نکاتی از مناسک حج و نماز در فقه تطبیقی
مکان احرام
تلبیه

--[52]--

نكاتي از مناسك حج و نماز در فقه تطبيقي

اشاره

از آنجا كه روحانيان معظم كاروان ها، گاهي با پرسش هايي مواجه مي شوند كه از سوي پيروان ساير مذاهب در مورد اعمال حج و عمره مطرح مي شود، و در برخي از كاروان هاي ايراني نيز زائراني از اهل سنت وجود دارند ومسائلي مي پرسند، آشنايي اجماليِ سروران مكرّم با مناسك اهل سنت، امري لازم و اجتناب ناپذير است، لذا براي سهولت در امر فراگيري و به منظور كاستن زحمت مراجعه عزيزان به كتب مفصّل فقهي و مناسك آن مذاهب، برخي از تفاوت هاي اساسي فقه شيعه در حج و عمره با دو مذهب شافعي و حنفي كه بيشتر ايرانيان سنّي مذهب پيرو همين دو مذهب اند ،به صورت تطبيقي و مقايسه اي در اين نوشته آمده است كه با صرف وقت كم، دسترسي سريع به آنها حاصل مي شود. اميد است مورد استفاده قرار گيرد و ما را از نظرات اصلاحي و تكميلي خود بهره مند فرماييد.

*

--[53]--

اجمالي از تفاوت هاي اعمال حج و عمره

در فقه امامي، شافعي و حنفي(1)

تا پايان اين بخش، ستون اول، احكام اماميه و ستون دوم، احكام اهل سنت است.

مكان احرام

*   امامي

1 ـ كساني كه با هواپيما به حج مي روند و مي خواهند بعد از حج به مدينه مشرف شوند، احتياط آن است كه بدون احرام بروند جده ، و از اهل اطلاعِ مورد اعتماد تحقيق كنند، اگر جده يا حده محاذي با يكي از ميقات هاست از آن جا محرم شوند و الاّ بروند به ميقاتِ ديگر; مثل جُحفه و از آن جا محرم شوند.

 *   شافعي و حنفي

1 ـ حاجياني كه مدينه بعد هستند و مستقيماً از فرودگاه جده وارد مكه مي شوند ، چون هنگام پرواز از ميقات عبور مي كنند و بايد در آن لحظه ها محرم باشند، لازم است در ايران لباس احرام را بپوشند.

* * *

   تلبيه

*   امامي

2 ـ لَبَّيكَ اَلَّلهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْكَ و احتياط مستحب است پس از آن بگويد : اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ لاشريكَ لَكَ لَبَّيْكَ.

 *   شافعي و حنفي

2 ـ لَبَّيكَ اَلَّلهُمَّ لَبَّيْكَ، لا شَريكَ لَكَ لَبَّيْكَ، اِنَّ الْحَمدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ، لاشريكَ لَكَ .

1. بر گرفته از مناسك حج امام خميني(ره) و مناسك مصور حج اهل سنت كه توسط آقايان : مولوي اسحق مدني ، ماموستا سيد محمد شيخ الاسلامي مولوي حامد و عبدالصمد رامني و ماموستا محمد امين راستي تهيه شده است .

--[54]--

   تكرار و قطع تلبيه

*   امامي

3 ـ از مستحبات تلبيه، تكرار آن است به خصوص در :

ـ وقت برخاستن از خواب .

ـ بعد از هر نماز واجب و مستحب .

ـ وقت رسيدن به سواره .

ـ هنگام بالا رفتن از تلّ و سرازير شدن از آن، و ...

ـ و شخص متمتّع، تلبيه گفتن او در عمره مستمر خواهد بود تا آن كه خانه هاي مكه را ببيند .

*   شافعي و حنفي

3 ـ تكرار تلبيه بعد از بستن احرام ، در همه احوال، به خصوص هنگام تغيير زمان و حالات ... سنت است، جز در حال طواف و سعي صفا و مروه. در اين دو حال دعاي مأثوره از حضرت پيامبر(ص) را بخواند ، لازم به توضيح است محرم به حج ، تا رمي جمره عقبه كه در روز عيد انجام مي گيرد، تلبيه مي كند ، ولي معتمر تا وارد مسجد الحرام مي شود و شروع به طواف مي كند ، تلبيه را قطع مي نمايد .

* * *

   محرمات احرام   اماميه

*   امامي

1 ـ پوشيدن چيز دوخته ، مثل پيراهن و زيرجامه و قبا و امثال آن .

2 ـ پوشيدن مرد سر خود را .

3 ـ پوشاندن زن روي خود را به نقاب و روبند و برقع .

4 ـ استعمال عطريات .

5 ـ ازاله مو از بدن .

6 ـ ناخن گرفتن .

7 ـ جماع كردن با زن و بوسيدن و دست بازي كردن و نگاه به شهوت بلكه هر لذت و تمتعي بردن .

8 ـ عقد كردن زن از براي خود يا ديگري .

--[55]--

9 ـ جدال و آن گفتن لا والله و بلي والله است .

10 ـ شكار صحرايي كه وحشي باشد .

11 ـ استمنا .

12 ـ سرمه كشيدن .

13 ـ نگاه در آينه .

14 ـ پوشيدن موزه و چكمه و گيوه و جوراب و هرچه تمام روي پا را مي گيرد براي مردان .

15 ـ فسوق .

