بخش 7

151

[ 412 ] م ـ نماز طواف را در همه اوقات مي شود خواند مگر آنكه مزاحمت كند با وقت نماز واجب ، كه اگر نماز طواف بخواند موجب فوت يوميه شود ، پس بايد اول نماز يوميه را بخواند .

( مناسك ، مسأله 790 )

[ 413 ] م ـ اگر كسي از روي بي مبالاتي مسامحه كرد در ياد گرفتن قرائت و ذكر واجب نماز تا وقت تنگ شد ، نماز را به هر نحو كه مي تواند بايد بخواند و صحيح است ، ليكن معصيت كار است و احتياط آن است كه به دستور مسأله 418 عمل كند و اگر ممكن است كسي را وادار كند كه تلقين او كند . ^{( 1 )} ( مناسك مسأله 791 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط واجب به هر نحوي كه خودش مي تواند بخواند و با جماعت هم بخواند و نايب هم بگيرد .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب در صورت مقصِّر بودن ، اين است كه هم نماز را به كيفيتي كه بيان آن گذشت بجا آورد و هم آن را به جماعت بخواند و هم نايب جهت انجام آن از طرفش بگيرد .

152

[ 414 ] م ـ كسي كه حمد و سوره نمازش را نمي تواند به طور صحيح تلفظ كند ، اگر وقت دارد و مي تواند با تأخير طواف ، قرائت خود را تصحيح كند ، تأخير آن لازم نيست ^{( 1 )} و اگر بعد از طواف تا قبل از فوات موالات عرفيه بين طواف و نماز نتواند غلط هاي خود را درست كند به هر نحو مي تواند نماز بخواند . ( مناسك س 822ـ810 ) .

[ 415 ] م ـ اگر نماز طواف را در غير موضعي كه بايد بجا آورد انجام داد ، مثل اين كه در حجر اسماعيل ( عليه السلام ) نماز خواند و بعد از آن متوجه شد ، بايد نماز را اعاده كند ^{( 2 )} ، ولي اعاده ساير اعمال لازم نيست . ( مناسك س 815 )

[ 416 ] م ـ اگر زن بعد از طواف و قبل از انجام نماز طواف حائض شد ، چنان چه وقت وسعت دارد صبر مي كند تا پاك شود و پس از تحصيل طهارت ، نماز طواف و بقيه اعمال را انجام دهد و اگر وقت تنگ باشد براي نماز طواف نائب مي گيرد و سعي و تقصير را به جا مي آورد . ( مناسك س 811 )

[ 417 ] م ـ اگر زن نماز طواف را فراموش كرد ، يا به جهت جهل به مسأله يا سهواً آن را باطل انجام داد وپس از آن كه متوجه شد حايض گرديد ، در وسعت وقت پس از پاك شدن ، نماز طواف را بجا مي آورد و اگر بعد از انجام سعي يا تقصير متوجه شد كه نماز را ترك كرده يا باطل انجام داده اعاده سعي و تقصير لازم نيست . ( مناسك س 795 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر عسرو حرج ندارد صبر كند يا به جماعت بخواند .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، صافي : اگر براي او امكان داشته باشد بايد تأخير بيندازد تا قرائتش را تصحيح نمايد .

آية الله فاضل ، مكارم : بايد تأخير بيندازد مگر اين كه بقاي در احرام موجب عسر و حرج شود .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد تأخير بيندازد .

2 . آية الله نوري همداني : اعاده نماز هم لازم نيست .

153

[ 418 ] م ـ انجام نماز طواف به جماعت كافي نيست ^{( 1 )} ولي اگر كسي كه حمد و سوره اش درست نيست بخواهد براي احتياط ^{( 2 )} نماز طوافش را به جماعت بخواند مي تواند در طواف واجب به شخص عادلي كه نماز طواف واجبش را مي خواند اقتدا كند هر چند طواف امام غير طواف مأموم باشد مثل اين كه در نماز طواف به نماز طواف نساء اقتداء كند . ( مناسك س799ـ800 )

[ 419 ] م ـ كسي كه نمي تواند حمد و سوره و ذكرهاي واجب نماز را به طور صحيح تلفظ كند جايز نيست از طرف ديگري براي حج يا عمره نيابت كند هر چند نيابتش تبرعي باشد و اگر نائب شد احرامش باطل است . ^{( 3 )} بلي كسي كه مي تواند ذكرهاي واجب را تصحيح كند نيابتش جايز است و اگر نايب شد بايد نمازش را تصحيح كند و عمل نيابي را صحيح انجام دهد تا از احرام خارج شود ( مناسك س 801ـ802 )

[ 420 ] م ـ اگر بعد از نماز طواف متوجه شود كه قرائت يا ذكر واجب را صحيح ادا نكرده است چنان چه احتمال نمي داده است آن چه ادا كرده غلط بوده است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : كافي بلكه مستحب است .

2 . آية الله مكارم : بهتر ترك اين احتياط است .

3 . آية الله سيستاني : احرامش صحيح است و بايد به نيت منوب عنه تمام كند هر چند به احتياط واجب مجزي از منوب عنه نيست .

آية الله بهجت : شخصي كه قرائتش درست نبوده يا از جهت ديگري معذور بوده و بدون توجه ازطرف ديگري محرم شده احتياطاً در موارد عذر نائب بگيرد و خود نيز آن عمل را انجام دهد در اين صورت نيابتش صحيح است هر چند از اول نمي توانسته نايب شود .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، گلپايگاني : احتياطاً حج را به نيت منوب عنه تمام كند . آية الله گلپايگاني اضافه فرموده اند : ولكن صحت عمره مذكور براي منوب عنه محل اشكال است و نسبت به اجرت نيز با مستأجر مصالحه نمايد .

