصي دارد والله العالم .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر قبل از تمام كردن شوط چهارم عاجز شود و نتوانند او را طواف دهند بايد نايب بگيرد كه طواف را از اوّل به نيابت او انجام دهد و اگر بعد از تمام كردن شوط چهارم باشد ، نايب در مقدار باقيمانده نيابت مي كند . ( ملحق مناسك ، س234 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : به ذيل 745 مراجعه شود .

3 ـ آية الله خويي : فرض مزبور را متعرض نشده اند و مقتضي احتياط اعاده طواف به نيت اعم از اتمام و تمام است .

4 ـ آية الله فاضل : در هر دو صورت مي تواند طواف را از سر بگيرد .

مراجعه شود به مسأله 580 و 581 .

5 ـ آية الله خامنه اي : كسي كه براي نماز واجب ، طواف واجبش را قطع كند ، اگر قطع بعد از اتمام نصف باشد طواف را از همانجا كه قطع كرده ، اتمام كند و اگر قبل از آن بوده و مدّت زمان طولاني بين قطع و اتمام فاصله شود ، بنابر احتياط طواف را اعاده كند وگرنه بعيد نيست اين احتياط واجب نباشد ، اگر چه احتياط در هر حال خوب است و در تمام صور مذكور مي تواند آن طواف را رها نموده و از نو ، طواف كند و در اين مسأله فرقي بين اين كه نماز جماعت باشد يا فرادي ، وقت نماز تنگ باشد يا نه ، نيست و از اين مسأله حكم مسأله 719 نيز روشن مي شود .

6 ـ آية الله فاضل : ولي چنانچه تمام نكرد و از سر گرفت طوافش صحيح است .

7 ـ آية الله بهجت : اگر موالات عرفيه به هم بخورد . ( مستفاداز مناسك ، ص161 ، مسأله12 مسائل متفرّقه ) .

8 ـ آية الله تبريزي : اعاده لازم نيست ، گرچه احتياط مستحب آن است كه طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده كند .

آية الله سيستاني : بايد اتمام كند و احتياط مستحب آن است كه طواف را بعد از طواف اوّل و نماز آن اعاده كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ولي اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام نشده ، احتياطاً طواف را تمام كند و بعد اعاده كند .

آية الله مكارم : و بنابر احتياط واجب آن را اعاده كند .

160

قطع طواف براي استراحت

449 718 ـ توقف در طواف و نشستن در اثناي آن براي رفع خستگي و استراحت ، جايز است ، ولي نبايد آنقدر طول دهد كه موالات عرفيه به هم بخورد ؛ كه اگر موالات به هم خورد ، ^{( 1 )} احتياط آن است كه طواف را اتمام و اعاده نمايد ؛ ^{( 2 )} و اگر موالات به هم نخورده باشد ، همان طواف را تكميل نمايد .

قطع طواف براي رسيدن به جماعت

450 719 ـ قطع طواف براي رسيدن به نماز جماعت ، يا درك وقت فضيلت نماز واجب ، جايز ، بلكه مستحب است ؛ ^{( 3 )} و از هر جا قطع كرد ، بعد از نماز از همانجا اتمام كند ؛ ^{( 4 )} و احتياط آن است كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر در موردي است كه عذر صدق نمي كند حكم آن در مسأله 712 و 713 آمده است ؛ و با فرض تحقّق عذر از ادامه ، قبل از اكمال شوط چهارم ، در حدّي كه موالات عرفيه به هم نخورد مانعي ندارد و اگر به هم بخورد احتياط مراعات شود به اكمال آن طواف و اعاده آن ، و بعد از شوط چهارم مطلقاً مانعي ندارد . ( مناسك ، س87 و88 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : در اين صورت طوافش باطل است ، و لازم است از نو شروع كند .

آية الله مكارم : احتياط به اتمام لازم نيست .

2 ـ آية الله خامنه اي و آية الله فاضل : و مي تواند آن را رها كند و از نو يك طواف كامل انجام دهد .

3 . آية الله خامنه اي : به مسأله 717 مراجعه شود .

4 ـ آية الله بهجت : اگر موالات عرفيه به هم نخورد و اگر به هم بخورد و قبل از اكمال شوط چهارم باشد احتياط مراعات شود با اكمال آن طواف و اعاده آن .

161

به دستور مسأله 717 عمل كند ، و اين احتياط ، سزاوار نيست ترك شود . ^{( 1 )}

451 720 ـ اگر در اثناي طواف يا سعي ، نماز جماعت برقرار شد و از ادامه طواف معذور شد :

اگر قطع ، بعد از شوط چهارم ^{( 2 )} طواف يا سعي باشد ، ^{( 3 )} از همان جايي كه قطع شده ، طواف يا سعي را تمام كند ؛ ^{( 4 )} و اگر قبل از شوط چهارم طواف بوده ^{( 5 )} و فصل طويل شده ، طواف را از سر بگيرد ؛ ^{( 6 )} هرچند احتياط آن است كه طواف را اتمام و پس از خواندن نماز آن ، طواف را اعاده و نماز طواف ديگري بخواند ؛ و در سعي نيز احتياط در اتمام و اعاده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : بنابر احتياط مستحب طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده كند .

آية الله مكارم : اين احتياط واجب نيست .

2 ـ آية الله خويي : اگر موالات فوت شود طواف باطل است و اعاده لازم است . ( مناسك فارسي ، مسأله 314 ) .

3 ـ آية الله بهجت : در طواف اگر موالات عرفيه به هم نخورد اشكالي ندارد و اگر به هم بخورد و قبل از اكمال شوط چهارم باشد احتياط مراعات شود با اكمال آن طواف و اعاده آن ، ولي در سعي چون موالات معتبر نيست با فرض عذر مانعي ندارد . ( مناسك ، س88 ) .

آية الله خامنه اي : گذشت نظر ايشان ذيل مسأله 717 .

4 ـ آية الله تبريزي : حكم قطع طواف ، در صورتي كه در اثناي طواف نماز جماعت اقامه شود ، در مسأله 719 آمده است ، و اما نسبت به سعي ، احوط در هر دو صورت اتمام و اعاده است .