16 ـ روغن ماليدن به بدن .

17 ـ سايه قرار دادن بالاي سر ، براي مردان .

18 ـ بيرون آوردن خون از بدن .

19 ـ انگشتر به دست كردن براي زينت .

20 ـ پوشيدن زيور براي زينت ( براي بانوان ) .

21 ـ كشتن جانوراني كه در بدن ساكن مي شوند .

22 ـ ناخن گرفتن .

23 ـ كندن دندان .

24 ـ كندن درخت يا گياهي كه در حرم روييده باشد .

   عمل هاي ممنوع در حالت احرام  ( اهل سنت )

1 - پوشيدن لباس ، پيراهن و شلوار ، كلاه ، عمامه ، كت و لباسِ زير براي آقايان ، جز كمربند براي حفظ پول كه اشكالي ندارد ، بقيه لباس ها ممنوع است .

2 - پوشيدن سرو صورت و پشت پا براي آقايان و پوشيدن صورت براي زنان .

--[56]--

3 - استفاده كردن از عطريات ، هر نوع كه باشد ، صابون و كرم خوشبو و بوييدن گل هاي خوشبو با قصد و اراده و عمداً ، اما چنانچه خود قصدي نداشت و بوي خوشي به مشامش رسيد، ايرادي ندارد .

4 - كوتاه كردن و تراشيدن موي بدن از هر جا كه باشد .

5 - گرفتن ناخن .

6 - جماع و يا مقدمات آن ، مانند بوسه و غيره .

7 - بحث و گفت و گوي جماع در حضور زنان .

8 - جنگ و جدل و برخورد نامناسب با حجاج .

9 - شكار و همكاري با شكارچي .

10 - كشتن و گرفتن ملخ و امثال آن .

* * *

   طواف

*   امامي

5 ـ براي طواف كننده مستحب است در هر شوط ، اركان خانه كعبه و حجرالأسود را استلام نمايد .

*   شافعي و حنفي

5 ـ براي هر شوط طواف بلند كردن دست ها و بوسيدن آنها لازم است . بدين ترتيب جمعاً هفت شوط طواف را هفت مرتبه در هنگام ازدحام از دور دست ها را بلند كند و بوسه دهد .

*   امامي

6 ـ از جمله مستحبات مكه معظمه، طواف كعبه است ، درهر شبانه روز ده مرتبه، در اوّل شب سه طواف و در آخر شب سه طواف و پس از دخول صبح دو طواف ( بعد از ظهر دو طواف )
 

*   شافعي و حنفي

6 ـ در تمام اوقات شبانه روز طواف جايز است حتي در اوقاتي كه نماز مكروه است، بجز وقت خطبه نماز جمعه و موقع اقامه نماز جماعت كه در اين دو وقت طواف مكروه است .

--[57]--

ولي پس از احرام عمره، قبل از طواف و پس از احرام حج قبل از وقوف به عرفات و پس از بازگشت از مني، قبل از طوافِ
زيارت احتياط آن است كه طواف مستحب به جا نياورد .

*   امامي

7 ـ عبارت شهيدين ( قدس سرّهما ) در لمعه و شرح آن، اين چنين است : وسنّته ( الطواف ) الغسل ... .

والرمل ـ بفتح الميم ـ وهوالاسراع في المشي مع تقارب الخطيء ، دون الوثوب والعدو ثلاثاً و هي الأولي والمشي أربعاً بقية الطواف علي قول الشيخ في المبسوط في طواف القدوم خاصة .... وانّما يستحب علي القول به للرجل الصحيح ، دون المرأة والخنثي والعليل ، بشرط أن لا يؤذي غيره ولا يتأذي به .1

*   شافعي و حنفي

7 ـ در طواف عمره و طواف حج ، كه بعد از آن بايد سعي انجام بگيرد، سنت است كه مردان در سه شوط اول رمل و در هر هفت شوط اضطباع كنند . البته در وقت نماز سنت آن است كه اضطباع نكنند .

رمل ، يعني تكان دادن بازوها و قدم برداشتن همچون پهلوانان.

اضطباع ، يعني حوله احرام را زير بغلِ راست عبور دهد و روي شانه چپ بگذارد ، اما هنگام خواندن نمازها بغل را بپوشاند .

* * *(1)

   نماز طواف

*   امامي

8 ـ واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو ركعت نماز بخواند مثل نماز صبح .

*   شافعي و حنفي

8 ـ درفقه شافعي نماز طواف جزء سنت هاي حج و در فقه حنفي از واجبات حج مي باشد.

*   امامي

9 ـ واجب است اين نماز نزد مقام بايد ابراهيم واقع شود و احتياط واجب آن است كه پشت مقام به  جا آورد كه سنگي كه مقام است بين او و خانه كعبه واقع شود . و بهتر آن است كه هر چه ممكن باشد نزديك تر بايستد ، لكن نه به طوري كه مزاحمت با سايرين كند .

1. شرح لمعه ، كتاب الحج : الفصل الرابع ، في اعمال العمره .

--[58]--

*   شافعي و حنفي

9 ـ نماز طواف دو ركعت است كه آن را پشت مقام ابراهيم بخواند و در ايام حج چون ازدحام است و در مقام ابراهيم مشكل است در محاذي آن و يا در جاي خلوت تري مي تواند نماز طواف را بخواند . و اگر خلوت باشد در مقام ابراهيم بخواند .