154

نمازش صحيح است . ^{( 1 )} ( مناسك س 803 )

[ 421 ] م ـ كسي كه حمد وسوره و ذكرهاي واجب نماز را صحيح ادا نمي كند مي تواند براي انجام عمره مفرده استحبابي يا حج استحبابي محرم شود . ^{( 2 )} ولكن چنان چه مي تواند ، بايد نماز خود را تصحيح كند . ( مناسك س 812 )

[ 422 ] م ـ اگر در حال قرائت يااداء ذكر واجب ، او را حركت دادند ، به طوري كه استقرار از بين برود ، بايد آن مقداري را كه بدون استقرار بوده مجدداً اعاده نمايد و اگر در حال تكرار نيز از استقرار خارج شد باز بايد آن را اعاده كند و اما اگر حركت به حدّي نباشد كه به استقرار معتبر در نماز ضرر بزند نبايد آن چه در حال حركت گفته اعاده نمايد مگر به قصد احتياط به شرط آن كه وسوسه نباشد . ( مناسك س 805 )

[ 423 ] م ـ نماز طواف استحبابي لازم نيست در نزد مقام ابراهيم باشد بلكه در هر جاي مسجدالحرام جايزاست ، به خصوص در موقع ازدحام مناسب است مراعات سايرحجاج را بنمايند . ( مناسك مسأله 792 )

[ 424 ] م ـ در نماز طواف لازم نيست مرد جلوتر از زن بايستد يا بين آن دو فاصله باشد بلكه اگر در كنار هم نيز نماز بخوانند صحيح است . ^{( 3 )} ( مناسك س 808 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني : نماز باطل است و بايد اعاده شود .

آية الله خويي : اگر جاهل قاصر باشد صحيح است .

آية الله سيستاني : اگر در اشتباه خود معذور بوده نمازش صحيح است و الاّ اعاده نمايد .

2 . نظر آيات عظام در مورد نايب گرفتن براي نماز طواف و به جماعت خواندن آن گذشت .

3 . آية الله خامنه اي : ولي بايد رعايت عدم تقدّم زن بر مرد بشود ، پس اگر مرد ولو به مقدار كمي از زن جلوتر باشد ، نماز هر دو صحيح است و همچنين اگر بين آنان فاصله باشد ولو به مقدار يك وجب .

آية الله فاضل : بايد رعايت عدم تقدّم زن از مرد و عدم محاذي بودن آنان بشود . بلي چنانچه زن از اهل سنّت باشد يا تأخير نماز طواف موجب به هم خوردن موالات عرفيه شود يا مستلزم عسر و حرج باشد رعايت اين شرط لازم نيست .

155

[ 425 ] م ـ در مواردي كه مكلف مي ترسد اگر نماز طواف را شروع كند در اثنا او را حركت دهند و نمازش راقطع كنند اگر به اميد اين كه بتواند آن را به طور صحيح انجام دهد شروع كند و نماز را به پايان برساند نمازش صحيح است . ( مناسك س 809 ) .

مستحبات نماز طواف ^{( 1 )}

[ 426 ] م ـ در نماز طواف ، مستحب است بعد از حمد در ركعت اول سوره توحيد و در ركعت دوم سوره جحد را بخواند و پس از نماز ، حمد و ثناي الهي را به جا آورد و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نمايد و بگويد ^{( 2 )} :

« أللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنّي وَلا تَجْعَلْهُ آخِرُ الْعَهْدِ مِنّي . أ لْحَمْدُ للهِ بِمَحامِدِهِ كُلِّها عَلي نَعْمائِهِ كُلِّها حَتي يَنْتَهِي الْحَمْدُ إلي ما يُحِبُّ وَيَرْضي ، أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَتَقَبَّلْ مِنّي وَطَهِّرْ قَلْبِي وَزَكِّ عَمَلي » .

و در روايت ديگر است :

« أللَّهُمَّ ارْحَمْنِي بِطاعَتي اِيَّاكَ وَطاعَةِ رَسُولِكَ ( صلّي الله عليه وآله ) أللَّهُمَّ جَنِّبْنِي أنْ أ تَعَدّي حُدُودَكَ وَاجْعَلْنِي مِمَّنْ يُحِبُّكَ وَيُحِبُّ رَسُولَكَ وَمَلائِكَتَكَ وَعِبادَكَ الْصّالِحِينَ » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اين مستحبات را به قصد رجاء بجا آورد .

2 ـ آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : دعاي اوّل و دوّم در مناسك ايشان موجود نيست و در دعاي آخر نيز تفاوت در عبارت وجود دارد .

156

و در بعضي از روايات است كه حضرت صادق ( عليه السلام ) بعد از نماز طواف به سجده رفته و چنين مي گفت :

« سَجَدَ لَكَ وَجهِي تَعَبُّداً وَرِقّاً لا إلهَ إلاّ أنْتَ حَقّاً حَقّاً الأوَّلُ قَبْلَ كُلِّ شَيء وَالاْخِرُ بَعْدَ كُلِّ شَيء وَها أنَا ذا بَيْنَ يَدَيْكَ ناصِيَتي بِيَدِكَ فاغْفِرْ لي إنَّهُ لا يَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظيمَ غَيْرُكَ فَاغْفِرْ لِي فإنّي مُقِرٌّ بِذُنُوبي عَلي نَفْسي وَلا يَدْفَعُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ غَيْرُكَ » .

و بعد از سجده ، روي مبارك آن حضرت از گريه چنين بود كه گويا در آب فرو رفته باشد .

157

6

†

سعي بين صفا و مروه

چهارم از واجبات عمره ، سعي بين صفا و مروه است

[ 427 ] م ـ واجب است بعد از بجا آوردن نماز طواف ، سعي كند بين صفا و مروه ، كه دو كوه معروف اند . ( مناسك ، مسأله 825 )

[ 428 ] م ـ مراد از « سعي » آن است كه از كوه صفا برود به مروه و از مروه برگردد به صفا .

( مناسك ، مسأله 826 )

[ 429 ] م ـ واجب است سعي بين صفا و مروه هفت مرتبه باشد كه به هر مرتبه شوط گويند ؛ به اين معنا كه از صفا به مروه رفتن يك شوط است و از مروه به صفا برگشتن نيز يك شوط است . ( مناسك ، مسأله 827 )

[ 430 ] م ـ واجب است اول از صفا شروع كند و بايد در دور هفتم به مروه ختم شود ، و اگر از مروه شروع كند ، هر وقت فهميد ^{( 1 )} بايد اعاده كند و اگر در بين سعي بفهمد بايد از سر بگيرد و از صفا شروع كند . ( مناسك ، مسأله 828 )

[ 431 ] م ـ احتياط آن است ^{( 2 )} كه ابتدا كند از جزء اول صفا و از آنجا شروع به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اگر آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد و بقيه را تكميل كند ، بعيد نيست كفايت كند .

2 ـ آية الله بهجت : واجب است كه ابتدا كند از جزء اول صفا به آنكه پاشنه پارا بچسباند ، در غير سوار و محمول ، به جزء اول مسافت .

آية الله خويي : واجب است كه ابتدا كند از اول جزء صفا .