5 ـ آية الله سيستاني : اگر در نماز جماعت شركت كند پس از نماز از همانجا كه قطع شده است ادامه دهد چه در طواف باشد چه در سعي ؛ و احتياط مستحب اتمام و اعاده است ؛ و اگر شركت نكند ، پس اگر قبل از پايان شوط چهارم باشد وفوت موالات عرفي نشده باشد ، از همانجا كه قطع شده است ادامه دهد ؛ و اگر موالات فوت شده است ، از سر بگيرد ، و اگر بعد از پايان شوط چهارم باشد ، در هر حال اتمام آن كافي است ؛ و در سعي اگر موالات از بين برود ، به احتياط واجب ، بايد سعي را تمام و اعاده كند .

آية الله نوري : طواف را از سر بگيرد و در سعي نيز اگر بعد مرتبه چهارم است ، بعد از قطع كردن سعي و خواندن نماز ، از همان جا كه قطع كرده بود سعي را به آخر برساند و اگر قبل از مرتبه چهارم است سعي را از سر بگيرد .

6 ـ آية الله فاضل : در تمام صور مي تواند طواف يا سعي را از سر بگيرد و صحيح است ، اما اگر بخواهد احتياط كند به ذيل مسأله 580 مراجعه كند .

162

2 ـ ازسرگيري طواف و تدارك آن

از سرگيري طواف با شك در زوال موالات

452 722 ـ از سرگيري طواف در صورتي كه فوت موالات عرفي مشكوك باشد ، اشكال دارد . ^{( 1 )}

453 723 ـ رها كردن طواف بدون عذر و از سرگيري آن با بقاي موالات ، اشكال دارد ؛ ^{( 2 )} و اگر بعد از شوط چهارم ، طواف قطع و از سرگرفته شود ، بايد طواف اول اتمام و نماز خوانده شود سپس طواف و نماز آن ، اعاده شود .

حكم كلي قطع طواف ، از سرگيري آن

454 724 ـ اگر طواف در اثنا قطع و از سر گرفته شود :

اگر بعد از دور چهارم بوده ، به احتياط واجب طواف اول اتمام سپس يك طواف ديگر به جا آورده شود ؛ و اگر قبل از دور چهارم بوده ، بايد يك طواف ديگر به جا آورده شود . ^{( 3 )}

چنين كسي كه طواف را قطع و از سر گرفته ، اگر از روي جهل ، اعمال مترتّبه و تقصير را انجام داده ، ^{( 4 )} ظاهر اين است كه اين اعمال صحيح و از احرام خارج شده است . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : بهجت ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني ، خامنه اي ، فاضل ، مكارم ، نوري : اشكال ندارد و طواف صحيح است ؛ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و اگر بعد از شوط چهارم بوده نقصان طواف قطع شده را واجب است به جا آورد و نماز آن را نيز بخواند .

2 ـ جهت نظر آيات عظام به مسأله 724 مراجعه شود .

آية الله تبريزي : در مسأله 724 حكم آن آمده است .

آية الله خويي : در صورت اعتقاد به جواز از سر گرفتن طواف ، عمل مزبور مجزي است .

آية الله سيستاني : مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

3 ـ آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، فاضل ، صافي ، گلپايگاني : طوافي كه از سر گرفته مجزي است .

4 ـ به حاشيه قبل مراجعه شود .

5 ـ آية الله سيستاني : اگر قبل از اتمام شوط چهارم باشد و قطع به اين صورت باشد كه از مطاف خارج شده و مشغول كاري شده باشد كه عرفاً بگويند طوافش را قطع كرده است ، سپس از سر گرفته باشد طواف صحيح است ، و اگر بعد از شوط چهارم باشد ، در صورتي كه استيناف پس از فوت موالات عرفيه بوده ، صحيح است وگرنه مشكل است مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

163

3 ـ طواف بدون اختيار و تدارك شوط ناقص

تدارك چند قدم

455 726 ـ اگر در طواف خانه خدا ، در قسمتي از طواف اشكالي پيش آمد ؛ مثل حركت بدون اختيار ، همان مقدار بايد از سر گرفته شود و شروع از حجرالاَسود به قصد طواف اشكال دارد . ^{( 1 )}

مراد از طواف بدون اختيار

456 727 ـ اگر مقداري از طواف بدون اختيار انجام شود ، اعاده آن مقدار ، لازم ^{( 2 )} است ؛ و اگر در ازدحام طواف با اختيار ممكن نيست ، بايد در صورت امكان در وقت خلوت انجام شود ؛ ^{( 3 )} البته منظور از بي اختيار شدن اين نيست كه طواف كننده در اثر فشار جمعيت تندتر برود ، بلكه اگر قدمها را به اختيار خود برمي دارد ، ضرر ندارد و طوافش صحيح است .

نقصان در اثر سلب اختيار و نحوه تدارك آن

457 728 ـ اگر مقداري از طواف در اثر ازدحام و مانند آن ، ^{( 4 )} پشت به ^{( 5 )} خانه يا بدون اختيار ، انجام شود ، بايد آن مقدار اعاده شود ؛ و اگر نمي تواند برگردد ، مي تواند همراه با جمعيت بدون قصد طواف حركت نمايد تا به محل اعاده برسد و از آنجا طواف را تدارك نمايد . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : اگر بتواند برگردد و از همان جا طوافش را ادامه دهد بايد اين كار را بكند و گرنه بدون نيّت دور مي زند تا به محلّي كه بدون اختيار برده شده برسد تا از همانجا به طواف ادامه دهد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : ولي چنانكه سابقاً گفته شد ، مجرّد بردن جمعيت موجب بطلان نمي شود مادامي كه ساير شرايط موجود باشد .

آية الله خامنه اي و آية الله مكارم : سابقاً گفته شد ، از اوّل نيّت مي كند كه خود را در وسط جمعيّت قرار دهد و طواف كند هرچنداو را ببرند ، بنابراين اعاده لازم نيست .

آية الله سيستاني ، آية الله فاضل : به حاشيه مسأله 728 مراجعه شود .

2 ـ آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، مكارم : مانند مسأله سابق است .

3 ـ آية الله فاضل : و اگر وقت خلوت پيدا نكند و اعاده نيز مستلزم عسر و حرج باشد به همين مقدار اكتفا كند ، و طواف در اين فرض صحيح است .

4 ـ آية الله نوري : بايد مقداري از طواف كه پشت به خانه بوده اعاده شود .

5 ـ آية الله مكارم : در مورد فشار جمعيّت مثل مسأله سابق است ، اما اگر پشت به خانه شود بايد آن مقدار را اعاده كند .

6 ـ آية الله سيستاني : همان گونه كه گذشت مي تواند بدون قصد طواف تا حجرالاَسود برود و آن شوط را اعاده كند ونمي تواند بدون قصد طواف برود تاجايي كه طوافش نادرست بوده است و از آنجا اعاده نمايد .

