بخش 2

جدول تفصيلي برنامه هاي فرهنگي كاروان‌ها ـ حج تمتع سال8 8

جدول شماره3 ـ برنامه هاي پس ازسفر

راهنماي تهيه، تدوين و اجراي برنامه‌ها

1ـ فضا سازي معنوي

الف : با استفاده از آرشيو فيلم‌هاي تهيه شده از مكّه و مدينه در سالهاي مختلف و مراسم‌هاي گوناگون، يك برنامة مستند، گيرا و جذاب تهيه و تدوين و در قالبCD در اختياركاروان‌ها و زائران قرارگيرد. همچنين با هماهنگي سازمان هواپيمائي كشوري، در اختيار فرودگاهها گذاشته شود تا درهنگام عزيمت حج گزاران از تلويزيونهاي تعبيه شده درسالن انتظار فرودگاه پخش شود.

برنامه توليد شده بايد تصويري زنده، قابل درك ولمس و شوق برانگيز درمعرض ديد بيننده بگذارد.

CD تحويلي به كاروان‌ها در زمان مراجعه حج گزاران و در زمان برگزاري جلسات كاروان براي آنان پخش شود.

ب : با استفاده از آرشيو عكس‌هائي كه طي ساليان متمادي از اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه گرفته شده، نمايشگاه عكسي درمحل كاروان‌ و محل برگزاري جلسات ترتيب داده شود.

2-شب خاطرات

شوراهاي فرهنگي كاروان‌ از افرادي كه سابقة تشرف دارند، دعوت به عمل آورند تا مشاهدات، تجربيات، خاطرات و برداشت‌هاي متنوع خود را دربرنامة «شب خاطرات» به حج گزاران منتقل نمايند. لازم نيست صرفاً‌ خاطراتي مّد نظر باشد كه ويژگي يا برجستگي خاصّي داشته باشد. اساساً منتقل كردن حسّ و حال، برداشت و نگاه ديگران در تقويت شوق، انگيزه و ذهنيت مخاطبان نقش به سزايي دارد.

3- آموزش مناسك

الف: روحانيون محترم كاروان‌ها، مطابق معمول در جلسات ايران و موسم به آموزش مناسك مبادرت مي‌ورزند. با توجه به تنوع سطح زائران، مناسب است جلسات به صورت تفكيكي برگزار شود. افزايش فاصله ثبت‌نام زائران در كاروان تا اعزام، اين فرصت را فراهم آورده است.

ب : CD آموزش مناسك حج با نام «مسافر قبله» كه توسط معاونت آموزش و پژوهش تهيه و توليد شده در اختيار روحانيون محترم گذاشته مي‌شود تا در كلاس‌هاي آموزشي از آن بهره گيرند.

4ـ آموزش آداب و اخلاق

الف : بخشي از وقت دوره و كلاس‌هاي آموزشي قبل از سفر لازم است به آداب سفر، آداب عبادت، آداب زيارت و اخلاق (خصوصاً اخلاق معاشرت) اختصاص يابد. سرفصل‌ها و منابع آن توسط معاونت آموزش و پژوهش ارائه مي‌شود.

ب: كتاب آداب سفر حج در قالب بسته فرهنگي حج به زائران محترم تقديم گردد و شوراهاي فرهنگي آنان را به مطالعه كتاب تشويق و ترغيب نمايند.

5ـ آموزش اسرار و معارف حج

الف: بخش ديگري از وقت دوره و كلاس‌هاي آموزشي قبل از سفر به توضيح پيرامون اسرار و معارف حج بر مبناي سر فصل‌ها ومنابعي كه از سوي معاونت آموزش وپژوهش ارائه مي‌شود، اختصاص يابد. نياز معرفتي زائران خصوصاً جوانان و تحصيل‌كردگان و انگيزه وشوق آنان به فهم معارف و اسرار ورازورمز نهفته در مناسك حج بسيار بيشتر از احكام و مسايل فقهي آن‌است ازاين رو اهتمام به بيان اسرار و معارف حج بايد بيش از اهتمام به بيان مسايل فقهي و احكام باشد. اين درحالي‌است كه درصورت پاسخ‌گوئي به عطش معرفتي زائران، مطمئناً انگيزه آنان براي درك درست مسايل فقهي حج نيز بيشتر مي‌گردد.