آية الله سيستاني : بايد تمام مسافت بين دو كوه پيموده شود و بالا رفتن از كوه لازم نيست گرچه احتياط مستحب است و احتياط واجب اين است كه فاصله مذكور دقيقاً همه آن پيموده شود ؛ يعني اينكه شوط اوّل را ـ مثلا ـ از اوّلين جزء پايين كوه صفا آغاز كند و حركت كند تا برسد به اوّلين جزء كوه مروه و به همين ترتيب بقيه شوط ها را انجام دهد .

آية الله مكارم : واجب است فاصله ميان دو كوه را طي كند و بايد توجه داشت كه هم اكنون قسمتي از كوه صفا و مروه را مفروش كرده اند و تنها قسمتي از كوه نمايان است و لازم نيست به قسمت نمايان كوه برود بلكه همين اندازه كه به قسمت سربالايي برسد كافي است .

158

سعي كند و در صورتي كه روي كوه برود و همانطور به نحو متعارف سعي كند كفايت مي كند . ( مناسك ، مسأله 829 )

[ 432 ] م ـ حركت بر قسمتي از كوه صفا و مروه در پايان شوط و آغاز شوط ، بعد به صورت هلالي شكل يا مستقيم چنان چه متعارف است ضرري به سعي نمي زند . ( مناسك س 867 )

[ 433 ] م ـ سعي بين صفا و مروه را مي توان سواره و بر روي محمل انجام داد ، چه در حال اختيار و چه با عذر ، ليكن راه رفتن افضل است . ( مناسك ، مسأله 830 )

[ 434 ] م ـ طهارت از حدث و خبث و ستر عورت در سعي ^{( 1 )} معتبر نيست ، گرچه احوط مراعات طهارت از حدث است . ( مناسك ، مسأله 831 )

[ 435 ] م ـ اگر زن حجاب واجب خود را در سعي مراعات نكند سعي او صحيح است هر چند به واسطه ترك حجاب معصيت نموده است . ( مناسك س 885 )

[ 436 ] م ـ واجب است سعي را بعد از طواف و نماز آن به جا آورد و اگر عمداً پيش از آنها به جا آورد بايد بعد از طواف و نماز ، آن را اعاده كند . ( مناسك ، مسأله 832 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : ستر عورت احتياط واجب است .

آية الله نوري : با عدم وجود ناظر محترم ، معتبر نيست .

159

[ 437 ] م ـ اگر از روي فراموشي مقدم بدارد سعي را بر طواف ، اقوي ^{( 1 )} آن است كه آن را اعاده كند و همچنين است اگر از روي ندانستن مسأله مقدم بدارد . ( مناسك ، مسأله 833 )

[ 438 ] م ـ واجب است رفتن و برگشتن از راه متعارف باشد ، پس اگر از راه غير متعارف به صفا برود يا به مروه ، سعيش باطل است . ( مناسك ، مسأله 834 )

[ 439 ] م ـ اگر بين صفا و مروه را دو طبقه يا چند ^{( 2 )} طبقه كنند و تمام طبقات بين دو كوه باشد ، از هر طبقه جايز است سعي كند گرچه احوط ^{( 3 )} سعي از همان راهي است كه از اول متعارف بوده . ( مناسك ، مسأله 835 )

[ 440 ] م ـ اگر طبقه زيرزميني درست شد و كوه صفا و مروه ريشه دار بود و سعي بين آن دو واقع شد صحيح است علي الظاهر و احوط سعي از طبقه روي زميني است . ^{( 4 )} ( مناسك ، مسأله 836 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني : بنابر احتياط واجب .

آية الله تبريزي : اگر مقدّم داشتن سعي از جهت فراموشي طواف بوده باشد ، باز احوط اين است كه سعي را پس از طواف اعاده نمايد .

آية الله سيستاني : اگر قبل از فوت وقت متذكر شود ، ولي اگر طواف عمره تمتّع را پس از وقوف به عرفات ، يا طواف حج را پس از پايان ذي حجّه متذكر شد اعاده سعي لازم نيست گر چه بهتر است .

2 ـ آية الله بهجت : سعي در طبقه دوّم با توجه به اينكه از بالاي كوه صفا شروع و به بالاي كوه مروه ختم مي شود ، در صورتي كه احراز شود كه سعي بين صفا و مروه واقع مي شود ، كفايت مي كند .

آية الله فاضل : جايز نيست .

آية الله مكارم : طبقه دوّم كه فعلاً وجود دارد ميان دو كوه نيست و سعي در آنجا اشكال دارد .

3 ـ آية الله خامنه اي ، اين احتياط در مناسك ايشان نيست .

4 ـ آية الله بهجت : به حاشيه مسأله قبل مراجعه شود .

160

[ 441 ] م ـ واجب است در وقت رفتن به طرف مروه ، متوجه به آنجا و وقت رفتن به صفا متوجه به آن باشد . پس اگر عقب عقب برود يا پهلو را به طرف صفا يا مروه كند و برود باطل است ، ليكن نگاه كردن به چپ و راست بلكه گاهي به پشت سر اشكال ندارد . ^{( 1 )} ( مناسك ، مسأله 837 )

[ 442 ] م ـ جايز است به جهت استراحت و رفع خستگي ، نشستن يا خوابيدن بر صفا يا مروه و همين طور جايز است نشستن يا خوابيدن بين آنها براي رفع خستگي ^{( 2 )} و لازم نيست عذري داشته باشد بنابر اقوي . ^{( 3 )} ( مناسك مسأله 838 )

[ 443 ] س ـاگر قسمتي از سعي را عقب عقب يا به پهلو برود بايد آن مقدرا را تدارك كند و اگر از آن محل گذشته سعي او اشكال دارد و احتياط در اتمام و اعاده است . ^{( 4 )} ( مناسك ، س 875 )

[ 444 ] م ـ جايز است تأخير سعي از طواف و نماز آن ، براي رفع خستگي يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه سينه و شانه ها در حال رفتن به مروه به طرف مروه و در حال رفتن به صفا رو به صفا باشد و يا در حال توقف به پشت سر برگردد . ( آدابواحكام حج ، ص264 )

آية الله مكارم : مثلا اگر براي ملاحظه همراهان نگاهي به عقب كند مانعي ندارد .

2 ـ آية الله خامنه اي ، از اينجا تا آخر اين مسأله را متعرض نشده اند .

3 ـ آية الله خويي : به خاطر استراحت جايز است نشستن بر صفا يا مروه تا استراحت حاصل شود و احوط ترك جلوس است در مابين صفا و مروه بدون عذر .