آية الله فاضل : همان گونه كه گذشت مي تواند بدون قصد طواف تا حجرالاَسود برود و آن شوط را اعاده كند .

164

اگر جاي مقدار شوط فاسد معلوم نباشد

458 731 ـ در صورتي كه مقداري از يك شوط ، صحيح بجا آورده نشود و محدوده آن دقيقاً معلوم نباشد ، در صورتي كه بعد از فساد آن مقدار ، طواف را ادامه نداده باشد ، مي تواند مقداري اضافه و يا حتي يك شوط كامل به عنوان تدارك مقدار باطل شده و مقدمه علميه انجام دهد ؛ ولي اگر بعد از آن ، طواف را ادامه داده باشد ، طواف او اشكال دارد . ^{( 1 )}

459 732 ـ شخصي در يكي از اشواط ، گامهايي را در اثر فشار جمعيت بي اختيار پيموده و به همان نحو ادامه داده وطواف را پايان برده است ، اكنون كه مسأله را فرا گرفته ، نه جاي آن مقدار را مي داند و نه شوط را ، تكليف او چيست ؟ ^{( 2 )}

كفايت تدارك طواف از محاذات

460 733 ـ طوافي كه قطع مي شود ، ادامه آن از محاذات نقطه قطع شده نيز كافي است و لازم نيست دقيقاً از همان نقطه قطع باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : در مسأله قبل آمده است كه ظاهراً به طواف ضرر ندارد .

آية الله سيستاني : در اين فرض اگر جاهل قاصر باشد صحيح است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : صحيح نيست ، مگر آن كه چند قدم جلوتر از محلي كه طواف خراب شده ، به عنوان مقدّمه علميّه طواف را شروع كند و ادامه آن را به عنوان وظيفه واجب طواف بجا آورد . ( آداب و احكام حج ، م 581 ) .

آية الله فاضل : طواف مزبور صحيح است ولكن اگر پس از خرابي ، اشواط ديگري را هم اتيان كرده باشد صوري دارد كه در بعضي از آنها اقوي بطلان است .

2 . آية الله بهجت : فرض سؤال ، مضرّ به صحّت طواف نيست .

آية الله تبريزي : حركت غير اختياري در فرض مزبور مضر به طواف نيست ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : اگر با قصد طواف نموده ، اشكال ندارد .

آية الله سيستاني : اگر كاملاً بي اختيار بوده طواف را پس از فوت موالات از سر بگيرد .

آية الله صافي ، آية الله نوري : از طواف مذكور صرف نظر كند و طواف ديگر انجام دهد ، والله العالم

آية الله فاضل : اگر قصد طواف داشته صحيح است و گرنه احتياطاً خودش و اگر نمي تواند فردي را نايب كند تا يك طواف و نماز طواف براي او بجا آورد .

آية الله مكارم : اگر منظور از بي اختيار بودن اين است كه در وسط جمعيت قرار گرفته و قصد طواف دارد و جمعيت او را پيش مي برند اين وضع ضرري به طواف نمي زند .

165

4 ـ چند مسأله مربوط به اعاده طواف

اتمام و اعاده طواف اعاده اي

461 737 ـ در مواردي كه اتمام و اعاده طواف ، لازم است فرقي نمي كند كه طواف قطع شده ، طواف اصلي باشد يا طواف اعاده اي .

اعاده طواف و سعي با لباس دوخته

462 738 ـ اگر در بعد از تقصير معلوم شود طواف و سعي باطل بوده ، اعاده طواف و سعي با لباس دوخته كفايت مي كند و اعاده تقصير لازم ^{( 1 )} نيست اگرچه احوط ^{( 2 )} است .

463 739 ـ در مواردي كه طواف و نماز بايد اعاده شود ، لازم نيست با لباس احرام باشد . ^{( 3 )}

ترتيب در اعاده

464 740 ـ در مواردي كه لازم است طواف و سعي اتمام و اعاده شود ، بنا بر احتياط ، بايد اعاده ، بعد از اتمام طواف و خواندن نماز آن ، انجام شود . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : لازم است طواف و نماز اعاده شود و پوشيدن لباس احرام لازم نيست و احتياطاً سعي و تقصير را اعاده كند و در صورتي كه بطلان از جهت جهل به حكم نبوده ، كفّاره ندارد . ( پرسشهاي جديد حج ، س 74 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني : اعاده تقصير لازم است .

2 ـ آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود اگرچه كفّاره ندارد .

3 ـ آية الله خويي : اگر طواف را از روي جهل ترك كرده و يا آنها را باطل انجام داده باقي در احرام مي باشد و لباس دوخته را بايد در بياورد . آية الله سيستاني : او بر احرام خود باقي است و بايد از محرّمات احرام اجتناب كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در طواف عمره تمتّع و عمره مفرده احرام واجب است و در طواف حج لازم نيست . ( آداب و احكام حج ، م 610 )

4 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : كافي است يك طواف يا سعي به نيّت اعم از تمام و اتمام انجام دهد .

166

فصل پنجم

نيابت و استنابه در طواف

1 ـموارد استنابه

كسي كه قدرت بر طواف ندارد

465 742 ـ افراد مريض و عاجز ، اگر قدرت بر طواف نداشته باشند و تا تنگي وقت قدرت پيدا نمي كنند ، اگر ممكن باشد ـ اگرچه با به دوش گرفتن يا با تخت و چرخ ـ بايد آنها را ^{( 1 )} طواف دهند ؛ و اگر ممكن نشود ، بايد نايب بگيرند .

466 743 ـ هنگام طواف دادنِ مريض و عاجز ، بايد شرايط و احكام طواف ، به مقدار ممكن در باره آنها رعايت شود .

467 744 ـ اشخاصي كه قادر به طواف نيستند ، احتياطاً با امكان ، هم نايب بگيرند و هم ولو در خارج محدوده ، با چرخ طواف داده شوند ، اگرچه طواف دادن ولو در خارج مطاف ، كفايت مي كند . ^{( 2 )}

نيابت در بعضي اشواط طواف و سعي

468 745 ـ نيابت در بعض شوط هاي طواف و سعي براي كساني كه قادر نباشند تمام سعي و طواف را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام صافي ، گلپايگاني : و طوري طواف دهند كه پاهايش بر زمين كشيده شود و اگر ممكن نشود ، او را توسط دوش يا چيز ديگر طواف دهند و اگر هيچگونه ممكن نشود نايب بگيرد كه براي او طواف كند .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب آن است كه به طوري او را طواف دهند كه پاهايش به زمين كشيده شود . ( مناسك ، مسأله 320 ) .