ب: كتاب اسرار عرفاني حج تأليف آقاي دكتر فعالي به زائران محترم معرفي گردد و شوراي فرهنگي آنان را به مطالعه كتاب تشويق و ترغيب نمايند.

6ـ تاريخ مكه و مدينه

به منظور دانش افزايي و تقويت بينش تاريخي و با بهره‌گيري از انگيزه و علاقه زائران نسبت به شناخت تاريخي مكه ومدينه، لازم‌است اطلاع رساني نسبت به حوادث تاريخي مهم و اساسي كه در اصلاح و تعميق بينش زائران تأثير گذار‌است، صورت گيرد. اين امر در قالب‌هاي زير مي‌تواند انجام شود:

الف: كتاب آثار اسلامي مكّه و مدينه در دسترس زائران قرار داده شود.

ب: مباحث به صورت سخنراني در فرصت‌هاي مختلف قبل و حين سفر توسط روحاني كاروان انجام شود.

ج: مباحث به صورت ارائه كنفرانس توسط زائران علاقه‌مند انجام و توضيحات لازم توسط روحاني كاروان صورت گيرد.

د: فرازهاي مهم تاريخي، گزينش و همزمان با معرفي اماكن مقدسه به زائران توضيح داده شود.

7ـ آشنائي با اماكن مقدسه

ترديدي نيست كه زائر در هنگام حضور در اماكن مقدسه لازم است با شناخت و معرفت نسبت به سابقه و ارزش و قداست آن مكان حاضر شود تا بهره كافي از زيارت ببرد. بنابراين برنامة آشنائي با اماكن مقدسه قبل از سفر و درقالب‌هاي زير انجام شود:

الف: كتاب آثار اسلامي مكه و مدينه (كه در بند الف ـ 8 معرفي شده) دراختيار گذاشته شود.

ب: بهره گيري از آلبوم عكس برابر آنچه در بند1ب گذشت.

8ـ روزهاي شانزده‌گانه موسم

الف: براي هر يك از روزها در قالب كتابچه‌هاي مستقل مطالب حاوي شناخت نسبت به محورها و سرفصل‌هاي اساسي و مهم، سيره عملي و رفتاري و فضيلت و جايگاه قدسي و مسايل اختصاصي موضوع هر يك از روزها و نيز اهميت و فضيلت زيارت و ارادت ورزي توسط معاونت آموزش و پژوهش تهيه و تدوين شود و به صورت يك مجموعه در اختيار زائران گذاشته شود.

ب: مطالب و فرازهاي مهم و گزينش شده در قالب يك صفحه با عنوان « آيا مي‌دانيد كه....» پيرامون شخصيت و جايگاه، سيره و رفتار و اهميت زيارت و مسايل اساسي و شايسته‌آگاهي، تهيه و تدوين شود و متناسب با هر يك از روزهاي نامگذاري شده در هتلها در معرض ديد و قرائت زائران گذاشته شود.

ج: مطابق بند ب مطالب تهيه و تدوين شود و در قالب ويژه نامة حج در اختيار زائران گذاشته شود.

د: مطالب ضروري در قالب ره‌توشة حج تهيه و تدوين و در اختيار روحانيون كاروان‌ها گذاشته شود تا در موقعيت‌هاي مناسب و مقتضي براي زائران مطرح نمايند.

9ـ برنامه‌هاي پس از سفر

برابر شرح هر يك از برنامه‌ها، اقدام شود.

راهنماي كلي و محتواي برنامه‌ها متعاقباً از سوي معاونت آموزش و پژوهش ارائه خواهد شد.

ياد آوري

1ـ شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها با اهتمام و پيگيري دقيق و مستمر،‌ در اولين فرصت، ضمن تشكيل جلسه نسبت به اتخاذ تدابير لازم جهت اجراي بموقع برنامه‌هاي فرهنگي در ايران و موسم اقدام نمايند. تدبيري اتخاذ شود كه اين جلسات به طور مستمر در مكه و مدينه نيز تشكيل شده و گزارش­هاي آن ثبت و نگهداري شود.