* * *

   حلق يا تقصير

*   امامي

11 ـ واجب است بعد از آن كه سعي كرد، تقصير كند ، و تراشيدن سر در تقصير كفايت نمي كند بلكه حرام است .

*   شافعي و حنفي

11 ـ در عمره تمتع نيز مخير است بين حلق و تقصير .

*

اعمال حج

   احرام

*   امامي

12 ـ وقت احرام حج موسّع است و تا وقتي كه بتواند بعد از احرام به وقوف اختياري عرفه برسد، مي تواند تأخير بيندازد و از آن وقت نمي تواند عقب بيندازد .

*   شافعي و حنفي

12 - زمان احرام حج، روز هشتم ذي الحجه تا روز دهم است .

* * *

--[59]--

   استقرار در مني

*   امامي

13 ـ مستحب است شب عرفه را در مني بوده و به طاعت الهي مشغول باشد . و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به جا آورد و چون نماز صبح را خواند تا طلوع آفتاب تعقيب گفته، پس به عرفات روانه شود .

*   شافعي و حنفي

13 ـ حجاج پس از احرام به سمت مني حركت مي كنند و سنت است كه شب نهم را در مني بگذرانند و نماز ظهر ، عصر مغرب و عشا و صبح روز نهم را در چادرها بخوانند . ماندن در مني سنت است .1

* * *(1)

   وقوف در مشعرالحرام

*   امامي

14 ـ احتياط واجب آن است كه شب دهم را تا طلوع صبح در مشعرالحرام به سر ببرد و نيت كند اطاعت خدا را در اين به سر بردن شب .

15 ـ چون صبح طلوع كرد، نيت وقوف به مشعر الحرام كند تا طلوع آفتاب .

*   شافعي و حنفي

14 و 15 ـ اين وقوف چهارمين عمل از اعمال حج، وقت آن بعد از غروب آفتاب روز نهم است; به گونه اي كه حجّاج نماز مغرب در عرفات نمي خوانند بلكه پس از غروب از عرفات به سوي مزدلفه حركت مي كنند و در وقت عشا نماز مغرب و عشا را به طريق جمع و قصد ادا مي كنند ...

*   امامي

16 ـ مستحب است نماز شام و خفتن را تا مزدلفه به تأخير اندازد ، اگر چه ثلث شب نيز بگذرد و ميان هر دو نماز به يك اذان و دو اقامه جمع كند و نوافل مغرب را بعد از نماز عشا به جا آورد و در صورتي كه براي رسيدن به مزدلفه پيش از نصف شب مانعي رسيد بايد نماز مغرب و عشا را به تأخير نيندازد و در ميان راه بخواند .
 

1. شيعيان معمولا عصر هشتم و يا صبح نهم ذي الحجه از مكه مكرمه به سوي عرفات حركت مي كنند و بسياري از اهل سنت هم صبح روز نهم از مكه مستقيماً وارد عرفات مي شوند .

--[60]--

*   شافعي و حنفي

16 ـ تأخير نماز مغرب به وقت عشا و جمع بين نماز مغرب و  عشا در  فقه شافعي سنت است ولي در فقه حنفي واجب است و لذا اگر شخصي حنفي نماز مغرب را در عرفات يا بين راه و در وقت مغرب بخواند بايد آن را در وقت عشا در مزدلفه اعاده نمايد .

* * *

*   امامي

17 ـ اقوي جواز كوچ كردن بلكه استحباب آن است كمي قبل از طلوع آفتاب، به نحوي كه قبل از طلوع آفتاب از وادي محسّر تجاوز نكند و اگر تجاوز كرد گناهكار است ولي كفاره بر او نيست و احتياط آن است كه وقتي حركت كند كه قبل از طلوع آفتاب وارد وادي محسّر نشود .

*   شافعي و حنفي

17 ـ * طبق مذهب حنفي، اگر كسي قبل از طلوع فجر مزدلفه را ترك كند، بر او دَم واجب مي شود; چون وقت وقوف سنت را كه قبل از طلوع فجر بوده، عمل كرده امّا بعداز طلوع فجر كه وقوف واجب است، آن را ترك نموده است .

* در مذهب شافعي، حضور كوتاه در مزدلفه بعد از نصف شب كافي است و اگر در نصف دوم شب در مزدلفه نباشد ، با دم جبران مي شود ( وجوباً يا استحباباً علي اختلاف القول ) .

   رمي جمره عقبه

*   امامي

18 ـ وقت انداختن سنگ، از طلوع آفتاب روز عيد است تا غروب آن ، و اگر فراموش كرد تا روز سيزدهم مي تواند به جا آورد و اگر تا آن وقت متذكر نشد ، احتياطاً در سال ديگر خودش يا نايبش بيندازد .

--[61]--

*   شافعي و حنفي

18 ـ وقت زدن هفت سنگريزه در روز دهم از طلوع خورشيد تا زوال آن است .
 * اما در فقه حنفي به دليل ازدحام مي توان بعد از زوال تا غروب رمي كرد اما رمي بعد از غروب مكروه است . در فقه شافعي زدن سنگريزه در روز دهم لزوماً قبل از زوال است ولي براي افراد ضعيف و مريض بعد از غروب هم جايز است .

*   امامي

19 ـ واجب است در انداختن سنگ ها چند امر : ...