آية الله فاضل : و بهتر است در صورت امكان پاهاي او به زمين كشيده شود .

آية الله مكارم : و لازم نيست پاهاي او به زمين كشيده شود .

2 ـ مراجعه شود به مسأله 657 .

آية الله بهجت : اگر مي تواند به كمك ديگري مباشرتاً در محدوده طواف كند بايد اين كار را بكند و در غير اين صورت به ذيل مسأله 657 مراجعه شود .

167

خودشان انجام دهند ، مشروع است . ^{( 1 )}

469 746 ـ اگر طواف كننده در اثناي طواف عاجز شود و شخص ديگري بقيه اشواط را بجاي وي بجا آورد با فرض عذر حتي در آينده ، ^{( 2 )} عمل مزبور صحيح است و نماز را بجا آورد . ^{( 3 )}

مورد عدم جواز نيابت در اشواط طواف

470 747 ـ كسي كه با مقداري استراحت مي تواند طواف خود را كامل كند ، نمي تواند براي بقيه آن نايب بگيرد ؛ و اگر چنين كرد ، اگر بعد از شوط چهارم ^{( 4 )} باشد ، بايد بقيه طواف را تمام كند و نماز را اعاده نمايد . ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر كسي از اتيان طواف يا سعي يا رميِ كامل عاجز باشد ولي به انجام مقداري از آن قادر باشد ، بايستي براي تمام عمل نايب بگيرد .

آية الله سيستاني : اگر از ابتدا بداند كه نمي تواند طواف را تمام كند ، بايد براي همه آن نايب بگيرد و همچنين اگر قبل از اتمام شوط چهارم عاجز شود ، ولي اگر بعد از آن باشد مي تواند براي باقيمانده نايب بگيرد ، ولي در سعي اگر از يك شوط هم عاجز باشد بايد براي همه آن نايب بگيرد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بعيد نيست طواف حكم نماز را داشته باشد و تبعيض در اشواط آن در نيابت محتاج دليل است ، پس بايد در همه طواف نيابت كند . ( آراء المراجع ، ص 249 ) .

آية الله فاضل : اگر از ابتدا از انجام طواف مأيوس باشد و امكان طواف دادن او نباشد ، بايد براي همه آن نايب بگيرد و اگر بعد از دور چهارم از انجام بقيّه آن عاجز شده است مي تواند براي بقيّه نايب بگيرد و در اين فرض خودش نماز طواف را بخواند و احتياطاً نايب نيز نماز بخواند و اگر كمتر از چهار دور بجاآورده نيابت در بقيّه صحيح نيست .

آية الله مكارم : در صورتي كه بشود در باقيمانده ، آنها را طواف داد بايد چنين كنند ، و در غير اين صورت براي تمام طواف نايب بگيرند .

2 ـ آية الله فاضل : اگر قدرت برانجام طواف ولو در آينده نداشته باشد ، بايد براي تمام طواف نايب بگيرد و نماز طواف را نيز نايب بخواند .

3 ـ به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله مكارم : بايد براي تمام طواف نايب بگيرد .

4 . در اين باره به تفصيل مسايل 614 و 617 و تفصيل بين شوط چهارم و قبل آن مراجعه شود .

5 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : خودش احتياطاً بقيه طواف را بجا آورد و بعد از خواندن نمازِ طواف ، طواف و نماز آن را اعاده كند .

آية الله خامنه اي : مگر اين كه موالات به هم خورده باشد كه در اين صورت ، بنابراحتياط علاوه بر تكميل طواف و اعاده صلاة ، مجدّداً طواف و نماز را اعاده كند .

آية الله سيستاني : ولي اگر موالات به هم خورده باشد بايد طواف و نماز را اعاده كند .

168

طواف افراد ناتوان در طبقه دوم

حكم طواف از طبقه دوم ، در بخش محدوده طواف گذشت .

2 ـاحكام طواف نيابي

انجام طواف نيابي قبل از طواف خود

471 749 ـ انجام دادن طواف نيابي ، قبل از انجام دادن طواف واجب خود ، مانع ندارد . ^{( 1 )}

عدم لزوم لباس احرام در نيابت در طواف و سعي

472 750 ـ كسي كه براي انجام سعي يا طواف ، نايب مي شود ، لازم نيست محرم باشد و لباس احرام در تن داشته باشد . ^{( 2 )}

زمان انجام طواف نيابي

473 751 ـ انجام طواف نيابي براي عمره تمتع يا طواف حج ، در غير موسم ، مانع ندارد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : احتياط اين است كه پس از انجام اعمال خود ، آن را براي منوبٌ عنه انجام دهد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در طواف عمره احوط آن است كه بعد از اداي مناسك خود طواف نيابي را قبل از تقصير و خروج از احرام انجام دهد . ( مجمع المسائل ، ج 1 ، ص441 مسأله 8 ) .

2 ـ آية الله بهجت : احتياط در احرام نايب است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : احوط آن است كه در عمره ، نايب بعد از فراغ از اداي مناسك خود ، طواف و سعي نيابي را قبل از تقصير و خروج از احرام انجام دهد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص441 مسأله 8 ) .

3 . آية الله بهجت : در حكم ، با منوبٌ عنه مشترك است .

آية الله سيستاني : بايد عمل را در وقتي انجام دهد كه بر منوبٌ عنه تأخير از آن جايز نيست . پس اگر نايب در طواف عمره تمتّع باشد ، بايد در وقتي انجام دهد كه منوبٌ عنه بتواند بقيه اعمال را قبل از فوت وقوف در عرفات انجام دهد و اگر طواف حج باشد تأخير آن از ذي حجّه جايز نيست ، ولي اگر ماه ذي حجّه تمام شد ، در هر زمان كافي است و اگر منوبٌ عنه طواف را فراموش كرده و به وطن بازگشته است ، نايب در هر زمان مي تواند آن را انجام دهد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : طواف عمره تمتّع را در اشهر حج و طواف حج را در ذي حجّه ، روز عيد و بعداز آن ، بايد به جا آورد مگر اين كه منوبٌ عنه طواف را فراموش كرده باشد و بعداز گذشتن موسم متذكّر شود كه در اين صورت خود او و در فرض عدم تمكّن ، نايب او مي تواند طواف را در غير اشهر حج به جا آورد .

