بخش 1

دفتر اول

دستور العمل تشكيل شوراهاي فرهنگي

و

گروه‌هاي ارشاد

پيش در آمد

حج، شكوهمندترين ضيافتي است كه همه ساله در عالم برپا مي‌شود. زائران بيت الله الحرام ميهمانان خدايند كه به اشارت الهي از ميان هزاران هزار منتظر مشتاق، انتخاب و براي حضور در اين ضيافت آسماني دعوت شده اند. [1] ميهمان در هر فرهنگ و تمدّني، ‌محترم است و بي شك در بارگاه رحماني، گرامي‌تر و عزيزتر. شايد به همين دليل خداوند متعال، بهترين بندگان خود را مأمور خدمت و خدمت رساني به زائران بيت الله الحرام كرده است [2] و اهل ‌بيت عليهم السلام طبق شواهد مسلّم تاريخي، ‌در اين مسير همواره از ديگران پيشي گرفته‌اند . از همين‌جا مي‌توان حدس زد شرف خدمتگزاري در حج،‌ مانند اصل آن، توفيقي بوده و اين ميزبان است كه خادمان و كارگزاران اين ضيافت بزرگ را انتخاب و منصوب مي‌كند. از اين زاويه،‌ كساني كه لباس خدمتگزاري حج را به تن مي‌كنند،‌ همزمان به چند افتخار مفتخرند.نخست آن‌كه به نشاني دست مي‌يابند كه پيش‌تر از آنان، خداوند به سينة حضرت ابراهيم‌خليل الرحمن، اوصيا ‌و اولياي الهي زده است. دوم،‌ توفيق زيارت و ميهماني خدا را مي‌يابند (نُورٌ عَلي نُورٍ).

يكي از ارزشمندترين مصاديق خدمت رساني، فعاليت‌هاي فرهنگي و ارشادي در موسم حج است كه زمينه تحول و رشد و تولد معنوي دوباره زائران بيت الله الحرام را فراهم مي‌سازد. به‌يقين‌ مي‌توان گفت، حقيقت همه خدمات و برنامه‌ريزي‌هاي خرد و كلان، مقدمة چنين رويكرد و تحولي است.

با توجه به آنچه گذشت و با عنايت به لزوم تشريك مساعي روحانيون، مديران و عوامل و زائران فرهنگي و فرهيخته كاروان‌ها، در فراهم‌آوري زمينه‌هاي لازم جهت بهره‌وري مطلوب و بهينة زائران از فضاي معنوي و عرفاني حج،‌ بعثه مقام معظم رهبري با توجه به نتايج و دستاوردهاي بزرگ و مباركي كه در سال‌هاي پيشين از فعاليت چشمگير شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها به دست آمد، اقدام به راه‌اندازي و تشكيل شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها نموده و ‌برنامه‌ريزان و سياستگذاران حج و زيارت را بر آن داشت تا تقويت و توسعه شوراهاي فرهنگي را به عنوان يكي از محورهاي اصلي فعاليت‌هاي فرهنگي موسم حج در دستور كار خود قرار دهند.

به‌ويژه از آن رو كه محصول تلاش وبرنامه‌ريزي شوراي فرهنگي، همه ساله مورد عنايت ويژه نمايندة محترم ولي فقيه و رياست محترم سازمان حج و زيارت قرار گرفته و جايگاهي ويژه را در منظومه بزرگ فرهنگي حج به خود اختصاص داده است.

دراين راستا و به منظور تقويت، گسترش و توسعه نظام مند شوراهاي فرهنگي، "دفترشوراهاي فرهنگي" با اشراف و هدايت معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري تشكيل و وظيفه آن برنامه‌ريزي، نظارت و ارتباط مستمر با شوراهاي فرهنگي در ايران و موسم حج تمتع است.

نوشتار حاضر، دفترچه راهنماي شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها درحج 1388مي‌باشد. اميد است با توجه به انگيزه‌هاي خالصانه و بي‌شائبه روحانيون، مديران و ساير كارگزاران متعهد كاروان‌ها، شاهد شكوفايي هر چه بيشتر فعاليت‌هاي فرهنگي و بهره‌گيري حداكثري از ظرفيت معنوي حج در سال جاري باشيم. شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها براي طرح هرگونه سؤال و ارائة پيشنهادها و نظريات خود مي‌توانند در طول هفته، ‌در ساعات اداري از طريق شماره تلفن‌هاي 66582066-021 و 66582211-021 با اين دفتر ارتباط برقرار نمايند.