سوم آن كه انداختن، به جمره برسد. پس اگر سنگ را انداخت و سنگ ديگران به آن خورد و به واسطه آن يا كمك آن به جمره رسيد كافي نيست، لكن اگر سنگ به جايي بخورد و كمانه كند و به جمره برسد كافي است ظاهراً .

*   شافعي و حنفي

19 ـ سنگريزه ها اگر به جمره نخورد ولي نزديك آن داخل محوطه ديوار شده بيفتد ايرادي ندارد ; چنانچه خارج از محدوده بيفتد ادا نمي شود، بايد آن را اعاده كرد .

   قرباني

*   امامي

20 ـ بايد ذبح را بعد از رمي جمره عقبه بكند به احتياط واجب .

ـ احتياط واجب آن است كه ذبح هدي را از روز عيد تأخير نيندازد .

*   شافعي و حنفي

20 ـ پس از رمي جمره عقبه، ذبح گوسفند به عنوان دم شكر ، كه اصطلاحاً قرباني گفته مي شود ، واجب و تا سه روز انجام آن جايز است .

--[62]--

*   امامي

21 * ـ به احتياط واجب بايد در مني اول رمي جمره كند و بعد از آن ذبح كند و بعد تقصير يا حلق . اگر بر خلاف اين ترتيب عمل كند ، پس اگر از روي غفلت و سهو بوده، اعاده لازم نيست و بعيد نيست كه اعاده نخواهد و احتياط به اعاده است ، و اگر از روي علم و عمد بوده در صورت امكان احتياط را ترك نكند .

*   شافعي و حنفي

21 ـ در فقه حنفي تا قرباني را انجام نداده، حلق و قصر ( كه بعضي ناآگاهان انجام مي دهند ) صحيح نيست و حاجي نمي تواند با انجام آنها از احرام خارج شود اگر از روي جهل به مسئله بوده ، اما در فقه شافعي اولا : ترتيب فوق لازم نيست ، ثانياً : تحلّل اول به رمي جمره عقبه و حلق يا قصر قبل از قرباني حاصل مي شود .

* * *

   حلق يا تقصير

*   امامي

22 ـ هر مكلفي مختار است كه بعد از ذبح كردن، يا سر بتراشد و يا از ناخن يا موي خود قدري بچيند ، مگر چند طايفه :

اول ـ زن ها كه بايد از مو يا ناخن خود قدري بگيرند .

دوم ـ كسي كه سال اول حج او باشد كه بايد سر بتراشد به احتياط واجب .

*   شافعي و حنفي

22 ـ واجب است حاجي از حلق يا تقصير يكي را انجام دهد .

*   امامي

23 - احتياط آن است كه حلق يا تقصير در روز عيد باشد، اگر چه بعيد نيست جواز تأخير تا آخر ايام تشريق .

*   شافعي و حنفي

23 ـ * در فقه حنفي، حلق يا تقصير پس از قرباني در روز دهم تا دوازدهم انجام گيرد.

* در فقه شافعي حلق مقيد به روزهاي خاص نيست و قابل تأخير است .

--[63]--

*   امامي

24 ـ محل تراشيدن سر و تقصير نمودن، مني است و جايز نيست اختياراً در غير آن جا .

*   شافعي و حنفي

24 ـ حلق سر در مني سنت است و در جاهاي ديگر محدوده حرم جايز است ، ولي خارج از محدوده حرم ، طبق مذهب حنفي موجب دم است ولي در فقه شافعي اشكال ندارد .

*   امامي

25 ـ زن ها بايد از مو يا ناخن خود قدري بگيرند و كافي نيست ظاهراً براي آنها سر تراشيدن .

در تقصيركفايت مي كند مقدار كمي از مو را چيدن ، به هر نحو و با هر آلت كه باشد ، و يا ناخن گرفتن ، و بهتر است كه هم مقداري از مو بگيرد و هم ناخن را بگيرد .

*   شافعي و حنفي

25 ـ طبق فقه حنفي خواهران به اندازه يك انگشت از يك چهارم موي سر را قصر كنند كافي است و از احرام بيرون آيند و طبق فقه شافعي كوتاه كردن حتي سه مو هم براي زنان مانند مردان كافي است .

   طواف زيارت

*   امامي

26 ـ جايز است ، بلكه مستحب است روز عيد كه از اعمال مني فارغ شد بيايد به مكّه براي بقيه اعمال، و جايز است تأخير بيندازد تا روز يازدهم ، و بعيد نيست كه جايز باشد تأخير آن تا آخر ذي الحجه; به اين معني كه روز آخر ذي الحجه هم اگر آمد و اعمال را به جا آورد مانع ندارد .

*   شافعي و حنفي

26 ـ بهترين وقت براي اداي اين طواف، روز دهم ذي الحجه است ولي اگر تا پيش از غروب آفتاب روز دوازدهم نيز انجام گيرد، جايز است .

اگر كسي طواف زيارت را از غروب دوازدهم به تأخيز انداخت ، طبق فقه حنفي ، يك دم لازم مي گردد ، اما طبق فقه شافعي دم لازم نيست ولي تأخير آن بعد از ايام التشريق مكروه است .

--[64]--

* * *

*   امامي

27 ـ جايز نيست طواف حج و نماز و سعي و طواف نساء و نماز آن را قبل از رفتن به عرفات و به جا آوردن اعمال عرفات و مشعر و اعمال سه گانه مني به جا آورد در حال اختيار .