آية الله مكارم : طواف حجّ تمتّع را بايد تا آخر ذي حجه به جا آورد و طواف عمره تمتع را بايد در اشهُر حج ، قبل از عرفات به جا آورد .

169

فصل ششم

احكام خاص بانوان در طواف

1 حيض

وظيفه بعد از تجاوز دم از عشره

474 753 ـ مدت حيض ، از ده روز بيشتر نمي شود ؛ و اگر حايض بعد از عادت غسل كند و عمره انجام دهد و بعد از آن تا روز يازدهم لك ببيند ، محكوم به استحاضه است . ^{( 1 )}

لك ديدن در غير ايام عادت

475 754 ـ زني كه در غير ايام عادت لك ديده و به اعتقاد پاكي ، طواف و نماز را انجام داده و شب بعد خون با شرايط حيض ، ديده ، اگر يقين كند كه بعد از ديدن لك ، خون در باطن فرج بوده و قطع نشده ، ^{( 2 )} در اين صورت حائض بوده و طواف و نمازش صحيح نيست ؛ ^{( 3 )} و اگر شك دارد يا يقين كند كه خون قطع شده ، حائض نبوده و اعمالش صحيح است ؛ ^{( 4 )} و در صورت اول ، بايد طواف و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر مجموع آن روزها از ده روز بگذرد ، لكهايي كه ديده محكوم به استحاضه اند ؛ اگر از ده روز نگذرد ، لكها محكوم به حيضند ؛ و احتياطاً بايد در اوقات پاكي جمع نمايد بين احكام طاهر و حايض و به موجب اين احتياط ، بايد طواف عمره و نمازش را احتياطاً قضا نمايد .

2 ـ آية الله نوري : در اين صورت از تاريخ ديدن لك ، حيض شروع شده . . . .

3 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر لك داراي صفات حيض بوده ، در اين صورت حكم كسي را دارد كه قبل از طواف حايض شده است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و بايد اعاده نمايد .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه به وظيفه مستحاضه عمل نموده باشد .

آية الله نوري : ولي اگر حصول اين يقين بعد از انجام اعمال حج باشد حج او صحيح است و فقط طواف و نماز طواف را اعاده كند و اگر بعد انجام عمره و قبل از حجّ يقين حاصل شد ، اگر وقت هست طواف و نماز طواف را انجام بدهد و بعد براي حج محرم شود و اگر وقت نيست و احتياطاً بعد از حج يك عمره مفرده به جا آورد .

170

نماز را اعاده كند .

زني كه حيض نمي شود ولي لك ببيند

476 758 ـ زني كه حيض نمي شود ولي گاهي خون مي بيند ، اگر خون تا سه روز ، استمرار ندارد ، ولو به اين گونه كه پس از خارج شدن تا اين مدت ، باطنِ فرج آلوده باشد ، حكم استحاضه را دارد . ^{( 1 )}

علم به بقاي حيض در اثناي سعي

477 761 ـ اگر زني به تصور اين كه پاك شده است ، طواف را انجام دهد و در اثناي سعي متوجه شود كه هنوز پاك نشده است ، سعي را قطع كند و پس از پاك شدن از حيض ، طواف و نماز را اعاده كند ؛ و احتياط آن است كه پس از اعاده طواف و نماز ، سعي را اتمام و اعاده نمايد ؛ ^{( 2 )} و اگر بعد از سعي متوجه شود نيز ، اعاده طواف و نماز لازم و اعاده سعي ، مبني بر احتياط است . ^{( 3 )}

نيت غسل جنابت بجاي حيض

478 763 ـ اگر زني به جاي نيّت غسل حيض ، نيّت غسل جنابت كرده اگر منظور او غسل براي حدثي كه از خون داشته است باشد و اسم آن را جنابت گذاشته ، عملش صحيح است .

2 ـ استحاضه

وظيفه مستحاضه كثيره

479 764 ـ مستحاضه كثيره ، بايد براي طواف ، يك غسل و براي نمازِ طواف ، غسلي ديگر انجام دهد ، مگر آن كه از وقت غسل براي طواف تا آخر نماز ، خون قطع باشد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ به مسأله 768 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : به ذيل مسأله 766 مراجعه شود .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : به مسأله 768 مراجعه شود .

2 ـ آية الله بهجت : اتمام سعي لازم نيست و اعاده كافي است .

3 ـ به مسأله 588 مراجعه شود .

4 ـ آية الله تبريزي : بنابر احتياط براي طواف و نماز آن يك غسل كند و براي هريك از آن دو يك وضو بگيرد .

آية الله خويي : و اما كثيره غسل كند براي هر كدام و محتاج به وضو نيست ، مگر اين كه محدث به حدث اصغر باشد ، كه در اين صورت احوط ضم وضو است به غسل . ( مناسك ، مسأله 299 ) .

آية الله سيستاني : اگر خون مستمر باشد كه بيرون آمدن خون از پنبه منقطع نشود ، يك غسل كافي است ، اگرچه احتياط مستحب براي هر كدام يك غسل است ؛ و اگر چنين نباشد و به نحوي باشد كه بتواند پس از طواف با غسلي ديگر نماز را انجام دهد در حالي كه خون بيرون نزده باشد در اين صورت اگر پس از غسل و انجام طواف خون بيرون نيامده بود ، مي تواند با همان غسل نماز را بخواند و اگر بيرون آمده بود به احتياط واجب براي نماز دوباره غسل كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر بعد از غسل براي نماز يوميه خون نبيند ، تجديد غسل لازم نيست و اگر خون ببيند براي هركدام از طواف و نماز طواف يك غسل احتياطاً بجا آورد و اگر فاصله بين غسل و طواف زياد مي شود ، مثل اين كه در نزديك مسجدالحرام نتواند غسل كند ، احتياطاً در موقع ورود به مسجدالحرام تيمم بدل از غسل هم بنمايد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص468 مسأله 9 ) .

آية الله فاضل : احتياط واجب آن است كه مستحاضه كثيره و متوسطه علاوه بر اغسال يوميه ، يك غسل براي طواف و نماز آن انجام دهند و براي طواف يك وضو و براي نماز طواف هم يك وضو بگيرد . و و اگر غسل براي او حرجي است يعني مستلزم مشقتي است كه عادتاًقابل تحمل نيست بجاي غسل تيمم كند و وضو بگيرد . مستحاضه قليله براي طواف يك وضو و براي نماز طواف هم يك وضو بگيرد .