شرح وظايف شوراي فرهنگي كاروان

در سال‌هاي اخير تركيب سني و وضعيت تحصيلي زائران بيت الله الحرام كاملاً تغيير يافته و در نتيجه زمينه براي انجام كارهاي فرهنگي به‌منظور بهره برداري معنوي هرچه بيشتر از اين سفر الهي فراهم تر شده است .

از اين رو و بر اساس مصوبة شوراي برنامه‌ريزي بعثه مقام معظّم رهبري و تأييد نمايندة محترم ولي فقيه، در هر كاروان شورايي مركب از روحاني، معين، معينه‌، مدير، معاون، پزشك و رابط گروه ارشاد[3] تشكيل و نسبت به برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي و اجراي مطلوب آن در كاروان بر اساس سياست‌هاي مصوّب بعثه مقام معظّم رهبري انجام وظيفه مي‌نمايند.

وظايف و مأموريت‌هاي شوراي فرهنگي كاروان

1 ـ‌ اجراي مطلوب طرح‌ها و برنامه هاي ابلاغي.

2 ـ‌ اطلاع رساني بموقع جلسات و برنامه هاي فرهنگي به زائران.

3 ـ‌ بررسي پيشنهادها و انتقادات زائران و رسيدگي به آن‌ها.

4 ـ شناسايي نيروهاي مستعد، جهت همكاري با روحاني، شوراي فرهنگي كاروان و بعثه مقام معظم رهبري.

5 ـ‌ برنامه ريزي جهت تشكيل جلسات ويژه به مناسبت اعياد،‌ وفيات،‌ بزرگداشت ايام الله و شركت با شكوه در مراسم و جلسات عمومي بعثه (دعاي كميل،‌ برائت از مشركان و...)‌

6 ـ شناسايي ظرفيت هاي جديد فرهنگي ـ مذهبي؛ و استفاده از آن به منظور غني‌سازي برنامه‌هاي فرهنگي موسم و بهره‌گيري افزون‌تر از فرصت استثنايي موسم حج.

7 ـ‌ ارزيابي چگونگي حضور و رويكرد زائران كاروان در جلسات، مراسم و برنامه هاي مختلف حجّ.

8 ـ‌ شناسايي و معرفي زائران موفق كاروان.

9‌- نظارت بر رفتار اجتماعي زائران و ارائه رهنمودها و آموزش‌هاي لازم به آنان.

10 ـ ساماندهي تبليغات داخلي كاروان و بررسي محتوايي و نظارت بر انجام آن.

11 ـ‌ بررسي آسيب‌ها و نيازهاي فرهنگي كاروان و انتقال آن به بعثه مقام معظم رهبري به همراه راه حل‌هاي مؤثر.

شرح وظايف و اختيارات ر ئيس شوراي فرهنگي

1ـ انتخاب اعضاي گروه ارشاد كاروان با همكاري مدير كاروان

2ـ اداره جلسات شوراي فرهنگي كاروان

3‌ـ تعيين دستور جلسات شوراي فرهنگي

4ـ نظارت مستمر و اتخاذ تدابير لازم جهت حسن اجراي مصوبات شورا و مصوبات ابلاغي

5ـ تأييد و ارسال گزارش‌هاي عملكرد شورا قبل از موسم، در موسم و پس از آن، همچنين تأييد و ارسال ارزيابي‌هاي انجام شده.

شرح وظايف و اختيارات دبير شوراي فرهنگي كاروان

1ـ معرفي اعضاي گروه ارشاد كاروان به معاونت آموزش و پژوهش بعثة مقام معظّم رهبري (پس از تأييد رييس شوراي فرهنگي كاروان)

2ـ تدارك مقدمات برگزاري مطلوب و مستمر جلسات شوراي فرهنگي پيش از موسم و در موسم.