آية الله بهجت : احوط ترك جلوس است در ما بين صفا و مروه بدون عذر

آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط بايد به مقداري باشد كه موالات عرفيه به هم نخورد .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب آن است كه نشستن در وسط راه جهت استراحت ترك شود ، مگر براي كسي كه خسته شده باشد .

آية الله مكارم : احتياط واجب رعايت موالات عرفيه در سعي است .

4 ـ آية الله مكارم : مي تواند برگردد و جبران كند و سعي او اشكال ندارد .

161

تخفيف گرمي هوا و جايز است بدون عذر تأخير بيندازد تا شب ، گرچه احتياط در تأخير نينداختن است . ( مناسك ، مسأله 839 )

[ 445 ] م ـ جايز نيست تأخير انداختن تا فردا بدون عذر ؛ از قبيل مرض . ^{( 1 )} ( مناسك ، مسأله 840 )

[ 446 ] م ـ سعي از عبادات است و بايد آن را بانيت خالص براي فرمان خداي تعالي بياورد . ^{( 2 )} ( مناسك ، مسأله 841 )

[ 447 ] م ـ سعي مثل طواف ركن است و حكم ترك آن از روي عمد يا سهو چنان است كه در طواف گذشت . ( مناسك ، مسأله 842 )

[ 448 ] م ـ زياد كردن در سعي بر هفت مرتبه از روي عمد موجب باطل شدن آن است به تفصيلي كه در طواف گذشت . ( مناسك ، مسأله 843 )

[ 449 ] م ـ اگر از روي فراموشي زياد كند بر سعي ؛ چه كمتر از يك مرتبه يا بيشتر ، سعي او صحيح است و بهتر آن است كه زايد را رها كند ، گرچه بعيد نيست كه بتواند آن را به هفت مرتبه برساند . ^{( 3 )} ( مناسك ، مسأله 844 )

سعي از مسعاي جديد

با سلام و تحيت ، بدينوسيله به استحضار مي رساند : براساس اظهار نظر افراد مورد اطمينان اعزامي ازسوي سازمان حج و زيارت به مكّه مكرّمه و مدينه منوّره ، شرايط مسعاي جديد به گونه اي است كه در قسمت صفا ، قبل از رسيدن به ديوار سابق ( همانجا كه كوه صفا واقع است ) ديوار كاذبي گذاشته اند كه زائران از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : تأخير تكليفاً جايز است ولي بايد طواف و نماز را اعاده نمود .

آية الله مكارم : ولي اگر تأخير انداخت ، سعي او باطل نخواهد شد هرچند گناه كرده است .

2 ـ آية الله سيستاني : عبادت بايد براي تذلل و كرنش در پيشگاه خداوند انجام شود .

3 ـ آيات عظام بهجت ، خويي ، سيستاني : اگر زايد يك شوط يا بيشتر باشد مستحب است آن را به هفت برساند .

162

آنجا بايد نيت كرده سعي را آغاز كنند . حال خواهشمند است بفرماييد كه سعي در مسعاي جديد با شرايط فوق مجزي است يا خير ؟

پاسخ ها :

آية الله بهجت : اگر ثابت شود كه عرض مسعاي جديد ، در بين كوه صفا و مروه است ، مانعي ندارد ؛ و گرنه با رعايت اقرب به مسعاي قديم ، مجزي است .

آية الله خامنه اي : با توجّه به اعلام و اخبار ثقه و قرائن و شواهد ديگر « مسعاي جديد » ميان دو كوه صفا و مروه واقع است و سعي در آن مجزي است انشاء الله .

آية الله سبحاني : صفا جزئي از كوه ابوقبيس چنان چه مروه جزئي از كوه قعيقعان است .

با در نظر گرفتن قرائن موجود در قسمت مروه و شواهد تاريخي و شهادت گروهي ازمعمّرين مورد وثوق مكّه و مدينه ، مسعي گسترده تر از وضع فعلي بوده است . بنابراين سعي در مسعاي جديد سعي بين صفا و مروه است هر چند ادامه اين دو كوه دراين بخش به خاطر ايجاد راه و عوامل ديگر از بين رفته است .

ما شواهد تاريخي و علائم مفيد اطمينان بر وسيع بودن مسعي را در رساله مستقلي نوشته ايم و در آخر جزء پنجم از كتاب حج چاپ شده است علاقمندان براي آگاهي ازمدارك وسيع بودن مسعي مي توانند به آن رساله مراجعه كنند .

آية الله شبيري زنجاني : سعي در مسعاي جديد مجزي است

آية الله صافي گلپايگاني : به نظر حقير مكلّف بايد وقوع سعي را بين صفا و مروه احراز نمايد و اعتماد بر قول اهل خبره مورد وثوق كه مستند به حس باشد كافي است .

آية الله شاهرودي : بسمه تعالي ، سعي بايد بين صفا و مروه باشد و نسبت به مسعاي جديد عده اي از مؤمنين أهل خبره و ثقات اهل خبره شهادت داده اند كه

163

بين الجبلين مي باشد . لكن جهت احتياط و حصول اطمينان مقداري بيشتر از علامات موجود به طرف مروه بالا رفته و همچنين به طرف صفا ، و انشاء الله مجزي خواهد بود .

آية الله سيستاني : ج . سعي در طبقه دوّم مجزي نيست و سعي در مسعاي جديد ، چنان چه مكلّف اطمينان پيدا كند كه كوه صفا و مروه ، تا آنجا امتداد داشته و يا براي او ثابت شود كه شهادت ثقه ازاهل خبره ، كه معارض ندارد ، برآن وجود دارد ، سعي از آنجا مانعي ندارد و در غير اين صورت ، كساني كه مي دانند ، خروجشان ازاحرام ، با اجراي احكام مصدود ، مشكل مي شود . ولي اگر نمي دانستند و محرم شدند ، بايد بين اعمال عمره مفرده و احكام مصدود ، جمع نمايند ، يعني هم از مسعاي جديد سعي كنند و هم قبل از تقصير ، يك گوسفند ، به عنوان احكام مصدود ذبح كنند .

آية الله نوري همداني : در فرض سؤال ، سعي در مسعاي جديد كه بين دو كوه صفا و مروه قرار دارد ، مجزي است .

آية الله مكارم شيرازي : استفاده از مسعاي جديد شرعاً اشكال ندارد و به طوري كه مطّلعين مي گويند كوه صفا ومروه ، تنها به مقداري كه الآن مشاهده مي شود نيست ، بلكه از دو طرف ادامه دارد كه قسمت فوقاني كوه را كه در مسعاي جديد قرار داشته و در تعميرات گذشته برداشته اند ؛ بنابر اين سعي در مسعاي جديد نيز سعي بين صفا و مروه محسوب مي شود . اضافه بر اين ، زيارت خانه خدا در هيچ زماني نبايد تعطيل شود و به فرض كه مسعاي جديد بين جبلين نباشد ، ميسور مسعاي قديم است ؛ و الميسور لا يترك بالمعسور .