*   شافعي و حنفي

27 ـ سنت است كه اين طواف بعد از رمي به حلق يا تقصير و قرباني انجام شود .

طبق مذهب حنفي، پيش از اين سه عمل نيز مي توان طواف زيارت به جا آورد ، ولي در فقه شافعي اين رخصت نيست و طواف زيارت حتماً بايد بعد از اعمال فوق انجام شود .

* * *

*   امامي

28 ـ بعد از به جا آوردن طواف زيارت و نماز آن و سعي بين صفا و مروه، به تفصيلي كه گذشت ، حلال مي شود بر او بوي خوش ، ولي زن بر او حرام است .

بعد از به جا آوردن طواف نساء و نماز آن ... حلال مي شود بر او زن نيز .

*   شافعي و حنفي

28 ـ بعد از انجام اين طواف، از احرام خارج و كلّيه محرمات ، از جمله مباشرت با همسر كه بعد از تحلّل اول همچنان باقي بود بر حاجي حلال مي گردد .

* * *

   نماز طواف

*   امامي

29 ـ اعمالي كه در مكه واجب است به جا آورد :

اول طواف حج است كه آن را طواف زيارت مي گويند .

دوم نماز طواف است .

سوم ..........

*   شافعي و حنفي

29 * ـ طبق مذهب حنفي، بعد از كلّيه طواف ها خواندن نماز طواف واجب و بر اساس نظر فقهاي مذهب شافعي سنت مي باشد .

* * *

--[65]--

   بيتوته در مني

*   امامي

30 ـ واجب است بر حاجي كه شب يازدهم ذي الحجه و شب دوازدهم را در مني بيتوته كند ; يعني در آن جا بماند از غروب آفتاب تا نصف شب .

*   شافعي و حنفي

30 ـ تمام حجاج شب يازدهم و دوازدهم از غروب آفتاب تا اذان صبح را با قصد قربت در مني مي گذرانند .

بيتوته در مني در فقه شافعي واجب و در فقه حنفي سنت مؤكد است .

* * *

   رمي جمرات سه گانه

*   امامي

31 ـ وقت انداختن سنگ، از اول طلوع آفتاب تا غروب آفتاب روزي است كه شب آن روز را بيتوته كرده است .

*   شافعي و حنفي

31 ـ حاجي شبِ روز يازدهم و دوازدهم را در چادرها بگذراند و در اين دو روز بعد از زوال، وقت رمي جمرات است .

* * *

   طواف وداع

*   امامي

32 ـ براي كسي كه مي خواهد از مكّه بيرون رود، مستحب است طواف وداع نمايد .

*   شافعي و حنفي

32 ـ پس از پايان اعمال روز دوازدهم به مكه بر مي گردند و قبل از خروج از مكه انجام طواف وداع واجب است .

خواهراني كه موقع وداع حيض داشته باشند مي توانند از جلوي درِ مسجد وداع كنند و وارد نشوند و از بيرون كفايت مي كند .

* * *

--[66]--

اشاره

بي شك يكي از مسائلي كه روحانيان معظم كاروان ها بايد در جلسات آموزشي خود به زائران عزيز ياد آور شوند و آنان را نسبت به آن مسائل توجيه نمايند، اهميت شركت در نماز جماعت و كيفيت نماز با اهل سنت در مكه و مدينه است  . از آن جهت كه تفاوت هاي نماز آنان با نماز پيروان مكتب اهل بيت كمتر به صورت يكجا آورده شده، بر آن شديم تا در اين نوشته مختصري از آنها را همراه با روايات و فتاوايي در خصوص اهميت شركت در نماز جماعت اهل سنت بياوريم و در اين بخش از دست نوشته هاي برخي از روحانيان محترم كاروان ها بهره جسته ايم كه جا دارد از حضرت مستطاب حجة الاسلام جناب آقاي علي مدبّر (اسلامي) تشكر كنيم .

*

نماز در حجاز

1 ـ به فتواي امام(ره) و مراجع ديگر در مكه و مدينه، در مسافرخانه و هتل نبايد نماز را به جماعت بخوانند و مي توانند در جماعت ساير مسلمين در مساجد شركت كنند و نماز را به جماعت بخوانند .(1)

2 ـ تبيين فضيلت نماز در مسجد الحرام و مسجد النبي (ص) و استناد به رواياتي مانند :

الف : عَنْ رسول الله(ص) : صلاة في مسجدي هنا تعدل عندالله عشرة آلاف صلاة في غيره من المساجد .(2)

1. نكـ : مناسك محشي ،13152

2. وسائل الشيعه : ج 3 ، ص 536

--[67]--

ب : عن الامام الباقر(ع) صلاة في المسجدالحرام أفضل من مأة ألف صلاة في غيره من المساجد .(1)

3 ـ بهتراست نماز فرادا را نيز در مسجد الحرام و مسجد النبي(ص) بخوانيم :

سئلته عن الرجل ، يصلي في جماعة في منزله بمكة أفضل أو وحده في المسجدالحرام ؟ فقال : وحده .(2)

4 ـ به فتواي مراجع، نماز با عامه فضيلت و ثواب دارد ، حتي اگر نياز به اعاده داشته باشد . عباراتي مانند :

من صلّي معهم في الصف الأوّل كَمَن صلّي خلف رسول اللّه (ص)،(3)

يا فإنّ المصلّي معهم في الصف الأوّل كالشاهر سيفه في سبيل اللّه ،.(4)

يا روايت بسيار مهم زيد شحّام از امام صادق(ع) كه در وافي، ج2، ص 182 نقل شده قابل استناد است .