2ـ مشاركت حداكثري حجّاج در فعاليت­ها به عنوان ضامن موفقيت برنامه­ها، مورد توجه ويژه قرار گيرد. بهره گيري از چهره هاي علمي - فرهنگي حاضر در كاروان كه داراي پيشينه خوب و موفق در فعاليت هاي فرهنگي و ديني هستند، در دستور كار قرار گيرد.

3ـ موثر ترين روش تبليغي و برنامه فرهنگي، التزام عملي به موازين اخلاقي است. از اين رو رعايت اخلاق و آداب اسلامي و رعايت موازين شرعي و شعاير ديني بر كليه كارگزاران فرهنگي ضرورتي مضاعف دارد و از اين جهت توجيه همكاران لازم است.

4ـ به منظور تعظيم شعائر الهي و افزايش آگاهي و معرفت عمومي و عرض ارادت به ساحت اهل بيت(ع)،‌ اعياد و وفيات و نيز ديگر مناسبت هاي شمسي و قمري مقارن با موسم حج مورد توجه قرار گرفته و برنامه مناسب از قبل پيش بيني شود.

5ـ جهت آشنايي هر چه بيشتر زائران با مفاهيم متعالي ادعيه،‌ زيارات و مناجات ها به ويژه دعاي كميل، دعاي ندبه، دعاي عرفه، زيارت جامعه كبيره، دعاي مكارم الاخلاق و... برنامه ريزي مناسب و متنوع در طول سفر پيش بيني شود.‌ قرائت دعاها و زيارت ها،‌ بيان مفاهيم، گزينش فرازهايي از دعاها به صورت تراكت و برگزاري مسابقه از جمله برنامه‌هاي قابل اجرا مي باشد.

6ـ برنامه ريزي مناسب براي بهره گيري هر چه بيشتر از كلام وحي و انس و الفت با آن براي همه سطوح (در قالب روخواني، قرائت،‌ حفظ،‌ بيان مفاهيم، مسابقات قرآني و...) ضروري و لازم است. در اين رابطه شناسايي افراد آشنا و فعال در اين عرصه از بين اعضا كاروان و بهره­گيري از آنان در تدوين و اجراي برنامه ها كمك شاياني در رونق هر چه بيشتر برنامه ها خواهد كرد.

7ـ با توجه به تنوع زائران به لحاظ سطح سواد،‌ تحصيلات،‌علايق و آگاهي ها، لازم است برنامه ريزي فرهنگي حداقل در چهار بخش «جوان»، «نخبگان و فرهيختگان»،‌ «بانوان» و «عموم» طراحي و اجرا شود.

8ـ با الهام از سيره اخلاقي اصحاب رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و برادري آنان، جهت اصلاح و تقويت فرهنگ عمومي، رعايت حقوق ديگران، پاي بندي به احكام الهي و نهادينه كردن آداب معاشرت اسلامي خصوصاً حسن خلق، فتوت و جوانمردي، صداقت و امانت داري، در سطح كاروان و در همه اماكن عمومي و اماكن مقدسه و مشاهد مشرفه اقدام شود و تبليغات لازم و تذكرات مكرر در سخنراني ها صورت گيرد. در همين ارتباط برخورد شايسته زائران ايراني با برادران و خواهران مسلمان ساير كشورها از اهميت ويژه اي برخوردار است.

9ـ جلب مشاركت زائران براي خدمت داوطلبانه و مشتاقانه به همسفران خصوصاً كهنسالان، بيماران و ناتوانان در قالب "طرح تعاون" پيگيري شود و زمينه هاي فرهنگي براي استقبال زائران فراهم گردد.

10ـ ساختمان هاي محل گردهمايي و آموزش زائرين در ايران و محل استقرار در مكه و مدينه به شكلي وزين، زيبا و الهام بخش با پيام ها،‌ تصاوير،‌ طرح، پوسترها و تراكت­هاي متناسب با فضاي معنوي حج و زيارت آراسته گردد. در اين مورد، از رقابت هاي ناسالم با ساير كاروان ها و افراط و تفريط پرهيز گردد.

11ـ شوراهاي فرهنگي، برنامه هاي بديع, نو، ابتكاري و تجارب ارزنده خود را جهت بهره برداري و تعميم به ساير كاروان‌هاـ به ضميمه گزارش عملكرد ـ در اختيار معاونت آموزش و پژوهش قرار دهند.