كم كردن سعي

[ 450 ] م ـ اگر سعي را سهواً كم كند ، واجب است آن را اتمام كند هر وقت

164

يادش بيايد ^{( 1 )} و اگر به وطن خود مراجعت كرده و براي او مشقت ندارد ، بايد مراجعت كند و اگر نمي تواند يا مشقت دارد بايد نايب بگيرد . ( مناسك ، مسأله 845 )

[ 451 ] م ـ اگر كمتر از يك مرتبه سعي كرد و بقيه را فراموش كرد بياورد ، ^{( 2 )} احتياط واجب آن است كه سعي را از سر بگيرد و اگر بعد از تمام كردن يك مرتبه يا بيشتر ، فراموش كرد به هفت مرتبه برساند ، جايز است از همانجا سعي را تمام كند ، ليكن احتياط آن است كه اگر چهار مرتبه را تمام نكرده ، تمام كند و از سر بگيرد . ^{( 3 )} ( مناسك ، مسأله 846 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : چه يك شوط فراموش كرده باشد يا بيشتر ، بنابر اقوي و اگر پس از گذشتن زمان سعي يادش بيايد ؛ مثلا در عرفات يادش بيايد سعي عمره اش ناقص بوده يا پس از انتهاي ذي حجه به ياد آورد سعي حجش ناقص بوده ، احتياط آن است كه كمبود را جبران كند و سپس سعي را از سر بگيرد و اگر نتواند برگردد يا مشقت دارد ، بايد نايب بگيرد و احتياط واجب آن است كه نايب هم جمع نمايد بين تدارك مقدار كمبود و بين اعاده سعي كامل .

2 ـ آية الله سيستاني : در صورتي كه پس از فوت موالات باشد .

3 ـ آية الله بهجت : و اگر كمبود سعي از روي فراموشي و بعد از شوط چهارم بوده ، واجب است باقي را هر وقت يادش آمد ، هرچند بعد از فراغت اعمال حج باشد ، تدارك نمايد و در صورتي كه خود نتواند تدارك كند يا تدارك سخت باشد واجب است نايب بگيرد و اگر كمبودش پيش از شوط چهارم و از روي فراموشي بوده ، احتياط اين است كه شخصاً يك سعي كامل بجا آورد و در صورت دشواري آن نايب بگيرد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه كمبود سعي از روي فراموشي و بعد از شوط چهارم بوده ، واجب است باقي را هر وقت يادش آمد ، هرچند بعد از فراغت از اعمال حج باشد ، تدارك نمايد . و اگر خود نتواند تدارك كند يا تدارك آن مشقّت داشته باشد واجب است نايب بگيرد و در اين صورت احتياط اين است كه نايب به نيّت فراغ ذمه منوب عنه از اتمام يا تمام ، يك سعي كامل بجاآورد . و اگر كمبودش پيش از شوط چهارم و از روي فراموشي بوده ، احتياط اين است كه شخصاً يك سعي كامل به قصد اعم از تمام يا اتمام بجا آورد .

آية الله فاضل : اگر كمتر از يك مرتبه سعي كرد و بقيه را فراموش كرد كه انجام دهد ، احتياط واجب آن است كه سعي را از سر بگيرد و همين طور است اگر كمتر از چهار مرتبه را انجام داده باشد و بقيه را فراموش كرده باشد .

165

شك در سعي

[ 452 ] م ـ اگر بعد از فارغ شدن از سعي يا از هر دوري ، شك در دُرست آوردن آن كند ، اعتنا نكند و سعيش صحيح است و همينطور اگر در بين رفت و آمد ، شك در صحيح بجا آوردن جزء پيش كند ، اعتنا نكند . ( مناسك ، مسأله 851 )

[ 453 ] م ـ اگر در مروه شك كند كه هفت دفعه رفت و آمد كرده يا زيادتر ؛ مثل اينكه شك كند بين هفت و نُه اعتنا نكند و اگر قبل از رسيدن به مروه شك كند كه اين دور هفت است يا كمتر ، ظاهراً سعي او باطل است و همچنين است هر شكي كه به كمتر از هفت تعلق بگيرد ؛ مثل شك بين يك و سه يا دو و چهار و هكذا . ( مناسك ، مسأله 852 )

[ 454 ] م ـ اگر طواف را در روزي بجا آوَرْد و روز بعد شك كرد كه سعي كرده است يا نه ، بعيد نيست بناگذاري بر آوردن ، ^{( 1 )} گرچه احتياط در آوردن ^{( 2 )} است ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي : فتواي ايشان در اين مسأله روشن نيست و لذا احتياط به اعاده طواف و نماز و اتيان سعي است .

آية الله سيستاني : احتياط واجب اتيان به سعي است ، ولي اعاده طواف و نماز آن لازم نيست ، مگر احتمال بدهد عمداً سعي را تأخير انداخته كه در اين صورت احتياط واجب اعاده طواف و نماز هم هست .

2 ـ آية الله تبريزي : احوط اعاده طواف و نماز و اتيان به سعي است .

آية الله فاضل : اگر چيزي كه مشكوك است ، تأخير انداختن سعي بدون عذر است ، بعيد نيست بناگزاري بر آوردن ، اگرچه احتياط مستحب در آوردن است و اگر چيزي كه مشكوك است ، تأخير با عذر باشد . در اين صورت وجهي براي بناگزاري بر اينكه آورده شده نيست .

آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود .

166

مگر آنكه بعد از تقصير شك كند كه در اين صورت لازم نيست سعي كند . ( مناسك ، مسأله 853 )

[ 455 ] م ـاگر شك كند در عدد رفت و آمدها بعد از تقصير ، اعتنا نكند ^{( 1 )} و اگر شك كند بعد از آنكه از عمل فارغ شد و منصرف شد ، چون بناگذاري بر اتمام و اعتنا نكردن به شك خالي از اشكال نيست ، ^{( 2 )} احتياط آن است كه آنچه احتمال نقص مي دهد اتمام كند خصوصاً اگر شك در ناقص گذاشتن در اين باشد كه عمداً براي حاجتي ترك كرده است سعي را ، كه برگردد و اتمام كند كه در اين صورت وجوب اتمام بعيد نيست ^{( 3 )} و اگر شك در زياده دارد و مي داند ناقص نشده اعتنا نكند . ( مناسك مسأله850 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : چه شك در زياده كند و چه شك در نقيصه و همينطور است اگر بعد از فراغ از عمل شك در زياده كند .