5 ـ به فتواي امام و مراجع ديگر وقتي كه در مسجد الحرام يا مسجد النبي نماز جماعت منعقد شد، مؤمنين نبايد از آن جا خارج شوند و بايد از جماعت تخلّف نكنند و با ساير مسلمين به جماعت نماز بخوانند.(5)

6 ـ هنگام برگزاري نماز، از تجمع در كنار بقيع يا ايستادن در كنار

1. ثواب الأعمال ، ص 127

2. سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُصَلِّي فِي جَمَاعَة فِي مَنْزِلِهِ بِمَكَّةَ أَفْضَلُ أَوْ وَحْدَهُ فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَقَالَ ; وَحْدَهُ،كافي، ج4، ص527

3. من لايحضر : باب الجماعة و وافي : ج 2 ، ص 182

4. وافي : ج 2 ،ص 182

5. نكـ : مناسك محشي ،م 1313

--[68]--

خيابان ها و مغازه ها و يا حركت برخلاف جهت نمازگزاراني كه به سوي مسجد مي روند، جدّاً پرهيز كنيم .(1)

7 ـ نماز خواندن در كنار بقيع و در داخل آن ممنوع است و نمازهاي مستحبي ، مانند نماز زيارت را مي توانيم در حرم يا هتل بخوانيم .(2)

8 ـ نماز تحيّت ( احترام ) مسجد در فقه شافعي و حنبلي ( مذهب رايج حجاز ) مورد تأكيد است . هنگام ورود به مسجد از آن غفلت نكنيم .(3)

9 ـ هنگام برگزاري نماز جماعت از نماز فرادا جداً خودداري كنيم .(4)

10 ـ به محض شنيدن  قد قامت الصلاة  برخيزيم و در صف جماعت بايستيم .(5)

11 ـ پيش از نماز صبح دو اذان و يك اقامه گفته مي شود . اولين اذان براي  نماز شب  است و حدود يك ساعت پيش از اذان صبح گفته مي شود . اذان دوم نيز براي اعلام  طلوع فجر  و فرا رسيدن وقت نماز صبح است و بعد از حدود 20 دقيقه . اقامه نيز پيش از شروع نماز گفته مي شود .(6)

12 ـ در همه نمازهاي پنجگانه، ميان اذان و اقامه چند دقيقه فاصله

1. آزموده هاي شماره 1 بخش تذكرات .

2. همان.

3. همان.

4. همان.

5. همان.

6. همان.

--[69]--

است تا نمازگزاران به مسجد برسند . كمترين فاصله بين اذان و اقامه نماز مغرب است كه حدود 5 الي 7 دقيقه است .(1)

13 ـ اهل سنت اهميت فراواني به منظم بودن صف هاي نماز جماعت مي دهند. امام جماعت قبل از گفتن تكبيرة الاحرام با جملات زير نماز گزاران را به تسويه صفوف و منظم ايستادن در صفوف دعوت مي كند : سوّوا صفوفكم ، استوو ، أتّموا الصف الأول فالأول ، سدّوا الخلل و ... اگر در صف هاي جلو جاي خالي وجود دارد، در صف بعد نايستيد .(2)

14 ـ اهل سنت اتصال صفوف را در مكان واحد مانند مسجد النبي(ص) يا مسجد الحرام لازم نمي دانند، ولي شيعيان سعي كنند جايي به نماز بايستند كه اتصال برقرار باشد.(3)

15 ـ بلافاصله پس از امام، تكبيرة الاحرام بگوييد و وارد نماز شويد.(4)

16 ـ در رفتن به ركوع و سجده و برخاستن از آن حتماً از امام تبعيّت كنيد و تأخير محسوس نداشته باشيد .

17 ـ از تكتّف و تأمين ( دست بسته نماز خواندن و گفتن آمين پس از حمد) خودداري كنيد كه به فتواي فقهاي شيعه مبطل نماز است. پس از حمد مستحب است  الحمد لله ربّ العالمين  بگوييد .

18 ـ اهل سنت بسم الله الرحمن الرحيم را جزو سوره نمي دانند و در صورتي كه آن را قرائت كنند نيز آهسته قرائت مي كنند.

1. همان.

2. همان.

3. همان.

4. آزموده هاي شماره 1 بخش تذكرات .

--[70]--

19 ـ در نماز به طور معمول قنوت نمي خوانند ولي گاهي پس از ركوع به جا مي آورند. توجه داشته باشيد در اين صورت پيش از امام به سجده نرويد.

20 ـ سجده بر فرش بر اساس بسياري از فتاواي فقها مجزي است . از هنگام ورود به فرودگاه جده تا بازگشت به آن، رعايت كنيم و از گذاشتن مهر يا كاغذ يا دستمال كاغذي خود داري كنيم ولي در جايي كه اهل سنت تردد ندارند و نيز در هتل حتماً بايد سجده بر چيزي باشد كه بر اساس فقه شيعه سجده بر آن صحيح است .