12ـ تهيه عكس و فيلم از نمونه فعاليت ها، برگزاري جلسات و اجراي برنامه­ها و ارسال يك نسخه از آنها، تأثير مثبتي در ارزيابي عملكرد شوراها دارد.

13ـ كتاب‌هاي «نسيم بيداري»، «زلال هدايت» و «با پيامبر مهرباني» در قطع پالتوئي توسط معاونت آموزش و پژوهش منتشر و در قالب بسته فرهنگي در اختيار زائران قرار مي‌گيرد، اين كتاب در زمان مناسبي كه از سوي بعثه اعلام مي شود، به مسابقه گذاشته شده و از ممتازين تقدير خواهد شد.

14ـ راهنماي معنوي حج با عنوان "پلي به سوي ملكوت" شامل اعمال، عبادات، زيارات و توصيه هاي معنوي براي حج گزاران محترم در طول اقامت در مكه و مدينه، توسط معاونت آموزش و پژوهش تدوين و منتشر شده و در قالب بسته فرهنگي دراختيار زائران قرار مي­گيرد.

15ـ در صورتي كه در بين اعضاء‌ كاروان به هر تعداد جوان حضور دارد، به طور مستقل مورد توجه شورا قرار گرفته و برنامه هاي ويژه براي آنان تدارك شود. و چهار نكته در سخنراني ها مورد توجه قرار گيرد:

اول: ‌ توجه به نياز جوانان به معنويت‌گرايي و عرفان، در اين رابطه هشدار نسبت به جريان­هاي شبه‌عرفاني، انحرافي وارداتي، حلقه‌ها و محافل درويشي ضروري است.

دوم: رعايت منطق و بيان ساده، روان و صميمي و پرهيز از بحث هاي خشك،‌ غامض و مغلق.

سوم: ‌ مستدل و مستند بودن مباحث و در صورت امكان ذكر سند و مدرك

چهارم: برقراري ارتباط صميمي و دوستانه

16ـ حفظ و استمرار دستاوردهاي گرانقيمت حج بيت الله الحرام و زيارت حرم شريف نبوي صلي الله عليه و آله و سلم، و مضجع ناپيداي فاطمه زهرا عليها السلام و ائمه مظلوم بقيع عليهم السلام ،‌ تنها با پايداري بر دين خدا و سنت و شريعت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت عليهم السلام امكان‌پذير است. از اين رو بعثه مقام معظم ر هبري بر آن است تا سنّت عهد بستن با خدا و رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم را احيا و به فرهنگ عمومي حجاج تبديل نمايد. متن دو ميثاق نامه براي اين هدف تدوين شده و در اختيار كاروان­ها قرار مي­گيرد.

17ـ شوراهاي فرهنگي ترتيبي دهند تا در هنگام وداع با مدينه و مكه برنامه بيعت و پيمان به بهترين وجه انجام شود و زائران محترم با آگاهي كامل و رضايت و رغبت خود، متن ميثاق نامه ها را با توجه قرائت نمايند.

18ـ با توجه به ضرورت تلطيف فضاي فرهنگي و رعايت سلايق و ذائقه‌هاي مختلف حج گزاران، لازم است تنوع فعاليت‌هاي فرهنگي هم در قالب و هم در محتوا مورد اهتمام جدي باشد.

19ـ با توجه به اهميت تفكر، تدّبر و تأمل، لازم است فرصت‌هاي مناسبي با هدايت و راهنمائي روحاني كاروان براي خلوت كردن زائران با خداي خود و انديشيدن پيرامون راز و رمز خلقت، بندگي، كمال و... در اختيار آنان گذاشته شود.

20ـ شوراي فرهنگي كاروان‌ها، با توجه به تفاوت حضور در مكّه مكّرمه ترتيبي اتخاذ نمايند كه انتخاب روزهاي نامگذاري شده در موسم با ايام تشريق و زمان انجام مناسك تداخل نكند و در فرصت‌هاي زيارتي حجاج قرار بگيرد.

21 ـ اجراي برنامه‌هاي فرهنگي موسم بر عهدة شوراي فرهنگي كاروان‌ها مي‌باشد. بديهي است انجام برنامه‌هاي گفتاري (سخنراني)، توضيح و راهنمايي مناسك، امور معنوي، زيارات و حوادث تاريخي بر عهدة روحاني محترم كاروان‌هاست.