2 ـ آيات عظام بهجت ، مكارم ، نوري : اعتنا به شك نكند و عملش صحيح است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اظهراين است كه بايد به اين شك اعتنا شود و شك در عدد اشواط سعي را باطل مي كند .

آية الله سيستاني : اگر احتمال زياد بودن آنها را بدهد ، بنابر صحت بگذارد و اگر احتمال كم بودن آنها را مي دهد در صورتي كه شك او قبل از به هم خوردن موالات باشد سعي باطل است و بنابر احتياط اگر بعد باشد نيز باطل است .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر بعد از منصرف شدن از سعي ، شك در عدد آن كند به آن شك اعتنا نكند و سعيش صحيح است ، ليكن اگر احتمال مي دهد كه كمتر از هفت مرتبه سعي كرده ، احتياط آن است كه دوباره سعي كند . ( آراءالمراجع ، ص 297 ) .

3 ـ آية الله مكارم : اگر از عمل منصرف شده و به ظاهر ، آن را پايان داده ، به اين شك اعتنا نكند .

167

احكام سعي

[ 456 ] م ـ كسي كه مي دانسته بايد هفت مرتبه بين صفا و مروه سعي كند و با همين نيت از صفا شروع كرده ولي رفت و برگشت را يك مرتبه حساب كرده و در نتيجه چهارده مرتبه سعي نموده ، احتياط آن است كه سعي ^{( 1 )} را اعاده كند ، اگرچه اقوي كفايت همان سعي است . ( مناسك ، مسأله 854 )

[ 457 ] م ـ با تمام كردن سعي ، حلال نمي شود بر او آنچه حرام شده بود به واسطه احرام . ( مناسك م 847 )

[ 458 ] م ـ كسي كه در اثناي سعي متوجه شود كه طواف او بيش از هفت شوط بوده ، مي تواند به اين نحو احتياط كند كه سعي را تمام نمايد و بعد از فوت موالات عرفيه بين شوط زايد طواف و مقدار باقيمانده تا 14 شوط ، طواف و نماز و سعي را اعاده كند و بعد تقصير نمايد . ( مناسك س 857 )

[ 459 ] م ـ اگر در اثناي سعي براي نوشيدن آب از مسير خود منحرف شد بايد سعي را از همان نقطه كه قطع كرده يا محاذي آن ادامه دهد ولي اگر بدون قطع سعي و با نيت آن به طرف محل آب خوردن برود پس از نوشيدن آب سعي را ادامه دهد مانعي ندارد . ( مناسك ، س 860 )

[ 460 ] م ـ با توجه به اين كه محل سعي مسجد نيست زنان حايضي كه مجبور هستند براي طواف نائب بگيرند سعي را بايد خودشان پس از اين كه نايب ، طواف و نماز را به جا آورد انجام دهند . ( مناسك س 862 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت ، آية الله خامنه اي : سعي صحيح است .

آية الله سيستاني : اگرجاهل « قاصر » بوده سعيش صحيح است و اگر « مقصّر » بوده صحّتش اشكال دارد .

آية الله مكارم : اين احتياط ترك نشود .

168

[ 461 ] م ـ در زمان حاضر كه مسير رفت و برگشت و محل ويژه حركت چرخ ها از هم تفكيك شده ، اگر سعي در محل عبور چرخ ها ، و يا برخلاف جهت ساير سعي كنندگان سعي نمايد اشكال ندارد ، ولي نبايد مزاحم ديگران شود . ( مناسك س 865 )

[ 462 ] م ـ زيادي در سعي جهلاً ، بنابر احتياط موجب بطلان سعي است . ^{( 1 )} ( مناسك س 871 )

[ 463 ] م ـ اگر كسي در حال سعي ، بعد از گذشتن از مكان هروله به گمان اين كه هروله لازم بوده برگردد و مقداري را كه به صورت عادي سير كرده با هروله تكرار كند سعيش اشكال دارد . ( مناسك س 866 ) ^{( 2 )}

[ 464 ] م ـ شخصي كه در حال سعي ، به جهت كنترل همراهان خود در حين سعي ، گاهي به عقب بر مي گشته و بدون توجه مجدداً همان مسافت را طي كرده سعيش اشكال دارد و بايد سعي را اعاده كند . ^{( 3 )} ( مناسك س 877 )

[ 465 ] م ـ كسي كه نمي تواند بدون سوار شدن در چرخ هاي معمولي در مسعي سعي كند ليكن تمكن مالي ندارد ، اگر مي تواند با چرخ سعي كند و لو با فروش چيزي يا قرض بايد خودش سعي كند و استنابه صحيح نيست مگر آن كه مشقت و حرج در كار باشد . ( مناسك س 872 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : حكم زيادي سهوي را دارد و سعي او صحيح است .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، گلپايگاني ، صافي ، فاضل ، مكارم : اشكال ندارد .

آية الله خويي : بنابر اظهر اشكال ندارد اگر چه اعاده سعي مطابق احتياط است .

آية الله خامنه اي : در حال اختيار نبايد چنين كند ولي در فرض مذكور سعي او درست است و چيزي بر او نيست . اگرچه احتياط در اتمام و اعاده سعي است .

3 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، مكارم : اشكال ندارد .

آية الله سيستاني : مگراين كه جاهل قاصر باشد يا مقدار اضافي را به قصد سعي انجام ندهد .

169

[ 466 ] م ـ اگر كسي سعي خود را رها كرده و از ابتدا يك سعي كامل انجام داده سعي او اشكال دارد ^{( 1 )} و بايد سعي را اعاده كند . ( مناسك س 873 )

[ 467 ] م ـ افرادي كه بر روي چرخ و امثال آن سعي مي نمايند بايد در حال سعي بيدار ^{( 2 )} باشند . ( مناسك ، استفتاءات جديد سؤال 19 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، فاضل ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : اشكال ندارد .

آية الله خويي : در فرض اعتقاد به جواز مانعي ندارد .

آية الله سيستاني : اگر پس از فوات موالات عرفيه سعي را از سر گرفته باشد صحيح است و اگر قبل از آن باشد اشكال دارد مگر آن كه جاهل قاصر باشد كه در اين صورت صحيح است .

2 . آية الله مكارم : در صورتي كه در ابتداي سعي نيت كرده باشد ، اشكالي ندارد .