21 ـ اهل سنت جلسه استراحت ندارند و پس از سجده بلافاصله بر مي خيزند. شما جلسه استراحت را رعايت كنيد ولي زياد طول ندهيد .

22 ـ بسياري از مراجع نماز با اهل سنت را مجزي مي دانند و نياز به اعاده نيست و به فتواي برخي نيز مشروط به تلاوت اخفاتي حمد و سوره يا حديث نفس آن است ( آية الله خوئي ، تبريزي ، سيستاني) و فقط آية اللّه گلپايگاني مجزي نمي دانند و بايد اعاده شود .

23 ـ در نماز جماعت، مأمومين بايد ذكرهاي ركوع ، سجده ، تشهد و تكبيرها و ... را اخفاتاً بگويند .

24 ـ اهل سنت در ركعت سوم و چهارم همواره سوره حمد مي خوانند ما نيز مخيّر بين تسبيحات اربعه و سوره حمد هستيم .

25 ـ اهل سنت تجافي ندارند ، ما نيز به جهت تبعيت در جماعت آنان، تجافي نمي كنيم و به حال تشهد مي نشينيم.

26 ـ پس از نماز، گفتنِ الله اكبر جزو نماز نيست بلكه اولين تعقيب نماز است . هنگام گفتن تكبيرات، دست ها را بالا نياوريد يا

--[71]--

جملات تكبير را كمي بلندتر بگوييد تا بشنوند و برخي توهمات آنان زدوده شود .

27 ـ در صورتي كه نماز شكسته مي خوانيد دو نماز خود را با يك نماز اهل سنت اقتدا كنيد و بين نماز به گونه اي عمل كنيد كه شكسته بودن نماز معلوم نشود ( پس از تشهد ركعت دوم به سلام آخر اكتفا كنيد و بدون برگرداندن رو از قبله بايستيد و هنگام رفتن امام به ركوع تكبيرة الاحرام نماز دوم را بگوييد و به ركوع برويد).

28 ـ نماز خواندن پس از جماعت صبح تا بر آمدن آفتاب و پس از نماز عصر تا هنگام مغرب مورد نهي فقه حنبلي است ، حتي المقدور از آن خود داري كنيد .

29 ـ حتي المقدور در نماز جماعت عصر و عشاي اهل سنت نيز شركت كنيد .

30 ـ اگر پس از نمازهاي واجب، نماز ميّت برگزار شد، حتي الامكان نماز ميت را بخوانيد. نماز ميت در مذهب حنبلي چهار تكبير دارد .

31 ـ نماز عصر حدود سه ساعت پس از نماز ظهر، و نماز عشا حدود يك ساعت پس از نماز مغرب برگزار مي گردد .

32 ـ در نماز صبح روزهاي جمعه امام غالباً پس از حمد آيات سجده دار قرآن را تلاوت مي كند ، بايد هماهنگ با امام بين نماز سجده واجب را رعايت كنيد .

33 ـ هنگام اذان و اقامه نمازها و نيز هنگام خطبه هاي نمازجمعه از گفت و گو با يكديگر و نماز خواندن و تلاوت قرآن خودداري كنيد .

34 ـ از محل سجده نمازگزاران عبور نكنيد; زيرا برخي از اهل

--[72]--

سنت از اين كار منع مي كنند .

35 ـ در مسجد الحرام در مسير طوافِ طواف كنندگان به نماز نايستيد .

36 ـ در صورتي كه پليس حرم از نماز خواندن در نزديك مقام ابراهيم منع كند ،حتماً مراعات كنيد .

37 ـ نماز طواف مستحبي در همه جاي مسجدالحرام صحيح است، از خواندن نماز طواف مستحبي يا ساير نمازها در پشت مقام ابراهيم خودداري كنيد و آن جا را براي كساني كه نماز طواف واجب دارند، خالي بگذاريد.

38 ـ احكام مربوط به نماز استداره ايي در مسجدالحرام و اختلاف فتاواي مراجع را براي زائران تبيين كنيد .

39 ـ محل ايستادن امام جماعت در مسجد الحرام :

صبح ، مغرب و عشا : نزديك مقام ابراهيم .

ظهر : زير بالكن، مقابل حد فاصل بين ركن يماني و ركن حَجَر .

عصر : بين حِجْر اسماعيل و درِ كعبه .

در نماز جمعه : نزديك مقام ابراهيم .

هرگاه صفوف جماعت دور تا دور كعبه تشكيل شده باشد ، امام جلو يا پشت مقام ابراهيم(ع) ايستاده ، و اگر در صفوف شكاف وجود دارد مقابل شكاف است .

40 ـ حكم نماز قصر و اتمام در مكه و مدينه : مسافر مي تواند در چهار مكان نماز را تمام بخواند (تخيير) : مسجد النبي(ص) ، مسجد الحرام ، مسجد كوفه و حائر حسيني(ع) .

تبيين اختلاف فتاوا :

--[73]--

*   الف . برخي مراجع اين تخيير را نمي پذيرند ( شبيري زنجاني) .

*   ب . برخي تخيير را در محدوده مسجد قديم مي پذيرند (بهجت) .

*   ج . برخي در تمام بخش هاي مسجد مي پذيرند (امام، اراكي).

*   د . برخي آن را به محدوده مدينه و مكه قديم توسعه مي دهند (خوئي، تبريزي).