3ـ تهيّه و تنظيم صورتجلسات و مصوبات شورا و ثبت و نگهداري مطلوب آن

4ـ پيگيري‌هاي اجرايي جهت اجراي بموقع و مطلوب مصوبات شورا

5ـ تهيّه و تنظيم گزارش عملكرد شورا و ارسال آن به معاونت آموزش و پژوهش، پس از تأييد رييس شوراي فرهنگي كاروان.

6ـ ارتباط و تعامل مستمر با دفتر شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها در ايران و مكّه و مدينه

تذكر: مسئوليت اجراي برنامه‌هاي فرهنگي كاروان مشتركاً برعهده رئيس و دبير شورا مي‌باشد كه از طريق شورا و با تعيين مسئول پيگيري براي هريك از برنامه‌ها‌ انجام مي‌شود. ‌

نحوه تشكيل و اداره جلسات شورا

1 ـ‌ جلسات شورا با اكثريت اعضا‌ رسميت پيدا مي‌كند.

2 ـ‌ اداره جلسه به عهده روحاني محترم كاروان است.

3 ـ‌ مدير كاروان، دبيري شورا را برعهده خواهد داشت.

4 ـ تصميم گيري جلسات و مصوبات آن با اكثريت نسبي رأي حاضرين معتبر است.

5 ـ‌ جلسات شورا در موسم حج هر هفته يكبار و در ايران، حداقل سه بار تشكيل مي‌شود.

6 ـ تصميم‌گيري‌ها و مصوبات شورا فقط مربوط به همان كاروان و محل استقرار آنان مي‌باشد.

ساختار، تشكيلات و شرح وظايف گروه ارشاد كاروان

شناخت حوزه مسؤوليت و چگونگي انجام وظايف محوله، از شروط اصلي مسؤوليت دهي و يامسؤوليت‌پذيري است كه اگر با شرايط ديگر پيوند پيدا كند، ضريب موفقيت را دو چندان خواهد كرد.

از اين رو وظايف و ساختار و تشكيلات گروه‌هاي ارشاد كاروان‌هاي حج جمهوري اسلامي ايران به اطلاع و آگاهي اعضاي گروه‌ها مي‌رسد. اميد است با تكيه بر درياي بيكران عنايات الهي و حسن تدبير و عمل، زمينه‌هاي مناسب جهت تحقق حج ابراهيمي فراهم آيد..

پيشينه گروه‌هاي ارشاد

گروه ارشاد زائران بيت الله الحرام براي اولين بار پس از پيروزي انقلاب اسلامي با همكاري تعداد محدودي از زائران بيت الله الحرام در بعثه مقام معظم رهبري تشكيل و در مكان‌هاي خاصي همچون بقيع، به ارشاد و راهنمايي زائران مي‌پرداختند.

اين شيوه گرچه موفقيت‌هايي را به همراه داشت، ليكن همواره با كاستي‌هايي روبرو بود كه موجب شد تا معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري با بهره گيري از نظريات و پيشنهادهاي دست‌اندركاران امر حج، و با بازنگري در تشكيلات و سازماندهي و روش اجرايي آن، گروه‌هاي ارشاد كاروان‌ها را به شكل كنوني سازماندهي نمايد.

ضرورت‌ها و كاركردهاي گروه ارشاد

انقلاب و نظام مقدس جمهوري اسلامي، ‌اهداف بزرگي را براي حج و حج گزاران تعيين و تبيين كرده است؛ از جمله:

1ـ انجام حج صحيح و مقبول توسط حجاج .

2ـ ايجاد تحول روحي و اخلاقي در حاجيان .

3 ـ معرفي مكتب اهل بيت: و نظام جمهوري اسلامي ايران به ديگران.

4 ـ فراهم نمودن زمينه هرچه بيشتر اخوت ديني و وحدت اسلامي .

رسيدن به اين اهداف، با توجه به محدوديت امكانات، جز با اتكا به نيروهاي مؤمن و عاشق خدمت به اسلام عزيز و نظام جمهوري اسلامي ايران ميسّر نخواهد شد.