آية الله تبريزي : احتياط واجب آن است كه خواب نرود . و آن مقدار را كه خواب رفته اعاده كند .

آية الله فاضل : اگر بعد از شوط چهارم خواب رفته مابقي را اعاده كند و اگر قبل از آن بوده سعي را اعاده كند .

آية الله نوري : آن مقداري را كه در خواب بوده اعاده كند .

170

7

†

حلق يا تقصير و بعض احكام آن

پنجم از واجبات عمره مفرده حلق يا تقصير است . ^{( 1 )}

[ 468 ] م ـ واجب است بعد از آنكه سعي كردحلق ياتقصير كند ، يعني قدري از ناخن ها يا قدري از موي سر يا شارب يا ريش را بزند و يا سر خود را بتراشد و بهتر آن است كه اكتفا به زدن ناخن نكند ^{( 2 )} و از موي قدري بزند ، بلكه موافق احتياط است . ( مناسك ، مسأله 888 )

[ 469 ] م ـ در تقصير ، كندن مو كافي نيست بلكه ميزان كوتاه كردن است به هر وسيله اي باشد و اكتفا به كوتاه كردن موي زير بغل و نحو آن مشكل است و احوط ^{( 3 )} در تقصير ، گرفتن ناخن يا چيدن ريش يا شارب يا موي سر است . ^{( 4 )} ( مناسك ، مسأله 894 )

[ 470 ] م ـ اين عمل نيز از عبادات است و بايد با نيت پاك و خالي از قصد غير اطاعت خدا بياورد و اگر ريا كند موجب باطل شدن عمره اش مي شود مگر آنكه جبران كند . ( مناسك ، مسأله 889 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در عمره مفرده ، حلق از تفصير افضل است .

2 ـ آية الله سيستاني ، مكارم : بلكه احتياط واجب است .

3 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اقوي است .

آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه به گرفتن ناخن اكتفاء نكند .

4 ـ به مسأله قبل مراجعه شود .

171

[ 471 ] ـ كسي كه بعد از سعي در عمره تمتع تقصير كرد ، و سپس به شك افتاد كه آيا تقصيري كه كردم صحيح است يا نه ، اگر در حال عمل ، عالم به مسأله و ملتفت بوده ، اشكال ندارد . ^{( 1 )} و به شك خود اعتناء نكند . ( مناسك س 896 )

[ 472 ] ـ در عمره مفرده ، اگر كسي تقصير را عمداً يا از روي جهل و نسيان ترك نمود و طواف نساء را انجام داد ، بايد تقصير نمايد و طواف نساء را اعاده نمايد ^{( 2 )} و فرقي بين صور عمد و سهو و علم و جهل نيست علي الأحوط . ( مناسك ، س 908 ـ 898 )

[ 473 ] ـ لازم نيست تقصير را به دست خود انجام دهد بلكه مي تواند توسط ديگري تقصير كند و لازم نيست ديگري شيعه باشد . ( مناسك س 899 )

[ 474 ] م ـ كسي كه بخواهد ديگري را حلق نمايد ، نمي تواند قبل از اينكه خودش حلق يا تقصير كند سر او را بتراشد ولي مي تواند ناخن ديگري را براي تقصير بگيرد و ازاله موي ديگري نيز قبل از خارج شدن از احرام جايز نيست ولو براي تقصير . ^{( 3 )} ( مناسك ، مسأله 1146 )

[ 475 ] م ـ كسي كه از روي فراموشي يا ندانستن مسأله ، بعد از طواف و نماز آن تقصير كرد چيزي بر او نيست ، ولي بايد بعد از سعي ، تقصير را اعاده نمايد تا از احرام خارج گردد . ( مناسك س 901 )

[ 476 ] م ـ كسي كه تقصير يا حلق عمره مفرده را انجام نداده يا باطل انجام داده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي : در صورتي كه احتمال التفات درحال عمل را بدهد ، اعتنا نكند .

آية الله سيستاني : به هر حال اشكال ندارد .

2 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

3 ـ آية الله بهجت : و بعيد نيست تقصير واقع و موجب احلال شود ، هر چند با فعلي كه بر غير حرام است انجام گيرد .

آية الله سيستاني : و مجزي نيز نمي باشد .

172

است و براي عمره تمتع يا عمره مفرده ديگري محرم شده ، احرامش باطل است و بايد با تقصير يا حلق از احرام عمره مفرده خارج شود و در اين حكم فرقي نيست كه ترك حلق و تقصير و يا باطل انجام دادن آن عمدي باشد يا سهوي . ( مناسك س 897 )

[ 477 ] م ـ حلق و يا تقصير عمره مفرده را لازم نيست بلافاصله پس از سعي انجام دهد ، بلكه در وسعت وقت نيز مي تواند در هر جايي كه خواست انجام دهد . بنابراين كسي كه حلق يا تقصير عمره مفرده را فراموش كرده و در وطن يادش آمده ، در همان جا حلق يا تقصير نموده ولي بايد طواف نساء را اعاده كند . ^{( 1 )} و اگر نمي تواند براي طواف نساء برگردد يا مشقت دارد ، نائب بگيرد . ( مناسك س 898 )

[ 478 ] م ـ اگر سعي را ترك كند ، يا آن را ناقص انجام دهد ، يا سعيش باطل باشد و با اين حال تقصير كند ، بايد سعي را تدارك كند و با اين حلق يا تقصير از احرام خارج شده است . ^{( 2 )} ( مناسك س 882ـ 906 )

[ 479 ] م ـ در حلق مستحب است از جانب راست پيش سر ابتدا كند و اين دعا را بخواند : « أللَّهُمَّ أعْطِني بِكُلِّ شَعْرَة نُوراً يَوْمَ الْقِيامَةِ » . ( مناسك م 1171 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر طواف نساء را قبل از تقصير به جهت ضرورت يا نسيان يا جهل مقدم داشته مجزي است .

2 . آية الله خويي : از احرام خارج نشده و تقصير يا حلق را اعاده نمايد .

آية الله سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط تقصير يا حلق را اعاده نمايد .

آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني : اگر در اثناء سعي تقصير كرده ولو سهواً يا جهلاً بنابر احتياط بايد تقصير را پس از سعي اعاده كند .

آية الله تبريزي : اگر در اثناء سعي تقصير نموده بايد پس از سعي اعاده كند .