آية الله مكارم : مستحاضه كثيره هنگامي كه غسلهاي نماز خود را به موقع بجا آورد ، غسل ديگري براي طواف بر او واجب نيست ، تنها وضو بگيرد بنابر احتياط .

171

480 765 ـ نماز و طواف براي زن مستحاضه ، مستقل هستند . ^{( 1 )}

سن يأس

481 766 ـ هرگاه زن قُرَشيه پس از شصت سال و غير قرشيه پس از پنجاه سال ، در بين اعمال خون ببينند ، حكم مستحاضه را دارند ^{( 2 )} ولو چند روز متوالي طول بكشد و همه به اوصاف حيض باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : مستحاضه قليله ، براي هر يك از نماز و طواف ، به احتياط واجب يك وضو بگيرد و در متوسطه بنابر احتياط واجب يك غسل و براي هر كدام يك وضو لازم است .

آية الله گلپايگاني : بنابر احتياط .

آية الله مكارم : در مسأله 764 آمده است .

2 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه بين پنجاه سال و شصت سال ، خون به صفات حيض باشد ، بنابر احتياط قرشيه و غير قرشيه بين احكام حايض و مستحاضه جمع كنند ، و اگر بعد از شصت سال خوني ديده اند ، حكم به استحاضه مي شود .

آية الله سيستاني : يائسگي در مسأله حيض در سيّده و غير سيّده ، با اتمام شصت سال قمري شروع مي شود .

آية الله مكارم : فرقي ميان سيّده و غير سيّده نيست .

172

قرص خوردن و خون ديدن

482 767 ـ لكه هاي خوني كه بعد از استفاده از قرص يا غير آن به وجود مي آيد و سه روز ادامه ندارد ، حكم استحاضه را دارد ^{( 1 )} و ^{( 2 )} بايد به وظيفه مستحاضه عمل شود ؛ و اگر در اثناي طواف لك ببيند ، تفصيلي بين ماقبل از تمام شدن دور چهارم و مابعد آن هست كه گذشت . ^{( 3 )}

483 768 ـ اگر با خوردن قرص ، خون قطع شود و طواف عمره يا حج را انجام دهد سپس خون ببيند ، اگر خونْ سه روزْ مستمر نباشد و حتي در باطن فرج هم قطع شده باشد ، حيض نبوده و با انجام وظيفه مستحاضه ، اعمال بعدي او صحيح است . ^{( 4 )}

مستحاضه قليله

484 769 ـ اگر زني در حال طواف ، مستحاضه قليله شود اگر بعد از تمام شدن دور چهارم بوده ، پس از تجديد وضو و تطهير بدن و لباس ، طواف را تمام كند ؛ و اگر قبل از آن بوده ، به احتياط واجب پس از تجديد وضو و تطهير ، آن را اتمام و سپس اعاده نمايد . ^{( 5 )}

خون ديدن مستحاضه در اثناي طواف

485 770 ـ اگر مستحاضه بعد از غسل و وضو مشغول طواف شود ، و در اثناي طواف لك ببيند ، اگر خون او مستمر بوده و به وظيفه عمل كرده ، با تحفظ از خروج خون ، چيزي بر او نيست ؛ و در غير اين صورت ^{( 6 )} حكم حدث جديد را دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : مگر آن كه علم پيداكند در باطن خون است . ( مناسك ، س174 ) .

2 ـ آية الله نوري : اگر در موقع اعمال خون نبينند كه پاك مي باشند و اعمالشان صحيح است ولي اگر در ايام عادت يك يا دو لكه كم رنگ ببينند ، اين خون خون استحاضه حساب مي شود و بايد به وظيفه مستحاضه عمل كنند .

3 ـ به مسأله 580 الي 582 مراجعه شود .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه سه روز اول پشت سر هم نباشد ؛ مثل آن كه دو روز خون ببيند و يك روز پاك شود و دوباره يك روز خون ببيند ، بنابر احتياط لازم در روزهايي كه خون مي بيند بايد جمع كند ميان كارهاي مستحاضه و تروك حايض و در روزهايي كه خون نمي بيند هم كارهايي را كه بر حايض حرام است ترك كند و عبادت هاي خود را بجا آورد . ( توضيح المسائل ، مسأله 447 ، احكام حايض ) .

5 ـ به مسأله 580 و 581 مراجعه شود .

آية الله مكارم : وظيفه او فقط اعاده است بعد از طهارت و احتياط لازم نيست .

6 ـ آية الله مكارم : يعني اگر خون قطع شده و غسل كرده سپس خون جاري شده ، حكم حدث جديد دارد .

173

مستحاضه اي كه خون او قطع نمي شود

486 771 ـ مستحاضه اي كه خون او قطع نمي شود ، بايد براي هريك از طواف و نماز غسل كند و وضو بگيرد ؛ ^{( 1 )} و بايد طوري باشد كه بعد از غسل و وضو ، مبادرت به عمل نمايد ؛ بنابراين اگر با رفتن به منزل نتواند مبادرت كند ، نزديك مسجدالحرام غسل كند و وضو بگيرد . ^{( 2 )}

طواف و نماز فريضه با يك غسل و وضو

487 772 ـ مستحاضه اي كه بايد براي هر نماز و طواف ، غسل كند ، اگر با عمل به وظيفه ، طواف را شروع كند و در اين حال ، نماز فريضه آغاز شود ، در صورتي كه بعد از خواندن نماز فريضه ، با همان طهارت اول ، طواف را ادامه دهد ، و از هنگام غسل تا آخر طواف ، خون قطع بوده ، طواف او صحيح است ؛ و در غير اين صورت ، احوط آن است كه اين طواف را تمام كند ^{( 3 )} و پس از غسل ، اعاده نمايد .

رفتن در مسجدين و ديگر احكام مستحاضه

488 2/772 ـ رفتن در مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) و توقف در ساير مساجد و خواندن سوره اي كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : بنا بر احتياط براي طواف و نماز آن يك غسل كند و براي هر يك از آن دو يك وضو بگيرد .

2 ـ آية الله خويي : در كثيره ، احوط اين است كه براي هر كدام از طواف و نماز ، غسل نمايد و قليله براي هر كدام وضو بگيرد و متوسطه يك غسل براي هر دو بجا آورد و براي هر كدام وضو بگيرد .