با توجه به مقدمات پيشين و اهداف فوق، همه ساله از ميان زائران هر كاروان عدّه‌اي از خواهران و برادران براي انجام مسؤوليت ديني و شرعي امر به معروف و نهي ازمنكر و ارشاد ديگر زائران، ونيز برنامه‌ريزي‌ها و فعاليت‌هاي فرهنگي كاروان انتخاب مي‌شوند تا ضمن پيشگيري از اموري كه در آن محيط به شيعه و تشيع لطمه وارد مي‌كند، با برگزاري برنامه‌هاي مؤثر ديني و فرهنگي، دين خود را به ائمه معصومين: ادا نموده، ديگر مسلمانان را به مكتب اهل‌بيت علاقه‌مند ساخته و ترغيب نمايند. دفتر پنجم از همين راهنما، به برنامه عمل گروه‌هاي ارشاد اختصاص دارد.

نحوه و شرايط انتخاب اعضاي گروه ارشاد

1 ـ‌ اعضاي گروه ارشاد كاروان‌ها، از ميان واجدين شرايط توسط مدير كاروان معرفي و جهت بررسي و تأييد نهايي به روحاني كاروان پيشنهاد مي شود.

2 ـ‌ تعداد اعضاي گروه ارشاد در كاروان‌هاي 100 الي 120 نفره به ازاي هر ده زاير، يك نفر و در كاروان‌هاي 160 نفره به بالا به ازاي هر پانزده زاير يك نفر.

تبصره : به نسبت تعداد بانوان زاير، اعضاء گروه ارشاد از بين خواهران انتخاب مي‌شوند.

3 ـ شرايط لازم براي عضويت در گروه ارشاد بدين شرح است:

3/1. توان جسماني.

3/2. آشنايي نسبي با احكام و معارف اسلامي

3/3. رعايت شؤون ديني و اسلامي (بويژه حجاب در خانم ها)

3/4. برخوردداري از تجارب و قابليت فرهنگي

4 ـ‌ اولويت‌هاي مورد نظر براي انتخاب اعضاي گروه ارشاد نيز بدين شرح است:

4/1. تحصيلات ليسانس به بالا.

4/2‌. وابستگي به خانواده شهدا.

4/3. جانبازي و حضور در جبهه هاي حق عليه باطل.

4/4. طلاب و روحانيون حوزه علميه.

4/5. آشنايي با يكي از امور هنري ‌(خطاطي، ‌نقاشي، ‌عكاسي و...)

5 ـ‌ پس از تأييد اعضاي گروه ارشاد توسط روحاني كاروان، ‌اسامي و مشخصات اعضاي گروه توسط دبير شورا

در فرم پيوست مندرج و در تاريخ مقرر به دفتر مركزي شوراها ارسال مي‌شود:‌

6 ـ گروه‌هاي ارشاد، جلسات خود را در ايران و موسم حج،‌ با حضور روحاني و مدير تشكيل داده و زير نظر آنان فعاليت مي‌كنند.

7 ـ‌ تعداد جلسات گروه ارشاد در ايران،‌ حداقل هر ماه يكبار و در موسم حج حداقل 1 جلسه در هفته مي باشد.

8 ـ اعضاي گروه ارشاد، ‌در اولين جلسه،‌يك نفر را از ميان خود به عنوان دبير گروه و رابط با معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري، انتخاب و به رئيس و دبير شوراي فرهنگي معرفي مي‌كنند.

وظايف و مأموريت هاي گروه ارشاد

1. تشريك مساعي و حضور فعال و موثر در اجرا و برگزاري مراسم وفعاليت هاي فرهنگي كاروان

2. جمع‌آوري و بررسي پيشنهادات و انتقادات زائران جهت ارائه به شوراي فرهنگي كاروان

3. تعامل و ارتباط مستمر با معاونت آموزش و پژوهش بعثه، از طريق دبير و رابط گروه

4. نظارت بر رفتار اجتماعي زائران و اتخاذ تدابير مناسب براي ارشاد و راهنمايي آنان در طول سفر.

5. كمك به افراد نيازمند و ناتوان در انجام مناسك، زير نظر روحاني كاروان (به ويژه در زمان احرام، ميقات‌ها و ايام تشريق).