22ـ با تشكيل مستمر جلسات گروه ارشاد و تشويق و حمايت از آن‌ها، زمينه مشاركت فعال آن‌ها در برنامه‌هاي فرهنگي به ويژه موارد ذيل فراهم آيد:

ـ برگزاري اعياد و وفيات و مناسبت‌هاي ديني و ملّي

ـ با پيگيري و مشاركت گروه ارشاد براي آن‌ دسته از زائراني كه علاقه‌مند به آشنايي با اماكن تاريخي صدر اسلام از جمله جبل النور، جبل الثور، حديبيه، شهداي فخ و... مي‌باشند، برنامه‌ريزي مستقل صورت گيرد. در اين موارد هماهنگي با مسئولان مربوطه الزامي‌ است.

ـ به منظور حضور پرنشاط زائران در نماز‌هاي جماعت مسجد الحرام و مسجد النبي صلي الله عليه و آله و سلم و بهره‌گيري از اين فرصت براي انجام وظيفه در راستاي انسجام اسلامي و تقويت اخوت اسلامي، با مشاركت گروه ارشاد، تبيين و توجيه و فرهنگ سازي لازم صورت گيرد.

ـ براي رعايت قوانين و مقررات كشور ميزبان، تدابير لازم از سوي گروه ارشاد تدوين و پيشنهاد شود.

ـ رعايت پوشش و حجاب مناسب و مراقبت از رفتارهاي اجتماعي و حفظ جايگاه، شأن و منزلت و ارزش والاي زائرين ايراني در بين جامعه بزرگ جهان اسلام به طور مستمر تذكر داده شود.

ـ برنامه ريزي و تشويق زائران براي مشاركت فعال در مراسمي كه از سوي بعثه مقام معظم رهبري تشكيل مي‌‌گردد و دعوت از شخصيت‌هاي فكري و فرهنگي بعثه براي حضور و سخنراني در كاروان مورد اهتمام قرار گيرد.

23ـ برنامه‌هاي تنظيمي در طرح جامع فرهنگي حج تمتع 88، مبناي ارزيابي عملكرد فرهنگي كاروان‌ها بوده و ميزان اهتمام شوراهاي فرهنگي نسبت به اجرايي كردن برنامه‌ها مورد توجه بعثه خواهد بود. از اين رو گزارش مكتوب اجراي هر برنامه‌با تأييد روحاني و مدير كاروان به دفتر معاونت آموزش و پژوهش بعثه در ايران و در مكه و مدينه ارائه شود و چنانچه به هر دليل موفق به اجراي برنامه نشده‌ايد، دلايل آن را كتباً اعلام فرماييد.

24ـ از برگزاري برنامه‌‌هايي كه در شوراي فرهنگي هر كاروان به تصويب رسيده ولي در طرح جامع فرهنگي ذكر نشده، گزارشي تهيه و به دفتر معاونت آموزش و پژوهش در ايران و در مكه و مدينه ارائه نمائيد.

25ـ با اعتماد و احترامي كه بعثه مقام معظم رهبري به كليه اعضاي محترم شوراهاي فرهنگي و ساير مجريان برنامه‌هاي فرهنگي دارد، محور ارزيابي فعاليت‌ها بر پاية روش «خود ارزيابي» مي‌باشد كه بر اين اساس اعضاي محترم شوراهاي فرهنگي، نظر خود را نسبت به نحوه و كيفيت اجراي هريك از برنامه‌ها از طريق فرم‌هاي ارزشيابي كه در اختيار شوراها گذاشته مي‌‌شود، اظهار مي‌دارند. بديهي است برآيند نظرات ارائه شده، مبناي داوري نسبت به نحوه ارزيابي برنامه‌ها بوده و در اصلاح و بهبود برنامه‌هاي سال‌هاي آينده مبناي عمل قرار مي‌‌گيرد.