آية الله سيستاني : اگر فاصله بين غسل يا وضو يا هر دو و انجام طواف يا نماز طواف زياد باشد و تيمّم بدون فاصله ميسّر باشد ، به احتياط واجب قبل از نماز يا طواف يك تيمم بدل از غسل يا وضو كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و اگر از نزديك مسجدالحرام نتواند غسل كند احتياطاً در موقع ورود به مسجد تيمم بدل از غسل هم بنمايد . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص468 مسأله 9 ) .

آية الله مكارم : چنانكه قبلا گذشت هنگامي كه مستحاضه وظيفه غسل خود را براي نمازها انجام دهد به حكم طاهر است و غسل ديگري براي طواف لازم نيست .

3 ـ آيات عظام بهجت : اتمام لازم نيست .

آية الله تبريزي : بعيد نيست تمام كردنِ طوافِ سابق كافي باشد و احتياط به اعاده آن پس از غسل نباشد .

آية الله سيستاني : صحيح نيست و با انجام غسلي براي نماز ، نمازش را اعاده كند و طواف را با غسلي ديگر از سر بگيرد ، اگر قطع قبل از پايان شوط چهارم بوده است و اتمام كند اگر بعد آن بوده است .

آية الله مكارم : مانند مسأله سابق است .

174

سجده واجب دارد ، براي زن مستحاضه اشكال ندارد ؛ ولي مقاربت شوهر ^{( 1 )} با او بنابر احتياط واجب در صورتي حلال مي شود كه غسل كند اگر چه كارهاي ديگري را كه براي نماز ، واجب است ـ مثل وضو و عوض كردن پنبه ـ انجام نداده باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مستحاضه متوسطه و كثيره بدون غسل هايي كه بر آن ها واجب است نمي تواند وارد مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) شوند . ( پرسشهاي جديد حج ، ص 14 ، سؤال 57 ) .

آية الله سيستاني : همه اين كارها بدون غسل نيز جايز است بجز مقاربت كه بنابر احتياط جايز نمي باشد .

آية الله گلپايگاني و آية الله صافي : با انجام غسلهاي واجب همه كارها حلال مي شود اگر چه كارهاي واجب براي نماز را مثل عوض كردن پنبه انجام نداده باشد . آية الله خويي اضافه اي دارند : و بعيد نيست كه اين كارها بدون غسل نيز جايز باشد اگر چه احتياط در ترك است .

آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه در اين كارها غسلهاي واجب خود را انجام داده باشد .

175

فصل هفتم

طواف مستحب و نماز آن

1 ـ استحباب طواف

489 773 ـ طواف ـ يعني هفت دور گرد خانه كعبه گرديدن ـ مستحب است و بلكه هرچه شخص بتواند طواف كند خوب ^{( 1 )} است . در طواف مستحب ، طهارت شرط نيست .

طواف از طرف معصومين ( عليهم السلام ) و سايرين

490 774 ـ طواف از طرف معصومين ( عليهم السلام ) و خويشاوندان و غير آنها چه مرده و چه زنده ، به شرط آن كه در مكه نباشند ، يا معذور ^{( 2 )} باشند ، مستحب است .

تحيت مسجدالحرام

491 775 ـ تحيّت مسجدالحرام ، نماز است يا طواف كعبه ؟ ^{( 3 )}

عدم استحباب كمتر از هفت شوط

492 776 ـ استحباب كمتر از هفت شوط طواف ثابت نيست ؛ و نيابت در يك شوطِ طواف مستحب ، صحيح نيست ، ولي مي توان مجموع را به نيت چند نفر انجام داد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : بهتر است هنگام ازدحام جمعيّت براي طواف واجب ، طواف مستحب را ترك كنند .

2 . آية الله فاضل : استحباب و مشروعيّت طواف مستحبّي براي حاضر در مكّه ، هرچند معذور باشد ، ثابت نشده است .

3 . آية الله فاضل ، آية الله بهجت : انجام هر كدام ، كفايت مي كند .

آيت الله تبريزي : براي كساني كه از بلاد دور آمده اند ، تحيت مسجدالحرام طواف است . والله العالم .

آيات عظام : خامنه اي ، صافي ، نوري ، : طواف است .

آيت الله مكارم : براي مسجدالحرام نماز تحيت است كه مانند ساير مساجد در خود مسجد خوانده مي شود .

4 ـ آية الله سيستاني : نيابت در يك شوط نيز صحيح است ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد . ( ملحق مناسك ، سؤال 178 ) .

آية الله مكارم : و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند .

176

2 ـ شرايط طواف مستحبي

493 777 ـ شرايطي كه در طواف واجب ، رعايت آن لازم است ، در طواف مستحبي نيز معتبر است مگر آنچه استثنا شده است . ^{( 1 )}

عدم لزوم طهارت در طواف مستحبي

494 778 ـ طهارت از حدث اكبر و اصغر ، در طواف مستحبي شرط نيست ، هرچند جنب يا حايض ، جايز نيست در مسجدالحرام وارد شوند ، ولي اگر با غفلت يا نسيان ، طواف مستحب انجام دادند ، طواف آنها صحيح است .

495 779 ـ در طواف هاي مستحبي هم ختنه شرط است .

محدوده طواف مستحبي

496 780 ـ انجام طواف مستحبي در خارج از حد طواف واجب ، جايز نيست ^{( 2 )} مگر در مورد ضرورت .

نماز طواف مستحب و ترك آن

497 781 ـ به جا آوردن نماز طوافِ مستحب حتي در حال اختيار ، در هر جاي مسجدالحرام ، جايز است ، بلكه گفته اند مي تواند آن را عمداً ترك ^{( 3 )} كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : به حسب اختلاف شرايط و احكام ، موارد متفاوت مي شود . براي شناخت آن به مناسك مراجعه شود . ( ملحق مناسك ، س244 ) .

آية الله فاضل : مانند اين كه در طواف مستحبي موالات ، طهارت از حدث و خواندن نماز طواف معتبر نيست و قطع آن حتي بدون عذر جايز است و شك در عدد دورهاي آن ، موجب بطلان نمي شود و بنا را بر اقل مي گذارند و صحيح است و قران بين دو طوافِ مستحب ، حرام نيست بلكه مكروه است و خواندن نماز آن در هر جاي مسجدالحرام در حال اختيار صحيح است .

2 ـ مراجعه شود به مسأله اعتبار و عدم اعتبار حدّ در طواف مسأله 656 .

3 ـ آية الله بهجت : مورد تأمّل است ( مناسك شيخ ، ص47 ) .

آية الله خامنه اي ، متعرض ترك نماز نشده اند .