6. همكاري با شوراي فرهنگي كاروان در اجراي مصوبات

7. برنامه‌ريزي و اتخاذ تدابير لازم جهت استمرار تشكيل جلسات كاروان در ايران پس از بازگشت از حج

8. پيگيري و اجراي امور محوله و ارجاعي از سوي ستاد مركزي شوراها در بعثه مقام معظم رهبري

وظايف رابط و دبير گروه ارشاد

1ـ تدارك زمينه‌هاي لازم جهت برگزاري منظم و مطلوب جلسات گروه ارشاد در ايران و موسم حج، زير نظر روحاني و مدير كاروان.

2ـ ثبت و نگارش صورتجلسات گروه ارشاد

3ـ پيگيري و اجراي مصوبات گروه ارشاد با همكاري اعضاي گروه و ساير زائران

4ـ تهيه و تدوين گزارش عملكرد وفعاليت هاي گروه ارشاد، جهت ارائه به شوراي فرهنگي كاروان

تبصره: گزارش هاي مهم، لازم است در همان روز از طريق شوراي فرهنگي كاروان به بعثه ارسال شود.

5ـ توزيع، تكميل و جمع آوري پاسخنامه هاي مربوط به نظر سنجي از زائران و ارسال آن به واحد مربوطه در بعثه مقام معظم رهبري.

دستور العمل‌هاي اجرايي

1ـ جلسات شوراي فرهنگي كاروان لازم است در اسرع وقت تشكيل شود، رئيس (روحاني كاروان) و دبير شورا (مديركاروان) مسئول تشكيل بموقع شورا و انتخاب اعضاء گروه ارشاد مي‌باشند.

2ـ رئيس شورا با همكاري دبير شورا، اعضاي شوراي فرهنگي وگروه ارشاد را طبق ضوابط مندرج در اين دفتر‌چه انتخاب كرده و اسامي و اطلاعات مربوط به آنها را حداكثر تا تاريخ 15/5/88 به دفتر شوراهاي فرهنگي واقع در تهران، خيابان آزادي, ساختمان حج و زيارت, طبقه 2, معاونت آموزش و پژوهش ارسال نمايند. در همين زمينه، فرم مشخصات اعضاي شورا و گروه ارشاد به همراه اين دفترچه ارسال مي‌گردد.

تبصره: كارت عضويت شوراي فرهنگي و گروه ارشاد براي مديران محترم ارسال مي‌شود تا نسبت به صدور و تحويل آنها به اعضاي محترم اقدام نمايند.

3ـ مأموريت‌هاي اصلي رئيس و دبير شوراي فرهنگي كاروان در اين برنامه به‌صورت تقويم زمان‌مند آمده كه لازم است دقيقاً به تاريخ‌هاي تعيين شده توجه شود. شايان ذكر است تأخير از زمان مقررّ، به عنوان عدم تحقق برنامه، در ارزيابي‌ها مورد توجه قرار خواهد گرفت.

‌4ـ با توجه به نظر نماينده محترم ولي فقيه و رئيس محترم سازمان حج و زيارت،‌ لازم است جلسات شوراي فرهنگي كاروان با حضور اعضاي شورا در اسرع وقت برگزار شود. شايان ذكر است شوراي فرهنگي بايد حداقل 3 جلسه در ايران و هفته‌اي يك جلسه در موسم برگزار نمايد.

5 ـ به ضميمه اين دفترچه، يك نمونه از فرم صورتجلسات ارسال مي‌شود. لازم است يكي از اعضاي فعال شوراي فرهنگي به عنوان منشي جلسات انتخاب شده تا مباحث و مصوبات جلسات را ثبت و پس از تأييد و امضاي اعضاي جلسه، حفظ و نگهداري نمايد.

6ـ صورتجلسات شوراهاي فرهنگي در ايران در فرم نمونه پيوست تنظيم و پس از امضاء توسط رئيس و دبير شورا، براي دفتر شوراهاي فرهنگي در تهران ارسال مي‌گردد. صورتجلسات شورا در موسم نيز در دو مقطع مدينه و مكه در فرم‌هاي پيوست ثبت و به دفتر شوراها واقع در ساختمان محل استقرار بعثه مقام معظم رهبري تحويل داده شود.