173

طواف نساء و نماز آن

ششم و هفتم از واجبات عمره مفرده طواف نساء و نماز آن است

[ 480 ] م ـكيفيت طواف نساء و نماز آن به همان نحو است كه در طواف عمره و نماز آن گذشت بدون هيچ تفاوتي ، مگر در نيت كه به نيّت طواف نساء و نماز آن به جا مي آورد . ( مناسك م 1174 )

[ 481 ] م ـ طواف نساء را در عمره مفرده بايد بعد از تقصير و يا سر تراشيدن به جا آورد و اگر به جهت فراموشي و يا به هر دليل ديگري آن را مقدم كرد بايد بعد از تقصير يا سرتراشيدن آن را اعاده كند ^{( 1 )} و اگر خودش نمي تواند آن را انجام دهد مثل اين كه به وطن برگشته بايد براي طواف نائب بگيرد . ( مناسك س1209ـ181ـ898 )

[ 482 ] م ـ كسي كه در عمره مفرده تقصير يا حلق را عمداً يا از روي جهل و نسيان ترك نمود و طواف نساء را انجام داد ، بايد تقصير يا حلق نموده و طواف نساء را اعاده كند ^{( 2 )} و چنانچه به وطن برگشته ، مي تواند در همانجا تقصير يا حلق نمايد و براي طواف نساء در صورت تمكن نداشتن ازمراجعت نائب بگيرد . ( مناسك س 898 )

[ 483 ] م ـ اگر شخصي چندين عمره مفرده بجاي آورده باشد و در هيچ كدام طواف نساء نكرده باشد يك طواف نساء براي تمام آن ها كفايت مي كند . ^{( 3 )} ( مناسك م 1203 )

[ 484 ] م ـاحتياط آن است كه نايب در طواف نساء ، نيت مافي الذمه كند ، گرچه مي تواند به نيت منوب عنه انجام دهد . ^{( 4 )} ( مناسك م 1404 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر طواف نساء رابه جهت ضرورت يا جهل يا نسيان مقدم داشته مجزي است .

2 . نظر آية الله بهجت در مسأله قبل گذشت .

3 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، صافي : هر احرام ، طواف نساء مستقل نياز دارد .

آيات عظام بجهت ، سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط ، براي هر كدام يك طواف نساءنيازاست .

4 ـ آية الله خويي ، آية الله سيستاني : به نيّت منوب عنه انجام دهد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : طواف نساء را بايد به نيّت منوب عنه بجاآورد ( توضيح المسائل ، م2057 ) .

آية الله فاضل : طواف نساء به نيت منوب عنه انجام شود .

174

[ 485 ] م ـ اگر قصد كند طوافي كه پس از حلق يا تقصير واجب است را انجام دهد طواف او صحيح است هر چند نداند كه عنوان آن طواف نساء است بلكه خيال كند عنوان ديگري دارد مثل اين كه تصور كند طواف واجب برزن طواف رجال است . ( مناسك س 1208 )

[ 486 ] م ـ تا طواف نساء و نماز آن را انجام نداده ، حرمت مطلق ^{( 1 )} استمتاع از همسر باقي است ، ولي اگر پس از شوط چهارم ^{( 2 )} با همسرش مواقعه كند كفاره ندارد . ( مناسك س 1205ـ 1211 )

[ 487 ] م ـ اگر شك كند كه طواف نساء را انجام داده يا نه ، اگر التفات به وجوب طواف نساء نداشته بايد طواف نساء را انجام دهد ^{( 3 )} و همچنين است در صورت التفات علي الأحوط ^{( 4 )} بلكه خالي از قوت نيست . ( مناسك س 1210 )

[ 488 ] م ـ نائب در حج يا عمره اگر طواف نساء را ترك كند استمتاع از همسر براي او حلال نمي شود و بر او واجب است تا زنده است خودش آن را انجام دهد و اگر نمي تواند نائب بگيرد ^{( 5 )} ( مناسك س 1215 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 . آية الله تبريزي ، خويي : پس از شوط پنجم .

آية الله بهجت : بعد از شوط پنجم كفاره ندارد ولي قبل از اتمام شوط پنجم بنابر احتياط كفاره دارد .

3 . آية الله تبريزي ، خويي : اگر بعد از مواقعه بازوجه شك كرد به آن اعتناء نكند .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

4 . آيات عظام صافي ، مكارم ، گلپايگاني : اين احتياط واجب نيست .

5 . آيات عظام بهجت ، خويي ، فاضل : و چنان چه تدارك نكند و فوت كند ، بنابر احتياط واجب بايد قضاي آن از تركه اش بجا آورده شود .

175

[ 489 ] م ـ اگر طواف نساء را در عمره مفرده يا حج ترك كند و براي عمره تمتع يا مفرده يا حج محرم شود احرام جديد او صحيح است و چنان چه طواف نساء را تدارك نكند ، طواف نساء احرام دوم از آن كفايت مي كند . ^{( 1 )}

مكان ذبح كفارات عمره و حج

[ 490 ] م ـدر تقصيرهايي كه درعمره كرده است ، در غير از صيد احتياط واجب ^{( 2 )} آن است كه گوسفند يا غير آن را در مكه سر ببرد و اگر در حج تقصير كرد در منا سر ببرد و اگر ترك كرد آن را در برگشت به محل خود درمحل خود بكشد و صدقه بدهد . وكفاره صيد اگر در عمره بود جاي كشتن آن مكه و اگر درحج بوده مني است . ( مناسك م 1317ـ1354ـ جامع الفتاوي عمره م 492 )

معتبر نبودن شرائط قرباني در كفارات

[ 491 ] م ـشرايطي كه براي هَدْي است كه در حج تمتع بايد ذبح كند ، هيچ يك در حيواني كه براي كفاره تقصير بايد قرباني كند معتبر نيست پس مي تواند گوسفند خصي و معيوب را براي كفاره قرباني كند . ^{( 3 )} ( مناسك م 1327 )

[ 492 ] م ـ غير از هَدْي تمتع ، از هَدْي هايي كه براي كفاره يا چيز ديگر بر انسان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، صافي : كفايت نمي كند و هر كدام طواف نساء مستقل نياز دارد .

آيات عظام بهجت ، سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط كفايت نمي كند .

2 . آيات عظام مكارم ، بهجت ، تبريزي ، خويي : احتياط مستحب . . .

آية الله صافي ، گلپايگاني : واجب است كفارات در احرام عمره را . . .

آية الله فاضل : فعلاً كه گوشت آن صرف فقراي مؤمن نمي شود احتياط آن است كه در وطن خود ذبح كند .

3 ـ آية الله بهجت : هر چند احتياط اين است كه آن شرايط در كفاره نيز مراعات شود .