آية الله سيستاني : ظاهر آن است كه نماز طواف مستحب ، مستحب است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : سزاوار نيست ترك كنند .

آية الله مكارم : ترك آن مشكل است .

177

نماز طواف استحبابي در حال حركت

498 782 ـ آيا خواندن نماز طواف مستحب در حال راه رفتن ، جايز است ؟ ^{( 1 )}

شك در طواف مستحب

499 783 ـ اگر در طواف مستحب ، در عدد دورها شك كند ، بنابر اقل بگذارد و طوافش صحيح است .

3 ـطوافهاي مستحب

مقدار طواف مستحب

در هر شبانه روز ، ده مرتبه طواف ^{( 2 )} مستحب است : در اول شب ، سه طواف ؛ در آخر شب ، سه طواف ؛ پس از دخول صبح ، دو طواف ؛ و بعدازظهر ، دو طواف .

هنگام توقف در مكه ، به عدد ايام سال ، طوافْ مستحب است ، يعني سيصد و شصت مرتبه ، طواف نمايد ؛ و اگر اين مقدار نشد ، پنجاه و دو مرتبه ؛ و اگر آن هم ميسور نشد ، هر مقداري كه بتواند .

طواف وداع

500 788 ـ كسي كه مي خواهد از مكه بيرون رود ، مستحب است طواف وداع انجام دهد ؛

و در صورت امكان ، در هر شوطي ، حجرالاَسود و ركن يماني را ، استلام نمايد ؛

و هنگامي كه به مستجار رسد ، مستحبات آن را بجا آورد و آنچه خواهد دعا نمايد ؛

بعد حجرالاَسود را استلام نموده و شكم خود را به خانه كعبه بچسباند و يك دست را بر حَجَر و دست ديگر را به طرف درب گذاشته و حمد و ثناي الهي نمايد و صلوات بر پيغمبر و آل او بفرستد و اين دعا را بخواند :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله خامنه اي و آية الله مكارم : صحّت نماز طواف ولو نماز طواف مستحبي باشد در حال راه رفتن محل اشكال است ، و احوط استقرار در حال نماز طواف مستحبي است .

آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، صافي ، فاضل : مانعي ندارد .

آيت الله مكارم : زيرا ادلّه جواز نافله در حال حركت ، از اينجا منصرف است .

2 ـ آية الله مكارم : ولي در مواقعي كه ازدحام جمعيت براي طواف واجب است ، بهتر است طواف هاي مستحب را ترك كنند و مجال را به كساني كه طواف واجب دارند بدهند .

178

« أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ وَنَبِيِّكَ وَاَمِينِكَ وَحَبِيبِكَ وَنَجِيِّكَ وَخِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ ، أللَّهُمَّ كَما بَلَّغَ رِسالاتِكَ وَجاهَدَ في سَبِيلِكَ وَصَدَعَ بِأَمْرِكَ وَاُوذِي في جَنْبِكَ وَعَبَدَكَ حَتّي أتاهُ الْيَقِينُ ، أللَّهُمَّ أقْلِبْني مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً بِأفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ مِنَ الْمَغْفِرةِ وَالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْعافِيَةِ » .

و مستحب است وقت بيرون آمدن از باب حناطين ، كه مقابل ركن شامي است ، بيرون رود و از خداوند متعال توفيق مراجعت را بطلبد و وقت بيرون رفتن يكدرهم خرما خريده و آن را بر فقرا تصدّق نمايد .

179

فصل هشتم

آداب و مستحبات طواف ^{( 1 )}

در حال طواف ، مستحب است بگويد :

« أللَّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الأَرْضِ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد  ( صلّي الله عليه وآله ) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا » .

و بجاي كذا و كذا حاجت خود را بطلبد .

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد :

« أللَّهُمَّ إنِّي إلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدِّلْ إسْمِي » .

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد و اين دعا رابخواند :

« سائِلُكَ ، فَقِيْرُكَ ، مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ ، ألَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلْدِي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اين مستحبّات را به قصد رجاء بجا آورد .

180

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان و سر را بلند كند و بگويد :

« أللَّهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ وَأجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ السُّقْمِ وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ » .

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد ، بگويد :

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي إنَّكَ أ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ » .

و چون به ركن يماني برسد دست بردارد و بگويد :

« يا أللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ وَخَالِقَ الْعافِيَةِ وَرَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدُّنْيا وَالآخِرَةِ يا أرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ » .

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد :

« اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ ، وَالْحَمْدُ للهِ الَّذي بَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً . أللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنَّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ » .

و چون ميان ركن يماني و حجر الأسود برسد ، بگويد :

« رَبَّنا آتِنا في الدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ » .

و در شوط هفتم وقتي كه به مستجار ^{( 1 )} رسيد مستحب است دو دست خود را بر ديوار خانه بگشايد و شكم و روي خود را به ديوار كعبه بچسباند و بگويد :

« أللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَكانُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النَّار » .

پس به گناهان خود اعتراف نموده و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد كه ان شاء الله تعالي مستجاب خواهد شد ، بعد بگويد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مستجار در پشت كعبه در نزديك ركن يماني برابر در خانه كعبه قرار دارد .

181

« أللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِكَ الرَّوْحُ وَالْفَرَجُ وَالْعافِيَةُ . أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعيْفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَاغْفِرْ لي مَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي وَخَفِيَ عَلي خَلْقِكَ أسْتَجِيرُ بِاللهِ مِنَ النَّارِ » .

و آنچه خواهد دعا كند و ركن يماني را استلام كند و به نزد حجر الأسود آمده و طواف خود را تمام نموده و بگويد :

« أللَّهُمَّ قَنِّعْنِي بِما رَزَقْتَني وَبارِكْ لِي فِيما آتَيْتَني » .

و براي طواف كننده مستحب است در هر شوط ، اركان خانه كعبه و حجر الأسود را استلام نمايد و در وقت استلام حجر بگويد ^{( 1 )} :

« أمانَتي أدَّيْتُها وَمِيثاقي تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوافاةِ » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : انجام بعضي از اين مستحبات در زمان ما و در ازدحام جمعيّت براي بسياري از مردم غير ممكن است ، بنابراين آنچه را ممكن است انجام مي دهد و آنچه را نمي توان انجام داد ، هرگاه نيّت انجام آن را داشته باشد ، خداوند مطابق نيّتش پاداش به او خواهد داد ، بنابراين اصرار بر مزاحمت ديگران نبايد داشته باشد .