7 ـ فرمي ويژه گزارش كار شوراهاي فرهنگي و گروه ارشاد تهيه و به ضميمه اين دفترچه ارائه مي‌شود. اين فرم نيز مي‌بايست توسط منشي جلسات تكميل شده و به تأييد رئيس و دبير شوراي فرهنگي برسد، سپس در اختيار معاونت آموزش و پژوهش قرار گيرد.

8 مقتضي است دقيقاً به تاريخ‌هاي تعيين شده براي هر يك از مأموريت‌ها توجه شود، زيرا تأخير در زمان مقرر، به عنوان عدم تحقق برنامه، در ارزيابي‌ها مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد.

9ـ به منظور بهره‌گيري از استعدادها، سلايق و تجارب و ابتكارات فرهنگي كاروان‌ها (اعم از كارگزاران و زائران مبتكر، خوش ذوق و نوآور)، دفتر مركزي شوراها اقدام به گرد‌آوري‌‌ طرح‌ها و برنامه‌هاي ابتكاري نموده تا طي آئيني، برترين آثار رسيده معرفي و انتخاب شده و از پديد آورندگان تقدير به عمل آيد.

10- با توجه به نام گذاري سال جاري از سوي مقام معظم رهبري (مدظله) به عنوان سال «اصلاح الگوي مصرف» طرح‌ها، برنامه‌ها و اقداماتي كه به بهره‌وري هر چه بيشتر امكانات و منابع و بهره‌گيري از فرصت بسيار ذيقيمت موسم منجر شود مورد استقبال و توجه خواهد بود. از اين رو فرمي براي ارايه پيشنهادها (فرم شماره 7) ضميمه شده است. دفتر شوراهاي فرهنگي پس از بررسي پيشنهادها ضمن به كارگيري آنها و توصيه به همة كاروان‌ها، از پيشنهاد‌دهندگان به نحو مقتضي تقدير به عمل خواهد آورد.

رديف	عنوان برنامه	شرح برنامه	مسؤول پيگيري	زمان ارائه	توضيحات
1	تكميل و ‌ارسال‌ فرم مشخصات اعضاي شوراي‌ فرهنگي كاروان	اطلاعات مربوط به اعضاي محترم شوراي فرهنگي كاروان اخذ و در فرم ارسالي تكميل و به همراه 2قطعه عكس به دفتر شوراها ارسال شود.	دبير شورا (مدير كاروان)	15/5/88	فرم تكميل شده حداكثر تا تاريخ 15/5/88 توسط دبير شورا به دفتر شوراهاي فرهنگي ارسال شود
2	معرفي اعضاي گروه ارشاد	اعضاي گروه ارشاد از بين چهره‌هاي فرهنگي كاروان طبق شاخص‌هاي اعلام شده درتشكيلات گروه‌هاي ارشاد با پيشنهاد مدير و تاييد روحاني كاروان انتخاب و به دفتر شوراها معرفي شوند	رييس و دبير شورا	15/6/88	ـ براي آگاهي از شرايط عضويت گروه ارشاد به صفحات قبل (آشنايي با گروه ارشاد) مراجعه شود و اين شرائط دقيقاً رعايت شود. ـ فرم‌هاي ارسالي مربوط به اعضاي گروه ارشاد به همراه دو قطعه عكس 4*3 تكميل و حداكثر تا 25/6/88 به دفتر شوراهاي فرهنگي ارسال شود.
3	راه اندازي و تشكيل جلسات شوراي فرهنگي كاروان و گروه ارشاد	پس از انتخاب و معرفي اعضاي شوراي فرهنگي و گروه ارشاد، ‌بايد جلسات آنها طبق شرح وظايف ابلاغي به‌طور مستمر در ايران و عربستان برگزار شود	روحاني و مدير كاروان	ـــــــــــ	ـ براي آگاهي از آيين نامه اجرايي شوراي فرهنگي وگروه ارشاد، لازم است مدير كاروان يك نسخه از شرح وظايف شوراي فرهنگي و گروه ارشاد را تكثير و در اختيار آنان قرار دهد. ـ صورتجلسات شورا و گروه ارشاد توسط منشي‌هاي هر يك، ثبت و نگهداري و به دفتر شوراها در معاونت آموزش و پژوهش تحويل شود.

---