26ـ از آنجا كه حج، تمرين زندگي ديندارانه و الهي است، فراهم آوردن زمينه بقاء و استمرار دست آوردهاي معنوي حج امري ضروري است. حفظ ارتباط صميمي و برادرانه بين عموم زائران و اعضاي شوراها بعد از موسم حج به عنوان راهكار استمرار دست‌آوردها لازم است. از اين رو شوراها با مشورت و همفكري، راهكارهاي تعامل مستمر اعضاي كاروان را پس از پايان موسم بويژه ازطريق تشكيل گروه‌ارشاد و جلسات عمومي زائران در ايران شناسايي و اجرائي كنند.

27ـ به منظور ثبت و ضبط حالات و رخدادهاي معنوي سفر حج و زيارت، شوراهاي فرهنگي تمهيدات لازم براي تشويق زائران به سفر‌نامه نويسي و خاطره نويسي را فراهم نمايند.

28ـ در رابطه با ايراد سخنراني از سوي روحاني و معين محترم كاروان كه از ضروريات هر كاروان است و به طور مرتب در مواقع و زمانهاي مختلف قبل و حين سفر انجام مي‌شود، لازم است اين نكته مورد توجه قرار گيرد كه با توجه به وجود طيف‌هاي مختلف در بين زائران، سخنراني‌ها به تفكيك و با توجه به مخاطبان (جوانان، تحصيلكردگان، بانوان و عموم) ايراد شود.

29ـ با توجه به ناكافي بودن سخنراني در تأمين نياز معرفتي زائران تحصيل كرده و درگيري ذهني آنان با سؤالات، ابهامات و احياناً شبهات، لازم است روحاني كاروان جلسات گفت وگو و پرسش وپاسخ را ويژه آنان برگزار نمايد و درصورت امكان از حضور چهره‌هاي علمي كاروان استفاده شود. لازم است تدبيري انديشيده شود كه اينگونه جلسات، خاصّ زائران تحصيل كرده و اهل مطالعه باشد.

30ـ با توجه به نياز‌هاي معرفتي خاص بانوان و ضرورت سرمشق گيري و اقتدا به الگوهاي اصيل زن مسلمان، فرصت‌هاي مستقلي براي تشكيل جلسه و ارائه سخنراني براي بانوان در نظر گرفته شود. دراين برنامه‌ها نقش بانوان محترمه معينه كاروان تأثيرگذارتر است. لازم است در اين سخنراني‌ها چهار نكته مورد توجه قرار گيرد:

اول: بيان راه‌هاي تقرب بانوان به خدا با عنايت به مضامين روايات شريفه. معرفي بانوان مقرّب و زنان نامدار صدر اسلام نيز مورد توجه قرار گيرد، خصوصاً آن دسته از بانوان بزرگوار كه مراقد شريفة آنان درمكه و مدينه قرار دارد.

دوم: لزوم اجتناب از رفتارهاي افراطي و تفريطي و توأم با خرافات و حركت‌هاي ناشايستي كه برخي انجام مي‌دهند (از قبيل دخيل بستن و...) براي بانوان زائر تبيين شود.

سوم: رعايت شئونات اسلامي خصوصاً حجاب، وقار و وزانت دراماكن و معابر عمومي از جمله در گفتگو و معامله با اجانب تذكر داده شود.

چهارم: در آستانه بازگشت به ايران، نقش همسران و مادران در اصلاح و تربيت فرزندان وسلامت خانواده و جامعه، توسط روحاني و معينه كاروان براي بانوان تشريح و تبيين شود.

31ـ برنامه‌هاي موسم حج براي16 روز در نظر گرفته شده، تهية روز‌هاي اقامت زائران در مكه و مدينه براي اجراي برنامه‌هاي مناسبت‌هاي اسلامي ـ ملّي ( كه برنامة آن پيوست مي‌باشد) و نيز انجام زيارت‌هاي دوره در نظر گرفته شده است. بديهي است انجام مناسك حج (عمره تمتع و حج تمتع) زمان اختصاصي خود را دارد.

در پايان ياد‌آوري مي‌شود ميزان اجراي برنامه‌هاي فرهنگي هم به لحاظ كمي و هم كيفي، تشكيل منظم جلسات شوراها و گروه‌هاي ارشاد، ارسال به موقع صورت جلسات و گزارش فعاليت‌ها مبناي ارزيابي عملكرد روحانيون گرامي، مديران محترم، شوراهاي فرهنگي و گروه‌هاي ارشاد مي‌باشد.