*   هـ  . برخي آن را به همه شهر توسعه مي دهند (خامنه اي، مكارم، فاضل لنكراني، صافي، سيستاني، نوري همداني، گلپايگاني، صانعي) .

*

برخي از تفاوت هاي نماز اهل سنت مكه

و مدينه باپيروان مذهب اهل بيت(ع)(1)

   قرائت

*   اماميه

1 ـ در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب يومّيه، انسان بايد اول حمد و بعد از آن يك سوره تمام بخواند .

*   اهل سنت

1 ـ پس از حمد هر مقدار كه بتواند قرآن بخواند .(2)

* * *

1. برگرفته از رساله توضيح المسائل امام خميني ( قدس سره ) و رساله تعليم الصلاة عبدالله بن احمد بن علي الزيد، هديه وزارة الشؤون الاسلاميه و الاوقاف والدعوة و الارشاد بالملكة العربية السعوديه .

2. از آن جا كه اهل سنت بسم الله را جزو سوره نمي دانند، اگر سوره اي خوانده شود لازم نيست بسم الله نيز خوانده شود .

--[74]--

   ذكر ركوع

*   اماميه

2 ـ انسان هر ذكري در ركوع بگويد كافي است ولي احتياط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه سُبْحانَ اللهِ يا يك مرتبه سُبْحانَ رَبّـِيَ الْعَظِيمِ وَ بِحَمْدِهِ كمتر نباشد .

*   اهل سنت

2 ـ پس از قرائت به ركوع مي رود در حالي كه مي گويد : الله اكبر و دست ها را بر زانو مي گذارد و مي گويد : سُبْحانَ رَبّـِيَ الْعَظِيمِ و تكرار آن تا سه مرتبه يا بيشتر سنت است .

* * *

   قيام پس از ركوع

*   اماميه

3 ـ مستحب است بعد از آن كه از ركوع برخاست و راست ايستاد ، در حال آرامي بدن بگويد : سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ

*   اهل سنت

3 ـ اگر نماز گزار منفرد يا امام جماعت است، هنگام برخاستن از ركوع مي گويد : سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ و هنگامي كه كاملا ايستاد مي گويد : رَبَّنا وَلَكَ الْحَمْدُ حَمْداً كَثِيراً طَيِّباً مُباركاً فِيه مِلوْءُ السَّموات وَمِلْءُ ما بَيْنَهُما وَمِلوْءُ ما شِئْتَ مِنْ شَيْء بَعْد .

ولي اگر نماز گزار مأموم است ، هنگام برخاستن از ركوع بگويد : رَبَّنا وَلَكَ الْحَمْدُ و پس از ايستادن آنچه ذكر شد بگويد .

* * *

   ذكر سجده

*   اماميه

4 ـ در سجده هر ذكري بگويد كافي است ولي احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه سُبْحانَ اللهِ يا يك مرتبه سُبْحانَ رَبِّيَ اْلاَعْلي وَ بِحَمْدِهِ كمتر نباشد ، و مستحب است: سُبْحانَ رَبِّيَ اْلاَعْلي وَ بِحَمْدِهِ را سه مرتبه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد .

--[75]--

*   اهل سنت

4 ـ در حالي كه به سجده مي رود بگويد : اَللهُ اَكْبر و در سجده سه بار يا بيشتر بگويد : سُبْحانَ رَبِّي اْلاَعْلي و هرچه خواست دعا بخواند .

   تشهد و سلام

*   اماميه

5 ـ در ركعت دوم تمام نمازهاي واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر وعصر و عشا بايد انسان بعد از سجده دوم بنشيند ودر حال آرام بودن بدن تشهد بخواند ; يعني بگويد : اَشْهَدُ اَنْ لااِلَهَ اِلاَّاللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد  .

بعد از تشهد ركعت آخر نماز مستحب است در حالي كه نشسته و بدن آرام است بگويد : اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ و بعد از آن بايد بگويد : اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ و احوط استحبابي آن است كه وَ
*   اهل سنت

5 ـ التحيّات للهِِ والصّلوات والطيّبات . اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ .

اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلَي عِبادِالله الصّالِحِينَ . اَشْهَدُ اَنْ لااِلَهَ اِلاَّ اللّهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ  .

اگر نمازي كه مي خواند دو ركعتي باشد ، مثل نماز صبح و نماز جمعه، نشستن را طول دهد و بگويد : اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّد وَ عَلي آلِ مُحَمَّد كَما صَلَّيتَ عَلي اِبْراهِيمَ وَعَلي آلِ اِبْراهِيم ، اِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ وَبارِكْ عَلي مُحَمَّد وَعَلي آلِ مُحَمَّد، كَما بارَكْتَ عَلي

--[76]--

رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكاتُهُ را اضافه نمايد يا بگويد : اَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلَي عِبادِالله الصّالِحِينَ .

اِبْراهِيمَ وَعَلي آلِ اِبْراهِيمَ اِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيد .

سپس مي گويد : اَلّلهُمَّ اِنّي اَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذابِ جَهَنَّم وَمِنْ عَذابِ الْقَبْر وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيا وَالْمَمات وَمِنْ فِتْنَةِ المسيح الدَجّال و سپس هر چه بخواهد دعا كند ، و در پايان هر نماز رو به طرف راست كند و بگويد : اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ و بعد از آن به طرف چپ رو كند وبگويد : اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللهِ .

¯